From Wikipedia, the free encyclopedia
Старогрчката религија вклучува религиозни верувања и практики на Старите Грци. Старогрчката религија не е иста како старогрчката митологија, која се занимава со традиционалните приказни, иако двете се тесно поврзани[1]. Интересно е дека во Стара Грција немало збор кој означува религија, односно вера. Најблиски поими кои се однесувале на верувањето биле "побожност", односно еусебеја (старогрчки: εὐ̓σέϐεια) и "култ", трескеја (старогрчки: θρησκεία)[2].
Старогрчката религија се однесува на збир од обреди и верски практики. Доминантните одлики на религијата се појавиле уште во архаjскиот период: политеизмот, боговите, антропоморфните форми надарени со атрибути и митологијата со нејзините јунаци.
Иако потеклото на верувањето може да се проследи до најоддалечените епохи, старогрчката религија во својата развиена форма траела повеќе од илјада години, од времето на Хомер (најверојатно во 9-ти или 8-от век п.н.е.) до времето на царот Јулијан (4 век од н.е.). Во текот на овој период нејзиното влијание се проширило на далечниот запад како Шпанија и низ целиот средоземен свет. Ефектот бил најзабележан кај Римјаните, кои ги идентификувале своите божества со оние на Грците[1]. Во христијанството, грчките јунаци, па дури и божества, преживеале како светци. Повторното откривање на старогрчката литература за време на ренесансата и, пред сѐ, класичната скулптура имале далекусежни ефекти врз христијанската верска уметност. Највпечатлива одлика на старогрчката религија било верувањето во мноштво антропоморфни божества под еден врховен бог. Сите божества тука постојат поврзани со другите во глобалниот систем на мноштвото други. Свештениците едноставно се грижеле за култовите. Тие не претставуваат свештенство и немало свети книги[1].
Секое божество може да се потпира на различни аспекти во зависност од местото, од култот и од функцијата што тоа ја исполнува. Овие моќни битија надарени со натприродни сили, можат да претставуваат мноштво аспекти. Епитетите што им биле давани укажуваат на нивната природа и нивното поле на делување. Постои, на пример, Зевс Уранос (односно, небесен, татко на сите богови), Зевс Полиеус (чувар на поредокот, на градот и на градските ѕидини), Зевс Хоркиос (гарант на спогодбите и пактите), Зевс Ктесиос (заштитник на куќата и на имот)[3], Зевс Херкеиос (чувар на трлото)[3], Зевс Ксениос (заштитник на гостите и странците), Зевс Катаибатес[4] (оној кој ги фрла молњите). Другите личности од грчкиот пантеон, исто така, го следат овој модел.
Религијата не била субјективно и лично верување на поединецот туку таа се однесува на заедницата па оттука и нејзините значајни влијанија во политичкиот живот. Впрочем, таа не се ограничувала на одредени сфери на секојдневниот живот туку ги засега сите аспекти на живот. Старите Грци воопшто не правеле разлика помеѓу светото и световното : секој момент од животот бил обележан со некаков помалку или повеќе формален обред или ритуал, молитва, верска практика. Главните ритуали на старогрчката религија се состоеле од молитви, принесување дарови, жртвување, јавни празнувања и игри. Овие ритуали не се исклучени едни со други, па така, дарувањето е придружено со молитва а жртвувањето може да биде главниот исход на јавната прослава.
Верувањата и обредите се структурирале во архајскиот период, во времето кога се родил обликот на политичко општествената организација, особено : градот (полисот), преку ширењето на пишаниот збор. Бидејќи терминот "религија" како таков, воопшто и не постои на старогрчки јазик, концептите кои ние ги користиме за да се опишат современите религиски феномени не одговараат на сфаќањата кои Старите Грци ги имале за божественото[5]. Во старогрчкото општество, религијата била целосно вградена во сите сегменти на постоењето (семејниот живот, јавниот и општествениот). Разликата меѓу световното и светото, границите помеѓу секуларното и верското, се толку неизвесни, што не се релевантни. Дејствувањата, однесувањата, церемониите, семејниот и општествениот живот како и политиката речиси секогаш содржат верски аспект.
