Смрт

Смрт — постојан крај на биолошкото функционирање на секој жив организам. Вистинската природа на смртта со векови е централна тема во светските религии, како и во филозофијата. Во повеќето религии постои верување во некој вид живот по смртта или реинкарнација. Современата наука ја смета смртта за конечна состојба.

Смртта се грижи за цвеќињата, Хуго Симберг (1906)

Череп, симболична претстава за смртта

Во медицината постои термин клиничка смрт, а тоа е состојба при која на пациентот му функционираат нормално срцето и белите дробови, но мозокот е мртов.

Статистика на смртноста

Во 2014 година, во Македонија умреле 19.718 лица од кои 10.210 (51,8%) биле од машки пол. Најчеста причина за смртта биле болестите на кардиоваскуларниот систем (57,2%), додека 18,9% умреле од злоќудни неоплазми. Кај 4,2% од умрените, причина за смртта биле ендокрините, нутритивните и метаболичните болести, а 3,6% умреле заради болести на респираторниот систем. Во 2014 година, во Македонија умреле 233 доенчиња, т.е. 1,2% од вкупниот број на умрени лица. Кај возрасните, просечната старост на умрените мажи била 69,9 години, додека просечната возраст на умрените жени била 74,8 години.^[1]

Смртта во јужнословенската митологија

Смртта е персонифицирано битие чија единствена должност била да ја одзема душата од телото на смртникот. Смртта била прикажувана како битие во долга бела или црна облека, со качулка на главата од која најчесто не може да се согледа ликот. Смртта најчесто припаѓала на машкиот пол, иако во некои преданија таа е претставена како стара жена.

Во народното творештво, смртта била ужасната од молбите и плачот на луѓето, па посакала од бога да ја ослободи од должноста, но тој одбил. „Еве јас отсега вамо ќе создадам турли - турли болести по луѓето и од болестите што ќе ѝ создадам луѓето ќе умираат и на болеста ќе ѝ викаат, а тебе ќе ти забораат да те колнат” - Марко Цепенков.^[2]

Според старите верувања, смртта е единствената која го знае мигот во кој секое живо битие треба да почине. Смртта доаѓа по божјите (или сопствени) закони и никој не е во можност да ја повика или да ја присили да му ја земе душата без таа да сака. „Смртниот час“ е миг на разделбата на душата од физичкото тело. По верувањата, душата заминува на „друг/оној свет“. Зависно од моралните и хуманите однесувања на поединецот, по старите верувања, и смртниот час можел да биде краток, лесен и милозлив или долготраен, измачувачки и страшен^[3].

Смртта во уметноста и во популарната култура

Смртта се јавува како честа тема во литературата, сликарството, филмот и во популарната култура.

