Urraul
Nafarroa Garaiko udalerri zaharra eta ibarra From Wikipedia, the free encyclopedia
Urraul[3][lower-alpha 1] (batzuetan Irunberrialdea[lower-alpha 2] bezala aipatua)[oh 1] Euskal Herriko udalerri zaharra eta ibar bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Pirinioaurrea eta Zangozerria eskualdeetan dago, Iruñea hiriburutik 36,3 kilometrora. Altuera 395 eta 1442 metro artekoa da, eta 388,43 km²-ko azalera hartzen du. 2021 urtean 2533 biztanle zituen.
| Urraul | |||
|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||
 Irunberriko arroila eta Irati ibaia | |||
| |||
 | |||
| Kokapena | |||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||
| Merindadea |  Zangoza | ||
| Eskualdea | Pirinioaurrea, Zangozerria | ||
| Administrazioa | |||
| Entitatea | ibar | ||
| Estatua |  Espainia | ||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||
| Barrutia | Agoitz | ||
| Izen ofiziala |  Urraúl | ||
| Posta kodeak |
| ||
| Ibartarra | urrauldar | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 42°44′03″N 1°15′41″W | ||
| Azalera | 388,43 km² | ||
| Garaiera | 395-1442 metro | ||
| Distantzia | 36,3 km (Iruñetik) | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 2.533 (2021:  35) | ||
| Dentsitatea | 6,52 biztanle/km² | ||
| Euskara | |||
| Eremua | eremu mistoa | ||
| Euskaldunak[1][2] | % 7,62 (2018: %3,88) | ||
Bertako biztanleak urrauldarrak dira. Ibarburua Puiu herria da.
Lau erakunde sub-autonomok osatzen zuten: Urraulgoiti, Urraulbeiti, Urraul Ekialdekoa eta Ledeako Korredua. 1845ean banatu ziren egungo udalerriak osatzeko. Irunberri 1274an independizatu zen.
Urraul toponimoa modu bakarran agertu da historian zehar:[4]
- Val d'Urraul (1268)
- Valle de Urraul (1280)
- Val d'Urraul (1366)
- Valle de Urraul (1366)
- Urraul (1802)
- Urraul (1829)
- Urraul (1926)
- Urraul (1974)
- Urraul (1978)
Etimologia
Urraul Nafarroako Pirinioaurreko hainbat ibar izendatzen dituen izena da. Urraulgoiti ("Urraul Goikoa"), guztien artean iparralderago dagoena eta Areta ibaiak zeharkatzen duena; Urraulbeiti ("Urraul Beikoa"), hegoaldean dagoena eta Irati ibaiak zeharkatzen duena, eta Erromantzatua ("Urraul Ekialdekoa" izenez ere ezaguna), ekialderago dagoena eta Zaraitzu ibaiak zeharkatzen duena. Gainera, Irunberri administratiboki Urraulbeitikoa izan zen Behe Erdi Aroan, nahiz eta geografikoki hori ez den aldatu.
Julio Caro Baroja da izen horri asko eskaintzen dion ikertzaile bakarra: «Baliteke izena "r"-tik "l"-ra (hango izenetan ematen da) pasabide edo alternantzia baten argitan azaltzea, eta horrela izatea Urraun (Eraul Eraun litzateke)». Eta beste batean idazten du: «Menturaz, Zaraitzu bezala, fitonimo bat da, "urra" (hurra) izenarekin erlaziona daitekeena». Amaiera Nafarroako beste izen batzuetan ematen da (adibidez, Eraul, Bidaul, Biaul...). Etimologia herrikoia "hurritz zuritua" da.
Armarria
Urraulgo armarriak honako blasoi hau du:[5]
| « | Hondo urdin batez eta aurrean urrezko izar batez osatuta dago. | » |
Bandera
Urraulek ez du banderarik, gaur egungo administrazio-erakunde ofiziala ez delako, baina bandera osatzen duten udalerrietako bandera guztiek armarria jartzen dute hondo gorri baten gainean.
Erdialdeko Pirinioaurrean kokatua, Motxorro mendiaren (1 443 m) hegoaldeko magalean dugu. Areta, Irati eta Zaraitzu ibaiek ibarra sortu zuen.
