Estudo das regras estruturais e principios que regulan o uso das linguas e a organización das palabas dunha oración From Wikipedia, the free encyclopedia
Este artigo trata da gramática como disciplina lingüística. Para saber máis sobre a gramática da lingua galega, véxase Gramática da lingua galega
A gramática[1] é a disciplina lingüística que estuda a organización e o funcionamento dunha lingua dada. Tamén se lle chama gramática ao conxunto de regras que gobernan o uso dunha lingua determinada, polo que se di que cada lingua ten a súa propia gramática.[2][3] A gramática é parte do estudo xeral da linguaxe denominada lingüística. Clasicamente, o estudo da lingua divídese en catro niveis:
Con todo, pódense engadir outros niveis, tales como:
Ás veces restrínxese o uso do termo gramática ás regras e principios que definen a morfoloxía e a sintaxe. Con todo, a separación dos niveis non é totalmente nítida por diversas razóns, como que certas regras gramaticais realízanse no nivel fonético-fonolóxico, ou que existen parámetros ou criterios semánticos que serven para decidir cando unha determinada construción considérase gramatical. Algunhas tendencias da lingüística moderna representan un regreso aos temas da gramática tradicional desde novos puntos de vista.[4]
As partes centrais da gramática foron tradicionalmente o ensino das partes do discurso e as categorías gramaticais, así como o ensino das regras xerais para combinar palabras en unidades máis longas (combinacións de palabras, oracións) e a estrutura destas unidades do discurso, a sintaxe.[5]
A gramática tradicional só estudaba a morfoloxía e a sintaxe.
O térmo gramática deriva do latín grammatĭca,[6] e este do vocábulo grego γραμματικῆ [τέχνη] (grammatikḗ tékhne), onde tékhne significaba «arte» ou «técnica» e grammatikḗ, derivado de γράμμα (grámma, «letra»), significaba «das letras».[7] Para os gregos antigos, esta «arte das letras» abarcaba todos os aspectos do discurso: ortografía, sintaxe, interpretación dos textos e mesmo a crítica literaria; é dicir, englobaba boa parte do que hoxe diferenciamos como filoloxía, como gramática e como retórica. [7]
Foi Dionisio da Tracia, no seu Tékhne Grammatiké século I a.C., o que estableceu unha terminoloxía que herdarían as gramáticas occidentais posteriores, a partir das latinas.[7] Os romanos antigos, con Elio Donato á cabeza, crearon o termo litteratura (de littera, «letra») que reservaron para a parte histórica e interpretativa, mentres que conservaron o helenismo grammatica para o conxunto de normas e regras.[7]
O termo «gramática» tamén pode describir o comportamento lingüístico de grupos de falantes e escritores, no canto de individuos. As diferenzas de escala son importantes para este sentido da palabra: por exemplo, o termo «gramática inglesa» podería referirse a toda a gramática inglesa (é dicir, ás gramáticas de todos os falantes da lingua), nese caso o termo abarca unha gran cantidade de variacións.[8] A menor escala, pode referirse só ao que comparten as gramáticas de todos ou da maioría dos falantes de inglés (como a orde das palabras suxeito verbo obxecto nas oracións declarativas simples). Na escala máis pequena, este sentido de «gramática» pode describir as convencións dunha soa forma de inglés relativamente ben definida.
Unha descrición, un estudo ou unha análise destas regras tamén pode denominarse gramática[9]. Un libro de referencia que describe a gramática dunha lingua denomínase «gramática de referencia» ou simplemente «gramática». Unha gramática totalmente explícita que describe exhaustivamente as construcións gramáticas dunha determinada variedade de fala denomínase gramática descritiva. Este tipo de descrición lingüística contrasta coa prescrición lingüística, un intento de desalentar ou suprimir activamente algunhas construcións gramaticais, mentres que codifica e promove outras, xa sexa nun sentido absoluto ou sobre unha variedade estándar. Por exemplo, algúns prescriptivistas sosteñen que as oracións en inglés non deben terminar con preposicións, prohibición que se remonta a John Dryden (13 de abril de 1668 - xaneiro de 1688), cuxa inexplicable obxección a esta práctica quizais levou a outros angloparlantes a evitar a construción e a desaconsellar o seu uso.[10][11] Con todo, a encadenación de preposicións ten unha longa historia en idiomas xermánicos como o inglés, onde está tan estendida como para ser un uso estándar.