Смртта како тема во книжевноста

Смртта како тема во прозата

• „Опачина“ — кус расказ на македонскиот писател Андреј Ал-Асади.^[4]
• „Антонио кој носи смрт“ - расказ на српскиот писател Давид Албахари.^[5]
• „Опис на смртта“ - збирка раскази на Давид Албахари.^[6]
• „Обид за опис на смртта на Рубен Рубеновиќ, поранешен трговец со штофови“ - расказ на Давид Албахари.^[7]
• „Умирачката и смртта на Кинкас рикачот за вода“ - расказ на бразилскиот писател Жорже Амадо.^[8]
• „Смртта во Синановото теќе“ (Smrt u Sinanovoj tekiji) - расказ на југословенскиот писател Иво Андриќ.^[9]
• „Смртта на Долгушов“ - расказ на рускиот писател Исак Бабел.^[10]
• „Животот и смртта на М. Ј. Гонзага де Са“ - збирка раскази на бразилскиот писател Лима Барето од 1915 година.^[11]
• „Корангал“ — расказ на македонската писателка Виолета Бојковска од 2019 година.^[12]
• „Мртовец во мојот кревет“ — расказ на македонскиот писател Милко Бојковски.^[13]
• „Смртта и компасот“ - расказ на аргентинскиот писател Хорхе Луис Борхес од 1942 година.^[14]
• „Мртовецот“ - расказ на Хорхе Луис Борхес.^[15]
• „Другата смрт“ - расказ на Хорхе Луис Борхес.^[16]
• „Раскрсница на смртта“ - кус расказ на македонскиот писател Климент Булоски (под псевдонимот Дозгулпмус) од 2008 година.^[17]
• „Додека смртта не нè раздели“ - кус расказ на Климент Булоски (под псевдонимот Дозгулпмус) од 2008 година.^[17]
• „Мртвите луѓе ама баш ништо не знаат“ - кус расказ на македонскиот писател Драган Георгиевски од 2013 година.^[18]
• „Мртовец“ - кус расказ на Драган Георгиевски од 2013 година.^[18]
• „Смртта на Ромелинк“ - расказ на рускиот писател Александар Грин.^[19]
• „Вујко или бледа сенка“ — краток расказ на македонскиот писател Димитрие Дурацовски.^[20]
• „Групен некролог“ (српски: Групни некролог) - расказ на српскиот писател Мирослав Јосиќ Вишњиќ.^[21]
• „Смрт“ - расказ на италијанскиот писател Итало Калвино.^[22]
• „Како ќе биде по смртта“ (чешки: Jak bude po smrti) - расказ на чешкиот писател Ладислав Клима.
• „Посмртни почести“ - (српски: Посмртне почасти) - расказ на српскиот писател Данило Киш.^[23]
• „Енциклопедија на мртвите“ - (српски: Енциклопедија мртвих) - збирка раскази на српскиот писател Данило Киш од 1983 година.^[23]
• „Славно е да се умре за татковината“ - (српски: Славно је за отаџбину мрети) - расказ на Данило Киш.^[23]
• „Човекот по својата смрт оди низ градот“ (хрватски: Čovjek poslije svoje smrti hoda gradom) - песна на хрватскиот писател Мирослав Крлежа.^[24]
• „Смртта на Фрањо Кадавер“ (хрватски: Smrt Franje Kadavera) – расказ на Мирослав Крлежа.^[25]
• „Вести од оној свет“ — краток расказ на македонскиот писател Ѓорѓи Крстевски од 2019 година.^[26]
• „Смртта на Абазир“ - роман на шведскиот писател Пер Лагерквист од 1960 година.^[27]
• „Јама“ — расказ на рускиот писател Јуриј Мамлеев.^[28]
• „Смрт во Венеција“ - кус роман на германскиот писател Томас Ман од 1912 г.^[29]
• „Трето помирување со судбината“ - расказ на колумбискиот писател Габриел Гарсија Маркес.^[30]
• „Второто ребро на смртта“ - расказ на колумбискиот писател Габриел Гарсија Маркес.^[31]