Mugakideak
Inguru naturala eta kokapena
Urraul Zangozako merindadeko udalerria da eta Nafarroako hiriburutik 36 kilometrora dago. Ibarburua Puiu izan zen, gaur egun herri hustu da. Erliebe handiko ibarra da, Ugarron, Arbaiun edo Irunberri bezalako arroilek nabarmenduta, lurraldeko gainerako lekuetatik isolatzen baitute. Ibarraren hegoaldea nekazaritzakoa da, baina zenbat eta iparralderago, orduan eta lur gutxiago dago erabilgarri. Azkenik, gainerako udalerriekin muga egiten duten eremuak menditsuak dira.
Estazio meteorologikoak
Urraulen dagoen Artieda kontzejuan, itsasoaren mailatik 456 metrora, Nafarroako Gobernuak 1954an jarritako estazio meteorologikoa dago.[6] Gainera, 1974an, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Eparotz lekuan, itsasoaren mailatik 565 metrora.[7] Azkenik, Esa udalerrian, itsasoaren mailatik 487 metrora, Nafarroako Gobernuak 1991an jarritako estazio meteorologiko beste bat dago.[8] Erreferentzia gisa erabil zaitezte, hurrenez hurren, ibarraren erdialdeko, ipar/mendi eta hegoaldeetarako.
 Datu klimatikoak (Artieda, 1891-2020)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 17.0 | 21.5 | 27.0 | 29.5 | 36.0 | 39.0 | 42.0 | 40.0 | 38.0 | 30.0 | 21.0 | 18.0 | 42.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.9 | 10.4 | 14.3 | 16.6 | 20.6 | 26.4 | 29.4 | 28.6 | 24.1 | 18.9 | 12.3 | 8.9 | 18.3 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.8 | 5.5 | 8.4 | 10.5 | 14.3 | 19.1 | 21.6 | 21.3 | 17.4 | 13.4 | 8.1 | 4.9 | 12.4 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.6 | 0.5 | 2.4 | 4.4 | 8.0 | 11.8 | 13.9 | 14.1 | 10.7 | 7.9 | 3.9 | 0.9 | 6.6 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -8.0 | -12.0 | -12.0 | -4.0 | 0.0 | 0.0 | 6.0 | 6.0 | 0.0 | -2.0 | -9.0 | -13.0 | -13.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 57.6 | 54.0 | 56.1 | 68.5 | 61.8 | 40.6 | 32.9 | 34.1 | 50.9 | 71.9 | 72.5 | 74.4 | 675.3 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 32.0 | 34.0 | 35.5 | 47.0 | 39.5 | 37.0 | 44.5 | 46.0 | 71.0 | 82.0 | 31.5 | 48.5 | 82.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 10.0 | 9.4 | 9.2 | 11.7 | 12.0 | 6.8 | 4.9 | 5.2 | 7.0 | 10.4 | 11.9 | 12.2 | 110.4 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.6 | 1.5 | 1.2 | 0.3 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.3 | 1.1 | 6.1 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[9] | |||||||||||||
| Datu klimatikoak (Eparotz, 1974-2020) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.0 | 22.0 | 26.0 | 29.0 | 33.0 | 38.0 | 41.0 | 40.0 | 37.0 | 32.0 | 25.0 | 21.0 | 41.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.6 | 10.2 | 13.4 | 15.3 | 19.9 | 24.9 | 28.6 | 28.5 | 24.0 | 18.4 | 12.2 | 9.1 | 17.7 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.2 | 5.2 | 7.8 | 9.8 | 13.8 | 17.9 | 20.7 | 20.7 | 17.1 | 12.8 | 7.8 | 5.0 | 11.9 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -0.1 | 0.2 | 2.3 | 4.3 | 7.7 | 10.8 | 12.8 | 12.8 | 10.1 | 7.2 | 3.3 | 0.8 | 6.0 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -17.0 | -17.0 | -9.0 | -4.0 | -3.0 | 1.0 | 5.0 | 2.0 | 1.0 | -3.0 | -8.0 | -11.0 | -17.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 69.3 | 67.9 | 62.6 | 91.9 | 71.3 | 52.8 | 35.0 | 39.5 | 62.2 | 92.0 | 93.7 | 95.2 | 833.5 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 47.0 | 35.5 | 50.0 | 46.0 | 38.0 | 48.0 | 56.0 | 73.0 | 66.5 | 87.0 | 54.0 | 74.5 | 87.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 10.5 | 9.7 | 8.9 | 12.2 | 10.7 | 6.9 | 4.6 | 4.8 | 7.0 | 10.5 | 11.5 | 12.0 | 109.3 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.6 | 1.4 | 1.2 | 0.8 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.5 | 1.1 | 6.6 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[10] | |||||||||||||