Fóra da lingüística, o termo gramática utilízase a miúdo nun sentido bastante diferente. Pode utilizarse de forma máis ampla para incluír as convencións de ortografía e puntuación, que os lingüistas non adoitan considerar como parte da gramática, senón como parte da ortografía, a convencións utilizada para escribir unha lingua. Tamén pode usarse de forma máis restrinxida para referirse a un conxunto de normas prescritivas unicamente, excluíndo aqueles aspectos da gramática dunha lingua que non están suxeitos a variación ou ao debate sobre a súa aceptabilidade normativa. Para os non lingüistas, «A gramática é a miúdo unha forma xenérica de referirse a calquera aspecto do inglés ao que a xente se opón».[12]
_Gramática_castellana.png)
A gramática formal é unha codificación do uso desenvolta baseándose na observación. Ao establecerse e desenvolverse as regras, puido aparecer o concepto prescritivo, que a miúdo creou unha brecha entre o uso contemporáneo e o aceptado como correcto. Os lingüistas consideran normalmente que a gramática prescritiva non ten xustificación algunha máis aló do gusto estético dos seus autores. De calquera forma, as prescricións permiten á sociolingüística explicar as razóns polas que un determinado grupo social utiliza construcións diferenciais.
O estudo formal da gramática é unha parte importante da educación desde a idade temperá ata a aprendizaxe avanzada, aínda que as regras que se ensinan nas escolas non constitúen unha gramática no sentido en que os lingüistas utilizan o termo, xa que son prescritivas antes que descritivas.
A teoría gramatical evolucionou a través do uso e a división das poboacións humanas. As regras sobre o uso da linguaxe foron estudadas sobre todo coa introdución da escritura. A primeira gramática sistemática do sánscrito orixinouse na Idade do Ferro na India, con Iaska (século VI a.C.), Pāṇini (autor da gramática máis antiga que se coñece: o Astadhiaia, un estudo sobre o sánscrito) (séculos VI-V a.C.[13]) e os seus cronistas Pingala (c. 200 a.C.), Katyayana, e Patañjali (século II a.C). O tolkāppiyam, a primeira gramática do támil, data, na súa maioría, de antes do século V da nosa era. Os babilonios tamén fixeron algúns intentos de descrición lingüística.[14]
A gramática apareceu como disciplina no helenismo a partir do século III a.C. con autores como Riano e Aristarco de Samotracia. O manual de gramática máis antigo que se coñece é o Tékhne Grammatiké (Τέχνη Γραμματική), unha sucinta guía para falar e escribir con claridade e eficacia, escrita polo antigo erudito grego Dionisio Tracio (c. 170-c. 90 a.C.), alumno de Aristarco de Samotracia que fundou unha escola na illa grega de Rodas. O libro de gramática de Dionisio Tracio seguiu sendo o principal libro de gramática para os escolares gregos ata o século XII d.C. Os romanos basearon nel os seus escritos gramaticais e o seu formato básico segue sendo a base das guías gramaticais de moitas linguas ata os nosos días.[15] A gramática latina desenvolveuse seguindo modelos gregos a partir do século I a.C., debido ao traballo de autores como Orbilius Pupillus, Remmius Palaemon, Marcus Valerius Probus, Verrius Flaccus e Aemilius Asper. Elio Estilón Preconio foi o iniciador en Roma, cos signos críticos [Cómpre clarificar] utilizados polos alexandrinos, ademais de ser mestre de Varrón, quen trata a etimoloxía, flexión declinativa, conxugación, sintaxe e analoxía na súa obra De lingua latina. Como sinala Quirós,[16] o primeiro manual de gramática foi escrito por Remio Palemón. Por outra banda, o Ars Grammatica de Elio Donato (século IV) foi dominante nos estudos gramaticais durante a Idade Media.
A gramática do irlandés orixinouse no século VII coa Auraicept na n-Éces. A gramática árabe xurdiu con Abu al-Aswad al-Du'ali no século VII. Os primeiros tratados de gramática hebrea apareceron na Alta Idade Media, no contexto do Midrash (interpretación da Biblia hebrea). A tradición caraíta («baseado na lectura») orixinouse no Bagdad abbásida. O Diqduq (século X) é un dos primeiros tratados gramaticais da Biblia hebrea.[17] Ibn Barun no século XII, compara a lingua hebrea co árabe na tradición gramatical islámica..[18]
Pertencente ao trivium das sete artes liberais, a gramática ensinouse como disciplina fundamental durante toda a Idade Media, seguindo a influencia de autores da antigüidade tardía, como Prisciano. O tratamento das linguas vernáculas comezou gradualmente durante a Alta Idade Media, con obras illadas como o primeiro tratado gramatical, pero só chegou a ser influente nos períodos do Renacemento e do Barroco. En 1486, Antonio de Nebrija publicou Las introduciones Latinas contrapuesto el romance al Latin, e, en 1492, Gramática castellana, a primeira gramática castelá. Durante o Renacemento italiano do século XVI, a Questione della lingua foi a discusión sobre o status e a forma ideal da lingua italiana, iniciada polo De vulgari eloquentia de Dante (Pietro Bembo, Prose della volgar lingua Venecia 1525). A primeira gramática da lingua eslovena foi escrita en 1583 por Adam Bohorič, e Grammatica Germanicae Linguae, a primeira gramática do alemán, publicouse en 1578.