Старогрчката религија, како што денес се разбра, веројатно е резултат на мешањето на верските верувања и практики меѓу Грците кои дошле од север во текот на 2 милениум п.н.е. и другото староседелско население кои се нарекувале Пелазги.[1] Доселениците дошле со своите верувања во нивниот врховен индоевропски бог на небото, познат како Зевс (на грчки), Ѓаус (индиски) и Јупитер (римски). Но воедно имало и критски бог на небесата, чие раѓање и смрт се празнувале во обредите и митовите сосема поинакви од оние на дојденците[6]. Овој критски бог од миноанската религија[7] дојденците кои зборувале на грчки дијалекти го преименувале во Зевс.[1] Подоцна, верувањата во двете култури се помешале а воедно и божествата преземајќи взаемни атрибути.
_(14595810110).jpg)
_(14782186492).jpg)
За да се запознае старогрчката религија која како таква повеќе не постои, потребно е да се црпи од мноштво значајни извори, кои се главно книжевни, епиграфски и археолошки. Богати и интересни, овие извори се всушност релевантни само ако се земаат во обзир сите заедно.
Археолошките ископувања спроведени во Делфи и Елефсина, заедно со вазното сликарство и нумизматиката донеле посебни и специфични знаења за историјата на верски центри, проучувањето на типовите божества и даровите[8].
Епиграфиката, изобилна особено во 5 век п.н.е, обезбедува документација за верските закони, декретите на градовите, како и за верските календари. Атичките натписи од Елефсина[9] и натписот пронајден во Месена[10] помогнале повеќе да се разберат Елефсинските мистерии и оние на Анданија. Плочките од Додона[11], списокот на чудесни лекови на Епидаур и орфичките таблички[12] обезбедиле живописна слика за религијата.
Книжевноста ги носи најбогатите извори. Онаа на историчарот Филохор, митографите како како Хеланик, Херодор и Псевдо-Аполодор понекогаш наречен и Аполодор Митографот, автор на Расправата за боговите и книгата на Стесимброт Тасоски за мистериите зачувале големо количество на традиции[13]. Во текстовите на Хомер и Хесиод, местото и функцијата на големите божества на Грција веќе делумно биле фиксирани. Грчкиот пантеон се чини дека бил утврден уште од 8 век п.н.е. На крајот на тој век, Хесиод, поет од Беотија, во неговата Теогонија, претставува низа од правила и митови кои се однесуваат на раѓањето на божествата. Тој истакнува историја на генерации богови, која по повеќе конфликти за превласт, довела до формирање на боговите на Олимп, околу фигурата на врховниот бог, Зевс. Митските приказни, како што се оние на Хесиод ги објаснуваат верските практики (жртвувањата, празнувањата и натпреварите) и обредите кои го придружуваат целиот општествен и политички живот во Стара Грција. Тие ги оправдуваат основните правила кои владеат во заедницата, истите ги прават неразбирливи за луѓето и обезбедуваат опстојување.
Крито-микенската археологија овозможила да се добие некоја идеја за претхеленската религија која се развивала во рамки на некоја цивилизација која започнала на островот Крит околу 3000 година п.н.е за да заврши на копното околу 1200 п.н.е[14]. Оваа религија имала повеќе божества, особено женски антропоморфни форми[7], и им давала свет карактер на дрвото, столбот, двојната секира и некои животни како змија, птица и бик. Се спроведувале чинови на прочистување, особено, жртвувањето како што е прикажано и на саркофагот од Агија Тријада,[15] од 1400 п.н.е[16]. Оваа религија била поврзан со светилишта и палата (Кносос и Фестос), каде лицето на кралот има религиозен карактер. Во праисториски времиња, низ басенот на Егејското Море, поминувало население од Мала Азија со што се олеснувале ориенталните влијанија : со симболот на двојна секира која е многу честа појава во поранешна Азија, се одразувала верска заедница[17]. Името Дионис се појавува во линеарните Б таблички, па се чини многу веројатно дека неговото обожавање било дел од микенската религија. Неговите приврзанички, познати како менади (буквално "луди жени"), прикажани како носат „тирзос“, долг стап, обвиткан со винова лоза, накитени со бршлен и облечени во јагнешки кожи. Тие во делириум талкале по шумите и изведувале чудни ритуали за кои зборувал и Хомер. Во нивната екстаза, тие ги раскинувале живите жртви на парчиња, односно практикувале спарагмос (старогрчки: σπαραγμός) и се гоштевале со нивното сурово месо (омофагија). Имено, омофагијата е многу присутна во митовите за Дионис и таа е еден од неговите епитети.[18]
Во 7-от и 6 век п.н.е. "тираните" (монарси чија позиција не била изведена од наследство), ја презеле власта во многу полиси. Некои тирани, како што е Писистрат во Атина, изградил храмови и ги основал или оживувал фестивалите. Во тоа време се појавувиле и првите Елефсински мистерии[1].