• „Ева е во својата мачка“ - расказ на колумбискиот писател Габриел Гарсија Маркес.^[32]
• „Хроника на една најавена смрт“(Cronica de una muerte anunciad) - новела на колумбискиот писател Габриел Гарсија Маркес од 1981 година.^[33]
• „Бавната смрт на Лусијана Б.“ - роман на Гуљелмо Мартинес.^[34]
• „Мртовец“ (Мртвац) - кус расказ на македонскиот писател Митко Маџунков од 1984 година.^[35]
• „Ќе дојде смртта и ќе ги има твоите очи“ - книга на италијанскиот писател Чезаре Павезе.
• „Смртта на Милош Црњански“ (српски: Смрт Милоша Црњанског) — расказ на српскиот писател Милорад Павиќ од 1986 година.^[36]
• „Смрт“ - расказ на македонскиот писател Горан Петревски од 2014 година.^[37]
• „Славниот покојник“ - расказ на италијанскиот писател Лујџи Пирандело.^[38]
• „Дервишот и смртта“ - роман на југословенскиот писател Меша Селимовиќ.^[39]
• „Смрт на кредит“ - роман на францускиот писател Луј-Фердинанд Селин од 1936 година.^[40]
• „Смртта на Марко“ - расказ на Димитар Солев.^[41]
• „Смртта на Иван Илич“ (Смерть Ивана Ильича) - новела на рускиот писател Лав Толстој од 1886 година.^[42]
• „Смрт на плоштадот“ - збирка раскази на бразилскиот писател Далтон Тревизан од 1964 година.^[43]
• „Смрт“ — расказ на рускиот писател Иван Тургенев.^[44]
• „Смртта на Артемио Круз“ - роман на мексиканскиот писател Карлос Фуентес.^[45]
• „Смртта на баронот Гандара“ - расказ на чешкиот писател Карел Чапек.^[46]
• „Легенда за смртта на секретарот“ - расказ на Живко Чинго.^[47]
• „Смртта на градинарот“ - расказ на македонскиот писател Живко Чинго од 1963 година.^[48][49]
• „Смртта на господинот Голужа“(Смрт господина Голуже) - новела на српскиот писател Бранимир Шќепановиќ од 1977 година.^[50]
• „Уста полна со земја“ (Уста пуна земље) - роман на српскиот писател Бранимир Шќепановиќ од 1974 година.^[51]

Смртта како тема во народните приказни

• „Мртвиот Костадин“ — албанска народна приказна.^[52]
• „Чумата и девојчето во едно село“ — албанска народна приказна.^[53]

Смртта како тема во народната поезија

• „Смртта на Марко Крале“ (српски: Смрт Марка Краљевиһа) - српска епска (јуначка) песна.^[54]
• „Смртта на Сењанин Иво“ (Смрт Сењанина Ива) - српска епска (јуначка) песна.^[55]
• „Смртта на Мијат Томиќ“ (Смрт Томића Мијата) - српска ајдучка песна.^[56]
• „Смртта на саканиот и саканата“ (Смрт драге и драгога) - српска народна песна.^[57]
• „Смртта на Омер и Мерима“ (Смрт Омера и Мериме) - српска народна песна.^[58]
• „Тажната смрт на Мара и Иван“ (Немила смрт Маре и Ивана) - српска народна песна.^[59]
• „Смртта на Милош Драгиловиќ“ (Smrt Miloša Dragilovića) - бугарштица.^[60]
• „Смртта на мајката Секулова“ (Smrt Majke Sekulove) - бугарштица.^[61]
• „Смртта на деспотот Вук“ (Smrt despota Vuka) - бугарштица.^[62]
• „Смртта на мајката на Југовиќи“ (Смрт мајке Југовиһа) - српска епска (јуначка) песна.^[63]
• „Смртта на Крале Марко“ (Смрт Марка Краљевића) - српска епска песна.^[64]
• „Смртта на Јово Деспотовиќ“ (Смрт Јова ДеспотовиҺа) - српска епска (јуначка) песна.^[65]
• „Смртта на војводата Каица“ (Смрт војводе Кајице) - српска епска (јуначка) песна.^[66]