| Datu klimatikoak (Esa, 1981-2020) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 19.0 | 24.0 | 28.2 | 30.2 | 35.0 | 40.7 | 43.0 | 42.0 | 40.0 | 32.0 | 25.6 | 19.0 | 43.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.0 | 11.1 | 14.7 | 17.1 | 21.2 | 25.9 | 29.7 | 29.5 | 25.7 | 19.7 | 13.1 | 9.4 | 18.9 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.0 | 6.3 | 9.3 | 11.6 | 15.3 | 19.3 | 22.2 | 22.3 | 19.2 | 14.3 | 8.8 | 5.6 | 13.3 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.9 | 1.6 | 3.8 | 6.3 | 9.5 | 12.6 | 14.8 | 15.0 | 12.7 | 9.0 | 4.5 | 1.9 | 7.7 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -13.0 | -13.0 | -10.0 | -4.2 | -1.0 | 2.4 | 5.8 | 5.0 | -1.0 | -3.4 | -8.0 | -13.0 | -13.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 75.9 | 62.5 | 65.5 | 74.4 | 70.6 | 53.9 | 32.2 | 36.1 | 54.6 | 78.5 | 79.8 | 81.3 | 765.2 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 70.0 | 55.0 | 63.0 | 56.0 | 55.0 | 67.0 | 73.0 | 80.0 | 85.0 | 140.0 | 65.0 | 90.0 | 140.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 9.9 | 8.8 | 9.6 | 10.2 | 9.3 | 6.8 | 4.2 | 4.6 | 6.2 | 8.4 | 10.2 | 9.9 | 98.1 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.3 | 0.9 | 0.5 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.3 | 0.7 | 3.8 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[11] | |||||||||||||
[[Fitxategi:Urraul - mapa.svg|link=|400px|border]] |
| Urraulgo herrien mapa |
Urraul honako udalerri hauek osatzen dute, bakoitza bere herriarekin:
Kontzejuak
Herri hustuak
Kontzejuak
Lekuak
Etxaldeak
Kontzejuak
Kontzejuak
Herri hustuak
- Esa:
Kontzejuak
Herri hustuak
Historiaurrea
Imirizaldu kontzejuerrian Ugarron, Aikoa eta Aikoa II trikuharriak daude, azken biak izen horretako arroiletik gertu. Aristun, Baigura mendiaren ekialdeko isurialdean, Txamorro trikuharria dago. Guztiek adierazten dute gizakiaren presentzia goiz-goizetik bailara honetan. Garai hartan, Behe Paleolitoko tresna bat jaso zen Judasen Bentan. Eneolitiko-Brontzearoko aire zabaleko aztarnategi bat ere badago, eta Brontze Aroko hamaika tresna leundu solte aurkitu dira.
Irunberrin erromatarren ezarpena garai hartako mosaiko eta txanponen hainbat aurkikuntzek egiaztatzen dute. I. mendean erromatarrek Iluberri izeneko herrixka sortu zuten gaur egun Irunberri ezartzen den gunetik gertu. I. mendean Plinio Zaharrak argi utzi zuen iluberritarrak Zaragozako komentu juridikoan kokatuta zeudela eta sari-emaileak zirela.
Gainera, Ledean Brontze Aroko hiru aizkora leundu aurkitu zituzten. Saxo izeneko tokitik dator erromatarren garaiko hilobi-inskripzio bat. Erromanizazio handiko eremua da, haren lekukotza arkeologikoen arabera, hala nola Arroileko hiria, erromatarren garaikoa.
Erdi Aroa
.svg)
905era arte ez dago albiste berririk. Lope ben Muhammad banukasitaren eta Antso Gartzeitz Iruñekoa errege baskoi berriaren arteko topaketa izan zen Ledeatik gertu. Ez da ahaztu behar Erronkaribarreko armarrian mairu bat ageri dela, zubi baten gainean lepoa moztuta. Zubi hori, tradizioaren arabera, Esako zubia da, Ledearen parean.