Периодот помеѓу паѓањето на микенската цивилизација и оној во кој Грција ја утврдила својата религија е многу нејасен. Проучувањето на речникот на верските поими и на имињата на божествата обезбедува малку информации. Поимите главно се индоевропски, но има задржување на предхеленистички термини и некои други влијанија : терминот ἱερός, со кој се изразува светото, има средоземно потекло, но се меша со индоевропски збор со световно значење[19]
Хомеровите поеми претпоставуваат дека грчката религија не е многу постара од онаа на класична Грција. Тие не носат никакво сведоштво за религија од феудален тип, туку во суштина претпоставуваат цивилизација во континуитет со микенската цивилизација, и укажува на тоа дека аристократијата тогаш била слободоумна во однос на верските прашања. Благодарение на изучувањето на локалните култови и местата за богослужба, се наѕира значајното место на микенското наследство во грчката религија, но не може да се реконстрира каков било религиозен систем пред оној на класичниот период[20]. Примитивен фонд може да се препознае во култовите посветени на земјата :
Во 6 век п.н.е. рационалистичкото размислување на јонските филозофи било сериозен предизвик за традиционалната религија. На почетокот на 5 век, Хераклеј од Ефес и Ксенофан од Колофон се нафрлиле на култот и на боговите. Софистите, со немилосрдно испитување на прифатените вредности, го продолжиле процесот. Малку е познато за општиот успех на тие напади во општеството како целина. Партенонот и другите атински храмови кон крајот на 5 век повеќе го покажувале вкусот и моќта на атињаните, отколку стравопочитта кон боговите.[1] По завршувањето на Фидиевата Атена од Акропол, повеќето граѓани продолжиле да ја почитуваат старата статуа од маслиново дрво на Атена, која естетски не се совпаднала со работата на Фидиј. Фестивалите биле експресивен социјален аспект на религијата и привлекувале големи собири - панаѓури (старогрчки: πανήγυρις). Главно земјоделски по карактер, тие се одржувале сезонски, честопати на полна месечина, а на 7-миот месец му биле посветени на Аполон и секогаш се принесувала жртва.[1][23] Освен јавни фестивали, секој може да принесе жртва во секое време. Улогата на свештеникот била да го чува храмот чист. Народната религија цветала заедно со граѓанските култови. Селаните ги обожавале сеприсутните божества на селото, како што е Пан аркадискиот бог-коза, за благодат на стадата, и нимфите како Илитија, кои им помагале на жените при раѓањето, кои живееле во пештери, изворите (Нејади), дрвјата (Хамадријади), и морето (Нереиди)[24]. Тие исто така верувале и во духови на природата, како што се сатири и силени и кентаури. Меѓу популарните фестивали биле руралните Дионисии, Антестерија[25], во чест на новото вино и се принесувале дарови за мртвите, Талисија, прослава на жетвата. Жените славеле Тесмофорија во чест на Деметра[26]. Магијата била широко распространета. Магии биле испишани на таблички. Статуата на Хеката, божицата на гатањето, стоела пред живеалиштата, а сликата на Пан ја удирале со растенија при недостаток на месо[1].
Во најславни времиња на полисите, грчката религија се проширила со основањето на нови полиси, чии колонисти со себе земале дел од светиот оган од огништето на родниот град и култовите на градските богови. Грците имале тенденција боговите на другите да ги идентификуваат со своите богови. Така, девицата Артемида била идентификувана со главната божица на Ефес, божица на плодноста. Откако Александар Македонски создал политички свет во кој полисите биле зафатени од големите кралства, оние божества кои не беа премногу тесно поврзани со одредено место станале позначајни. Мистериозните култови, кои нуделе лична вредност на поединецот цветале. Кабирите од Самотракија, божества кои потекнувале од Азија, биле почитувани од страна на Грците[27] и Римјаните, додека египетските култови на Изида и Серапис, во хеленизирана форма, нашироко биле прифаќани[1].