Смртта како тема во поезијата

• „Херојска смрт“ - песна во проза на францускиот поет Шарл Бодлер.^[67]
• „По повод смртта на Жуков“ - песна на рускиот поет Јосиф Бродски од 1974 година.^[68]
• „Ирски воздухопловец ја предвидува својата смрт“ (ангиски: An Irish Airman Foresees his Death) - песна на ирскиот поет Вилијам Батлер Јејтс.^[69]
• „Античка трагедија“ — песна на македонскиот поет Блаже Конески.^[70]
• „Смртта на Смаил-ага Ченгиќ“ (хрватски: Smrt Smail-age Čengijića) - поема на хрватскиот поет Иван Мажураниќ.^[71]
• „Љубов и смрт“ — песна на македонскиот поет Јован Котески.^[72]
• „Смртта на Каритон“ — песна на македонскиот поет Јован Котески.^[73]
• „Љубов и смрт“ (италијански: Amore e Morte) - песна на италијанскиот поет Џакомо Леопарди од 1832 година.^[74]
• „Смртта на Петенера“ (шпански: Muerte de la Petenera) - песна на шпанскиот поет Федерико Гарсија Лорка.^[75]
• „Смрт“ (шпански: Muerte) - песна на шпанскиот поет Федерико Гарсија Лорка.^[76]
• „Газела за темната смрт“ (шпански: Gacela de la muerte oscura) - песна на шпанскиот поет Федерико Гарсија Лорка.^[77]
• „Умрел в мугри“ (шпански: Murio al amanecer) - песна на шпанскиот поет Федерико Гарсија Лорка.^[78]
• „Смртта на Антоњито ел Камборио“ (шпански: Muerte de Antoñito el Camborio) - песна на шпанскиот поет Федерико Гарсија Лорка.^[79]
• „Розова смрт“ - песна на Андре Бретон.^[80]
• „Славната смрт од животот подобра е“ - песна на арапскиот поет Антара.^[81]
• „На денот на мојата смрт“ - песна на италијанскиот писател и режисер Пјер Паоло Пазолини.^[82]
• „Mors“ - песна на францускиот поет Виктор Иго.^[83]
• „Смрт“ - песна на германскиот поет Рајнер Марија Рилке.^[84]
• „Со смрт против смртта“ - поетска збирка на Бранко Миљковиќ и Блажо Шќепановиќ.^[85]
• „Шума на мртвите“ - песна на српскиот поет Бранко Миљковиќ.^[86]
• „Смртта на поетот“ - поетски циклус на рускиот писател Борис Пастернак од 1930-1931 година.^[87]
• „На прерано умрениот“ - песна на рускиот писател Борис Пастернак.^[88]
• „Смртта на ѕвездознаецот“ (Zvezdoznančeva smrt) - песна на српскиот поет Васко Попа.^[89]
• „Смрт од вода“ (Death By Water) - песна на британскиот поет Т.С. Елиот од 1922 година.^[90]
• „Искуството со смртта“ - песна на германскиот поет Рајнер Марија Рилке.^[91]
• „Смртта на љубената“ - песна на германскиот поет Рајнер Марија Рилке.^[92]
• „Посмртна рехабилитација“ - песна на полскиот поет Тадеуш Ружевич од 1957 година.^[93]
• „Смрт“ - песна на полскиот поет Тадеуш Ружевич.^[94]
• „Жива смрт“ (хрватски: Živa smrt) - песна на Антун Густав Матош.^[95]
• „Песни за смртта“ (српски: Песме смрти) - песна на српскиот поет Јован Дучиќ.^[96]
• „Песна на умирањето“ (српски: Песма умирања) - песна на српскиот поет Јован Дучиќ.^[97]
• „Господинот Когито го набљудува умрениот пријател“ - песна на полскиот поет Збигњев Херберт.^[98]
• „Смрт“ - песна на полскиот поет Збигњев Херберт.^[99]
• „По смртта на саканата жена“ - песна на арапскиот поет Џерир.^[100]
• „Неизбежноста на смртта“ - песна на ирачкиот поет Ал-Зехави.^[101]
• „Смрт во мразот“ (Smrt u ledu) - песна на српската поетеса Десанка Максимовиќ од 1979 година.^[102]
• „Смрт во морската шир“ (Smrt na pučini) - песна на српската поетеса Десанка Максимовиќ од 1979 година.^[103]
• „Клиничка смрт“ (Klinička smrt) - песна на српската поетеса Десанка Максимовиќ од 1983 година.^[104]
• „Смрт“ - песна на југословенскиот поет Мак Диздар.^[105]
• „Понеделнички муабет за смртта“ - песна на македонската поетеса Ана Бунтеска од 2015 година.^[106]
• „Несреќа на средината од семестарот“ — песна на северноирскиот поет Шејмас Хини.^[107]
• „Балада“ - песна на полската поетеса Вислава Шимборска.^[108]
• „Писмата на умрените“ - песна на полската поетеса Вислава Шимборска.^[109]
• „За смртта без претерување“ - песна на полската поетеса Вислава Шимборска.^[110]
• „Заткулисни преговори со мртвите“ - песна на полската поетеса Вислава Шимборска.^[111]

Смртта како тема во драмата

• „Смртта на трговскиот патник“ (Death of a Salesman) - драма на американскиот писател Артур Милер од 1949 година.^[112]
• „Смртта во стариот декор“ - драма на полскиот поет Тадеуш Ружевич.^[113]

Смртта како тема во сликарството

• „Смртта на Сократ“ (La Mort de Socrate) - слика од францускиот сликар Жак-Луј Давид, од 1787 година.