A partir do século XVI empezáronse a compilar gramáticas dalgunhas linguas con fins evanxelizadores e de tradución da Biblia, como Grammatica o Arte de la Lengua General de Los Indios de Los Reynos del Perú (1560), unha gramática do quechua escrita polo frade Domingo de Santo Tomás.
En 1643 apareceu a Grammatica sclavonica de Ivan Ujevitx e, en 1762 publicouse tamén a Short Introduction to English Grammar de Robert Lowther. A Grammatisch-Kritisches Wörterbuch der Hochdeutsch Mundart, unha gramática do alto alemán en cinco volumes, escrita por Johann Christoph Adelung, apareceu en 1774.
Desde a última parte do século XVIII, a gramática chegou a ser entendida como un subcampo da disciplina emerxente da lingüística moderna. A gramática serbia de Vuk Stefanović Karadžić chegou en 1814, mentres que a Deutsche Grammatik dos Irmáns Grimm foi publicada por primeira vez en 1818. A Gramática Comparada de Franz Bopp, que se publicou en 1833, é o punto de partida da moderna lingüística comparativa.
No século XVIII iniciáronse os estudos comparados de varias linguas europeas e asiáticas, traballos que culminaron coa afirmación de Gottfried Wilhelm Leibniz de que a "maioría das linguas proviñan dunha única lingua, a indo-europea". A partir de finais do século XVIII, a gramática pasou a entenderse como un subcampo da disciplina emerxente da lingüística moderna. A Deutsche Grammatik de Jacob Grimm publicouse por primeira vez na década de 1810. A Vergleichende Grammatik des Sanskrit, Zend, Griechischen, Lateinischen, Litthauischen, Altslawischen, Gotischen und Deutschen de Franz Bopp, punto de partida da lingüística comparada moderna, apareceu en 1833.
A partir do século XIX, xurdiu a gramática comparativa, como enfoque dominante da lingüística.
Ata o inicio do século XX, non se tiña iniciada a descrición gramatical da lingua dentro de seu propio modelo. Mais, abordando esta perspectiva, xurdiu o "Handbook of American Indian languages" (Manual das linguas indíxenas americanas) (1911), do antropólogo Franz Boas, así como os traballos do estruturalista dinamarqués Otto Jespersen, que publicou, en 1924, "A filosofía da gramática". Boas desafiou a metodoloxía tradicional da gramática ao estudar linguas non indo-europeas que carecían de testemuños escritos. A análise descritiva, representada nestes dous autores, desenvolveu un método preciso e científico, ademais de describir as unidades formais mínimas de calquera lingua.
Para Ferdinand de Saussure, "a lingua é o sistema que sustenta calquera idioma concreto", isto é, o que falan e entenden os membros de calquera comunidade lingüística, pois participan da gramática. A mediados do século XX, Noam Chomsky concibiu a teoría da "gramática universal", baseada en principios comúns a todas as linguas.
Nos séculos XIX e XX tamén se estableceron as bases científicas da Semiótica, como "sistema de signos", a conectar varias ou todas as áreas do coñecemento.
A primeira gramática da lingua galega foi publicada en Lugo en 1868, sendo o seu autor o ourensán Juan Antonio Saco y Arce.
Os linguaxes construídas son moi comúns na actualidade. Moitos —como o esperanto— foron deseñados para axudar na comunicación humana, ou o lojban, altamente compatible con linguaxes artificiais. Tamén se crearon linguaxes como parte dun mundo de ficción (como o klingon e o quenya), e cada un deles ten a súa propia gramática.
O sistema de nocións e categorías da gramática moderna, ata a terminoloxía (nomes de partes da oración, casos etc.) remóntase á tradición lingüística antiga (gregos - Aristóteles, estoicos, escola alejandrina; romanos - Varrón (116-27 a. C.).
