ტყვია

ტყვია^[1][2] (ლათ. Plumbum; ქიმიური სიმბოლო — ${\displaystyle {\ce {Pb}}}$) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, მეთოთხმეტე ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — მეოთხე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის, IVა) ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია — 82, ატომური მასა — 207.2, t_დნ — 327.46 °C, t_დუღ — 1749 °C, სიმკვრივე — 11.34 გ/სმ³. ძლიერ პლასტიკური, რბილი, მონაცისფრო-მოცისფრო მძიმე ლითონი. ბუნებრივი ტყვია ოთხი სტაბილური იზოტოპის ნარევია ${\displaystyle {\ce {^{204}Pb}}}$ (1.40 %), ${\displaystyle {\ce {^{206}Pb}}}$ (24.1 %), ${\displaystyle {\ce {^{207}Pb}}}$ (22.1 %) და ${\displaystyle {\ce {^{208}Pb}}}$ (52.4 %). ტყვიას აქვს ყველაზე დიდი ატომური ნომერი მდგრად ელემენტებს შორის, თუმცა მომდევნო უმძიმეს ელემენტს, ბისმუტს, გააჩნია ნახევრად დაშლის პერიოდი, რომელიც ისეთი ხანგრძლივია, რომ შეიძლება ჩაითვალოს მდგადად. ტყვიის ოთხ მდგრად იზოტოპს გააჩნია 82 პროტონი, "მაგიური რიცხვი" ატომის ბირთვის ღრუბელისებურ მოდელში.

ტყვია

82Pb

207.2

4f14 5d10 6s2 6p2

ტყვია, ₈₂Pb

ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	ძლიერ პლასტიკური, რბილი, მონაცისფრო-მოცისფრო მძიმე ლითონი
სტანდ. ატომური წონა Ar°(Pb)	[206.14, 207.94] 207.2±1.1 (დამრგვალებული)
ტყვია პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სილიციუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენი ბრომი კრიპტონი რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმი ნეოდიმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოსმიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო ვერცხლისწყალი თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესინი ოგანესონი Sn ↑ Pb ↓ Fl თალიუმი ← ტყვია → ბისმუთი
ატომური ნომერი (Z)	82
ჯგუფი	14
პერიოდი	6 პერიოდი
ბლოკი	d-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Xe] 4f14 5d10 6s2 6p2
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 32, 18, 4
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის ტემპერატურა	327.46 °C ​(600.61 K, ​621.43 °F)
დუღილის ტემპერატურა	1749 °C ​(2022 K, ​3180 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	11.34 გ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.)	10.66 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	4.77 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	179.5 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	26.650 ჯ/(მოლი·K)
ნაჯერი ორთქლის წნევა P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k T (K)-ზე 978 1088 1229 1412 1660 2027
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	−4, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4
ელექტროდული პოტენციალი	Pb←Pb2+ −0.126 ვ Pb←Pb4+ 0.80 ვ
ელექტრო­უარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 2.33
იონიზაციის ენერგია	1: 715.6 კჯ/მოლ 2: 1450.5 კჯ/მოლ 3: 3081.5 კჯ/მოლ
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 175 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	146±5 პმ
ვან-დერ-ვალსის რადიუსი	202 პმ
ტყვიას სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
ბუნებაში გვხვდება	პირველადი ნუკლიდების სახით
მესრის სტრუქტურა	კუბური წახნაგცენტრირებული
ბგერის სიჩქარე	1190 m/s (ო. ტ.)
თერმული გაფართოება	28.9 µმ/(მ·K) (25 °C)
თბოგამტარობა	35.3 ვტ/(მ·K)
კუთრი წინაღობა	208 ნომ·მ (20 °C)
მაგნეტიზმი	დიამაგნეტიკი
მაგნიტური ამთვისებლობა	3004770000000000000♠−23.0×10−6 სმ3/მოლ
იუნგას მოდული	16 გპა
წანაცვლების მოდული	5.6 გპა
დრეკადობის მოდული	46 გპა
პუასონის კოეფიციენტი	0.44
მოოსის მეთოდი	1.5
ბრინელის მეთოდი	38–50 მპა
CAS ნომერი	7439-92-1
ისტორია
აღმომჩენია	შუა აღმოსავლეთში (ძვ. წ. 7000-მდე)
ტყვიას მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ. დაშლა (t1/2) რადიო. დაშლა პრო­დუქტი 202Pb სინთ 7004525000000000000♠5.25×104 წ ε 202Tl 204Pb 1.4% სტაბილური 205Pb კვალი 7007173000000000000♠1.73×107 წ ε 205Tl 206Pb 24.1% სტაბილური 207Pb 22.1% სტაბილური 208Pb 52.4% სტაბილური 209Pb კვალი 7000325300000000000♠3.253 სთ β− 209Bi 210Pb კვალი 7001222000000000000♠22.20 წ β− 210Bi 211Pb კვალი 7001361000000000000♠36.1 სთ β− 211Bi 212Pb კვალი 7001106400000000000♠10.64 სთ β− 212Bi 214Pb კვალი 7001268000000000000♠26.8 წთ β− 214Bi
ტყვია ვიკისაწყობში •