924. urtean, Abd ar-Rahman III.ak "Iruñeko kanpaina"-ko etapa batean hartu zuen biztanleria, hau da, Antso Gartzeitz Iruñekoaren aurka egindako zigor kanpainan. Honek, Ebroren muga arabiarrerako arriskuarekin, Errioxa berriz konkistatu zuen, Ordoño II.a Leongoarekin aliatuta. Horri esker, tropa musulmanak Irunberrin sartu ziren 924ko uztailaren 22an. Biztanleria arpilatu eta gaztelua suntsitu zuten.[12]
X. mendearen bigarren erdian Andregoto Garindoitz erreginak gobernatu zuen Irunberri, Gartzia II.a Santxitz erregearekin zuen ezkontza bertan behera utzi ondoren. Ordutik aurrera agian, XI. mendetik aurrera, edukitza baten egoitza izan zen. Gartzia V.a Ramiritz erregearekin izandako liskarretan, Bartzelonako Konderriko Erramun Berenger IV.a kondea hamabost egunez kanpatzera iritsi zen 1142an.
Ordutik mende bat baino gehiagoz bigarren maila batera igaro zen. XIII. mendearen bigarren erdian dokumentazioan Irunberri foruz hornitutako hiribildu gisa berragertu zen, Nafarroako Erresumako hiriguneen artean txertatuta eta bere enpresa politikoetan partaide. Foruak Antso VII. a Azkarrak eta Tibalt I.ak 1274an eta 1307an berretsi zituzten, hurrenez hurren, eta Urraul ibarrekiko independentzia suposatu zuten.[13]
XIII. mendean, zergen ordainketen lehen zerrendekin, egitura berezi bat ikusten da, Aietxuibar, zeinaren hedadura besterik ez dakigun, Urraulgoitiko zenbait herri. Aietxuibar testu baten arabera osatzen zuten, besteak beste, Aietxu, Arangozki, Elkoatz, Jakoisti, Larraun eta Raxa herriek. Ez dakigu ibar independentea edo banaketa administratiboa zen, XIX. mendeko bidezidorraren antzekoa, zergak biltzeko balio zuena. Antzeko kasu bat gertatzen da ondoko Artzibarran, iparraldeko zatia garai berean Artozkibar deitzen zena, eta gero ibarrean integratu zena, baina hasierako uneetan independentea ere izan zitekeen.[14]
Aro Modernoa
XVI. mendearen lehen erdian Nafarroa Gaztelako koroan sartu ondoren, ibarrak gaur egun dituen mugekin geratu ziren.
1835-1845eko udal-erreformetara arte, ibarrak berezko berezitasun administratiboak izateaz gain, lotura administratibo berezia izan zuen: "Urraul" udalerria. Lau banaketarek (Urraulgoiti, Urraulbeiti, Urraul Ekialdekoa eta Ledeako Korredua) beste hainbeste diputatuk osatutako taldea osatzen zuten, urtero bailara bakoitzeko erregidoreek izendatuak. Urraulbeitikoa lehendakaria zen, eta batzarrak Puiuko San Gregorio baselizan egiten ziren, Artieda kontzejuari dagokionez. Jurisdikzio zibil eta kriminala Irunberri hiribilduarena zen, eta hiribilduari ere oso lotuta zeuden.Urte horretan Arieltz herria gehitu zitzaion Urraulgoitik, lehen Urraul Ekialdekoa zena.[15]
1845etik aurrera, ibarreko lau banaketa tradizionaletatik abiatuta osatutako lau udalerriek bereizita iraun zuten; 5 Irunberri badago, XIII. mendetik udalerri independentea zena. Hurrengo urtean, Ledeako Korredua desegin egin zen, eta bi udalerri berri sortu ziren, Ledea eta Esa. Horiei, hurrenez hurren, Kortes eta Baldetorre herri hustuen terminoak gehitu zitzaizkien, horiek ere desagertutako banaketa administratiboan sartuta.
