Galego-portugués
lingua medieval do noroeste da Península Ibérica From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
O galego antigo,[1] galego medieval[1] ou galego-portugués (tamén chamado galaico-portugués) é a lingua medieval que se falou no noroeste da Península Ibérica que deu lugar ó galego e portugués actuais. Procedía do latín falado na Gallaecia[2] e foi introducido polos colonizadores romanos. É polo tanto unha lingua romance. Tivo especial relevancia cultural durante varios séculos, e disto dan fe os textos medievais conservados nesta lingua.
Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Galego.
Remove ads
A lingua considérase formada no século VIII, principalmente coma desenvolvemento do latín vulgar falado polos conquistadores romanos a partir do século II d. C.[Cómpre referencia]
O documento da lírica galego-portuguesa máis antigo parece ser a cantiga satírica "Ora faz ost'o senhor de Navarra" de Johan Soarez de Pávia, datado en 1196 por algúns expertos. As recompilacións líricas medievais galego-portuguesas máis importantes que se conservan hoxe son o Cancioneiro da Ajuda, o Cancioneiro da Vaticana, o Cancioneiro Colocci-Brancutti e as Cantigas de Santa María.
O rei Afonso X o Sabio, de Castela, coordinou as Cantigas de Santa María en galego-portugués, que daquela era a lingua por excelencia para a lírica nos reinos de Galicia, León e Castela (estando o reino de Aragón na zona de influencia da literatura occitana). Tamén compuxo algunhas cantigas de amor, mais ningunha de amigo.
Algúns poetas salientábeis incline Bernal de Bonaval, Airas Nunez, Pero da Ponte, Pero Amigo, Xohán de Cangas, e Martín Codax.
O galego-portugués tivo a súa máxima importancia dende finais do s. XII ata mediado o s. XIV.
Remove ads
Afastamento do galego e do portugués
A partir da súa independencia, o reino de Portugal do reino de León comezou coa creación dunha norma escrita (unha data importante é a declaración do galego-portugués como lingua oficial da súa administración en 1290) por iniciativa do rei don Dinís, cousa que en Galicia non se elaborou até ben entrado o século XX. Como sinala Azevedo Maia,[3] axiña as formas escritas en Portugal comezaron a se homoxeneizar baixo a influencia da corte mentres que os escritos galegos van sendo penetrados de castelanismos. O feito de que a partir de 1480 os tabelións galegos tivesen que cambiar os seus formularios polos casteláns e tivesen que estudar en Toledo, profundou o proceso de castelanización dese galego escrito que non aconteceu en Portugal.
As diferenzas entre galego e portugués xa proveñen do galego medieval, onde en textos antigos xa se comeza a confundir as sibilantes xordas coas sonoras, conservadas en Portugal, produto da castelanización, así como outras pequenas variacións en morfoloxía (disso fronte a disse…). Ademais, o avance do galego-portugués cara ao sur e o desprazamento da capital portuguesa introduciron unha serie de elementos novos que deron lugar á situación actual:[4]
- Dialectos galegos: os falados nas catro provincias galegas, en zonas limítrofes de Asturias, León e Zamora. Caracterizados pola inexistencia de sibilantes sonoras e vogais nasais (só en pequenas zonas do «galego exterior») fronte aos dialectos portugueses.
- Dialectos portugueses setentrionais: Do Miño até Aveiro na costa e Castelo Branco no interior. Presenza do fonema africado (tʃ como o ch en chave) e non distinción entre b/v pero distingue sibilantes sonoras como o portugués común.
- Dialectos portugueses centro-meridionais.
- Fala de Xálima dialecto derivado do galego-portugués, é no noroeste da Extremadura.
Remove ads
Características do galego-portugués
O galego medieval distínguese do galego actual principalmente en:
- Existencia de vogais nasais.
- Distinción b/v.
- Presenza de sibilantes sonoras j (g+ e, i), z, s intervocálico.
O sistema de vogais orais era o actual, aínda que non coa mesma distribución, principalmente debido á posterior acción da metafonía. Ademais existían vogais nasalizadas pola perda dunha nasal. A queda de consoantes intervocálicas provocaba moitos hiatos, que despois se desenvolverían, principalmente por crase.
Remove ads
Documentos máis antigos en galego-portugués
A Notícia de fiadores (1175) é o documento en galego-portugués máis antigo coñecido con data. O Pacto dos irmãos Pais reivindica o título de texto mais antigo encontrado en Portugal, no entanto é apenas datábel por conxectura, e é probabelmente anterior a 1173. Outro documento, a Notícia de torto[11], sen data, calcúlase que foi escrito entre 1211 e 1216. O Testamento de Afonso II data de 1214. Algo anterior é o primeiro documento literario coñecido escrito en galego, Ora faz ost’o senhor de Navarra de Johan Soarez de Pávia.
O documento máis antigo escrito en Galicia data do ano 1228. Trátase do Foro do bõ burgo de Castro Caldelas[12] outorgado por Afonso IX en abril do dito ano ao municipio de Allariz.
O máis antigo documento latino-galego-portugués, encontrado en Portugal, é chamado de Doação à Igreja de Souselo, encóntrase no Arquivo Nacional da Torre do Tombo, e é datado do ano de 870 d.C.[13]
Remove ads
Tradición oral na cultura galego-portuguesa
O patrimonio cultural inmaterial galego-portugués está presente nas tradicións orais populares e é hoxe un patrimonio en perigo de extinción, o que levou á súa candidatura conxunta polo gobernos de España e de Portugal á "Masterpiece of Oral and Intangible Heritage of Humanity" en 2005.
O folclore galego-portugués é rico en tradicións orais; estas inclúen as regueifas ou cantigas ao desafío, mitos e lendas, cantigas, ditados e lengalengas, alén dos falares que reteñen unha semellanza a nivel morfolóxico e sintáctico, no léxico e na fonética. A tradición oral está ligada a diversas actividades tradicionais que transmítense oralmente, coma as celebracións das festas populares tales coma o entroido, o magosto, as festas da coca, San Xoán, as festas marítimas, romarías, música e danzas populares. Nos oficios, coma as actividades piscatorias, a agricultura e o artesanado, alén de seren actividades que son transmitidas de xeración en xeración de xeito verbal, cada actividade emprega un vocabulario específico. Tamén nos costumes, nos falares, nos bailes, nos rituais, na medicina tradicional e na farmacéutica popular, nas artes culinarias, nas supersticións e crenzas, existe todo un coñecemento que é transmitido oralmente.
Remove ads
Notas
Véxase tamén
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads