Հեփ-Հեփ

«Հեփ-հեփ» կամ «հեպ-հեպ» (անգլ.՝ hep-hep, գերմ.՝ hep-hep, եբրայերեն՝ "הֶפּ-הֶפּ"‎) վիրավորական աղաղակ` ուղղված հրեաներին, որի ներքո Եվրոպայի նորագույն պատմության մեջ տեղի ունեցան առաջին հակասեմական ջարդերը Գերմանիայում, 1819 թվականի օգոստոսից մինչև հոկտեմբեր։ «Հեպ-Հեպ» ջարդերի շարժումն առաջին անգամ ուղղված էր ոչ միայն հրեաների, այլև մկրտված և ձուլված հրեաների դեմ։

Հեպ-Հեպի խռովությունները ջարդեր էին աշկենազի հրեաների դեմ։ Դրանք սկսվել էին Բավարիայի թագավորությունից՝ գերմանական համադաշնությունում հրեաների էմանսիպացիայի ժամանակաշրջանում։ Հակասեմիտական համայնքային բռնությունը սկսվեց 1819 թվականի օգոստոսի 2-ին Վյուրցբուրգում և շուտով հասավ Գերմանական միության արտաքին շրջաններ։ Բազմաթիվ հրեաներ վիրավորվեցին և հրեական շատ ունեցվածք ոչնչացվեց։

«Հեպ-հեպ» բացականչությունը հնչել է նաև Ֆրանսիայում՝ հուլիսյան հեղափոխության իրադարձությունների ժամանակ։ Այս տերմինը 19-րդ դարի 80-ական թվականներին վերակենդանացնելու փորձ է արվել նաև Ադոլֆ Շտեկերի կողմից, որը հաջողությամբ չի պսակվել^[1]։

Տերմինի ծագում

«Հեպ-հեպ» բացականչության ծագումը հստակ սահմանված չէ։ Վյուրցբուրգում հրեաների ջարդը կազմակերպած գերմանացի ուսանողները, ուսումնասիրելով Հին աշխարհի պատմությունը, հանդիպել են լատիներեն «Hierosalima est perdita» («Երուսաղեմն ընկել է (անհետացել)») կամ «hep» արտահայտությունը": Ընդհանուր առմամբ, այս արտահայտությունը հին հռոմեացիներն օգտագործել են երկրորդ տաճարի և անկախ հրեական պետության կործանումից հետո՝ մ.թ. առաջին դարում^[2]։ Կա վարկած, որ «հեպ-հեպը» խաչակիրների մարտական ճիչն է։

Ավելի հավանական վարկածն այն է, որ Ֆրանկոնիայի (Գերմանիայի պատմական շրջան) գյուղացիները հորդորում էին իրենց անասուններին «հեպ-հեպ» բացականչությամբ։

Պատմություն

Խռովություններ Մայնի Ֆրանկֆուրտում 1819 թվականի օգոստոսին։
Իրադարձությունների ժամանակակից Յոհան Մայքլ Վոլցի փորագրությունը: Ձախ կողմում երկու գեղջկուհիներ պատառաքաղով և ավելով ծեծում են հրեային։
Աջ կողմում մի մարդ, թերևս դեղագործ կամ դպրոցի ուսուցիչ, բռնել է հրեայի կոկորդը և ուզում է մահակով հարվածել նրան։
Նկարում պատկերված շենքերը թալանված են։

Խռովությունները տեղի ունեցան քաղաքական և սոցիալական լարվածության ժամանակաշրջանում՝ 1815 թվականին Նապոլեոնյան պատերազմների ավարտից և 1816-1717 թվականների մեծ սովից անմիջապես հետո, ինչպես նաև ռեպրեսիվ Կարլսբադի հրամանագրերի նախօրեին^[3]։ Գերմանական շատ քաղաքներում հրեաների էմանսիպացիան սկսվել է միայն վերջին տարիներին՝ դարեր շարունակ Կենտրոնական Եվրոպայի երկրներում որպես սահմանափակ իրավունքներով ոչ քաղաքացիներ ապրելուց հետո։ Հրեաների կարգավիճակը տարբերվում էր գերմանական 36 անկախ նահանգներում և ազատ քաղաքներում. ոմանք չեղյալ էին հայտարարել Նապոլեոնի ժամանակաշրջանի ազատագրման հրամանագրերը, մյուսները պաշտոնապես պահպանում էին դրանք, բայց գործնականում անտեսում էին դրանք։ Գերմանական տարածքների մեծ մասում հրեաները զրկված էին պետական կառավարման և բանակի պաշտոններից և արգելվում էին ուսուցչական պաշտոններ զբաղեցնել դպրոցներում և համալսարաններում^[4]։