Смртта како тема во музиката

• „Метал на смртта“ (англиски: Death Metal) - поджанр на хеви метал музиката.
• „Благодарни мртовци“ (англиски: The Grateful Dead) — американска рок-група, активна од 1965 до 1995 година.^[114]
• „Напалмска смрт“ (англиски: Napalm Death) — британска хард-кор група.^[115]
• „Смрт“ (англиски: Death) - американска хеви метал група.
• „Смрт во Вегас“ (англиски: Death in Vegas) - британска рок-група.
• „Павана за мртвата принцеза“ (француски: Pavane pour une infante defunte) - композиција на францускиот композитор Морис Равел.^[116]
• „Островот на мртвите“ - симфониска поема на рускиот композитор Рахманинов.^[117]
• „Смртта јава на коњ“ (англиски: Death Rides a Horse) - композиција на италијанскиот композитор Енио Мориконе (Ennio Morricone).^[118]
• „Потврда за смрт“ (англиски: Death Certificate) - албум на американскиот рапер Ајс Кјуб (Ice Cube) од 1991 година.^[119]
• „Смрт“ (англиски: Death) - песна на Ајс Кјуб од 1991 година.^[119]
• „Смртта на Александар“ (англиски: Death of Alexander) - песна на македонската музичка група Анастасија.^[120]
• „Смртта оди зад тебе“ (англиски: Death walks behind you) - песна и албум на рок-групата Atomic Rooster од 1970 година.^[121]
• „И кога ќе умрам“ (англиски: And when I die) - песна на американската рок-група Blood Sweat and Tears од 1969 година.^[122]
• „(Не плаши се од) Косачот“ (англиски: (Don't Fear) The Reaper) — песна на американската рок-група Blue Öyster Cult од 1976 година.^[123]
• „Хомеини умре вечерва“ (англиски: Khomeini Died Tonight) — песна на американската рок-група Bongwater од 1989 година.^[124]
• „Во колата на смртта“ (англиски: In The Deathcar) - песна на Горан Бреговиќ од 1993 година.^[125]
• „Смрт“ (англиски: Death) - песна на Горан Бреговиќ од 1993 година.^[125]
• „Мртвиот Џо“ (англиски: Dead Joe) - песна на австралиската рок-група The Birthday Party од 1982 година.^[126]
• „Мојата смрт“ (англиски: My Death) — песна на Жак Брел и Морт Шуман.^[127]
• „Смртта на Морисон Џим“ (српскохрватски: Smrt Morisona Džima) — песна на словенечката рок-група Булдожер (Buldožer).^[128]
• „Песната на смртта на црниот ангел“ (англиски: Black Angel's Death Song) - песна на американската рок-група Велвет андерграунд (Velvet Underground) од 1966 година.^[129]
• „Додека не нè раздели смртта“ (англиски: Till Death Do Us Part) — музички албум на американската хип-хоп група Geto Boys од 1993 година.^[130]
• „Љубов и смрт“ - песна на македонската етно-група DD Synthesis.^[131]
• „Напред во смртта“ (англиски: Forward To Death) — песна на американската панк-рок група Дед Кенедис (Dead Kennedys) од 1980 година.^[132]
• „Осамената смрт на Хети Керол“ (англиски: The Lonesome Death Of Hattie Carroll) — песна на американскиот рок-музичар Боб Дилан од 1964 година.^[133]
• „Џин е мртва“ (англиски: Jean is dead) — песна на американската хардкор-панк група Дисендентс (Descendents) од 1982 година.^[134]
• „Среќни луѓе на смртта“ (англиски: Happy Death Men) — песна на британската рок-група Echo And The Bunnymen од 1980 година.^[135]
• „Смрт на еден кловн“ (англиски: Death Of A Clown) - песна на британската рок-група Кинкс (The Kinks) од 1967 година.^[136]
• „Смрт или слава“ (англиски: Death Or Glory) - песна на англиската рок-група Клеш (The Clash) од 1979 година.^[137]
• „Првите пет минути по смртта“ (англиски: The First Five Minutes After Death) — песна на британската рок-група Коил (Coil) од 1986 година.^[138]
• „Фреди е мртов“ (англиски: Freddie's Dead) — песна на американскиот музичар Куртис Мејфилд (Curtis Mayfield') од 1972 година.^[139]
• „Постепена смрт“ (англиски: Creeping Death) - песна на американската хеви-метал група Металика (Metallica) од 1984 година.^[140]
• „Мртов на тротоарот“ (англиски: Dead on the sidewalk) - песна на македонската рок-група Mooger Fooger.^[141]
• „Божествена смрт“ (англиски: Divine Death) — песна на британската хард-кор група Napalm Death од 1987 година.^[142]
• „Приватна смрт“ (англиски: Private Death) — песна на Napalm Death од 1988 година.^[143]
• „Мртвиот Боб“ (англиски: Dead Bob) — песна на канадската рок-група Ноуминсноу (Nomeansno) од 1986 година.^[144]
• „Песна за мртвите“ (англиски: Real Emotional Girl) - песна на американскиот музичар Ренди Њумен (Randy Newman) од 1983 година.^[145]
• „Смртен ден“ (англиски: Dying Day) — песна на шкотската рок-група Orange Juice од 1982 година.^[146]
• „Мртов“ (англиски: Dead) — песна на американската рок-група Пиксис (Pixies) од 1989 година.^[147]
• „Распродажба на болката“ (српски: Распродаја бола) — песна на српската рок-група Рибља чорба од 1979 година.^[148]
• „Четвртина мртов“ (англиски: 1/4 Dead) — песна на британската панк-рок група Рудиментари пени (Rudimentary Peni) од 1983 година.^[149]
• „Танатос“ (англиски: Thanatos) — песна на шкотската рок-група Скидс (Skids) од 1979 година.^[150]
• „Ангелот на смртта“ (англиски: Angel of Death) - песна на американската хеви-метал група Слеер (Slayer).^[151]
• „Смрт за нашите пријатели“ (англиски: Death To Our Friends) - песна на американската рок-група Sonic Youth од 1986 година.^[152]
• „Дојди и умри“ (англиски: Come And Die) - песна на Therapy? и Fatal од 1993 година.^[153]
• „Ѕид на смртта“ (англиски: Wall of Death) - албум на американскиот дует Ричард и Линда Томпсон (Richard and Linda Thompson) од 1982 година.^[154]
• „Марш на смртта“ (англиски: Death March) - песна на американската рок-група Faith No More од 1987 година.^[155]
• „Бил е мртов“ (англиски: Bill is Dead) - песна на британската рок-група Фол (The Fall) од 1990 година.^[156]
• „Втора смрт“ - песна на македонската рок-група Хахаха од 2012 година“.^[157]
• „Ја полниш земјата со смрт“ - песна на македонската рок-група Хахаха од 2012 година“.^[157]
• „Ајде да умриме“ (англиски: Let's Go Die) - песна на американската хардкор панк група Hüsker Dü од 1982 година.^[158]
• „Мртвите чекаат“ (англиски: The dead are waiting) - песна на македонскиот музичар Кирил Џајковски од 2001 година.^[159]
• „Почивај во мир“ (англиски: R.I.P.) - песна на македонскиот музичар Кирил Џајковски од 2001 година.^[159]
• „Само еден час откако ќе умреш...“ (Only an hour after you die...) - песна на македонскиот музичар Кирил Џајковски од 2001 година.^[159]

