Партенон
From Wikipedia, the free encyclopedia
| Партенон | |
|---|---|
| Παρθενώνας | |
 Партенон | |
 | |
| Општи податоци | |
| Вид | Храм |
| Стил | Класична архитектура |
| Место | Атина, Грција |
| Почната | 447 п.н.е.[1][2] |
| Завршена | 432 п.н.е.[1][2] |
| Уништена | делумно на 26 септември 1687 |
| Висина | 13.72 м (45.0 ст)[3] |
| Димензии | |
| Други димензии | Cella: 29.8 by 19.2 м (98 by 63 ст) |
| Технички податоци | |
| Големина | 69.5 by 30.9 м (228 by 101 ст) |
| Проектирање и изградба | |
| Архитект | Иктин, Каликрат |
| Други проектанти | Фидиј (скулптур) |
Партенон (старогрчки: Παρθενών; грчки: Παρθενώνας, Parthenónas) — поранешен храм[4][5] на Атинскиот Акропол, Грција, посветен на божицата Атена. Изградбата започнала во 447 п.н.е. кога Атинската империја била на врвот на својата моќ. Тој бил завршен во 438 п.н.е., иако декорацијата на зградата продолжила до 432 п.н.е. Тоа е најважната преживеана градба на Класична Грција, која генерално се смета за зенитот од дорскиот ред. Нејзините украсни скулптури се сметаат за некои од највисоките точки на грчката уметност. Партенонот се смета за траен симбол на Стара Грција, атинската демократија и западната цивилизација[6], и еден од најголемите светски културни споменици. Атињаните што го изградиле, Партенон и други споменици ги сметале за фундаментални како прослава на хеленската победа над персиските напаѓачи и како благодарност до боговите за таа победа. Грчкото Министерство за култура спроведува програма за селективна реставрација и реконструкција за да обезбеди стабилност на делумно руинираната структура[7].
Самиот Партенон го заменил стариот храм на Атена, кој историчарите го нарекуваат пред-партенонски храм или Постар Партенон, кој бил уништен во персиската инвазија на 480 п.н.е. Храмот е археоастрономски усогласен со Хијадите[8]. Како и повеќето грчки храмови, Партенон служел како градски трезор[9][10]. Некое време служел како трезор на Делианската лига, која подоцна станала Атинска Империја. Во последната деценија од 6 век од н.е., Партенонот бил претворен во христијанска црква посветена на Богородица.
По османлиското освојување, во раните 1460-ти години, таа била претворена во џамија. На 26 септември 1687 година, отпадот од муницијата во зградата се запалил од венецијанското бомбардирање. Последичната експлозија сериозно го оштетил Партенонот и неговите скулптури. Од 1800 до 1803 година[11], Томас Брус, 7-миот Ерл од Елгин, ги отстранил некои од преживеаните скулптури со наводна дозвола од Отоманското Царство. Овие скулптури, сега познати како Мермерите на Партенон, биле продадени во 1816 година на Британскиот музеј во Лондон, каде што се наоѓаат денес и се изложени. Од 1983 година (по иницијатива на министерот за култура, Мелина Меркури), грчката влада е посветена на враќањето на скулптурите во Грција[12].
Рана историја
Новиот храм бил изграден на највисоката точка на Акропол, посветен на боговите. Античките храмови на Акропол веројатно имале помали димензии, и ова ги спасило градителите од значителното намалување на градилиштето. Во 488 п.н.е. овде бил подигнат храм како благодарност кон божицата Атина за победата над Персијците кај Маратон. Неговите димензии по план биле доста блиски со денешниот Партенон, а уште тогаш било потребно на јужната падина да се изгради потпорен ѕид и да се натрупаат големо количество карпести блокови, па јужниот крај на градилиштето се подигнал над карпите на Акропол со повеќе од 7 метри. Проектираниот храм бил перипетар и имал 6 столбови на кратката страна и 16 на долгата. Неговиот стилобат и скалила, како и самите столбови и други делови од конструкцијата, биле изработени од мермер (или, во секој случај, било замислено да бидат мермерни).
