From Wikipedia, the free encyclopedia
კუბის რესპუბლიკა (ესპ. República de Cuba) — კუნძულოვანი სახელმწიფო კარიბის ზღვის აუზში. კუბის სახელმწიფო შედგება ძირითადი კუნძულის — კუბის, ასევე ხუვენტუდისა და რამდენიმე არქიპელაგისაგან. ქვეყნის დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქია ჰავანა. სიდიდით მეორე ქალაქია სანტიაგო-დე-კუბა.[6][7] კუბისგან ჩრდილოეთით მდებარეობს ამერიკის შეერთებული შტატები და ბაჰამის კუნძულები, დასავლეთით — მექსიკა, სამხრეთით — კაიმანის კუნძულები და იამაიკა ხოლო სამხრეთ-აღმოსავლეთით — ჰაიტი და დომინიკელთა რესპუბლიკა.
| კუბის რესპუბლიკა | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| დევიზი: Patria o Muerte (ესპანური) „სამშობლო ან სიკვდილი“[1] |
||||||
| ჰიმნი: ლა ბაიამესა[2] |
||||||
 |
||||||
| დედაქალაქი (და უდიდესი ქალაქი) | ჰავანა 23°08′ ჩ. გ. 82°23′ დ. გ. | |||||
| ოფიციალური ენა | ესპანური | |||||
| მთავრობა | სოციალისტური რესპუბლიკა[3] | |||||
| - | პრეზიდენტი | მიგელ დიას-კანელი | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | სულ | 110 861 კმ2 (105-ე) | ||||
| - | წყალი (%) | უმნიშვნელო[4] | ||||
| მოსახლეობა | ||||||
| - | 2010 შეფასებით | 11 241 894[4] (73-ე) | ||||
| - | 2002 აღწერა | 11 177 743[4] | ||||
| - | სიმჭიდროვე | 102,3 კაცი/კმ2 (106-ე) | ||||
| მშპ (მუპ) | 2010 შეფასებით | |||||
| - | სულ | $114,1 მილიარდი (63-ე) | ||||
| - | ერთ მოსახლეზე | $9900 (86-ე) | ||||
| აგი (2007) | 0.776[5] (მაღალი) (51-ე) | |||||
| ვალუტა | კუბური პესო (CUP) |
|||||
| დროის სარტყელი | UTC-05:00 | |||||
| ქვეყნის კოდი | CUB | |||||
| Internet TLD | .cu | |||||
| სატელეფონო კოდი | 53 | |||||
1492 წელს, დღევანდელი კუბის კუნძულს ქრისტეფორე კოლუმბი მიადგა და ის ესპანეთის სამეფოს საკუთრებად გამოაცხადა. კუბა ესპანეთის ტერიტორიად მიიჩნეოდა 1898 წლის ესპანეთ-ამერიკის ომამდე, 1902 წელს კი მოიპოვა ამერიკისგან ფორმალური დამოუკიდებლობა. 1953-1959 წლებში მიმდინარეობდა კუბის რევოლუცია, რომელმაც ფულხენსიო ბატისტას დიქტატურა დაამხო.[8] რევოლუციის შემდეგ ჩამოყალიბდა ახალი მთავრობა ფიდელ კასტროს ხელმძღვანელობით. დღევანდელი მთავრობის დემოკრატიის ინდექსი ფასდება როგორც „ავტორიტარული“.
კუბის მოსახლეობა შეადგენს დაახლოებით 11 მილიონ ადამიანს; მოსახლეობის რაოდენობით და ტერიტორიით ის კარიბის აუზის კუნძულოვან სახელმწიფოებში ყველაზე დიდია. კუბელების კულტურა და წეს-ჩვეულებები შედგება როგორც აბორიგენი ხალხების, ტაინოებისა და სობონეიების, ასევე ესპანეთის იმპერიისა და აფრიკელი მონების მემკვიდრეობისაგან, მასზე ასევე დიდი გავლენა იქონია ამერიკის შეერთებულ შტატებთან სიახლოვემაც.
კუბაში წიგნიერების კოეფიციენტი შეადგენს 99,8 %-ს,[9][10] ჩვილთა სიკვდილიანობის მაჩვენებელი უფრო დაბალია ვიდრე ზოგიერთ განვითარებულ ქვეყანაში,[11] ხოლო სიცოცხლის ხანგრძლივობის საშუალო მონაცემია 77.64.[9]
სახელწოდება კუბა მომდინარეობს ტაინოს ხალხის ენიდან. ამ სიტყვის ზუსტი მნიშვნელობა არაა ცნობილი, თუმცა, დაახლოებით, ის შეიძლება შემდეგნაირად ითარგმნოს: სადაც ნაყოფიერი მიწები უხვადაა (კუბაო) [12] ან დიდი ადგილი (კოაბანა).[13] თუმცა, არიან მკვლევარები, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ მას სახელი ქრისტეფორე კოლუმბმა პორტუგალიაში არსებული ანტიკური ქალაქის კუბის პატივსაცემად უწოდა.[14][15]
ესპანელთა გამოჩენამდე კუბა დასახლებული იყო ინდიელთა ტომებით. ძირითად მოსახლეობას შეადგენდნენ: ტაინოები, არავაკები, გუანახატაბეიები და სობონეიები. მკვიდრი მოსახლეობის წინაპრები ევროპელთა გამოჩენამდე რამდენიმე საუკუნით ადრე არიან მიგრირებულები როგორც ჩრდილო, ისე სამხრეთ ამერიკის კონტინენტიდან.[16] ტაინოები კუნძულს უწოდებენ კაობანას.[17] ადგილობრივი მოსახლეობა მისდევდა მესაქონლეობას, მეთევზეობას, ნადირობას და შემგროვებლობას.