Aro Garaikidea
2000. urtean sortutako 2000 Zonifikazioa Nafarroa Garaiaren sailkapen ez-ofizial eta eraginkor baten arabera, Urraulen zatirik handiena "Irunberrialdea" izeneko eskualde batekoa izango litzateke, Ledea eta Esa udalerriak kanpoan utzita. Eskualdekatze hori 2019an ordezkatu zuten Nafarroako eskualde berriek, lurraldea Pirinioaurrea (iparraldeko zatia: Urraulgoiti eta Urraulbeiti) eta Zangozerria (hegoaldeko zatia: Irunberri, Erromantzatua, Ledea eta Esa) artean banatzen baitute.
2021 urteko erroldaren arabera 2533 biztanle zituen Urraulek.[16]
| 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 4873 | 6141 | 6115 | 5970 | 5940 | 5853 | 5939 | 5925 | 5810 | 5718 | 5474 | 5240 | 4530 | 3336 | 2873 | 2766 | 2591 | 2630 | 2533 |
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Urraulgo udalerrietako biztanleriaren banaketa 2021an
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Nafarroako Autobus Konpainiak Urraul Iruñekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
- Irunberri - Artieda - Artaxo - Murillo - Aos - Agoitz - Urrotz - Billabeta - Lizoainibar - Erantsus - Ibiriku - Egues - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
Gainera, La Tafallesa izeneko autobus konpainiak Uztarroze eta Iruñea batzen dituen linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka norabide bakoitzean, eta honako ibilbidea:
- Uztarroze - Izaba - Urzainki - Erronkari - Garde - Burgi - Esa - Xabier - Zangoza - Ledea - Irunberri - Nardoze Alduate - Ibargoiti - Elo - Noain - Cordobilla eta Iruñea
Bestalde, La Veloz Sangüesina edo "Zangozar Azkarra" izeneko autobus konpainiak Urraul Zangoza, Iruñea eta inguruko herriekin batzen ditu. Linea nagusiak honakoak dira:
Euskara
Euskararen egoera oso desberdina da Urraulen. Udalerri gisa bizi izan zen bitartean, ama-hizkuntza eta bertako biztanleen komunikazio-bide nagusia izan zen, nahiz eta denborak aurrera egin ahala gero eta atzerago joan zen iparralderantz. Gaur egun, euskara ia anekdotikoa da Esa edo Ledea bezalako hegoaldeko eremuetan, non Nafarroako Gobernuak Euskararen Foru Legeari jarraiki sartu dituen eremu ez-euskaldunetan, non hizkuntza ofiziala gaztelania baino ez den.
Irunberrin eta Erromantzatuan, XVIII. mendearen amaieran desagertu zen euskara, nahiz eta euskarazko hitz asko eta asko lagunarteko hiztegian egon. Irunberrin, hain zuzen, gaur egun euskaldun kopuru apala baina hazkorra da herrian, eremu "ez euskaldunean" sailkatuta dagoen arren, 1980tik Arangoiti ikastola abian dauka herriak. Eta ikastetxe hori berriztatzeko Nafarroa Oinez antolatu zuen 2003an, "Harriz herri Irunberri" lelopean. Hala ere, urriaren 19an ospatu behar zuten jaia eurite batek zapuztu egin zuen, ibilbideko azpiegiturak suntsituta. Ezbeharrak ezbehar, jendearen erantzun eskuzabalak ahalbidetu egin zuen ikastola egokitzeko prozesuak aurrera egitea.
Iparralderago dauden ibarretan, XX. mendera arte egon da euskara. Izan ere, beren euskalki propioa dute Pirinioaurreko beste ibar batzuekin batera: pirinioaurrera. Urraulbeitin XVIII. mendean hitz egiteari utzi zitzaion, nahiz eta Urraulgoitin XX. mendearen amaierara arte iraun duen, nahiz eta bi kasuetan oso ahul egon.