Владетели понекогаш официјално ги канеле новите богови во кризни времиња, со надеж дека ќе се наклонат кон новите обожаватели и против нивните смртни непријатели. Тој начин на верска мисла цветал барем до времето на римскиот цар Константин. Од друга страна, оние култови кои изгледале дека претставуваат закана за јавниот ред биле укинати. Така, во 186 г. п.н.е. Сенатот на Рим го укинал култот посветен на Дионис.
_(14577262727).jpg)
Во отсуство на директно сведоштво и кога поголемиот дел од изворите се книжевни, не е лесно да се знае вистинската природа на религијата и верските чувства на Старите Грци.[28] Не може само едноставно да се тврди дека Старите Грци верувале во нивните митови. Сепак, два факта се откриваат од страна на книжевните текстови :
За Грците, боговите не се надвор од светот, тие не ја создале вселената ниту луѓето туку самите се создадени од себе. Тие не постоеле отсекогаш, тие не се вечни (без почетокот или крај), но се бесмртни(раѓање без смрт). Оваа бесмртност се сведува на посебен начин на постоење. Тие се хранат со амброзија (слатка материја, девет пати послатка од медот) со нектар (пијалак) и чадот на жртвувањата. Во нивните вени не тече крвта на смртниците, туку друга течност, ихор. Тие ѝ се потчинети на судбината и постојано се мешаат во човечките работи и во меѓучовечките односи. Родени едни од други и многубројни, боговите формираат семејство, тукуречи заедница, налик на општеството, со силна хиерархија.
| Теми во Старогрчка митологија |
|---|
|
|
|
Според Хесиод, старогрчката митологија е организирана според три сили : Хаос, Геја ( Земјата) и Уран (Небо), кои се причина за раѓањето на други сили на самостоен начин. Со спојување на Геја и Уран се родиле Титаните, меѓу кои најмлад бил Крон, киклопите и хекатонхирите. Меѓу децата на Геја и Уран, од кои понатаму исто се изродиле божества, Крон го кастрирал неговиот татко, а бил владетел заедно со Реја врз другите богови. За ниедно од неговите деца да не стане крал, тој ги јадел веднаш по нивното раѓање. Изроден од него, Зевс ја избегал смртоносната судбина. Кога пораснал, тој го натерал Крон да ги поврати неговите деца, го симнал од престолот и заедно со неговите браќа, олимписките богови, ја започнал војната против Титаните. Оттогаш, боговите застанале до Зевс, владетелот на Олимп (на небото, етерична област каде што живеат), кој го поделил светот со своите браќа : Ад кој станал бог на подземјето, Посејдон кој станал бог на морето. Тој на олимписките богови им поделил почести (timai) и владеел со мир и правда.
Раните Грци го персонифицирале секој аспект од нивниот свет, природен и културен, како и нивните искуства во истото. Земјата, морето, планините, реките се гледале како на личност. Кога Ахил се бори со реката во Илијада, реката му зборува на Ахил, но користи против него само такво оружје што е соодветно на водотек[29]. Кај Хесиод, антропоморфните божества и персонализацијата на природни или културни феномени се создаваат и се раѓаат едни од други.[1] Хера е прва типична божица на бракот, но не е идентификувана со бракот. Ерос, Афродита (бог и божица на сексуална желба) и Арес (бог на војната) се персонализирани и антропоморфизирани, но нивните обожаватели можат да бидат и "исполнети" со нив. Некои божества имаат епитети кои изразуваат одреден аспект на нивните дејства. Зевс е познат и како Зевс Ксениос[30] во неговата улога како чувар на гостите но можно е Ксениос првично да бил независно божество, апсорбирано од Зевс како резултат на олимпо-центричните тенденции на грчката религија поттикнати од песните на Хомер и Хесиод. Кај Хомер, боговите во суштина претставуваат некаква супер-аристократија. Обожавателите на овие богови не веруваат во награда или казна по смртта. Тие се стремат кон тоа во овој живот. Секој успех покажува дека боговите се задоволни а секој неуспех покажува дека некој бог е налутен, обично како резултат на мала или ненамерна грешка кон нив, а не поради праведно или неправедно однесување на еден смртник кон друг. Молитвата и жртвата, колку и да се големи, не можат да гарантираат успех или милост на боговите. Грците и Тројанците се жртвувале на боговите за да обезбедат божја поддршка во војна и во други периоди на криза. Се верувало дека Зевс, најсилниот од боговите, ги фаворизира Тројанците, додека Хера ги фаворизира Грците. Сепак, Троја паднала, како и многу други градови.