Os métodos modernos de gramática teñen a súa orixe na tradición lingüística india (nos escritos das artes liberais de mediados do primeiro milenio a. C.). Na Idade Media era unha das Sete Artes Libres. Sendo á vez descritiva e normativa, implica o estudo dos textos clásicos e unha determinada concepción da linguaxe; a lingua, identificada co latín, aparece como unha forma potencialmente eterna, directamente relacionada cos mecanismos do pensamento. Ata finais do século XII, utilizáronse no ensino os libros de texto latinos tardíos de Donato e Prisciano, e só entón apareceron as primeiras gramáticas orixinais como a Doctrinale de Alexandre de Villedieu e o Grecismus de Eberhard de Bethune.
A semántica, a lexicoloxía e a fonética non adoitan estar incluídas na gramática e opóñenselle. Con todo, nalgunhas concepcións da gramática, o seu alcance enténdese de forma ampla e inclúense a semántica gramatical, a morfonoloxía (que inclúe a morfonoloxía segmentaria, a acentoloxía e a entonoloxía, é dicir, a ciencia da tonación) e a derivatoloxía (a ciencia da formación das palabras), situadas no límite da gramática e, respectivamente, da semántica, a fonética e a lexicoloxía.
Entre os principais tipos de gramática ou enfoques no estudo da gramática atópanse os seguintes:[5]
Os lingüistas consideran normalmente que a gramática prescritiva non ten ningunha xustificación máis aló do gusto estético dos seus autores. De todos os xeitos, as prescricións permiten á sociolingüística explicar as razóns polas cales un determinado grupo social utiliza construcións diferenciais.
O estudo formal da gramática é unha parte importante da educación, desde nenos ata a aprendizaxe avanzada, a pesar de que as regras que se ensinan nas escolas non constitúen unha gramática no sentido en que os lingüistas utilizan o termo, debido a que son prescritivas, máis que descritivas.
En lingüística, o caso gramatical é un estado de flexión da palabra; determinadas palabras (como nomes, adxectivos, ou pronomes) adoptan diferentes formas segundo a función que cumpren na frase, xeralmente coa adicción dun sufixo. As linguas que utilizan o sistema de casos son chamadas linguas flexivas. Moitas linguas indoeuropeas son ou foron linguas flexivas. O exemplo máis coñecido é o latín. Practicamente a totalidade das linguas eslavas manteñen o sistema de casos, así como o vasco, o grego e o turco, entre outros. Tanto as linguas románicas como as linguas xermánicas presentan unha perda evolutiva dos casos gramaticais, o catalán, por exemplo, só presenta unha flexión de caso residual nos pronomes persoais (jo, em, o mi, ...), o inglés tamén perdeu o sistema de casos, e hoxe en día só conserva o chamado xenitivo saxón, que algúns lingüistas modernos deixaron de recoñecer como caso gramatical.[20]
As gramáticas evolucionan co uso e as separacións das poboacións humanas. Coa chegada das representacións escritas, tenden a aparecer regras formais sobre o uso lingüístico. As gramáticas formais son unha codificación do uso desenvolvida por observación. Así que as regras se establecen e se desenvolven, acostuma aparecer o concepto prescritivo de corrección gramatical. Isto habitualmente crea un distanciamento entre o uso contemporáneo e aquel que se acepta como correcto. Os lingüistas normalmente consideran que as gramáticas prescritivas non teñen máis xustificación que o gosto estético dos seus autores. Porén, en sociolingüística as prescricións considéranse como parte da explicación de por que non algunha xente di unha cousa e outros din outra dependendo do contexto social.
O estudo formal da gramática é unha parte importante da educación desde as idades máis temperás até os niveis máis avanzados, aínda que as regras que se ensinan na escola non son "gramática" no sentido en que a maioría dos lingüistas empregan o termo, xa que son normalmente prescritivas en vez de descritivas.
As linguas construídas (chamadas tamén linguas planificadas) son máis comúns hoxe en día. Moitas desenvolvéronse co obxectivo de axudar na comunicación humana (tal e como o esperanto) ou creadas como parte dunha obra de ficción (como o klingon). Cada unha destas linguas artificiais ten a súa propia gramática.
Dise con frecuencia que unha lingua analítica ten unha gramática máis simple que unha lingua sintética, o cal é erróneo. As linguas analíticas utilizan a sintaxe para transmitir información para o que as linguas sintéticas usan a flexión. Noutras palabras, a orde das palabras non é significante e a morfoloxía é moi significante nunha lingua puramente sintética, en canto que a morfoloxía non é tan significante e a sintaxe é o moito nas linguas analíticas. Así, o chinés e o afrikaner, por exemplo, son moi analíticas e, polo tanto, o significado depende en boa medida do contexto. O latín, que é unha lingua moi sintética, usa afixos e flexión para transmitir a mesma información que o chinés coa sintaxe.
