Xenon

O xenon^[2] (do grego ksénos, -e, -on 'estraño')^[3] é un elemento químico da táboa periódica cuxo símbolo é Xe e o seu número atómico o 54. Gas nobre inodoro, moi pesado, incoloro, o xenon está presente na atmosfera terrestre só en trazas e foi parte do primeiro composto de gas nobre sintetizado.

Xenon
Kr     54 Xe                                                                                                                                                                                                                                           Xe Rn Iodo ← Xenon → Cesio Táboa periódica dos elementos
[[Ficheiro:{{{espectro}}}|300px|center]]
Liñas espectrais do Xenon
Información xeral
Nome, símbolo, número	Xenon, Xe, 54
Serie química	Gases nobres
Grupo, período, bloque	18 (VIIIA), 5, p
Densidade	(a 273 K) 5,9 kg/m3
Dureza
Aparencia	Incoloro
N° CAS	7440-63-3
N° EINECS	231-172-7
Propiedades atómicas
Masa atómica	131,293(6)[1] u
Raio medio	pm
Raio atómico (calc)	108 pm
Raio covalente	130 pm
Raio de van der Waals	216 pm
Configuración electrónica	[Kr]5s2 4d10 5p6
Electróns por nivel de enerxía	2, 8, 18, 18, 8
Estado(s) de oxidación	0
Óxido	Ácido débil
Estrutura cristalina	cúbica centrada nas caras
Propiedades físicas
Estado ordinario	Gas (non magnético)
Punto de fusión	161,4 K
Punto de ebulición	165,1 K
Punto de inflamabilidade	{{{P_inflamabilidade}}} K
Entalpía de vaporización	12,636 kJ/mol
Entalpía de fusión	2,297 kJ/mol
Presión de vapor
Temperatura crítica	K
Presión crítica	Pa
Volume molar	m3/mol
Velocidade do son	1090 m/s a 293.15 K (20 °C)
Varios
Electronegatividade (Pauling)	2,6
Calor específica	158 J/(K·kg)
Condutividade eléctrica	S/m
Condutividade térmica	0,00569 W/(K·m)
1.ª Enerxía de ionización	1170,4 kJ/mol
2.ª Enerxía de ionización	2046,4 kJ/mol
3.ª Enerxía de ionización	3099,4 kJ/mol
4.ª Enerxía de ionización	{{{E_ionización4}}} kJ/mol
5.ª Enerxía de ionización	{{{E_ionización5}}} kJ/mol
6.ª Enerxía de ionización	{{{E_ionización6}}} kJ/mol
7.ª Enerxía de ionización	{{{E_ionización7}}} kJ/mol
8.ª enerxía de ionización	{{{E_ionización8}}} kJ/mol
9.ª Enerxía de ionización	{{{E_ionización9}}} kJ/mol
10.ª Enerxía de ionización	{{{E_ionización10}}} kJ/mol
Isótopos máis estables
iso AN Período MD Ed PD MeV 124Xe 0,1% 1,1 × 1017 anos 2ε Sen datos 124Te 125Xe Sintético 16,9 horas ε 1,652 125I 126Xe 0,09% estable con 72 neutróns 127Xe Sintético 34,6 días ε 0,662 127I 128Xe 1,91% estable con 74 neutróns 129Xe 26,4% estable con 75 neutróns 130Xe 4,1% estable con 76 neutróns 131Xe 21,29% estable con 77 neutróns 132Xe 26,9% estable con 78 neutróns 133Xe Sintético 5,253 días β- 0,427 133Cs 134Xe 10,4% estable con 80 neutróns 135Xe Sintético 9,14 horas β- 1,151 135Cs 136Xe 8,9% 2,36 × 1021 anos 2β- Sen datos 136Ba
Unidades segundo o SI e en condicións normais de presión e temperatura, salvo indicación contraria.

Características principais

O xenon é un membro dos elementos de valencia cero chamados gases nobres ou inertes. A palabra "inerte" xa non se usa para describir esta serie química, dado que algúns elementos de valencia cero forman compostos. Nun tubo cheo de gas, o xenon emite un bonito brillo azul cando se excita cunha descarga eléctrica. Conseguiuse xenon metálico aplicándolle presións de varios centos de quilobares. O xenon tamén pode formar clatratos con auga cando os seus átomos quedan atrapados nun entramado de moléculas de auga.