ქრისტეფორე კოლუმბი 1492[18] წლის 12 ოქტომბერს პირველად გადმოვიდა კუნძულზე, რომელსაც შემდგომ ეწოდა გუანახანი, ხოლო შემდგომ ის კუბის ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროზე 27[18] ან 28[19][20] ოქტომბერს გადმოვიდა იმ ადგილას, რომელსაც დღეს ბარაკოა ეწოდება. მან კუნძული ესპანეთის ახალი სამეფოს საკუთრებად გამოაცხადა[21] და Isla Juana უწოდა ასტურიის პრინცის ხუანის პატივსაცემად.[22] 1511 წელს დიეგო ველასკეს დე კუელიარიმ ბარაკოაში პირველი ესპანური დასახლება დააარსა. მალევე გაჩნდა სხვა დასახლებებიც, მათ შორის ჰავანა კუბის მომავალი დედაქალაქი, რომელიც 1515 წელს დაფუძნდა. ესპანელებმა ამ პერიოდში დაახლოებით 100 000 ადგილობრივი მოსახლე დაიმონეს, რომელთაც ოქროს საძიებო სამუშაოებისთვის იყენებდნენ. კუნძულის მკვიდრი მოსახლეობის დიდი ნაწილის განადგურება გამოიწვია ინფექციურმა დაავადებებმაც, რადგან მათ ამ დაავადებების მიმართ ბუნებრივი იმუნიტეტი არ გააჩნდათ.[23] 1529 წელს წითელამ და ყვავილმა კუბის მოსახლეობის 2/3-ის დაღუპვა გამოიწვია.[24][25]
კუბა ესპანეთის საკუთრებაში დაახლოებით 400 წელი შედიოდა (1511–1898). მისი ეკონომიკა შედგებოდა ძირითადად სოფლის მეურნეობისა და სამთო მოპოვებისგან. კუბიდან ხორციელდებოდა შაქრის, ყავისა და თამბაქოს ევროპაში ექსპორტი, ხოლო მოგვიანებით ჩრდილო ამერიკაშიც. მუშახელად გამოიყენებოდა აფრიკიდან ჩამოყვანილი მონები.
1820-იან წლებში, როდესაც ესპანეთის იმპერიის ტერიტორიები ლათინურ ამერიკაში აჯანყდნენ და დამოუკიდებელი სახელმწიფოები ჩამოაყალიბეს, კუბა მეფის მიმართ ერთგულებას ინარჩუნებდა. თუმცა, აქაც ხდებოდა დამოუკიდებლობისკენ მოწოდებები, ესპანეთმა კუბას მისცა დევიზი La Siempre Fidelísima Isla („ყოველთვის ყველაზე ერთგული კუნძული“). ეს ერთგულება გამოწვეული იყო კუბის მოსახლეობის ესპანეთზე სავაჭრო დამოკიდებულებით, ასევე ისინი იღბდნენ დაცვას მეკობრეობისა და მონების აჯანყებისგან.
მთავარი სტატია: ათწლიანი ომი.1868 წლის აჯანყების მოტივი, რომელსაც კარლოს მანუელ დე სესპედესი ხელმძღვანელობდა, იყო ესპანეთისგან დამოუკიდებლობა. სესპედესი — შაქრის პლანტაციის მფლობელი, კუბის დამოუკიდებლობისთვის საბრძოლველად მონებს ათავისუფლებდა. 1868 წლის 27 დეკემბერს მან გამოსცა განკარგულება მონობის გაუქმებაზე ყველასთვის, ვინც სამხედრო სამსახურში შევიდოდა.[26] 1868 წლის აჯანყება გადაიზარდა კონფლიქტში, რომელიც ცნობილია როგორც ათწლიანი ომი. ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა არ აღიარა კუბის ახალი მთავრობა, ასევე მოიქცა ლათინური და ევროპული ბევრი ქვეყანაც.[27] ომი 1878 წელს ხანხონის პაქტით დასრულდა, რითიც კუბამ ფართო ავტონომია მიიღო. 1879–1880 წლებში, კუბელმა პატრიოტმა კალიქსტო გარსიამ აწარმოა წარუმატებელი, მეორე ომი დამოუკიდებლობისთვის, რომელიც ცნობილია როგორც მცირე ომი.[28]
კუბაში განვითარებული შაქრის მრეწველობა მეცხრამეტე საუკუნის ბოლომდე იყენებდა მონების შრომას. 1868 წელს კუბა აწარმოებდა 720 250 ტონა შაქარს, რაც უფრო მეტი იყო, ვიდრე იმდროინდელი შაქრის ბაზრის 40 პროცენტი. კუბაში მონობის გაუქმებს პროცესი მეცხრამეტე საუკუნის ბოლო მესამედში დაიწყო და 1880-იან წლებში დასრულდა.[29][30]
