Tábla peiriadach

Is cóiriú ar dhúile de réir méid na huimhreach adamhaí é an Tábla Peiriadach.^[1] ar a dtugtar tábla peiriadach Meindeiléiv uaireanta (nó clár peiriadach na ndúl^[2]).

Struchtúr

Cuirtear na dúile in ord de réir a struchtúir leictreonaigh, agus na saintréithe ceimiceacha agus fisiceacha ag athrú go rialta trasna an tábla. Liostáiltear gach dúil de réir a huimhreach adamhaí agus a siombaile ceimicí.Tá na dúile leagtha amach air ina sraitheanna cothrománacha (tréimhsí) de réir a n-uimhreacha adamhacha (arb ionann iad sin is a n-oiread prótón), agus ina gcolúin cheartingearacha mar ghrúpaí gaolmhara.

De ghnáth, dáiltear bosca ar gach dúil ann, mar seo:

1 uimhir adamhach

H siombail

hidrigin ainm

1.00797 mais adamhach

Stair

Dmitri Mendeleev

Ba é an t-eolaí Dmítrí Meindeiléiv a chuir an chéad bhun leis an tábla peiriadach seo sa bhliain 1869. San am sin, ní raibh eolas ag na daoine go fóill ar struchtúr inmheánach an adaimh, agus mar sin, ní raibh de bhunús ag Meindeiléiv leis an tábla seo ach an meáchan adamhach.

Ós rud é nach ionann i gcónaí ordú na ndúl de réir na huimhreach adamhaí agus de réir an mheáchain adamhaigh, b'éigean do mo dhuine ordú dhá dhúil i ndiaidh a chéile a athrú uaireanta.

Is é an míniú a bhí aige ná nach raibh meáchain adamhacha na ndúl tomhaiste go cruinn go fóill.

Cé go raibh níos mó ná cuid den cheart ann aige ansin, is é an tuiscint atá againn inniu ar an scéal seo ná gurbh é líon na bprótón i núicléas an adaimh a insíonn, cé acu dúil lena mbaineann an t-adamh sin, seachas an meáchan adamhach.

Mar sin féin, bhí Meindeiléiv in ann tátail thábhachtacha a bhaint as a leagan féin de thábla peiriadach na ndúl, nó thuar sé go raibh dúile áirithe ann, i bhfad sular tháinig na heolaithe turgnamhacha trasna orthu.

Cód datha do na huimhreacha adamhacha:

• is leachtanna iad na dúile a bhfuil dath gorm orthu le teocht chaighdeánach agus faoi bhrú caighdeánach (TBC);
• is gáis iad ag TBC na cinn a bhfuil dath uaine orthu;
• is solaid iad ag TBC na cinn a bhfuil dath dubh orthu;
• is dúile sintéiseacha iad na cinn a bhfuil dath dearg orthu (tá siad go léir ina solaid ag TBC);
• agus na dúile a bhfuil dath liath orthu, is dúile iad nár fionnadh go fóill (ina theannta sin tá miondath ar bhoscaí na ndúl seo le taispeáint cén grúpa is dual dóibh, más ann dóibh).

Cód datha

Grúpa →

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Peiriad ↓

1

1 H

2 He

2

3 Li

4 Be

5 B

6 C

7 N

8 O

9 F

10 Ne

3

11 Na

12 Mg

13 Al

14 Si

15 P

16 S

17 Cl

18 Ar

4

19 K

20 Ca

21 Sc

22 Ti

23 V

24 Cr

25 Mn

26 Fe

27 Co

28 Ni

29 Cu

30 Zn

31 Ga

32 Ge

33 As

34 Se

35 Br

36 Kr

5

37 Rb

38 Sr

39 Y

40 Zr

41 Nb

42 Mo

43 Tc

44 Ru

45 Rh

46 Pd

47 Ag

48 Cd

49 In

50 Sn

51 Sb

52 Te

53 I

54 Xe

6

55 Cs

56 Ba

*

72 Hf

73 Ta

74 W

75 Re

76 Os

77 Ir

78 Pt

79 Au

80 Hg

81 Tl

82 Pb

83 Bi

84 Po

85 At

86 Rn

7

87  Fr

88 Ra

*

**

104 Rf

105 Db

106 Sg

107 Bh

108 Hs

109 Mt

110 Ds

111 Rg

112 Cn

113 Nh

114 Fl

115 Mc

116 Lv

117 Ts

118 Og

* Lantanóidigh

57 La

58 Ce

59 Pr

60 Nd

61 Pm

62 Sm

63 Eu

64 Gd

65 Tb

66 Dy

67 Ho

68 Er

69 Tm

70 Yb

71 Lu

** Achtainídí

89 Ac

90 Th

91 Pa

92 U

93 Np

94 Pu

95 Am

96 Cm

97 Bk

98 Cf

99 Es

100 Fm

101 Md

102 No

103 Lr

Sraitheanna Ceimiceacha an Tábla Pheiriadaigh

Miotail alcaile	Miotail chré-alcaileacha	Lantanóidigh	Achtainídí	Miotail trasdultacha
Miotail iarthrasdultacha	MiotalóideachAchtanóidighMiotalóidigh	Neamh-mhiotail	Halaiginí	Triathgháis

Féach freisin

• Henry Moseley

Tagairtí

1. Eolaíocht Bhunúsach, lth. 161. An Gúm
2. Hussey, Matt - Fréamh an Eolais (Coiscéim 2011)