Selenio

O selenio é un elemento químico da táboa periódica de símbolo Se e número atómico 34.

Selenio
S     34 Se                                                                                                                                                                                                                                           Se Te Arsénico ← Selenio → Bromo Táboa periódica dos elementos
[[Ficheiro:{{{espectro}}}|300px|center]]
Liñas espectrais do Selenio
Información xeral
Nome, símbolo, número	Selenio, Se, 34
Serie química	Non metal
Grupo, período, bloque	16, 4, p
Densidade	4790 kg/m3
Dureza	{{{dureza}}}
Aparencia	gris metálico
N° CAS	7782-49-2
N° EINECS
Propiedades atómicas
Masa atómica	78,971(8)[1] u
Raio medio	115 pm
Raio atómico (calc)	103 pm
Raio covalente	116 pm
Raio de van der Waals	190 pm
Configuración electrónica	[Ar]3d104p44s²
Electróns por nivel de enerxía
Estado(s) de oxidación	±2,4,6
Óxido	ácido forte
Estrutura cristalina	hexagonal
Propiedades físicas
Estado ordinario	Sólido
Punto de fusión	494 K
Punto de ebulición	957,8 K
Punto de inflamabilidade	{{{P_inflamabilidade}}} K
Entalpía de vaporización	26,3 kJ/mol
Entalpía de fusión	6,694 kJ/mol
Presión de vapor	0,695
Temperatura crítica	K
Presión crítica	Pa
Volume molar	m3/mol
Velocidade do son	3350 m/s a 293.15 K (20 °C)
Varios
Electronegatividade (Pauling)	2,48
Calor específica	320 J/(K·kg)
Condutividade eléctrica	S/m
Condutividade térmica	2,04 W/(K·m)
1.ª Enerxía de ionización	941 kJ/mol
2.ª Enerxía de ionización	2045 kJ/mol
3.ª Enerxía de ionización	2973,7 kJ/mol
4.ª Enerxía de ionización	4144 kJ/mol
5.ª Enerxía de ionización	{{{E_ionización5}}} kJ/mol
6.ª Enerxía de ionización	{{{E_ionización6}}} kJ/mol
7.ª Enerxía de ionización	{{{E_ionización7}}} kJ/mol
8.ª enerxía de ionización	{{{E_ionización8}}} kJ/mol
9.ª Enerxía de ionización	{{{E_ionización9}}} kJ/mol
10.ª Enerxía de ionización	{{{E_ionización10}}} kJ/mol
Isótopos máis estables
iso AN Período MD Ed PD MeV 72Se Sint. 8,4 d ε 0,335 72As 74Se 0,87% estable con 40 neutróns 75Se Sint. 119,779 d ε 0,864 75As 76Se 9,36% estable con 42 neutróns 77Se 7,63% estable con 43 neutróns 78Se 23,78% estable con 44 neutróns 79Se Sint. 1,13 x 106 a β 0,151 79Br 80Se 49,61% estable con 46 neutróns 82Se 8,73% 1,08 x 1020 a β 2,995 82Kr
Unidades segundo o SI e en condicións normais de presión e temperatura, salvo indicación contraria.

Características principais

O selenio pódese atopar en varias formas alotrópicas. O selenio amorfo existe en dúas formas, a vítrea, negra, obtida ao arrefriar rapidamente o selenio líquido, funde a 180 °C e ten unha densidad de 4,28 g/cm³, a vermella, coloidal, obtense en reaccións de redución; o selenio gris cristalino de estrutura hexagonal, a forma máis común, funde a 220,5 °C e ten unha densidad de 4,81 g/cm³; e a forma vermella, de estrutura monoclínica, funde a 221 °C e ten unha densidad de 4,39 g/cm³.

É insoluble en auga e alcohol, ligeramente soluble en disulfuro de carbono e soluble en éter.

Exhibe o efecto fotoeléctrico, convertendo a luz en electricidade, e, ademais, a súa condutividade eléctrica aumenta ao expoñelo á luz. Por baixo do seu punto de fusión é un material semicondutor tipo p.

Aplicacións

O selenio úsase en varias aplicacións eléctricas e electrónicas, entre outras células solares e rectificadoré. En fotografía emprégase para intensificar e incrementar o rango de tons das fotografías en branco e negro e a durabilidad das imaxes, así como en xerografía. Engádese aos aceiros inoxidables e utilízase como catalizador en reaccións de deshidrogenación.

• O seleniato de sodio úsase como insecticida, en medicina para o control de enfermidades animais e, do mesmo xeito que o arsénico, na fabricación de vidro para eliminar a cor verde causado polas impurezas de ferro.
• O selenito de sodio tamén se emprega na industria do vidro e como aditivo para chans pobres en selenio e o selenito de amonio na fabricación de vidro e esmalte vermellos.
• Os sulfuros úsanse en medicina veterinaria e champús anticaspa.
• O dióxido de selenio é un catalizador adecuado para a oxidación, hidroxenación e deshidrogenación de compostos orgánicos.
• A adición de selenio mellora a resistencia ao desgaste do caucho vulcanizado.