გადასახლებაში მყოფმა დისიდენტმა — ხოსე მარტიმ 1892 წელს ნიუ-იორკში ჩამოაყალიბა კუბის რევოლუციური პარტია. ამ პარტიის მიზანი იყო კუბის ესპანეთისგან დამოუკიდებლობის მიღწევა.[31] 1895 წლის იანვარში მარტიმ მაქსიმო გომესის მხარდასაჭერად, მონტე-კრისტსა და სანტო-დომინგოში იმოგზაურა.[31] მარტიმ თავისი პოლიტიკური შეხედულებები მონტე-კრისტის მანიფესტში ჩამოაყალიბა.[32] კუბაში ესპანული არმიის წინააღმდეგ ომი 1895 წლის 24 თებერვალს დაიწყო, თუმცა მარტიმ კუბაში ჩასვლა 11 აპრილამდე ვერ შეძლო.[31] 19 მაისს დოს-რიოსის ბრძოლაში მარტი დაიღუპა.[31] ამან ის კუბის ეროვნულ გმირად აქცია.[32]
დაახლოებით 200 000-იანი ესპანური არმია ბევრით აჭარბებდა აჯანყებულების ძალებს, რომლებიც ძირითადად პარტიზანულ ომსა და საბოტაჟს მიმართავდნენ. კუბის სამხედრო ხელმძღვანელმა ვალერიანო ვეილერმა აჯანყებულების წინააღმდეგ საბრძოლველად დაიწყო სოფლის მოსახლეობის „გამაგრებულ სოფლებში“ შეგროვება რასაც თვითონ reconcentrados-ს უწოდებდა. დღეისთვის ეს მოიაზრება როგორც მეოცე საუკუნის საკონცეტრაციო ბანაკების პროტოტიპი.[33] ამ ბანაკებში დაახლოებით 200 000-დან 400 000-მდე სამოქალაქო პირი დაიღუპა.
მთავარი სტატია: ესპანეთ-ამერიკის ომი.
1898 წლის 25 იანვარს, კუნძულზე მცხოვრები დაახლოებით 8000 ამერიკელის კუთვნილი საბრძოლო ხომალდი USS Maine (ACR-1) ჰავანაში შევიდა, თუმცა ეს ესპანელებმა აღიქვეს როგორც მუქარა. 15 თებერვალს დილით Maine აფეთქდა, რასაც ეკიპაჟის 252 წევრი ემსხვერპლა, ხოლო ეკიპაჟის დანარჩენი 8 წევრი მიღებული ჭრილობებით ჰოსპიტალში დაიღუპა.[34] ინციდენტის გამოსაძიებად შეიქმნა საგამოძიებო სამხედრო-საზღვაო კომისია, რომელსაც უილიამ ტ. სამპსონი ხელმძღვანელობდა. 1898 წლის 21 მარტს, გამოძიების შემდეგ კომისიამ დადო დასკვნა, სადაც ნათქვამი იყო, რომ: „გემის განადგურება გამოიწვია ორმა აფეთქებამ, რომლებიც მის კორპუსს გარეთ მოხდა და შეიძლებოდა მხოლოდ ნაღმები ყოფილიყო.“[34]
ეს ფაქტი დღემდე კამათის საგანია, ასევე ადმირალ ჯორჯ ხაიმან რიკოვერის მიერ 1976 წელს ჩატარებული გამოძიებით დგინდება რომ აფეთქება უფრო შიგნით მომხდარს ჰგავს, ვიდრე გარეთ. რიკოვერი თვლის, რომ აფეთქება გამოიწვია გადახურებული ნახშირის აალებამ, რომელიც შავი დენთის მახლობლად მდებარეობდა.[35][36] 1898 წელს კომისიამ ვერ შეძლო აფეთქებაზე პასუხისმგებელის დადგენა, თუმცა იმ დროინდელ ამერიკულ გამოცემებში დომინირებდა აზრი, რომ ეს აფეთქება ესპანელების მოწყობილი იყო.[34] აშშ-ის კონგრესმა მიიღი ინტერვენციის რეზოლუცია, რომელიც პრეზიდენტმა უილიამ მაკ-კინლიმ შეასრულა.[37] ამერიკამ და ესპანეთმა ომი ერთმანეთს აპრილში გამოუცხადეს.
ესპანეთ-ამერიკის ომის შემდეგ ხელი მოეწერა პარიზის შეთანხმებას, რომლის მიხედვითაც ესპანეთმა ამერიკას 20 მილიონ დოლარად ფილიპინები, გუამი და პუერტო-რიკო დაუთმო.[38] იგივე შეთანხმების საფუძველზე ესპანეთს აღარ ჰქონდა პრეტენზიები კუბის დამოუკიდებლობის მიმართ. კუბამ ამერიკისგან ფორმალური დამოუკიდებლობა 1902 წლის 20 მაისს მიიღო. კუბის ახალი კონსტიტუციით ამერიკას უფლება ჰქონდა მის შიდა საქმეებში ჩრეულიყო და გაეწია მისი ფინანსური და საგარეო ურთიერთობათა კონტროლი. ამერიკას გუანტანამოს უბის სამხედრო ბაზა იჯარით გადაეცა.