Nolanahi ere, euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Urraulgo mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
Jaiak
- Biotzariko Santiagoko jaiak, ekainaren laugarren asteburuan
- Domeñuko Jasokundeko Ama Birjiniaren jaiak: abuztuaren bigarren asteburuan
- Esako Santa Mariako jaiak, abuztuaren azken asteburuan
- Esako San Estebango jaiak, abenduaren 26an
- Imirizalduko Errosarioko Ama Birjinaren jaiak, abuztuaren azken asteburuan
- Irunberriko Trinitateko eguna, Mendekosteko hurrengo igandean
- Irunberriko San Isidroko eguna, maiatzaren 15an
- Irunberriko Jasokundeko egunak, abuztuaren 14an eta 15ean
- Irunberriko San Ramongo jaiak, abuztuaren azken asteburuan
- Irurozkiko San Adriango jaiak, irailaren lehen asteburuan
- Ledeako Abeletxerako erromeria, maiatzaren 1ean
- Ledeako Gorpuztiko jaiak, uztailaren hirugarren asteburuan
- Murillo Berroiako San Bizenteko jaiak, irailaren lehengo asteburuan
- Ongozko Sortzez Garbiaren jaiak, abenduaren lehen asteburuan
- Tabarreko San Joan Bataiatzailearen jaiak, ekainaren laugarren asteburuan
- Usungo San Saturninoko jaiak, maiatzaren bigarren asteburuan
Ondasun nabarmenak
- Adoaingo San Andres eliza, XII. mendeko kristiau eliza, erromaniko estiloan.
- Aietxuko San Joan Ebanjelariaren eliza, XIII. mendeko kristiau eliza, gotiko estiloan.
- Alduateko San Fakundo eliza, XII. mendeko kristiau eliza.
- Arbontzeko San Esteban eliza, XIII. mendeko kristiau eliza, gotiko estiloan.
- Arripodaseko Andre Mariaren Jasokundearen eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Arripodaseko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Artiedako Kornelio eta Zipriano Saintuen eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Artiedako jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Biotzariko Santa Eulalia eliza, XII. mendeko kristiau eliza, erromaniko estiloan.
- Biotzariko zubia, Zaraitzu ibaiaren gaineko Erdi Aroko zubia.
- Domeñuko Garbikundeko Andre Mariaren eliza, XII. mendeko kristiau eliza, gotiko estiloan.
- Elkoazko San Pedro eliza, Erdi Aroko kristiau eliza, erromaniko estiloan.
- Eparozko San Andres eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Esako Leireko monasterioa, XI. mendean eraikitako kristiau monasterio erromanikoa.
- Esako Doneztebe eliza zaharra, XIII. mendeko kristiau eliza.
- Esako Doneztebe eliza berria, XX. mendeko kristiau eliza.
- Esako Santa Maria baseliza, Erdi Aroko kristiau baseliza.
- Esako Erronkariarren zubia, Aragoi ibaiaren gaineko zubia, Erdi Aroan eraikita.
- Esako urtegia, Aragoi ibaiaren bildutasuna Tiermas eta Esa artean.
- Ezkanizko Zerbandu eta Germanu Saintuen eliza, XIII. mendeko kristiau eliza.
- Geretzeko Sebastian eta Kiteria Saintuen eliza, XIII. mendeko kristiau eliza, erromaniko-gotiko estiloan.
- Imirizalduko Errosarioko Ama Birjinaren eliza, XVI. mendeko kristiau eliza.
- Irunberriko Jasokundeko Andre Mariaren eliza, XIV. mendeko kristiau eliza.
- Irunberriko udaletxea, XV mendean eraikitako udaletxea, Nafarroako zaharrenetakoak.
- Irunberriko Lisabeko monasterioa, X. mendean eraikitako emakumezko kristiau monasterio zaharra.
- Irunberriko monasterioa, XVI. mendean eraikitako emakumezko kristiau monasterio zaharra.
- Irunberriko Trinitateko baseliza, Erdi Aroko kristiau baseliza.
- Irunberriko Antillon etxea, XVIII. mendean eraikitako jauregi barrokoa.
- Irunberriko Ahuntzen zubia, Zaraitzu ibaiaren gaineko zubia, Erdi Aroan eraikita.
- Irunberriko Deabururen zubia, Irati ibaiaren gaineko zubia, Erdi Aroan eraikita.
- Irunberriko Laidako zubia, Irati ibaiaren gaineko zubia, Erdi Aroan eraikita.
- Irunberriko Sielvako zubia, Zaraitzu ibaiaren gaineko zubia, Erdi Aroan eraikita.
- Irunberriko udal pilotalekua, pilotalekua, XX. mendean inauguratuta.