Кога во 480 п.н.е. Персијците ја освоиле и ја разграбиле Атина, а со тоа и самиот Акропол, изградбата на храмот била прекинета за повеќе од 30 години. Во 454 година трезорот на Делоскиот морски сојуз бил пренесен во Атина, каде што на власт бил Перикле, а наскоро во 447 година, градежните работи биле обновени. За архитекти биле избрани Иктин и Каликрат, а исто така и Фидиј, кој бил задолжен пред сè за скулптурата но вршел и општ надзор над градежните работи. Создавањето на Партенон бил дел од целта на Перикле, Атина да добие водечка улога не само во воената и економската област, но и во областа на религијата и уметноста. На огромната камена површина од три скалила, чијашто основна површина на горниот бочен дел изнесувал 70 х 30 метри, се издигнувале 46 столбови високи преку 10 метри, со дорски стил. На столбовите биле извајани ликови и склуптури и се вбројувале меѓу најголемите вајарски работи. Во средината на храмот била поставена статуа на богињата Атина висока 13 метри, инаку дело на Фидиј и била обложена со злато и слонова коска. Првичниот главен источен влез на храмот бил скриен од олтарната апсида и така главниот влез останал од запад преку ретките просторија зад целата на античкиот храм. Биле направени и други промени во планот, а во југозападниот агол на храмот била изградена камбанарија.
За понатамошната судбина на храмот, се знае дека околу 298 п.н.е. атинскиот тиранин Лахар ги отстранил златните чинии од скулптурата на Атина и во 3 век п.н.е. зградата била оштетена од пожар[13][14] но била во голема мера поправена. Втората градба од времето на Перикле бил храмот Атина Нике. Овој мал храм во јонски стил бил повторно изграден од страна на Каликрат. Површината на храмот била 5 х 8 метри со 4 метри високи столбови и 45 сантимети високи ѕидови на кои имале голем број на познати ликови. За време на Османлиите, овој храм бил проширен, од камен била изградена кула. Германскиот археолог Рос ја срушил оваа кула во периодот 1835-36 година и повторно го изградил храмот. На храмот се работело повеќе од 16 години, бидејќи во меѓувреме било одлучено најпрво да се изгради главниот влез на акрополот т.н. Пропилеј. Тој го нацртал главниот влез на акрополот со дванаесет надворешни дорски столбови. На двете страни на влезот требало да се издигне четвороаголни столбови кои никогаш не биле довршени. На левото крило на Пропилеј била направена првата галерија на слики.
Четврта голема градба на тој простор односно на западниот дел од Партенон бил изграден уште еден храм, наречен Ерехтеон. Овој храм исто така бил изграден од страна на Мнесикле. Но, само што се започнало со изградбата во 431 п.н.е., започнала триесетгодишната Пелопонеска војна меѓу Атина и Спарта, поради што изградбата била запрена. Во 429 година Перикле починал, а дури во 404 година Атина морала да се предаде и да се согласи на склучување на понижувачкиот мировен договор. Економската моќ на метрополата била исцрпена. Сепак, ја искористиле победата на атинската поморска флота над спартанската и храмот Ерехтеон бил довршен во период од две години. Делото било довршено од страна на Филокле – градба со неправилен нацрт, украсен со столбови во јонски стил. И овој храм потекнува од Перикле, а неговите противници го критикувале дека го украсува градот како “некоја дама“. Денес, времето на Перикле претставува еден од сјајните историски периоди во општеството.
Христијанска црква
Во 426 Партенонот бил затворен во времето кога византискиот цар Теодосиј II објавил затворање на сите пагански храмови во Византија[15]. Веројатно тогаш, во 5 век, Статуата на Атина била пренесена во Цариград, каде што подоцна била уништена во пожар најверојатно за време на Опсадата на Цариград за време на Четвртата крстоносна војна во 1204 година[16]. Партенонот бил претворен во христијанска црква во последната деценија од 6 век[17], за да стане црква посветена на Богородица. Ориентацијата на објектот била сменета. Главниот влез бил поставен на западниот крај на зградата, а христијанскиот олтар и иконостас биле поставени кон источната страна на зградата во близина на апсидата изградена таму каде што претходно се наоѓал портикот[18][19][20]. Просториите помеѓу столбовите на опистодомот и перистилот биле заѕидани, иако голем број влезови сè уште го дозволувале пристапот[18]. Иконите биле насликани на ѕидовите и многу христијански натписи биле врежани во столбовите на Партенон[21]. Овие реновирања неизбежно довеле до отстранување и расфрлање на некои од скулптурите. Оние што ги отсликувале боговите биле или можеби повторно толкувани според христијанска тема, или отстранети и уништени.