საკამათო არჩევნებში გამარჯვებულ პირველ პრეზიდენტს, ტომას ესტრადა პალმას დამოუკიდებლობის ომის ვეტერანები დაუპირისპირდნენ, რომლებმაც სამთავრობო ჯარები დაამარცხეს.[39] შედეგად ამერიკელებმა მოახდინეს ინტერვენცია კუბაში და ჩარლზ ედვარდ მაგუნი სამი წლით მმართველად დანიშნეს. ისტორიკოსები მაგუნის მართველობას კორუფციის აყვავების პერიოდად აფასებენ.[40] კუბაში თვითმმართველობა აღდგა, როდესაც 1908 წელს აირჩიეს პრეზიდენტი ხოსე მიგელ გომესი, თუმცა ამერიკა ისევ აგრძელებდა კუბის საქმეებში ჩარევას. 1912 წელს Partido Independiente de Color-მა (კუბელი ფერადკანიანთა პარტია) უშედეგოდ სცადა ჩამოეყალიბებინა დამოუკიდებელი შავი სახელმწიფო ორიენტეს პროვინციაში,[41] რაც გენერალმა მონტეაგუდომ სისხლში ჩაახშო.
პირველი მსოფლიო ომის დროს კუბამ ბრიტანეთში განახორციელა დიდი რაოდენობით შაქრის ექსპორტი. მას წყალქვეშა ნავებისგან თავდასხმის დასაცავად შაქარი შვედეთში მიჰქონდა. მარიო გარსია მენოკალის მთავრობამ გერმანიას ომი მალევე გამოუცხადა, მას შემდეგ რაც ეს ამერიკამ გააკეთა.
რამონ გრაუმ 1940 წელს ბატისტასთან დამარცხების შემდეგ 1944 წელს არჩევნებში გაიმარჯვა. მისმა პარტიამ 1948 წელსაც მოახერხა გამარჯვება, როდესაც მისი კანდიდატი კარლოს პრიო სოკარასი გახდა პრეზიდენტი, ის იყო ბოლო თავისუფალ არჩევნებში გამარჯვებული კანდიდატი. ამ პარტიის მმართველობის პერიოდში ქვეყანაში შემოვიდა ბევრი ინვესტიცია, შეიქმნა საშუალო კლასი და გაღრმავდა განსხვავება მდიდარ და ღარიბ კლასს შორის.[42] 1952 წლის არჩევნებში სამი კანდიდატი დაუპირისპირდა ერთმანეთს. თუმცა ბატისტამ 10 მარტს ნაციონალისტების დახმარებით გადატრიალების მოწყობა მოახერხა, რის შედეგადაც ის 2 წლით გახდა დროებითი პრეზიდენტი. ბატისტა 1954 წელს დათანხმდა არჩევნების ჩატარებას, თუმცა არჩევნები წინასწარ გაყალბებული იყო. 1956 წელს სამხედრო ოფიცრების მიერ იყო მცდელობა რეჟიმის გადატრიალებით დასრულებისა, თუმცა ეს მცდელობა უშედეგო აღმოჩნდა.
კუბას ჰქონდა ლათინურ ამერიკაში ყველაზე მაღალი მოხმარების მაჩვენებელი ისეთ ფუფუნების საგნებზე, როგორიც იმ დროს იყო: მანქანები, ტელეფონები და რადიოები, თუმცა, ეს ნაწილდებოდა მხოლოდ მოსახლეობის მცირე ნაწილზე და უცხოელებზე.[43] 1958 წლისთვის კუბა ლათინური ამერიკის კვალობაზე საკმაოდ განვითარებულ ქვეყანას წარმოადგენდა.[44] კუბა უფრო მეტ ემიგრანტს იზიდავდა ევროპიდან ვიდრე ამერიკა. თუმცა, ამავე დროს, მას ჰქონდა უმუშევრობის მაღალი მაჩვენებელი.
მთავარი სტატია: კუბის რევოლუცია და ერნესტო ჩე გევარა.
1956 წლის 2 დეკემბერს კუბის სანაპიროს იახტა გრანმათი 82 ადამიანი მიადგა. მათ ლიდერს, ფიდელ კასტროს სიერა-მაესტრაში შეიარაღებული წინააღმდეგობის ჩამოყალიბება ჰქონდა განზრახული. ბატისტას რეჟიმს კასტოს წინააღმდეგ ომში ამერიკის მიერ 1958 წლის 14 მარტს დაწესებული იარაღის ემბარგოც უშლიდა ხელს. 1958 წლის ბოლოს აჯანებულები გამოვიდნენ სიერა-მაესტრას მთებიდან და დაიწყეს გენერალური აჯანყებისთვის მზადება. აჯანყებულების მიერ სანტა-კლარას აღების შემდეგ, 1959 წლის 1 იანვარს ბატისტამ დატოვა ჰავანა და პორტუგალიაში გაიქცა, საიდანაც ის აჯანყებულებთან ძალაუფლების სიმბოლურ გადაცემაზე მოლაპარაკებებს აწარმოებდა.
კასტროს ძალები ქალაქში 1959 წლის 8 იანვარს შევიდნენ. მალევე მანუელ ურუტია ლიეო გახდა პრეზიდენტი, თუცა მას კასტროს მოძრაობა — 26 ივლისის მოძრაობასთან დაპირისპირების გამო ამ პოსტზე უარის თქმა მოუწია. ის შეცვალა ოსვალდო დორტიკოს ტორადომ, რომელიც პოსტს 1976 წლამდე ინარჩუნებდა. კასტრო 1959 წლის თებერვალში პრემიერ-მინისტრი გახდა, სადაც მან ხოსე მირო კარდონა შეცვალა.
