جنگ ایران و عراق
جنگی در غرب آسیا (۱۳۵۹–۱۳۶۷) / From Wikipedia, the free encyclopedia
جنگ ایران و عراق یا جنگ هشتساله (در ادبیات جمهوری اسلامی: جنگ تحمیلی و دفاع مقدّس؛ در منابع عربی و غربی: جنگ اول خلیج فارس) که در عراق با نام قادسیه صدام از آن یاد میشد، طولانیترین جنگ متعارف سده بیستم میلادی و دومین جنگ طولانی این قرن پس از جنگ ویتنام بود که نزدیک به هشت سال به طول انجامید.
این مقاله دارای چندین مشکل است. خواهشمندیم به بهبود آن کمک کنید یا در مورد این مشکلات در صفحهٔ بحث گفتگو کنید. (دربارهٔ چگونگی و زمان مناسب برداشتن این برچسبها بیشتر بدانید)
|
جنگ ایران و عراق | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
بخشی از جنگ سرد، دوران تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران، درگیری اعراب و اسرائیل، درگیری نیابتی ایران و عربستان سعودی و درگیری عراق و کردها | |||||||||
از بالا در جهت ساعتگرد: کودک-سرباز ایرانی سرباز ایرانی با ماسک شیمیایی در جریان حملات شیمیایی عراق نیروهای کشتهشدهٔ مجاهدین خلق در عملیات مرصاد سرباز ایرانی هنگام کار با پدافند زو-۲۳–۲ اسیرهای عراق پس از عملیات بیتالمقدس و فتح خرمشهر ناوچه آمریکایی یواساس استارک پس از برخورد موشک اگزوست توسط جنگندهٔ عراقی. | |||||||||
| |||||||||
طرفهای درگیر | |||||||||
پشتیبانی توسط:
|
پشتیبانی توسط:
| ||||||||
فرماندهان و رهبران | |||||||||
| |||||||||
تلفات و خسارات | |||||||||
۱۲۳٬۲۲۰ تا ۱۶۰٬۰۰۰ نفر کشتهشده در نبرد و ۶۰٬۷۱۱ نفر مفقودی (بر اساس اعلام دولت ایران) ۲۰۰٬۰۰۰ تا ۶۰۰٬۰۰۰ نفر کشته بر اساس آمارهای مستقل ۸۰۰٬۰۰۰ نفر کشته (بر اساس اعلام رژیم بعث عراق) ۳۲۰٬۰۰۰ تا ۵۰۰٬۰۰۰ نفر مجروح ۳۹٬۴۱۷ نفر اسیر[37] ۱۱٬۰۰۰ تا ۱۶٬۰۰۰ نفر کشته غیرنظامی ۶۲۷ میلیارد دلار خسارت مالی |
۱۰۵٬۰۰۰ تا ۳۷۵٬۰۰۰ نفر کشته ۴۰۰٬۰۰۰ نفر مجروح ۵۵٬۴۳۸ نفر اسیر ۵۶۱ میلیارد دلار خسارت مالی |
جنگ در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ (۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰) با حمله هوایی عراق به ده فرودگاه و حمله نیروی زمینی عراق در تمام مرزها به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد. از نظر مقامات عراقی شروع جنگ در ۱۳ شهریور ۱۳۵۹ (۴ سپتامبر ۱۹۸۰) و حملات توپخانه سنگین ایران به شهرهای خانقین و مندلی بود.[38]
درگیریهای مرزی از اوایل اسفندماه ۱۳۵۷ شروع شدند.[39] در مدت یک سال و نیم نه تنها برای رفع اختلاف چارهای اندیشیده نشد، بلکه سخنان تحریکآمیز بهتدریج دامنه اختلافات را وسیعتر کردند.[40][41]
عکس العمل مسئولان ایران در روز حمله عراق بقدری عادی بود که انگار توقع آن را داشتهاند یا عراق را بسیار حقیر و خود را بسیار قوی میدیدهاند.[42] آنها بلافاصله جنگ را به یک دوگانه جنگ بین حق و باطل تبدیل کردند و مانند صفویه با افزودن شعائر شیعی به این جنگ خواص یک جنگ مذهبی را دادند و نوید دادند که جنگ را ادامه خواهند داد.[43]
سازمان ملل از شش روز پس از شروع جنگ (اولین بار با قطعنامه ۴۷۹ در ششم مهرماه ۵۹) قطعنامههایی صادر میکرد، سازمان همکاری اسلامی و جنبش عدم تعهد و افراد و سازمانهای دیگر دهها پیشنهاد صلح ارائه دادند که همگی توسط عراق پذیرفته میشدند ولی مسئولان ایران اعلام میکردند که بدون برکناری و مجازات صدام حسین و تأسیس یک حکومت اسلامی در عراق آتشبس ممکن نیست.[44][45]
مسئولان ایران سرانجام یکسال پس از صدور آخرین قطعنامه سازمان ملل در اثر پایان یافتن منابع خود مجبور شدند آن را بپذیرند و تداوم حکومت صدام حسین و تعیین متجاوز پسا آتشبس را نیز قبول کردند.[46]
تخطی از هشت قطعنامه لازم الاجرای شورای امنیت سازمان ملل متحد و عدم قبول دهها پیشنهاد صلح ارایه شده توسط سازمان همکاری اسلامی و جنبش عدم تعهد و کشورهای مختلف ایران را در موضع یک کشور جنگ طلب قرار داده بود. ورود به خاک عراق از سال دوم جنگ ایران را در موضع مهاجم و عراق را در موضع مدافع نیز قرار داد و عدم عکس العمل بموقع جامعه جهانی نسبت به اقدامات غیراصولی عراق (حمله به شهرها، حمله به نفتکشها و حملات شیمیایی) یکی از پیامدهای آن بود. در برخی از موارد مقابله به مثل توسط ایران وضع را پیچیدهتر نیز میکرد.
پس از تصمیم برای ورود به خاک عراق ایران معتقد بود با اشغال بصره دومین شهر عراق و قطع ارتباط آن با بغداد موجب سقوط سریع عراق خواهد شد. به این منظور از عملیات یورش موج انسانی استفاده کرد. به این دلیل تلفات ایران در هر عملیات خود تا سه برابر تلفات عراق بود و بیش از نیمی از تلفات این جنگ مربوط به چند عملیات برای تسخیر ناموفق بصره شد.[47]
کشورهای عرب به استثنای سوریه و لیبی به عراق کمک کردند. سوریه و لیبی به دلیل اختلافات عقیدتی و سیاسی با حکومت عراق در سمت ایران ایستادند. اتحاد جماهیر شوروی به عراق کمک تسلیحاتی میکرد. سازمان آزادیبخش فلسطین در ابتدا اقدام به میانجیگری کرد ولی پس از آنکه دید به نتیجه نمیرسد به پشتیبانی از عراق پرداخت.[48] کشورهای غربی بهطور متناوب به طرف ضعیف درگیری کمک میکردند که باعث طولانی شدن این جنگ شد. آلمان (غربی) با ایجاد کارخانه ساخت سلاح شیمیایی برای عراق مسئولیتهای سنگینی را متوجه خود کرد. خرید سلاح از آمریکا و اسراییل موجب زیر سؤال رفتن مواضع سیاست بینالمللی ایران گشت.
ورشکستی عراق تحت دیون خارجی باعث حمله آن به کویت شد که موجب مشکلات اقتصادی انسانی و زیستمحیطی بیشتر برای منطقه و تشدید حضور نیروهای نظامی خارجی گردید.