Партенонот станал четврто најважно христијанско место за поклонение во Источното Римско Царство по Цариград, Ефес и Солун[22]. Во 1018 година, царот Василиј II тргнал по поклонение во Атина директно по неговата крајна победа над Самоил со единствена цел да се поклони на Партенонот[22].
Во времето на Латинската окупација, околу 250 години објектот станал католичка црква на Пресвета Богородица. Во овој период била изградена кула, која се користела како караулата или камбанаријата и која содржела спирални скали[23].
Џамија
Во 1456 година турските сили на Османлиите ја нападнале Атина и ја опсадиле армијата на Фиренца во одбрана на Акропол до 1458 година, кога му се предала на Турците[24]. Турците можеби накратко го обновиле Партенонот за да пред крајот на 15 век, Партенон стане џамија[25][26].
Прецизните околности под кои Турците го присвоиле за употреба како џамија се нејасни; еден извештај наведува дека Мехмед II го наредил неговото преобразување како казна за атинскиот заговор против османлиското владеење[27]. Апсидата станала михраб[28], кулата која претходно била изградена за време на римокатоличката окупација на Партенонот била проширена нагоре за да стане минаре[29], бил поставен минбар[18], а христијанскиот олтар и иконостас биле отстранети и ѕидовите биле варосани за да ги покриваат иконите на христијанските светци и други христијански слики[30].
И покрај промените, нејзината структура останала недопрена.[31]. Во 1667 година турскиот патник Евлија Челебија изразил чудење во скулптурите на Партенон и фигуративно ја опишал зградата како „некоја непробојна тврдина што не е направена од човечка рака“[32]. Францускиот уметник Жак Кери во 1674 година го посетил Акрополот и ги скицирал вајарските украси на Партенон[33]. Во почетокот на 1687 година, инженер по име Плантеј го скицирал Партенон за Французинот Гравиерс Ортерес[34]. Овие претстави, особено оние направени од Кери, даваат важни, а понекогаш и единствени, докази за состојбата на Партенонот и неговите различни скулптури пред уништувањето што го доживеало кон крајот на 1687 година и последователното ограбување на неговите уметнички предмети[33].
Уништување
Во 1687 година, Партенонот бил опширно оштетен во најголемата катастрофа во својата долга историја[21]. Како дел од Големата турска војна (1683-1699), Венецијанците испратиле експедиција предводена од Франческо Моросини за да ја нападнат Атина и да го освојат Акрополот. Османлиските Турци го зацврстиле Акрополот и го користеле Партенонот како магазин за барут - и покрај тоа што биле предупредени од опасностите од оваа употреба од експлозијата од 1656 година која сериозно го оштетила Пропилеја - и како засолниште за припадници на локалната турска заедница. Венецијаните започнале со опсадата на Акропол која траела од 23 до 29 септември. Во оваа опсада храмот бил знајчајно оштетен кога граната паднала на местото и предизвикала експлозија на неколку пакети барут складирани во Партенонот. Османлиите целосно го срушиле храмот на Атена за да на негово место ги постават топовите. Османлиите на крај се предале под услов дека ќе им биде обезбеден слободен пристап до азиска Смирна.
Грција
Кога независна Грција ја презела контролата врз Атина во 1832 година, видливиот дел од минарето бил срушен, само неговата база и спиралните скали до нивото на архитраевите останале непроменети[35]. Наскоро сите средновековни и отомански градби на Акропол биле разрушени. Сепак, слика од малата џамија во рамките на Партенон е зачувана во фотографијата на Жоли де Лотбинеро од 1842 година[36]. Областа станала историски предел контролиран од грчката влада. Денес таа привлекува милиони туристи секоја година.
Во 1975 година, грчката влада започнала заеднички напори за обновување на Партенонот и други структури на Акропол. По некое одложување, во 1983 година бил формиран Комитет за заштита на спомениците на Акропол[37]. Проектот подоцна привлекол финансирање и техничка помош од Европската унија. Археолошкиот комитет детално го документирал секој артефакт што останал на местото, а архитекти помагале со компјутерски модели за да ги одредат своите оригинални локации. Особено важните и кревки скулптури биле пренесени во Музејот на Акропол.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