.JPG)
კუბის მთავრობას ხშირად ადანაშაულებენ ადამიანის უფლებების დარღვევის ისეთ ფაქტებზე როგორიცაა: წამება, უკანონო პატიმრობა, უსამართლო სასამართლო.[45][46] ჰუმან რაითს ვოჩი აცხადებს, რომ მთავრობა ებრძვის განსხვავებულ აზრს და მუდმივად ირღვევა ისეთი უფლებები როგორიცაა: აზრის თავისუფალი გამოხატვა, გაერთიანებების შექმნა, შეკრებების მოწყობა, პირადი ინფორმაციის დაცვა და გადაადგილების თავისუფლება.[47]
2008 წლის მონაცემებით, (სხვადასხვა არასამთავრობო ორგანიზაციების მიხედვით, მათ შორის ჰუმან რაითს ვოჩისაც[48][49]) სასჯელმისჯილი ჟურნალისტების რაოდენობით კუბა მსოფლიოში ჩინეთის შემდეგ მეორეა. საკუთრების შეზღუდვის გამო კუბაში კომპიუტერის ფლობის მაჩვენებელი მსოფლიო მასშტაბით ყველაზე დაბალია.[50] ინტერნეტის ხმარების უფლება მხოლოდ შეზღუდულ ადგილებშია და ისიც კონტროლირდება.[50][51]
მთავრობის ოფიციალური ნებართვის გარეშე კუბელებს არ აქვთ ქვეყნის დატოვების ან დაბრუნების უფლება.[47]
კუბა ერთგულობს სოციალიზმის პრინციპებს, მისი სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებადი გეგმიური ეკონომიკის მართვისას. წარმოების უმეტესობის მესაკუთრე და მმართველი არის მთავრობა, მუშახელის უმეტესობა დასაქმებულია სახელმწიფოს მიერ. 2006 წლიდან კერძო სექტორის როლი შედარებით გაიზარდა. სახელმწიფო სექტორში დასაქმებულია 78 % ხოლო კერძო სექტორში 22 %, რაც დიდად განსხვავდება 1981 წლის მონაცემთან, როდესაც სახელმწიფო ასაქმებდა მუშახელის 91,8 %-ს და კეძო სექტორი მხოლოდ 8,2 %-ს. სახელმწიფოში ინვესტირება აკრძალულია და მოითხოვს მთავრობის ნებართვას. ფასების უმეტესობას აწესებს სახელმწიფო. ნებისმიერი ფირმა, რომელსაც სურს დაიქირავოს მუშახელი, უნდა გადაუხადოს მთავრობას.[52] კუბელებს არ შეუძლიათ სამსახურის შეცვლა მთავრობის ნებართვის გარეშე. 2005 წლის ბოლოს საშუალო ხელფასი თვეში იყო 334 პესო (დაახლოებით 16,70 USD), ხოლო პენსია დაახლოებით 9 დოლარის ეკვივალენტი.
კუბას მჭიდრო სავაჭრო კავშირი ჰქონდა საბჭოთა კავშირთან. ის საბჭოთა კავშირისგან ასევე იღებდა სუბსიდიებს და დახმარებებს (მაგალითად ნავთობის სახით[53][54]). საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ კუბის ეკონომიკა ღრმა კრიზისში აღმოჩნდა, რომელსაც სპეციალური პერიოდი უწოდეს. 1992 წელს ამერიკამ იმ იმედით, რომ იქ აღმოსავლეთ ევროპის მსგავსად დაიწყებოდა დემოკრატიული ცვლილებები, მოხსნა სავაჭრო ემბარგო.
კუბამაც სხვა კომუნისტური ან პოსტ-კომუნისტური ქვეყნების მსგავსად, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ მოახდინა ბაზრის ნაწილობრივი განთავისუფლება, დაუშვეს თვითდასაქმება მომსახურების და წვრილი მრეწველობის დარგებში, ამერიკული დოლარის გამოყენება ბიზნესის წარმოებისას და დაიწყეს ტურიზმის განვითარების ხელშეწყობა.
2005 წელს კუბამ განახორციელა 2,4 მილიარდი ამერიკული დოლარის ღირებულების პროდუქტის ექსპორტი, რა მაჩვენებლითაც ის იყო 114-ე 226 ქვეყანას შორის, ხოლო იმპორტის მოცულობამ შეადგინა 6,9 მილიარდი ამერიკული დოლარი რაც 226 ქვეყანას შორის 87-ე მონაცემს შეადგენდა.[55] 2007 წლის მონაცემებით, მისი ძირითადი ექსპორტიორი პარტნიორები არიან ჩინეთი 27,5%-ით, კანადა 26,9%-ით, ნიდერლანდები 11,1%-ით, ესპანეთი 4,7%-ით.[56] მისი ძირითადი საექსპორტო საქონელია: შაქარი, ნიკელი, თამბაქო, ციტრუსები და ყავა.[56] იმპორტს შეადგენს: საკვები, საწვავი, ტანსაცმელი და მანქანები. კუბის მიმდინარე დავალიანება შეადგენს დაახლოებით 13 მილიარდ ამერიკულ დოლარს,[57] რაც მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით 38%-ს შეადგენს.[58]
კუბა დაყოფილია 15 პროვინციად და ერთ სპეციალურ მუნიციპალიტეტად (კუნძული ხუვენტუდი):
 |
კუბა სამხედრო საჭიროებებისთვის ხარჯავს მთლიანი შიდა პროდუქტის 9–13%-ს. მას ჰყავს მთელ ლათინურ ამერიკაში სიდიდით მეორე არმია, რომელიც მხოლოდ ბრაზილიას ჩამოუვარდება. 1975 წლიდან გვიან 1980-იანებამდე კუბას მისი შეიარაღებული ძალების გაძლიერებაში საბჭოთა კავშირი ეხმარებოდა. 1994-2003 წლებში საბჭოთა კავშირის სუბსიდიების დაკარგვის გამო კუბამ მისი სამხედრო ძალების რაოდენობა 235 000-დან 60 000-მდე შეამცირა.