Смртта како тема во филмот

• „Смртта ѝ прилега“ (Death Becomes Her) – американски филм, во режија на Роберт Земекис.^[160]
• „Смртта на господинот Лазареску“ (романски: Moartea domnului Lăzărescu) - романски филм од 2005 година, во режија на Кристи Пију.^[161]
• „Отпорен на смрт“ (англиски: Death Proof) - американски филм од 2007 година, режиран од Квентин Тарантино.^[162]

Наводи

1. Љубица Балабан, „Смртноста зголемена за 2,7 отсто, најчесто умираат од срцев и мозочен удар, ракот на второ место“, Дневник, година XIX, број 5800, 26 јуни 2015, стр. 4.
2. Речник на јужнословенска митологија, стр. 226
3. Гордана Стојковска, Три, Скопје,2004, стр. 226
4. Андреј Ал-Асади, Утрото на бессоните. Скопје: Бегемот, 2021, стр. 36-49.
5. Давид Албахари, Опис смрти. Београд: Српска књижевна задруга, 2004, стр. 82-91.
6. Давид Албахари, Опис смрти. Београд: Српска књижевна задруга, 2004.
7. Давид Албахари, Опис смрти. Београд: Српска књижевна задруга, 2004, стр. 102-111.
8. Антологија на бразилскиот расказ. Скопје: Три, 2012, стр. 13-70.
9. „Smrt u Sinanovoj tekiji“, во: Ivo Andrić, Priča o vezirovom slonu. Beograd: Rad, 1962, стр. 76-86.
10. I. E. Babelj, Crvena konjica. Beograd: Rad, 1969, стр. 37-39.
11. Антологија на бразилскиот расказ. Скопје: Три, 2012, стр. 286.
12. Виолета Бојковска, Барем наутро. Скопје: Бегемот, 2019, стр. 7-11.
13. Милко Бојковски, Фотографии од пеколот. Скопје: Бегемот, 2017, стр. 26-34.
14. Horhe Luis Borhes, Маštarije. Beograd: Paidea, 2006, стр. 85-94.
15. Хорхе Луис Борхес, Алеф. Скопје: Бегемот, 2015, стр. 27-33.
16. Хорхе Луис Борхес, Алеф. Скопје: Бегемот, 2015, стр. 67-75.
17. Дозгулпмус, Тритонус, Темплум, Скопје, 2008.
18. Драган Георгиевски, Метаморфузија, Темплум, Скопје, 2013.
19. Aleksandar Grin, Pacolovac. Beograd: Rad, 1979, стр. 5-13.
20. Никола Гелевски и Владимир Мартиновски (приредувачи), Џинџуџе во земјата на афионите: Антологија на македонскиот краток расказ. Скопје: Темплум, 2022, стр. 109.
21. Мирослав Јосиħ Вишњић, Сабране приповетке. Београд: Драганић, 1995, стр. 237-241.
22. Italo Kalvino, Kosmikomike: stare i nove. Beograd: Paidea, 2008, стр. 246-257.
23. Danilo Kiš, Enciklopedija mrtvih. Beograd: Arhipelag, 2015.
24. Miroslav Krleža, Lirika. Sarajevo: Svjetlost, 1966, стр. 96-97.
25. Miroslav Krleža, Hrvatski bog Mars. Beograd: Rad, 1963, стр. 87-124.
26. Ѓорѓи Крстевски, Другата страна. Скопје: Бегемот, 2019, стр. 8-9.
27. Преводи на литературни дела од автори кои добиле Нобелова награда. Битола: НИД „Микена“, 2010.
28. Јуриј Мамлеев, Вампир-психопат, Темплум, Скопје, 2022, стр. 70-84.
29. Сакам книги Рецензија на романот
30. Gabrijel Garsija Markes, Oči plavog psa. Beograd: Sezam Book, 2015, стр. 5-13.
31. Gabrijel Garsija Markes, Oči plavog psa. Beograd: Sezam Book, 2015, стр. 37-45.
32. Gabrijel Garsija Markes, Oči plavog psa. Beograd: Sezam Book, 2015, стр. 15-25.
33. Габриел Гарсија Маркес, Есента на патријархот / Хроника на една најавена смрт. Скопје: Мисла, 1983.
34. „Читај, патувај, уживај – Саем на книга 2016 – програма на активности“, Антолог, 2016.
35. Митко Маџунков, Међа света. Београд: Просвета, 1984, стр. 195.
36. Milorad Pavić, Ruski hrt i nove priče. Beograd: Književne novine, 1986, стр. 169-171.
37. Горан Петревски, Одбрани трудови. Скопје: Темплум, 2014.
38. Luiđi Pirandelo, Novele. Beograd: Rad, 1962, стр. 102-116.
39. Меша Селимовиќ, Дервишот и смртта. Скопје: АЕА издавачи, Матица македонска, 2000.
40. Luj-Ferdinand Selin, Putovanje nakraj noći. Beograd: LOM, 2019.
41. Димитар Солев, Одбрани раскази. Скопје: Мисла, 1970.
42. Jahn 1999, p. 3.
43. Антологија на бразилскиот расказ. Скопје: Три, 2012, стр. 283.
44. И. С. Тургењев, Ловчеви записи. Нови Сад: Матица српска, 1973, стр. 287-304.
45. Karlos Fuentes, Smrt Artemija Kruza. Beograd: Dereta, 2015.
46. Карел Чапек, Раскази од другиот џеб, Темплум, Скопје, 2012.
47. „Легенда за смртта на секретарот“, во: Живко Чинго, Пожар. Скопје: Македонска книга, 1970, стр. 122-131.
48. „Смртта на градинарот“, во: Живко Чинго, Пожар. Скопје: Македонска книга, 1970, стр. 30-35.
49. Живко Чинго, Пасквелија. Скопје: Култура, 1968, стр. 31-37.
50. Branimir Šćepanović, Usta puna zemlje – Smrt gospodina Goluže. Beograd: Dereta, 2019, стр. 79-118.
51. Branimir Šćepanović, Usta puna zemlje – Smrt gospodina Goluže. Beograd: Dereta, 2019, стр. 5-77.
52. Волшебни сказни на балканските народи. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 23-26.