Հրեաների ներկայացուցիչները Վիեննայի Կոնգրեսում (1815) պաշտոնապես պահանջեցին ազատագրում, իսկ գերմանացի ակադեմիկոսները և քաղաքական գործիչները պատասխանեցին դաժան հակազդեցությամբ։ Հրեաները հանրությանը ներկայացվում էին որպես «վերսկսվողներ», ովքեր փորձում էին իրենց վերահսկողության տակ առնել տնտեսությունը, մասնավորապես ֆինանսական հատվածը։ Հակասեմիտական հրապարակումները սովորական դարձան գերմանական մամուլում^[5][6]։ Հասկալայի, ինչպես նաև Ֆրանսիական հեղափոխության ազդեցության տակ՝ Մարդու և Քաղաքացու իրավունքների հռչակագրով և քաղաքացիական իրավունքների այլ առաջընթացներով, շատ հրեաներ և հավասար իրավունքների ակտիվիստներ սկսեցին պահանջել քաղաքացիություն և հավասար վերաբերմունք։ Հրեական էմանսիպացիայի առաջընթացով գերմանացի հրեաները սկսել էին դառնալ տնտեսության մեջ քրիստոնեական գիլդիաների մրցակիցներ։ Խռովությունների սկսվելուց անմիջապես առաջ Բավարիայի դիետն (լատին․՝ Dieta Imperii կամ Comitium Imperiale; գերմ.՝ Reichstag) ավարտեց բանավեճը հրեաների հետագա ազատագրման վերաբերյալ ամբողջ Թագավորությունում։ Ամոս Իլոնն իր 2002 թվականի «Ափսոս ամեն ինչի մասին։ Հրեաների պատմությունը Գերմանիայում, 1743–1933 թթ» գրքում գրում է.

Որոշ տեղերում փորձեր արվեցին հրեաներին վերադարձնել իրենց հին միջնադարյան կարգավիճակին։ Ազատ Ֆրանկֆուրտ քաղաքը վերականգնեց միջնադարյան կանոնադրության մասերը, որոնք սահմանափակում էին հրեաների իրավունքները։ 1816 թվականի դրությամբ տարեկան միայն տասներկու հրեական զույգի էր թույլատրվում ամուսնանալ։ 400,000 գուլդենը, որը համայնքը վճարել էր 1811 թվականին քաղաքային իշխանություններին՝ իր ազատագրման դիմաց, հայտարարվեց կորցրած։ Հռենոսում, որը վերադարձել էր Պրուսիայի վերահսկողությանը, հրեաները կորցրեցին քաղաքացիության իրավունքները, որոնք ստացել էին ֆրանսիացիների օրոք և այլևս թույլ չէին տալիս զբաղվել որոշակի մասնագիտություններով։ Այն քչերը, ովքեր մինչ պատերազմը նշանակվել էին պետական պաշտոններում, ազատվեցին աշխատանքից^[4]։

1819 քարտեզ, որի հիմքում ընկած է Հեպ-Հեպի խռովությունների վայրերը։ Տարբերակված է ըստ անկարգությունների ծավալների և ժամանակի ընթացքի։