ტყვია რბილი და ძლიერ პლასტიკური მძიმე ლითონია.^[3] მყარ მდგომარეობაში მონაცრისფრო-მოცისფრო ფერი აქვს, გამდნარი ტყვია ელვარებს მოვერცხლისფრო-ქრომის ფრად, ხოლო აირად მდგომარეობაში გადასვლისას იგი ბუნდოვან ნაცრისფერ ნისლად იქცევა. ტყვიას ფართო გამოყენება აქვს სხვადასხვა სფეროში. მისგან მზადდება აკუმულიატორები, ვაზნები, გირები, ტოლჩები და სხვა. გამომდინარე იქიდან, რომ ტყვია რადიაციას არ ატარებს, მისგან მზადდება რადიაციასაწინააღმდეგო ფენები. კალისა და ტყვიის შენადნობი ადვილად ლღვება დაბალ ტემპერატურაზე და გამოიყენება სადენების ერთმანეთზე მისარჩილავად.

ორგანიზმში მოხვედრისას ტყვია მომწამვლელია ცხოველებისთვის. იგი აზიანებს ნერვულ სისტემას და იწვევს უწესრიგობას ტვინში. მეტისმეტად მაღალი კონცენტრაცია იწვევს ასევე სისხლის მიმოქცევის დარღვევას ძუძუმწოვრებში. ისევე როგორც ვერცხლისწყალი, კიდევ ერთი მძიმე ლითონი, ტყვიაც ძლიერი ნეიროტოქსინია და აზიანებს როგორც კან-კუნთოვან, ასევე ძვლოვან ქსოვილებს. ტყვიისგან მოწამვლა დოკუმენტირებულია ჯერ კიდევ ძველი რომის, ძველი საბერძნეთისა და ძველი ჩინეთის პერიოდიდან. მოწამვლა, ჩვეულებრივ, ტყვიის შემცველი საკვებისა და წყლის მიღებით ხდება, მაგრამ შესაძლოა ასევე გრუნტის, მტვერისა და ტყვიაზე დაფუძნებული საღებავის შემთხვევითი შესუნთქვითაც მოხდეს.

რესურსები ინტერნეტში

• ტყვიის ტოქსიკურობა დაარქივებული 2011-06-06 საიტზე Wayback Machine. აშშ-ის ჯანმრთელობისა და სოციალური მომსახურების დეპარტამენტი
• Lead-Free Wheels დაარქივებული 2010-08-30 საიტზე Wayback Machine.
• National Lead Free Wheel Weight Initiative| Waste Minimization|Wastes|US EPA

სქოლიო

1. დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 196
2. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 86-87.
3. ნუმიზმატისა და ბონისტის განმარტებითი ლექსიკონი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-11-29. ციტირების თარიღი: 2010-08-24.

პორტალი ქიმია