53. Волшебни сказни на балканските народи. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 27-30.
54. Војислав Ђурић, Антологија српских народних јуначких песама. Београд: Српска књижевна задруга, 2012, стр. 229-233.
55. „Смрт Сењанина Ива“, во: Војислав Ђурић, Антологија српских народних јуначких песама. Београд: Српска књижевна задруга, 2012, стр. 360-362.
56. Хајдуци. Београд: Народна књига, 1965, стр. 131-137.
57. Народне лирске песме. Београд: Просвета, 1963, стр. 57.
58. Народне лирске песме. Београд: Просвета, 1963, стр. 58-60.
59. Народне лирске песме. Београд: Просвета, 1963, стр. 65.
60. Bugarštice. Beograd: Rad, 1969, стр. 21-23.
61. Bugarštice. Beograd: Rad, 1969, стр. 27-29.
62. Bugarštice. Beograd: Rad, 1969, стр. 40-43.
63. Junačke narodne pesme, Rad, Beograd, 1959, стр. 64-66.
64. „Смрт Марка Краљевића“, во: Народне епске песме I. Београд: Просвета (без дата), стр. 149-153.
65. Junačke narodne pesme, Rad, beograd, 1959, стр. 98-101.
66. Junačke narodne pesme, Rad, beograd, 1959, стр. 88-94.
67. Charles Baudelaire, Spleen Pariza. Zgreb: Mladost, 1952, стр. 82-87.
68. Антологија руске лирике – X-XXI век. Књига III: Средина XX века – поч. XXI века (неомодернизам, неоавангарда, постмодернизам и нова трагања). Београд: Paidea, 2007, стр. 141-142.
69. Viljem Batler Jejts, Kula. Beograd: Beogradski izdavačko-grafički zavod, 1978, стр. 97.
70. Блаже Конески, Црн овен. Скопје: Арс Ламина - публикации, 2021, стр. 30.
71. Ivan Mažuranić, Smrt Smail-age Čengijića. Beograd: Rad, 1960.
72. Јован Котевски, Пеплосија. Мисла, Скопје, 1966, стр. 30.
73. Јован Котевски, Пеплосија. Мисла, Скопје, 1966, стр. 53.
74. Đ. Leopardi, Pesme i proza. Beograd: Rad, 1964, стр. 38-41.
75. Федерико Гарсија Лорка, Неверна жена. Скопје: Македонска книга, Култура, Мисла, Наша книга, 1982, стр. 40.
76. Федерико Гарсија Лорка, Неверна жена. Скопје: Македонска книга, Култура, Мисла, Наша книга, 1982, стр. 121.
77. Федерико Гарсија Лорка, Неверна жена. Скопје: Македонска книга, Култура, Мисла, Наша книга, 1982, стр. 147.
78. Федерико Гарсија Лорка, Неверна жена. Скопје: Македонска книга, Култура, Мисла, Наша книга, 1982, стр. 77.
79. Федерико Гарсија Лорка, Неверна жена. Скопје: Македонска книга, Култура, Мисла, Наша книга, 1982, стр. 100-102.
80. Андре Бретон, Рајот не е наполно загубен. Скопје: Култура, 1989, стр. 48-49.
81. Arapska poezija. Beograd: Rad, 1977, стр. 12-13.
82. Pjer Paolo Pazolini, Put i nebo. Beograd: Mali vrt, 2016, стр. 29-30.
83. Viktor Igo, Pesme. Beograd: Rad, 1969, стр. 43.
84. Рајнер Марија Рилке, Искуство тишине. Београд: Paideia, 2014, стр. 42.
85. Раде Силјан, „Неповторлива творечка појава“, во: Бранко Миљковиќ, Избор. Скопје: Мисла, Култура и Македонска книга, 1988, стр. 117.
86. Бранко Миљковиќ, Избор. Скопје: Мисла, Култура и Македонска книга, 1988, стр. 49.
87. Борис Леонидович Пастернак, Изабране песме. Нови Сад: Orpheus, 2011, стр. 204-224.
88. Борис Леонидович Пастернак, Изабране песме. Нови Сад: Orpheus, 2011, стр. 227-229.
89. Vasko Popa, Pesme. Beograd: Bigz, 1978, стр. 105.
90. T. S. Eliot, Selected Poems. Harmondsworth, Middlesex: Penguin Books in association with Faber and Faber, 1952, стр. 61.
91. Рајнер Марија Рилке, Искуство тишине. Београд: Paideia, 2014, стр. 56.
92. Рајнер Марија Рилке, Искуство тишине. Београд: Paideia, 2014, стр. 61.
93. Tadeuš Ruževič, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg / Čigoja štampa, 2013, стр. 18-19.
94. Tadeuš Ruževič, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg / Čigoja štampa, 2013, стр. 28.
95. Antun Gustav Matoš I. Sarajevo: Svjetlost, 1962, стр. 40.
96. Јован Дучић, Сабрана дела II, Песме љубави и смрти. Београд: Народна просвета (без дата), стр. 88-95.
97. Јован Дучић, Сабрана дела II, Песме љубави и смрти. Београд: Народна просвета (без дата), стр. 60-61.
98. Zbignjev Herbert, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg – Čigoja štampa, стр. 111-113.
99. Zbignjev Herbert, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg – Čigoja štampa, стр. 275.
100. Arapska poezija. Beograd: Rad, 1977, стр. 26.
101. Arapska poezija. Beograd: Rad, 1977, стр. 89.
102. Desanka Maksimović, Izabrane pesme (peto dopunjeno izdanje). Beograd: BIGZ, 1985, стр. 112.
103. Desanka Maksimović, Izabrane pesme (peto dopunjeno izdanje). Beograd: BIGZ, 1985, стр. 111.
104. Desanka Maksimović, Izabrane pesme (peto dopunjeno izdanje). Beograd: BIGZ, 1985, стр. 130.
105. Мак Диздар, Горчин. Скопје, Македонска книга, стр. 111.