Նապոլեոնյան պատերազմներից հետո հակասեմական ջարդերն ավելի հաճախակի դարձան Գերմանիայում և նրա որոշ հարևան երկրներում ռեակցիոն միջավայրում։ Առաջին նման ջարդերը տեղի են ունեցել 1819 թվականի օգոստոսին Վյուրցբուրգում։ Շուտով այդ ջարդերը տարածվեցին Գերմանիայի այլ քաղաքներում և շրջաններում ( Բավարիա, Բադեն, Համբուրգ, Հեսսեն, Մեկլենբուրգ և այլն)։ Նմանատիպ հակասեմիտական ջարդեր տեղի են ունեցել նաև հարևան երկրներում ( Դանիայում, Նիդեռլանդներում, Չեխիայում, Լեհաստանում, Ավստրիայում^[7], Էլզասում, ինչպես նաև Ռուսական կայսրությունում, մասնավորապես՝ Ռիգայում, որտեղ շատ գերմանացիներ էին ապրում)։ Անկարգությունները հաճախ ուղեկցվում էին ավերածություններով, կողոպուտով, հասարակական շենքերի հրկիզումներով և այլն։

Ջարդերը տեղի ունեցան սուր տնտեսական ճգնաժամի ֆոնին, որը հարվածեց Գերմանիային ֆրանսիական օկուպացիայից ազատագրվելուց հետո։ Բնակչության ավերված ու աղքատացած լայն զանգվածներն այս իրավիճակի մեղքը բարդեցին հրեաների վրա։ Շատ առումներով, անկարգությունները հակասեմական երանգ են ստացել գերմանական գիտության և մշակույթի այնպիսի գործիչների հայացքների ազդեցության տակ, ինչպիսիք են փիլիսոփաներ Ֆրիդրիխ Ռյուսը և Յակոբ Ֆրիսը, ովքեր շատ հաճախ իրենց ստեղծագործություններում հրեա բանկիրներին, առևտրականներին և արհեստավորներին ներկայացնում էին որպես գերմանացի ժողովրդի դժբախտության իրական մեղավորներ։ Դժվար չէր այս հարցում հրեաների մեղքն ապացուցել գերմանացի ժողովրդին, քանի որ մինչ այդ Գերմանիայում հրեաների տնտեսական դիրքերը նկատելիորեն ամրապնդվել էին այն բանից հետո, երբ Նապոլեոնը հավասարեցրեց հրեաների քաղաքացիական իրավունքները Գերմանիայի ողջ բնակչության հետ^[1]։

Հետևանքներ

Շովինիստական քարոզչության արդյունավետությունը գերազանցում էր անգամ դրա հրահրողների ակնկալիքները, որոշ դեպքերում անկարգությունները դադարեցնելու համար պահանջվում էր զորքերի տեղակայում։ Գերմանական իշխանությունները ջարդերի շատ մանրամասների մասին լռում էին կամ ամբողջությամբ հերքում դրանք։ Բայց, չնայած դրան, իշխանություններն, այնուամենայնիվ, ընդունեցին մի շարք հակահրեական խտրական օրենքներ, պատճառաբանելով, որ իրենց գործողությունները գերմանական բնակչության մեծ մասի դժկամությամբ էին դրդված, որոնք չէին ցանկանում համակերպվել հրեաների քաղաքացիական հավասարության հետ։

Գերմանիայում հեպ-երային ջարդերի ազդեցության տակ մի կողմից արագացավ ձուլման գործընթացը, հաճախակի դարձան հրեաների քրիստոնեություն ընդունելու դեպքերը, մյուս կողմից՝ ավելի սրվեց հրեաների ազգային ինքնորոշման անհրաժեշտությունը, որի արդյունքում ստեղծվեցին հուդայագիտության Վիսենշտաֆտ դե յուդենտուս^{[Ն 1]} միությունները^[1]։

Հրեական արձագանքներ

Հրեաների արձագանքը հեփ-հեփ ջարդերի շարժմանը միանշանակ չէր։ Հուդայականության ռեֆորմիզմին մոտ գտնվող շրջանակները թերագնահատեցին ջարդերի լրջությունը և կոչ արեցին չդրամատիզացնել դրանց նշանակությունը։

