ჟანგბადი

ჟანგბადი^[1][2] (ლათ. Oxygenium; ქიმიური სიმბოლო — ${\displaystyle {\ce {O}}}$) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეორე პერიოდის, მეთექვსმეტე ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — მეექვსე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის, VIა) ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია — 8, ატომური მასა — 15.999.

ჟანგბადი

8O

15.999

2s2 2p4

ჟანგბადი, ₈O

ზოგადი თვისებები
სტანდ. ატომური წონა Ar°(O)	[15.99903, 15.99977] 15.999±0.001 (დამრგვალებული)
ჟანგბადი პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სილიციუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენი ბრომი კრიპტონი რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმი ნეოდიმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოსმიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო ვერცხლისწყალი თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესინი ოგანესონი – ↑ O ↓ S აზოტი ← ჟანგბადი → ფთორი
ატომური ნომერი (Z)	8
ჯგუფი	16
პერიოდი	2 პერიოდი
ბლოკი	p-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[He] 2s2 2p4
ელექტრონი გარსზე	2, 7
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	აირი
დნობის ტემპერატურა	(O2) −218.79 °C ​(54.36 K, ​​​−361.82 °F)
დუღილის ტემპერატურა	(O2) −182.962 °C ​(90.188 K, ​​​​ ​−297.332 °F)
სიმკვრივე (ნსპ)	1.429 გ/ლ
სიმკვრივე (დ.წ.)	1.141 გ/სმ3
სამმაგი წერტილი	54.361 K, ​​​0.1463 კპა
კრიტიკული წერტილი	154.581 K, 5.043 მპა
დნობის კუთ. სითბო	(O2) 0.444 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	(O2) 6.82 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	(O2) 29.378 ჯ/(მოლი·K)
ნაჯერი ორთქლის წნევა P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k T (K)-ზე 61 73 90
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	−2, −1, 0, +1, +2
ელექტროდული პოტენციალი
ელექტრო­უარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 3.44
იონიზაციის ენერგია	1: 1313.9 კჯ/მოლ 2: 3388.3 კჯ/მოლ 3: 5300.5 კჯ/მოლ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	66±2 პმ
ვან-დერ-ვალსის რადიუსი	152 პმ
ჟანგბადის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
მესრის სტრუქტურა	კუბური
ბგერის სიჩქარე	330 მ/წმ (20 °C)
თერმული გაფართოება	6998265800000000000♠26.58×10−3 µმ/(მ·K)
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
მაგნიტური ამთვისებლობა	6997344900000000000♠+3449×10−6 სმ3/მოლ
CAS ნომერი	7782-44-7
ისტორია
აღმომჩენია	კარლ ვილჰელმ შეელე (1771)
სახელი დაარქვა	ანტუან ლავუაზიე (1777)
ჟანგბადის მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ. დაშლა (t1/2) რადიო. დაშლა პრო­დუქტი 15O syn 7002122266000000000♠122.266 s β+ 15N 16O 99.757% სტაბილური 17O 0.038% სტაბილური 18O 0.205% სტაბილური
ჟანგბადი ვიკისაწყობში •

მეორე ყველაზე გავრცელებული ელემენტია დედამიწაზე, შეადგენს დედამიწის ქერქის მასის დაახ. 49%-ს და სრული მასის 28%-ს; მესამე ყველაზე გავრცელებული ელემენტია სამყაროში. დედამიწაზე ჟანგბადი კოვალენტურად ან იონურად ებმის სხვა ელემენტებს. ცალკე ჟანგბადი (მოლეკულური ორჟანგი O₂, დიატომური მოლეკულა) პირველად დიდი რაოდენობით დედამიწაზე გაჩნდა პელოპროტეროზოულ ერაში (დაახ. 2,5-1,6 მილიარდი წლის წინა პერიოდში), როგორც ადრეული ანაერობების (არქეა და ბაქტერია) მეტაბოლური ურთიერთქმედების შედეგი. თავისუფალი ჟანგბადის დიდი რაოდენობით გაჩენამ იმდროინდელი ორგანიზმების უმრავლესობის გადაშენება გამოიწვია. ატმოსფერული თავისუფალი ჟანგბადის სიუხვე გვიანდელ გეოლოგიურ ეპოქებში დღემდე გამოწვეულია ფოტოსინთეზური ორგანიზმების - ოკეანეებში ფიტოფლანქტონისა და ფოთლოვანი მცენარეებით ხმელეთზე - არსებობით. ჩვეულებრივ პირობებში ჟანგბადის მოლეკულა ორ ატომიანია.

იხილეთ აგრეთვე

• ჰიპოქსია
• ლამბდა სენსორი
• ბნელი ჟანგბადი

ლიტერატურა

• Walker, J. (1980). „The oxygen cycle“, რედ. Hutzinger O.: Handbook of Environmental Chemistry. Volume 1. Part A: The natural environment and the biogeochemical cycles. Berlin; Heidelberg; New York: Springer-Verlag, გვ. 258. ISBN 0-387-09688-4.

რესურსები ინტერნეტში

• Oxidizing Agents > Oxygen
• Oxygen (O₂) Properties, Uses, Applications
• Roald Hoffmann article on "The Story of O" დაარქივებული 2017-02-23 საიტზე Wayback Machine.
• WebElements.com – Oxygen
• Chemistry in its element podcast

სქოლიო

1. დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 107
2. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 8, თბ., 1984. — გვ. 240-241.