Papel biolóxico

O selenio é un micronutriente para todas as formas de vida coñecidas que se atopa no pan, os cereais, o peixe, as carnes e os ovos. É antioxidante, axuda a neutralizar os radicais libres, induce a apoptose, estimula o sistema inmunolóxico e intervén no funcionamento da glándula tiroide. Está presente no aminoácido selenocisteína, que forma parte das selenoproteínas. As investigacións realizadas mostraron a existencia dunha correlación entre o consumo de suplementos de selenio e a prevención do cancro en humanos.^{[Cómpre referencia]}

A deficiencia de selenio é relativamente rara, pero pode darse en pacientes con disfunciones intestinais severas ou con nutrición exclusivamente parenteral, así como en poboacións que dependan de alimentos cultivados en chans pobres en selenio. A ingesta diaria recomendada para adultos é de 55-70 μg; máis de 400 μg pode provocar efectos tóxicos (selenose).^{[Cómpre referencia]}

Historia

O selenio (do grego σελήνιον, resplandor da Lúa) foi descuberto en 1817 por Jöns Jacob Berzelius. Ao visitar a fábrica de ácido sulfúrico de Gripsholm observou un líquido pardo avermellado que quentado ao soprete desprendía un cheiro fétido que se consideraba entón característico e exclusivo do telurio, resultando das súas investigacións o descubrimento do selenio. Máis tarde, o perfeccionamiento das técnicas de análise permitiu detectar a súa presenza en distintos minerais pero sempre en cantidades extraordinariamente pequenas.

Abundancia e obtención

O selenio atópase moi distribuído na cortiza terrestre na maioría das rocas e chans áchase en concentracións entre 0,1 e 2,0 ppm. Raramente atópase en estado nativo obténdose principalmente como subproduto no refino do cobre xa que aparece nos lodos de electrólise xunto ao telurio (5-25% Se, 2-10% Che). A produción comercial realízase por tostación con cinzas de sosa ou ácido sulfúrico dos lodos.

Primeiramente engádese un aglomerante de cinzas de sosa e auga aos lodos para formar unha pasta dura que se extruye ou curta en pastillas para proceder ao seu secado. A pasta tóstase a 530-650 °C e mergúllase en auga resultando selenio hexavalente que se disolve como selenato de sodio (Na2SeO4). Este redúcese a seleniuro de sodio quentándoo de forma controlada obtendo unha solución dunha viva cor vermella. Inxectando aire na solución o seleniuro se oxida rapidamente obténdose o selenio. A redución do selenio hexavalente tamén pode facerse empregando ácido clorhídrico concentrado, ou sales ferrosas e ións cloro como catalizadores.

O segundo método consiste en mesturar os lodos de cobre con ácido sulfúrico tostando a pasta resultante a 500-600 °C para obter dióxido de selenio que rapidamente se volatiliza á temperatura do proceso. Este redúcese a selenio elemental durante o proceso de lavado con dióxido de xofre e auga, podendo refinarse posteriormente ata alcanzar purezas de 99,5-99,7% de selenio.

Os recursos de selenio asociados aos depósitos de cobre identificados roldan as 170.000 toneladas e estímase que existen ao redor de 425.000 toneladas máis en depósitos de cobre e outros metais aínda non explotados. O carbón adoita conter entre 0,5 e 12 ppm de selenio, é dicir, unhas 80 ou 90 veces a media que se atopa nas menas de cobre, con todo a súa recuperación non se prevé que poida realizarse nun futuro próximo.

Isótopos

O selenio-75 emprégase en radiodiagnóstico como trazador na visualización de tumores malignos.

Precaucións

O selenio está considerado un elemento perigoso cun posible impacto ambiental, polo que os seus compostos deben almacenarse en áreas secas evitando filtracións que contaminen as augas. Os residuos de selenio trátanse en solución aceda con sulfito de sodio, quentándoo despois para obter o selenio elemental que presenta unha menor biodispoñibilidade.^{[Cómpre referencia]}

Notas

1. CIAAW

Véxase tamén

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Selenio

Bibliografía

• "Táboa periódica dos elementos" (PDF). Consello da Cultura Galega, Xunta de Galicia, Real Academia Galega de Ciencias, Real Academia Galega e Ciencia Nosa. 2019.
• Bermejo, M. R.; González, A.; Vázquez, M. (2006). O nome e o símbolo dos elementos químicos (PDF). Xunta, Secretaría Xeral de Política Lingüística e CRPIH. ISBN 978-84-453-4325-8.
• Bermejo, M. R.; González, A.; Maneiro, M. (2018). Guía dos elementos químicos. Historia, propiedades e aplicacións. Xunta de Galicia e CRPIH. ISBN 978-84-453-5297-7.

Ligazóns externas

• ATSDR en Español - Resumo de Saúde Pública para selenio (en castelán)
• ATSDR en Español - ToxFAQs™: selenio (en castelán)