Մյուս կողմից, գերմանացի շատ հրեաներ, ովքեր այլևս հուդայականություն չէին դավանում, զարմացած էին իրենց նկատմամբ կիրառված բռնությունից, քանի որ մկրտության կամ ձուլման միջոցով նրանք կարծես ստացել էին հավասար քաղաքացիների կարգավիճակ գերմանականհողում։ Նման պատկերավոր դեպքերից մեկը տեղի ունեցավ ապագա հայտնի կոմպոզիտոր Ֆելիքս Մենդելսոն-Բարտոլդիի հետ, ով այդ իրադարձությունների ժամանակ տասը տարեկան էր։ Այդ ժամանակ նրա ծնողներն արդեն հասցրել էին քրիստոնեական կարգավիճակ ապահովել իրենց տաղանդավոր որդու համար, և երիտասարդ Ֆելիքսն առանց վախի քայլում էր քաղաքի փողոցներով՝ իրավամբ համարելով, որ իրեն վտանգ չի սպառնում։ Սակայն այս զբոսանքներից մեկի ժամանակ մի երիտասարդ մոտեցել էր նրան, առանց այլ այլևայլության, թքել նրա երեսին և բղավել «Հեփ-հեփ, հուդա!»^[2]:

Հարուստ և բարգավաճ հրեաները, ովքեր ունեին բանկեր և արհեստագործական ձեռնարկություններ, հիմնականում սկսեցին բոյկոտել քրիստոնյա վաճառականներին, ովքեր կասկածվում էին ջարդերին մասնակցելու մեջ։ Ռոտշիլդների դինաստիայի անդամները, որոնց տներն ու բանկային գրասենյակները ավերվել և թալանվել են, կտրուկ արձագանքել են Մայնի Ֆրանկֆուրտի իշխանությունների անգործությանը։ Նրանք սպառնում էին ընդմիշտ լքել քաղաքն ու Գերմանիան իրենց մայրաքաղաքով, եթե նման անկարգությունները կրկնվեն։

Տես նաև

• Լորդ Գորդոնի խռովություն
• Կարլսբադի հրամանագրեր

Նշումներ

1. «անգլ.՝ Wissenschaft des Judentums» արտահայտություն, որը բառացիորեն նշանակում է «Հուդայականության գիտություն» կամ «հուդայագիտություն» (վերջերս Միացյալ Նահանգներում այն սկսել է թարգմանվել որպես «Հուդաիստիկա» կամ «Հուդաիկա», որը լայնորեն տարածվել է ամերիկյան համալսարանների հետաքննության ակադեմիական դաշտում)։ Վերաբերում է տասնիններորդ դարի շարժմանը, որը հիմնված է հրեական գրականության և մշակույթի, ներառյալ ռաբինական գրականության քննադատական հետաքննության վրա՝ վերլուծելու հրեական ավանդույթների ծագումը։

Ծանոթագրություններ

1. Хеп-хеп՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
2. Александр Риман / Города и люди. История еврейских общин от «А» до «Я» / Глава 2. Берлин / За сто двадцать лет до Холокоста
3. Levy, Richard (2005). Antisemitism: A Historical Encyclopedia Of Prejudice And Persecution, Volume 1. էջ 298. ISBN 9781851094394.
4. Elon (2002), p. 107.
5. The Specter of Anti-Semitism in and around Annette von Droste-Hulshoff's "Judenbuche" by Karin Doerr. German Studies Review, Vol. 17, No. 3 (Oct., 1994), p. 447-471. JSTOR 1431893
6. Soussan, Henri (1999). "The Science of Judaism: From Leopold Zunz to Leopold Lucas." Centre for German-Jewish Studies Research Paper, No. 3. University of Sussex. ISSN 1468-4721. Available for purchase: .
7. «Погромы» (ռուսերեն). Сайт украинского движения Прогрессивного Иудаизма. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 3-ին.

Գրականություն

• Smith, Helmut Walser (2002). The Butcher's Tale: Murder and Anti-Semitism in a German Town. New York: W. W. Norton. ISBN 0-393-05098-X.

Արտաքին հղումներ

• хеп-хеп՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
• Хроники Иерусалима
• Emancipation. Beyond the Pale
• Emancipation Ֆլորիդայի Հոլոքոստի թանգարան
• Moshe Zimmermann, The “Hep-Hep” Riots in Hamburg. Ludolf Holst’s Treatise “On the Relationship of the Jews to the Christians in Commercial Towns”

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հեփ-Հեփ» հոդվածին։