A gramática prescritiva ensínase en primaria e secundaria. O termo "escola de gramática" refírese historicamente a unha escola (adxunta a unha catedral ou mosteiro) que ensina gramática latina a futuros sacerdotes e monxes. Orixinalmente referíase a unha escola que ensinaba aos alumnos para ler, escudriñar, interpretar e declamar poetas gregos e latinos (entre eles Homero, Virxilio, Eurípides e outros). Non debe confundirse coas escolas de gramática británicas modernas, relacionadas aínda que distintas.
Unha lingua estándar é un dialecto que se promove por encima doutros dialectos na escritura, a educación e, en termos xerais, na esfera pública; contrasta cos dialectos vernáculos, que poden ser obxecto de estudo na lingüística descritiva académica, pero que de cando en cando se ensinan de forma prescritiva. A "primeira lingua" estandarizada que se ensina na educación primaria pode ser obxecto de política controversia porque ás veces pode establecer unha norma que defina a nacionalidade ou a etnia.
Recentemente empezouse a actualizar o ensino da gramática na educación primaria e secundaria. O obxectivo principal foi evitar o uso de regras prescritivas obsoletas en favor do establecemento de normas baseadas en investigacións descritivas anteriores e cambiar as percepcións sobre a "corrección" relativa das formas estándar prescritas en comparación cos dialectos non estándar. Unha serie de metaestudios descubriron que o ensino explícito das partes gramaticais da oración e a sintaxe ten pouco ou ningún efecto na mellora da calidade da escritura dos alumnos de primaria, secundaria e bacharelato; outros métodos de ensino da escritura tiveron un efecto positivo moito maior, como o ensino de estratexias, a escritura colaborativa, a escritura resumida, o ensino de procesos, a combinación de oracións e os proxectos de indagación.[21][22][23]
A preeminencia do francés parisiense reinou practicamente sen oposición ao longo da historia da literatura francesa moderna. O italiano estándar baséase no fala de Florencia e non na da capital, debido á súa influencia na literatura antiga. Do mesmo xeito, o español estándar non se basea na fala de Madrid, senón na dos falantes cultos de zonas máis setentrionais, como Castela e León (véxase Gramática da lingua castelá). Na Arxentina e Uruguai a norma española baséase nos dialectos locais de Buenos Aires e Montevideo (castelán riopratense). O portugués ten, por agora, dúas normas oficiais, respectivamente portugués brasileiro e portugués europeo.
A variante serbia do serbocroata está igualmente dividida; Serbia e a República Srpska de Bosnia e Hercegovina utilizan as súas propias subvariedades normativas distintas, con diferenzas nos reflexos yat. A existencia e codificación dunha norma montenegrina distinta é obxecto de controversia, algúns tratan o montenegrin como unha variedade lingüística con normas separadas, e outros pensan que debería considerarse outra forma de serbio.
O noruegués ten dúas normas, Bokmål e Nynorsk, cuxa elección está suxeita a controversia: Cada municipio noruegués pode declarar unha delas como lingua oficial ou pode permanecer "lingua neutral". O nynorsk conta co apoio do 27% dos municipios. A lingua principal utilizada nas escolas primarias, elixida por referendo no distrito escolar local, segue normalmente a lingua oficial do seu municipio. O alemán estándar xurdiu a partir do uso estandarizado na chancillería da lingua do alto alemán nos séculos XVI e XVII. Ata aproximadamente 1800, era case exclusivamente unha lingua escrita, pero agora fálase tanto que a maioría dos antigos dialectos alemáns están case extinguidos.
O chinés estándar é a forma falada estándar da lingua chinesa na República Popular da China (RPC), a República da China (ROC) e República de Singapur. A pronuncia do chinés estándar baséase no acento local do chinés mandarín de Luanping, Chengde, na provincia de Hebei, preto de Pequín, mentres que a gramática e a sintaxe baséanse no chinés escrito vernáculo moderno.
O árabe estándar moderno baséase directamente no árabe clásico, a lingua do Corán. A lingua hindustana ten dous estándares, o hindi e o urdú.
Nos Estados Unidos, a Sociedade para a Promoción da Boa Gramática designou no 2008 o 4 de marzo como Día Nacional da Gramática.[24]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