.jpg)
Побожноста пред сè е граѓанска должност. Освен тоа, и функцијата на свештеникот е граѓанска функција и не постои свештенство. Секој град во Стара Грција имал свој бог заштитник. Непочитувањето значело ризик таквата заштита да престане и тоа се сфаќало како опасност за сите граѓани.
Обврските на заедницата првенствено се однесуваат на почитување на традицијата на предците. Оние на поединецот биле повеќекратни. Примери за покажување на побожноста се: учество во култовите на градот, дарови принесени на светилиштата, посветеност кон починатите роднини и кон божествата заштитници на семејството, великодушност за да се овозможи обредите да се спроведуваат во подобри услови.
Старогрчката религија не се потпира на никакво откровение. Побожноста не била израз на интимен однос со бог. Религијата, според тоа, не се темели на длабока поврзаност кон некаква догма, која впрочем не постои, туку едноставно во почитувањето на обредите. Верското однесување, побожноста (старогрчки: εὐ̓σέϐεια, исполнување на обврските кон боговите) и безбожието (ἀσέϐεια, недостаток на почит за верувањата и ритуали кои се заеднички за жителите на градот), немаат дефиниран и крут карактер. Побожноста најверојатно била чувство на припадност на групата или поединецот на одредени обврски. Да се биде побожен било да верува во делотворноста на системот на претстави поставен од страна на градот за да се организираат односите помеѓу луѓето и боговите, и активно да се учествува во општествениот живот.
Безбожието може да земе многу форми и начинот на кој со тоа се справувале сосем малку е познат преку кривичниот закон на градот Атина[31]. Генерално за безбожно се сметало сè што било против традицијата, во однос на прашањата за религијата, сите новитети : воведувањето богови кои сè уште не биле официјално прифатени, сфаќања кои ги ставаат во прашање традиционалните верувања, измена на обредите на предците. Слично на тоа, за безбожен чин се сметало какво било загрозување на интегритетот на божјото наследство (кражба извршена во некој храм или хиеросилија, осакатување на светите дрвја, садење земјоделска култура без дар за боговите), било која имитација, извртеност на верската церемонија, насилство сторено врз почитувачите на култот[32].
Безбожието, односно недостатокот на почит за обредите на градот, се сметало за кривично дело казниво со пресуда во судовите. Слично на тоа, за безбожие се сметал и вишокот на "побожност", како на пример суеверието. Така, доколку некои следбеници на некоја нова религија или некој нов бог за градот сакале да го практикуваат нивниот култ, тие морале да побараат писмена согласност, која ќе биде ставена на гласање. Според исходот на ова гласање, овој бог или култ бил прифаќан или не. Поради оваа причина "безбожието" на Сократ него го чинела смртна казна, изречена од страна на градот Атина[33]. Обвинет дека ги заведува младите, и осуден како безбожник бидејќи го уништувал верувањето во боговите на градот и дека воведувал нови богови[34]. Сериозноста на казната изречена на Сократ може да се објасни со страхувањето во кое верувале Старите Грци дека воведување на нови култови, значи навреда за боговите на градот и воедно опасност за сите негови жители.
Светото како такво не постои, во старогрчката религија. Сепак постојат нему три блиски поими кои би требало да се разграничат.
Овој термин се однесува на нештата кои ги овозможуваат условите кои се неопходни за реализација на ритуалот. Зборот има три наведени значења:
Станува збор за форми на случајност или околности. Секое нешто може да стане свето за време на некаква церемонија (местото на жртвување), некој обичен предмет (ножот со кој била убиена жртвата) па дури и човекот (оној што го спроведува жртвувањето). Свештеникот не е човек надвор од граѓанското општество. Свештенството не се појавило во вистинска смисла на зборот, туку повеќе било административна функција на атинското општество. Најчесто, свештеникот бил обичен јавен службеник, избран по случаен избор или се избирал за период од една година, а свештенството се појавува како државна функција, во суштина времена (со тоа што онаа на свештеникот на Елефсина е најпозната). За време на својот мандат, свештеникот ги врши своите функции само во текот на литургиските дејства, а не и надвор од тоа. Впрочем, тука не постои хиерархиско свештенство организирано како некаква самостојна институција. Свештенството, во суштина, е општествена, односно политичка дејност.