106. Ана Бунтеска, Стави лајк на сопствениот живот. Скопје: Матица Македонска, 2015, стр. 120-121.
107. Шејмас Хини, Песме. Београд: Цицеро, Земун: Писмо, Нови Сад: Матица српска, 1993, стр. 14-15.
108. Vislava Šimborska, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 58-59.
109. Vislava Šimborska, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 139.
110. Vislava Šimborska, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 224-225.
111. Vislava Šimborska, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 240-241.
112. Tihomir Vučković, „Artur Miler“, во: Artur Miler, Smrt trgovačkog putnika. Beograd: Rad, 1969, стр. 87-89.
113. „Napomena priređivača“, во: Tadeuš Ruževič, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg / Čigoja štampa, 2013, стр. 329.
114. Discogs, The Grateful Dead (пристапено на 11.11.2022)
115. Discogs, Napalm Death (пристапено на 3.2.2021)
116. YouTUbe, Maurice Ravel - Pavane for Dead Princess (пристапено на 9.11.2017)
117. YouTube, Rachmaninov: The Isle of the Dead, Symphonic poem Op. 29 - Andrew Davis (пристапено на 5.2.2017)
118. DISCOGS, Ennio Morricone ‎– The Best Of Ennio Morricone (пристапено на 31.8.2019)
119. YouTube, Ice Cube - Death Certificate (1991) (FULL ALBUM) (пристапено на 9.3.2017)
120. Anastasia, Before the Rain, Polygram Music.
121. YouTube, Atomic Rooster - Death Walks Behind You (пристапено на 22.12.2016)
122. YouTube, Blood Sweat & Tears - And when I die (пристапено на 3.4.2018)
123. DISCOGS, Blue Öyster Cult – Agents Of Fortune (пристапено на 18.3.2022)
124. DISCOGS, Bongwater – Too Much Sleep (пристапено на 1.7.2021)
125. DISCOGS, Goran Bregović ‎– Arizona Dream (Original Motion Picture Soundtrack) (пристапено на 19.8.2020)
126. DISCOGS, The Birthday Party ‎– Junkyard (пристапено на 5.8.2020)
127. Scott Walker – Scott (пристапено на 22.11.2023)
128. DISCOGS, buldozer - smrt morisona džima (пристапено на 22 јули 2021)
129. The Velvet Underground - The Black Angel's Death Song (Lyrics) (пристапено на 15.11.2016)
130. Discogs, Geto Boys – Till Death Do Us Part (пристапено на 30.10.2022)
131. DD Synthesis, SJF Records, 1996.
132. Discogs, Dead Kennedys – Fresh Fruit For Rotting Vegetables (пристапено на 9.9.2022)
133. DISCOGS, Bob Dylan – The Times They Are A-Changin' (пристапено на 7.7.2023)
134. Descendents – Milo Goes To College (пристапено на 25.6.2022)
135. Discogs, Echo And The Bunnymen* ‎– Crocodiles (пристапено на 21.3.2021)
136. The Kinks - Something Else 1967 (Full Vinyl 2003) (пристапено на 16.2.2019)
137. DISCOGS, The Clash ‎– London Calling (пристапено на 9.5.2020)
138. Coil – Horse Rotorvator (пристапено на 8.6.2024)
139. Discogs, Curtis Mayfield – Super Fly (пристапено на 15.4.2022)
140. DISCOGS, Metallica ‎– Ride The Lightning (пристапено на 12.9.2020)
141. Mooger Fooger, 4th of July, Corpus Delicti Records, CD 001.
142. Discogs, Napalm Death ‎– Scum (пристапено на 3 февруари 2021)
143. Discogs, Napalm Death – From Enslavement To Obliteration (пристапено на 3 февруари 2021)
144. Discogs, Nomeansno – Sex Mad (пристапено на 21.5.2023)
145. YouTube, Song For The Dead- Randy Newman (Vinyl Restoration) (пристапено на 8.10.2017)
146. Discogs, Orange Juice (3) ‎– You Can't Hide Your Love Forever (пристапено на 22 март 2021)
147. Pixies – Doolittle (пристапено на 31.1.2024)
148. Discogs, Riblja Čorba – Kost U Grlu (пристапено на 16.10.2021)
149. Rudimentary Peni – Death Church (пристапено на 16.2.2024)
150. Skids – Days In Europa (пристапено на 13.3.2024)
151. YouTube, Slayer ~ Angel of Death (Lyrics) (пристапено на 22.12.2017)
152. DISCOGS, Sonic Youth ‎– Evol (пристапено на 26.7.2019)
153. DISCOGS, Various ‎– Judgment Night (Music From The Motion Picture) (пристапено на 29.7.2020)
154. YouTube, Wall of Death - Richard and Linda Thompson (пристапено на 15.5.2017)
155. DISCOGS, Faith No More ‎– Introduce Yourself (пристапено на 19.8.2020)
156. YouTube, The Fall - Extricate (1990)(full album) (пристапено на 29.6.2017)
157. Хахаха, Сиромашни и богати, HMRL 027, Moonlee Records, 2012.
158. DISCOGS, Hüsker Dü ‎– Land Speed Record (пристапено на 3.12.2020)
159. DISCOGS, Kiril Dzajkovski* ‎– Dust (Original Motion Picture Soundtrack) (пристапено на 21.9.2020)
160. „Смртта ѝ прилега“, Антена, број 952, 23.9.2016, стр. 24.
161. IMDb, The Death of Mr. Lazarescu (2005) (пристапено на 27.10.2019)
162. Антена, број 857, 28.11.2014, стр. 27.

Поврзано

• Бесмртност
• Зомби
• Реинкарнација
• Живот
• Гробишта
• Духови
• Вампир
• Спиритуализам
• Спиритизам
• Задушница