მთავარი სტატია: კუბის გეოგრაფია.
კუბა არის კუნძულოვანი არქიპელაგი, რომელიც მდებარეობს კარიბის ზღვაში მექსიკის ყურისა და ატლანტის ოკეანის საზღვარზე. ის მდებარეობს 19-24 განედებსა და 75-85 გრძედებს შორის. მისგან ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარეობს ამერიკის შეერთებული შტატები, ჩრდილოეთით ბაჰამის კუნძულები, აღმოსავლეთით ჰაიტი, სამხრეთით იამაიკა და კაიმანის კუნძულები, ხოლო დასავლეთით მექსიკა. მთავარი კუნძულია კუბა, რომელიც გარშემორტყმულია მცირე კუნძულების ოთხი ჯგუფით: ჩრდილო-დასავლეთის სანაპიროსთან კოლორადოსის არქიპელაგი, ჩრდილოეთით ცენტრალურ სანაპიროსთან საბანა-კამაგუეის არქიპელაგი, სამხრეთით ცენტრალურ სანაპიროსთან ხარდინეს-დე-ლა-რეინა და სამხრეთ-დასავლეთ სანაპიროსთან კანარეოსის არქიპელაგი.
მთავარი კუნძულის სიგრძეა 1199 კილომეტრი, ფართობი — 105 006 კმ² და წარმოადგენს კარიბებში ყველაზე დიდ, ხოლო მსოფლიო მასშტაბით ფართობის მიხედვით მე-16 კუნძულს. უმაღლესი წერტილია ტურკინო (1975 მ), რომელიც სიერა-მაესტრას ქედზე მდებარეობს. სიდიდით მეორე კუნძულია ხუვენტუდი (3056 კმ²), რომელიც კანარეოსის არქიპელაგში შედის. კუბის მთლიანი ფართობი შეადგენს 110 860 კმ²-ს.
ადგილობრივი კლიმატი ტროპიკულია, შედარებით მშრალი პერიოდი არის ნოემბრიდან აპრილამდე, ხოლო წვიმების სეზონი მაისიდან ოქტომბრამდე. საშუალო ტემპერატურა მერყეობს იანვარში 21 °C (69,8 °F)-დან ივლისში 27 °C (80,6 °F)-მდე. სექტემბერი და ოქტომბერი ტროპიკული ციკლონების პერიოდია.
ყველაზე მნიშვნელოვანი წიაღისეული არის ნიკელი, რომლის მარაგის მხრივ, კუბა მსოფლიოში მეორე ადგილზეა რუსეთის შემდეგ.[59]. კანადური კომპანია Sherritt International ახორციელებს ნიკელის მოპოვებას მოას მუნიციპალიტეტში. კუბა არის გამდიდრებული კობალტის მსოფლიოში მეხუთე უდიდესი მწარმოებელი. უკანასკნელმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ჩრდილოეთ კუბის აუზში შესაძლებელია 4,6 - 9,3 მილიარდი ბარელი ნავთობის მოპოვება. 2006 წლიდან კუბამ ამ ტერიტორიაზე დაიწყო საცდელი ბურღვითი სამუშაოების ჩატარება.[60]
მთავარი სტატია: კუბელები.| რასა % | 1899 | 1907 | 1919 | 1931 | 1943 | 1953 | 1981 | 2002 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| თეთრი ადამიანები | 66.9 | 69.7 | 72.2 | 72.1 | 74.3 | 72.8 | 66.0 | 65.05 |
| აფრო-კუბელები | 14.9 | 13.4 | 11.2 | 11.0 | 9.7 | 12.4 | 12.0 | 10.08 |
| მულატები | 17.2 | 16.3 | 16.0 | 16.2 | 15.6 | 14.5 | 21.9 | 24.86 |
| აზიელი კუბელები | 1.0 | 0.6 | 0.6 | 0.7 | 0.4 | 0.3 | 0.1 | ? |
1882 — 1898 წლებში ესპანეთი დატოვა 508 455-მა ადამიანმა, ხოლო 750 000-ზე მეტმა ესპანელმა დატოვა კუბა 1899 - 1923 წლებში, რომელთაგან ბევრი ესპანეთში დაბრუნდა.[64]
2002 წლის გამოკითხვის მიხედვით, მოსახლეობა შეადგენდა 11 177 743 ადამიანს,[61] მათ შორის 5 597 233 კაცს და 5 580 510 ქალს. რასობრივი შემადგენლობა შემდეგია: 7 271 926 თეთრი, 1 126 894 შავი და 2 778 923 მულატი ან მეტისი.[65]