Овој воглавно времен аспект на ἱερός помага за понатамошно разбирање на именката во множина τὰ ἱερά што може да се однесува согласно контекстот и на "чиновите на култот", на "местата за богослужба" или пак на "предметите на култот", или, генерално, " на нештата посветени на култот ".
Овој термин би можел да се преведе со придавката свет. Тој го карактеризира тоа што дефинитивно е оддалечено од секојдневниот живот и од заеднички свет преку неговата чистота. Познато е дека овој термин се користи во современиот грчки јазик за опишување на христијанските светци. Некое место може да биде свето (ἅγιος).
Терминот е изведен од глаголот τέμνω, témnô, "сече", со значење "отсечено".[35] Теменос е впрочем зона, област, место, со различна големина кое е одвоено од доменот на луѓето, оставено трајно на боговите. Најчесто, некое место станува теменос после некоја теофанија, појава или божествена манифестација, која можела да се случи со некаква природна појава како молња, некакво необјаснето чудо, или секој настан или проста појава на кој ѝ се припишале доблесни одлики. Просторот на теменос, бидејќи не смее да се осквернави, ригорозно е дефиниран, најчесто со камења или со ставање меѓи. Таму не смее да се стапне освен во состојба на чистота и преку почитување на забраните, кои се разликуваат од едно до друго место. Храмот на тој начин се појавува систематски како теменос.
Овој термин ја конотира идејата за дозвола. Осиос е тоа што е пропишано или е дозволено од страна на божјиот закон. Некое суштество кое станало нечисто заради сквернавење, значи, исклучено од ритуалите и му се забранил влез во теменос, откако ќе се прочисти од оваа нечистотија, станува осиос (побожен, прочистен, безгрешен)[36].
.jpg)
Чистотата, во старогрчката религија, не е морална, туку материјална. Нејзиното значење е клучнo, бидејќи може да се учествува во обредите и да се влегува во светилиште само во состојба на чистота. Во одредени обреди, миењето раце е пропишано. Претставите на чисто/нечисто зависат целосно од контекстот[37] : некој предмет кој се смета за чист може да биде нечист во некој друг контекст.
Таков е случајот со крвта. Таа суштински не е ниту чиста ниту нечиста, и сѐ зависи од соодветниот ритуал : крвта на жртвата е чиста, онаа на умрениот е нечиста. Поради таа причина секој убиец, било да е смртник или не, мора да биде "измиен" од неговата нечистотија по битката, макар истата да била лојална или во најдобар интерес на градот. На истиот начин, смртта на некој близок (дури и некрвава), или раѓањето деца се извори на нечистото, што ги спречува да учествуваат во некои церемонии и влегуваат во светилиште[38].
Траги од овие двојни односи на крвта наоѓаме во митологија :
Боговите се обожавани преку обреди, им се носеле дарови, преку игри одржани во нивна чест, преку одредени мистерии, и преку светилиштето од Делфи кое требало да се прашува.
"Побожноста, напишал Платон во Евтифрон, е да се знае како да се моли и да се жртвува, и правејќи го она што им е пријатно на боговите. Таа дава спасение на семејствата и на државите."
Секој верски чин започнува со ритуал на прочистување, гест на чистота, со кој треба да се елиминира нечистотијата на земското[41]. Затоа се мијат рацете пред да се даде дарот, се капат во Касталискиот извор пред да ѝ се обратат на пророчицата на Аполон. Прочистен, верникот може да ја насочи својата молитва кон богот којшто го повикува. Тоа е вербална молитва. Во античките времиња не постоела тивка молитва, во себе. Таа требала да се искаже гласно за да ја слушне богот или божицата. Оваа молитва мора да биде придружена со дар. Мали подароци се ставаат во светилиштето утрото и ноќта, или пред оброците, подароци кои во големите светилишта се чувале во објекти наречени "трезори" (старогрчки: θησαυρός).