Aplicacións

O uso principal e máis famoso deste gas é na fabricación de dispositivos emisores de luz tales como lámpadas bactericidas, tubos electrónicos, lámpadas estroboscópicas e flashes fotográficos, así como en lámpadas usadas para excitar láseres de rubí, que xeran desta forma luz coherente. Outros usos son:

• Como anestésico en anestesia xeral.
• En instalacións nucleares, úsase en cámaras de burbullas, sondas, e noutras áreas onde o alto peso molecular é unha calidade desexable.
• Os perxenatos úsanse como axentes oxidantes en química analítica.
• O isótopo Xe-133 úsase como radioisótopo.
• Úsase nos faros dalgúns coches.

Historia

O xenon (que en grego significa "estraño") foi descuberto por William Ramsay e Morris Travers en 1898 nos residuos obtidos ao evaporar os compoñentes do aire líquido.

Abundancia e obtención

Atópase en trazas na atmosfera terrestre, aparecendo nunha parte por vinte millóns. O elemento obtense comercialmente por extracción dos residuos do aire licuado. Este gas nobre de atopa naturalmente nos gases emitidos por algúns mananciais naturais. Os isótopos Xe-133 e Xe-135 sintetízanse mediante irradiación de neutróns en reactores nucleares refrixerados por aire.

E todo débese á inspiración da súa musa chamada María Tareixa a cal lle permitiu atinxir os seus logros e descubrir o xenon. Un monumento á súa musa foi mostrado ao mundo hai pouco no museo de Viena, a obra chamada "a miña vida a ti María Tareixa".

Compostos

Antes de 1962, considerábase ao xenon e os outros gases nobres quimicamente inertes e incapaces de formar compostos. Dende entón probouse que o xenon, xunto con outros gases nobres, si forman compostos. Algúns dos compostos do xenon son: difluor, hexafluor, perxenato sódico, terafluor, deuteriuro de xenon, e hidróxido de xenon. Tamén se obtivo trióxido de xenon, composto altamente explosivo. Coñécense polo menos 80 compostos de xenon no que este se enlaza con flúor ou osíxeno. A maioría destes compostos son incoloros.

Isótopos

Na natureza, o xenon atópase en sete isótopos estables e dous lixeiramente radioactivos. Ademais destas formas estables, estudáronse 20 isótopos inestables máis. O Xe-129 prodúcese por emisión beta do I-129 (vida media: 16 millóns de anos); os isótopos Xe-131, Xe-132, Xe-134 e Xe-136 son produtos de fisión tanto do Ou-238 como do Pu-244. Ao ser o xenon un trazador con dous isótopos pais, a medición dos isótopos de xenon nos meteoritos resulta ser unha poderosa ferramenta para o estudo da formación do sistema solar. O método I-Xe de datación radiométrica permite calcular o tempo transcorrido entre a nucleosíntese e a condensación dun obxecto sólido a partir da nebulosa solar. Os isótopos de xenon tamén son útiles para entender a diferenciación terrestre. Crese que o exceso de Xe-129 atopado en emanacións gasosas de dióxido de carbono en Novo México débese ao decaemento de gases derivados do manto por logo da formación da Terra.

Precaucións

O gas pode ser almacenado con seguridade en colectores convencionais de vidro selados a temperatura e presión ambientes. O xenon non é tóxico, pero varios dos seus compostos o son altamente debido ás súas fortes propiedades de oxidación.

Notas

1. CIAAW
2. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para xenon.
3. "Xenon". Portal das Palabras. Consultado o 4 de setembro de 2016.

Véxase tamén

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Xenon

Bibliografía

• "Táboa periódica dos elementos" (PDF). Consello da Cultura Galega, Xunta de Galicia, Real Academia Galega de Ciencias, Real Academia Galega e Ciencia Nosa. 2019.
• Bermejo, M. R.; González, A.; Vázquez, M. (2006). O nome e o símbolo dos elementos químicos (PDF). Xunta, Secretaría Xeral de Política Lingüística e CRPIH. ISBN 978-84-453-4325-8.
• Bermejo, M. R.; González, A.; Maneiro, M. (2018). Guía dos elementos químicos. Historia, propiedades e aplicacións. Xunta de Galicia e CRPIH. ISBN 978-84-453-5297-7.