კუბის ოფიციალური ენა არის ესპანური და მოსახლეობის უმეტესობა სწორედ ამ ენაზე საუბრობს. ის ესპანური რომელსაც კუბელები იყენებენ, ცნობილია როგორც კუბის ესპანური და ის წარმოადგენს კარიბების ესპანურის ერთ-ერთ ფორმას. ლუკუმი, იურუბას დიალექტი ასევე გამოიყენება როგორც ლიტურგიკული ენა სანტერიანელების მიერ.[66] ჰაიტიური კრეოლი არის გავრცელების მიხედვით მეორე ენა, მას ძირითადად იყენებენ ჰაიტელი ემიგრანტები.[67] ემიგრანტებს შორის ასევე ფართოდ გამოიყენება კატალონიური და კორსიკული.[68]
ჰავანის უნივერსიტეტი 1728 წელს დაარსდა და აერთიანებს რამდენიმე კოლეჯსა და უნივერსიტეტს. 1957 წელს, ხელისუფლებაში ფიდელ კასტროს მოსვლამდე, წიგნიერების მაჩვენებლით რეგიონში მეოთხე იყო, მისი მაჩვენებელი შეადგენდა თითქმის 80 %-ს, რაც უფრო მაღალი იყო ვიდრე ესპანეთის.[44] კასტრომ შექმნა მთლიანად სახელმწიფოს მიერ მართული განათლების სისტემა, სადაც კერძო საგანმანათლებლო დაწესებულებები აკრძალულია. დაწყებითი განათლება სავალდებულოა, 6 წლიდან მეორეული სპეციალობის მიღებამდე (ძირითადად 15 წლამდე), ყველა მოსწავლე ატარებს სასკოლო ფორმას რომლის ფერიც განსაზღვრული მიღებული შედეგების მიხედვით. ძირითადი განათლება გრძელდება 6 წელი, ხოლო მეორეული დაყოფილია საბაზო და უნივერსიტეტამდელამდე.[69]
უმაღლესი განათლებას იძლევიან უნივერსიტეტები, პედაგოგიური და სამედიცინო ინსტიტუტები და პოლიტექნიკურები. კუბის განათლების სამინისტრო იყენებს დისტანციურ სწავლების მეთოდსაც, რომელიც გამიზნულია სოფლის მოსახლეობისათვის. უმაღლეს განათლებას აქვს სტუდენტების პოლიტიკური და იდეოლოგიურ დამუშავების ფუნქციაც.[69] კუბა ახორციელებს შეზღუდული რაოდენობით უცხოელების სწავლების დაფინანსებას მედიცინის ლათინური ამერიკის უნივერსიტეტში.[70][71] კომპიუტერის მოწყობილობების გაყიდვა, ინტერნეტთან წვდომა და ასევე ელექტრონული ფოსტა კონტროლირებადია.[50]
ისტორიულად, კუბა გამოირჩეოდა სამედიცინო პერსონალის სიმრავლით და მეცხრამეტე საუკუნიდან მოყოლებული მსოფლიო ჯანმრთელობაში მას მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს.[44] დღეისთვის, კუბას აქვს უნივერსალური სამედიცინო ჯანდაცვის სისტემა, თუმცა ის განიცდის სამედიცინო აღჭურვილობის და მედიკამენტების ნაკლებობას.[72]
პოსტ-რევოლუციური კუბა განიცდიდა ჯანდაცვის მდგომარეობის გაუარესებას და იზრდებოდა სიკვდილიანობის მაჩვენებელი. 1960-იან წლებში მისი სამედიცინო პერსონალის ნახევარმა ქვეყანა დატოვა.[73] სიტუაციის გამოსწორება დაიწყო 1980-იან წლებში. კომუნისტურმა ხელმძღვანელობამ გადაწყვიტა რომ ჯანდაცვა უპირატესი იყო და დაიწყო მისი გამოსწორება მცირედ დასახლებულ რეგიონებში.[74]
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მონაცემების მიხედვით, სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა არის 78,3 წელი. (76,2 კაცებისთვის და 80,4 ქალებისთვის). ეს არის მსოფლიო მასშტაბით 37-ე ხოლო ამერიკაში მე-3 მაჩვენებელი. ჩვილთა სიკვდილიანობა 1957 - 2005 წლებში 1000 კაცზე 37-დან 6,1-მდე შემცირდა[75] (შედარებისთვის ამერიკის შეერთებულ შტატებში ეს მაჩვენებელი შეადგენს 6,8-ს).
მთავარი სტატია: კუბის ტურიზმი.