Со текот на времето, овие дарови земале огромни пропорции. Тие биле украси на светилиштата на Олимпија, Делфи, итн. Подароците не се оставале на боговите само при молитва, туку и заради благодарност за примените благослови, победи, исполнето пророштво, добиена корист. Полни со гордост или љубомора, секој град или граѓанин, се стремел да даде поголем подарок од неговиот сосед. Градовите така го покажувале нивното влијание, нивната сила, или нивните победи, посипувајќи ги светилиштата со дела или споменици од каков било вид, повеќето од кои се исчезнати или се чуваат во музеите.
Жртвувањето било наменето за да се почитуваат обичаите и да не се поттикнува гневот на боговите а жртвената функција била резервиран за свештеник, поставен од градот, кој жртвувал врз олтар[42], секогаш подигнат надвор од храмот.[43] Големите жртви за време на големи прослави во чест на овој или оној бог, биле придружени со процесија, или поворка, давајќи им на овие празници посебен сјај кој граѓаните го барале со нетрпение, како процесијата на Големите Панатенеи во Атина.
Прецизните детали за многу фестивали се нејасни. Еден од подобро познатите фестивали бил Панатенеја[44], кој се прославувал на лето. Секоја четврта година се одбележувала Големата Панатенеја. Целта, покрај жртвувањето, било древната дрвена слика на Атена, сместена во "Стариот храм", да се обезбеди со нова облека што ја плетеле жените на атинските граѓани. Големата Панатенеја вклучувала процесија, трка со факли, атлетски натпревари и рецитали[45]. Големата Дионисија во пролет се славела во Атина. На крајот на ритуалот, сликата на богот била придружувана до театарот на Дионис, каде што се одржувале драмски натпревари[1]. Олимписките игри биле дел од големиот фестивал на Зевс што се одржувал секое четврто лето во светиот предел Алтис покрај реката Алфеј во западниот дел на Пелопонез. Било прогласувано примирје со цел да им се дозволи на сите завојувани Грци да се натпреваруваат, а прославата траела пет дена. Жртва се принесувала на олтарот на Зевс, каде што биле објавувани и пророштва, и на гробот на Пелопс на олтарот на Хестија. Натпреварувачите и судиите положувале заклетва да ги почитуваат правилата, се одржувале поворки а победниците биле почестени на државни банкети. Попознатите беа овековечени од страна на лирските поети, како што е Пиндар. На жените им било забрането, но девојчињата се натпреварувале на фестивалот на Хера. Игри се одржуваа во чест на Зевс кај Немеа, на Аполон во Делфи и на Посејдон во Истмус по примерот на Олимпијадата.
.jpg)
Во тек на ритуалите жртвата им била понудена на олимписките божества во зори на олтарот на теменос, кој обично стоел источно од храмот. Како подарок за боговите, жртвата претставува главен доказ на побожноста. Боговите биле задоволни со изгорениот дел и со чадот на жртвата, додека свештениците и верниците го делеле остатокот од месото. Различни животни биле свети за различни божества - на пример, телиња за Атена, крави за Хера, свињи за Деметра, бикови за Зевс и Дионис, кучиња за Хеката, игри и јуници за Артемида, коњи за Посејдон и магариња за Пријап. Практиките на ритуално миење пред жртвување, попрскувањето јачменски зрна ги опишал Хомер. Жртвите требало да бидат чисти за да не го навредуваат божеството. Човечките жртвувања, ако воопшто се практикувале, биле само исклучок. Жртвувања без крв им се принесувале за некои божества и јунаци. Молитвите вообичаено започнувале со комплименти за божеството и завршувале со специјална молба. Во обраќањето на молитвата до богот, молителот стоел со кренати раце и дланките нагоре. Процесиите беа дел од повеќето собири, панаѓури и фестивали[1].