- Irurozkiko San Adrian eliza, XVIII. mendeko kristiau eliza, barroko estiloan.
- Ledeako erromatar villa, II. mendeko Antzinako Erromako aztarnategia.
- Ledeako Jasokundeko Andre Mariaren eliza, XVIII. mendeko kristiau eliza.
- Ledeako zubia, Irati ibaiaren gaineko zubia, XIX. mendean eraikita.
- Murillo Berroiako San Bizente eliza, XIII. mendeko kristiau eliza, gotiko estiloan.
- Napariko Garbikundeko Andre Mariaren eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Nardoze Alduateko San Joan Ebanjelariaren eliza, XVI. mendeko kristiau eliza, barroko estiloan.
- Nardoze Andurrako San Martin Tourskoaren eliza, XIII. mendeko kristiau eliza, erromaniko estiloan.
- Ongozko Sortzez Garbiaren eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Ozkoidiko San Pedro eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Puiuko San Calaveris zubia, Induraingo errekaren gaineko zubi gotikoa, Erdi Aroan eraikita.
- Puiuko San Gregorio baseliza, Erdi Aroko kristiau baseliza, non Urraulgo batzarreak kokatuta ziren.
- San Vicenteko San Andres eliza, XIII. mendeko kristiau eliza, gotiko estiloan.
- Santa Feko monasterioa, XII. mendeko kristiau monasterioa.
- Santa Feko monasterioko eliza, monasterioaren erdiko nabea, XIII. mendekoa.
- Santa Feko monasterioko klaustroa, monasterioko patio nagusia, XVII. mendekoa.
- Santa Feko monasterioko garaia, XV. mendean eraikitako ibarreko garai tradizionala.
- Zabaltzako San Pedro eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Santsoaingo Garbikundeko Andre Mariaren eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Tabarreko San Joan Bataiatzailearen eliza, XVI. mendeko kristiau eliza.
- Usungo San Saturnino eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Usungo San Pedro baseliza, IX. mendeko kristiau baseliza eta monasterio zaharra.
Eremu naturalak
- Arbaiungo arroila, Zaraitzu ibaiak osatutako arroila.
- Irunberriko arroila, Irati ibaiak osatutako arroila.
- Ugarrongo arroila, Areta ibaiak osatutako arroila.
- Harriaren eta San Adrianen labarrak, Leireko mendilerroko labar naturalak.
- Juan Huitzi Ituren (XVI-XVII. mendeak), erretaula-egile eta arkitekto.
- Alejo Espartza (1638-1712), militar eta merkatari.
- Santos Ladron Zegamakoa (1784-1833), militar.
- Jose Areso (1797-1878), apaiz, misiolari eta idazle.
- Benito Gil (1801-1870), Itzalleko euskal dotrinaren egile.
- Esteban Adoain (1808-1880), euskal predikari.
- Jose Mendibe Sueskun (1836-1906), idazle, irakasle eta jesuita.
- Joaquin Larregla (1865-1945), piano-jotzaile eta musikagile.
- Luis Orotz Zabaleta (1885-1962), Nafarroako Foru Aldundiko eta Eusko Ikaskuntzako zuzenbide-aholkulari.
- Zacarias Zuza (1896-1971), apaiz eta olerkari.
- Jacinto Claveria (1885-1954), apaiz eta idazle.
- Marino Aierra (1903-1988), apaiz antifrankista.
- Emilia Zuza (1910-1988), maistra.
- Faustino Villanueva Villanueva (1931-1980), apaiz eta misiolaria.
- Rafael Gurrea (1940-2021), Nafar Herriaren Batasuneko politikari eta Nafarroako Parlamentuko lehendakari.
- Eusebio Rebolé (1943-), historialari, abokatu eta ikerlari.
- Jesus Ballaz Zabalza (1946-), idazle.
- Ramon Eder (1952-), poeta.
- Maria Jose Beaumont (1956-), abokatu, Itoizko Koordinakundeko sortzaile eta Nafarroako Gobernuko Barne kontseilari.
- Jose Andres Burguete (1964-), Nafarroako Demokraten Elkarguneko politikari.
- Josu Zabala Lopez (1993-), txirrindulari.
- Pascual Manuel Urzainki Erro, idazle.
Geretzeko etxea
_12.jpg)
|
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