ტურიზმი კუბაში ყოველწლიურად დაახლოებით 2 მლნ ადამიანს იზიდავს და წარმოადგენს კუნძულის შემოსავლების ერთ-ერთ ძირითად წყაროს.[76] ხელსაყრელი კლიმატით, პლაჟებით, კოლონიური არქიტექტურითა და განსხვავებული კულტურული ისტორიით კუბა უკვე დიდი ხანია მიმზიდველი ადგილია ტურისტებისათვის. კუბა იყო ესპანეთის უკანასკნელი, უძველესი და უახლოესი კოლონია 1901 წლამდე. XX საუკუნის პირველ ნახევარში კუბამ განაგრძო სარგებლის მიღება დიდი ინვესტიციებისგან, ინდუსტრიის შექმნითა და იმიგრაციით. მისმა სიახლოვემ და მჭიდრო ურთიერთობებმა აშშ-სთან ასევე განაპირობა ქვეყნის ეკონომიკის სწრაფი ზრდა. იქიდან გამომდინარე, რომ კუბასა და აშშ-ის ურთიერთობები სწრაფად გაუარესდა კუბის რევოლუციის შემდეგ და კუბის ბიზნესებმა განიცადა ექსპროპრიაცია და ნაციონალიზაცია, ქვეყანა მოწყვეტილი აღმოჩნდა მისი ტრადიციული ბაზრისგან ემბარგოთი, აშშ-მა ასევე აუკრძალა თავის მოქალაქეებს კუბაში ჩასვლა. ხელისუფლებაში კასტროს მოსვლიდან სულ რაღაც ორ წელში, ტურიზმის ინდუსტრია რეკორდულად დაბალ დონემდე დაეშვა. 1960-იან წლებში კომუნისტურმა მთავრობამ აკრძალა და შეამცირა კერძო საკუთრება, კანონგარეშე გამოაცხადა უცხოური ვალუტის ბრუნვა და ამ ყველაფერთან ერთად მოსპო ტურისტული ინდუსტრია.
მიუხედავად ამისა, ბოლო დროს, მთავრობის მიერ ტურიზმის ხელშეწყობისაკენ გადადგმულმა ნაბიჯებმა, ეს სექტორი შედარებით გამოაცოცხლა.
კუბური კულტურა ძირითადად ესპანურ და აფრიკულ გავლენას განიცდის. სპორტი აყვანილია ეროვნული ინტერესის დონემდე. ტრადიციულად, კუბიდან უფრო მეტი წარმატებული სპორტსმენია, ვიდრე სხვა რომელიმე ესპანურენოვანი ქვეყნიდან. კუბაში ყველაზე პოპულარული თამაშია ბეისბოლი. სპორტის სხვა პოპულარულ სახეობებში შედის: კალათბურთი, ფრენბურთი, კრიკეტი, ათლეტიკა და ბოქსი.
კუბური მუსიკა ძალიან მდიდარია და იგი მისი კულტურის ყველაზე პოპულარული მიმართულებაა. ამ მუსიკის ძირითადი ფორმა არის სონი, რომელიც წარმოადგენს ბაზას სხვა უფრო მეტად პოპულარული ისეთი სტილებისთვის როგორიცაა: სალსა, რუმბა, მამბო, ჩა-ჩა-ჩა. კუბური მუსიკა მოდის ადრეული აფრო-კუბური მუსუკიდან. მუსიკალური ინსტრუმენტებიდან ტრესი კუბაშია გამოგონილი, თუმცა სხვა პოპულარული კუბური ინსტრუმენტები (მაგალითად: მარაკასი, გუირო, მარიმბა, მაიჰუაკანი) ან აფრიკული ან ტაინოს ხალხის მემკვიდრეობაა. კუბელი კომპოზიტორებიდან ყველაზე ცნობილია ერნესტო ლეჩუონა. 1990-იან წლებში ჰავანა რეპის და რეგეტონის გული იყო.
კუბური სამზარეულო ესპანური და კარიბების სამზარეულოების ნაზავია. კუბის სამზარეულო ძირითადად შედგება: შავი ლობიოსგან, ბრინჯისგან, დაბეგვილი ხორცისგან, კუბური პურისგან, ღორის ხორცისგან ნიორით და ტროპიკული ხილისგან. ხორცეულს ძირითადად ამზადებენ დაბალ ცეცხლზე მსუბუქი სოუსებით. ძირითადი სანელებლებია: ნიორი, ძირა, ველური თავშავა და დაფნის ფოთოლი.
კუბის ლიტერატურის ისტორია იწყება ადრეული მეცხრამეტე საუკუნიდან. ხოსე მარტის შემოქმედებაში, რომელიც კუბის ლიტერატურაში მოდერნიზმის ფლაგმანია, მთავარი თემა იყო დამოუკიდებლობა და თავისუფლება. ისეთი მწერლებისთვის, როგორიცაა ნიკოლას გილენი და ხოსე ტალეტი, შემოქმედების მთავარი თემა იყო სოციალური პრობლემები. კუბელი გამოჩენილი პოეტები და ნოველისტები არიან დულსე მარია ლიონასი და ხოსე ლესამა ლიმა. გამოჩენილი კუბელი რომანტიკოსია მიგელ ბარნეტი, რომელსაც ეკუთვნის ყველანი ოცნებობდნენ კუბაზე. ისეთმა მწერლებმა როგორიცაა: რეინალდო არენასი, გულერმო კაბრერა ინფანტე, დაინა ჩავიანო, პედრო ხუან გუტეესი, ზოე ვალდესი და ლეონარდო პადურა საერთაშორისო აღიარება პოსტ-რევოლუციურ პერიოდში მოიპოვეს, მთავრობის მხრიდან იდეოლოგიური კონტროლის გამო ბევრ მათგანს დევნილობაში მოუწია წასვლა.
Cuba, ტურისტული მეგზური ვიკივოიაჟზეSeamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