Во најраните времиња божествата биле обожавани на места како што се шуми, пештери или планински врвови. Микенските божества биле почитувани во кралската палата. Основно било местото (теменос) доделено на божеството, кој содржел олтар, храм (доколку има) и други сакрални или природни одлики, како што е светата маслина во пандроските теменоси на Акрополот во Атина. Отпрвин храмовите биле дрвени а потоа од мермер до крајот на 7 век п.н.е. кога храмовите станале големи и биле изградени со редови на столбови од сите страни. Секој храм му бил посветен на некој бог. Херојските светилишта биле посиромашно изработени и содржеле јами за жртвите. Постоеле и минијатурни светилишта. Повеќето оракуларни светилишта вклучувале подземна просторија, но во Делфи не постои никаква трага од такво нешто[1], иако за Питија секогаш се велело дека "се спушта". Во пророчиштето на Трофониј,[46] откриено во 1967 година во Ливадија, инкубацијата (ритуално спиење за да се предизвика сонување ) се практикувала во дупка. Најпознат центар за инкубација бил оној на Асклепиј во Епидаур. Неговиот храм имал просторија каде што болните биле советувани од полубогот[47] во соништата. Дивинацијата исто така било широко практикувано во Стара Грција. Гаталците, претскажувале според обликот на олтарниот чад и утробата на жртвените животни[1].
Пророчиштата се основен аспект на религијата и културата на Стара Грција. Пророштвото е одговорот даден од бог дека е консултиран на лична работа, кои се однесуваат генерално на иднината. Такви пророштва може да бидат дадени само од страна на некои богови, во одредени места, за специфични предмети, и да се обезбеди почитување на ритуали строго да се почитуваат. Главниот бог е Аполон, чие пророчиште е во Делфи.
Иако немало службено свештенство, бидејќи религиозните и секуларните сфери не беа остро поделени, професионалната помош била достапна при жртвувањето. Немало посебна согласност помеѓу полот на божествата и свештениците. Хера и Атена се залагале за свештенички, но Изида и Сибела се залагале за свештеници. Аполон ја одбрал Питија (свештеничка) во Делфи, но свештеник во Птоон. Елефсинските мистерии ги спроведувале евмолпидите и кериките. Вторите ги собрале иницираните (мисти), додека првите го дале јерофантот, кој ги откривал мистериите во Анакторон (кралското светилиште) во рамки на големиот Телерезион или влезната сала.
Во Хомер само боговите по природа биле бесмртни, но Елисеј бил резервиран за нивните омилени зетови, кои тие ги ослободуваат од смртта. Само Херакле добил место на Олимп со свои напори. Обичниот јунак ја мразел смртта, зашто мртвите биле сметани за безсилни двојници кои требале да се оживуваат со крв, медовина, вино и вода, со цел да им се овозможи да зборуваат. Тие биле спроведени, во царството на Ад од страна на Хермес. Но патот дотаму бил преку мочурливата река Стикс. Преку неа, ги превезувал Харон (сите што добиле соодветен погреб), а на умрените монети им биле ставени во устата за да ја платат цената на превозот[1].
Првично, во Тартар биле казнети само големите грешници како Иксион, Сизиф и Титиј, кои лично ги навредиле боговите. Но, доктрините на орфиците влијаеле врз лирскиот поет Пиндар, филозофот Емпедокле, и, пред сè, Платон. Според нив, на мртвите на една ливада им суделе Еак, Минос и Радамант и биле испратени или до Тартар или на островот Блест. Долги периоди на прочистување биле потребни пред злите да си ја повратат нивната небесна состојба, додека некои биле осудени засекогаш. На мртвите им беше дозволено да ја изберат нивната следна инкарнација. Потоа пиеле од реката Лета, река на заборавот, и ги заборавале сите нивни претходни искуства[1].
Старогрчката религија не се темели на пишана вера или догма[1]. Сепак, некои свети списи преживеале во форма на химни, пророци, натписи и упатства до мртвите. Повеќето се Хомеровите химни, од кои некои можеби биле составувани за религиозни фестивали, иако нивната тема е речиси целосно митолошка. Делфиските натписи вклучуваат химни на Аполон, но, како Епидаурската химна од Исил до Асклепиј, не се занимаваат со литургија. Делфичките пророштва се цитирани од литературните извори, но ретроспективно и во целина се чинат како заблуди, како хебрејско-хеленистичката колекција на сибилските пророштва. Прашања на оловни таблички биле пронајдени во Додона, а детални инструкции за мртвите, напишани на златен лист и веројатно според орфична инспирација, биле пронајдени во грчките гробови во јужна Италија. Папирусни фрагменти од сличен карактер биле пронајдени во гробовите во Македонија и Тесалија.
|title= (help)Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
