Richard Wagner

Wilhelm Richard Wagner (Leipzig, Saxonia, 1813ko maiatzaren 22a - Venezia, Italia, 1883ko otsailaren 13a) konpositore, orkestra zuzendari eta poesiagile alemaniar handia izan zen, Erromantizismo edo Pizkundearen garaikoa. Wagnerren konposizioak aipagarriak dira ehundura konplexuengatik, armonia aberatsengatik eta orkestrazioengatik. Aipagarrienak azken aldikoak dira. Leitmotivak erabiltzen zituen: pertsona, leku, ideia, argumentu edo ezaugarrien aldagai melodikoak. Operako konpositore gehienek ez bezala, Wagnerrek musika ez ezik libretoa ere idazten zuen. Hala ere, musikaren eta antzerkiaren arteko harremanari buruz zituen ideiak aldatu egin ziren berriro, eta opera-forma tradizional batzuk berrezarri zituen bere azken etapako obretan, hala nola Die Meistersinger von Nürnberg (Nurembergeko maisu kantariak) lanean.

Richard Wagner
(1871) Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Wilhelm Richard Wagner
Jaiotza	Leipzig, 1813ko maiatzaren 22a
Herrialdea	Saxoniako Erresuma  Italia  Suitza  Alemania  Austria
Lehen hizkuntza	alemana
Heriotza	Venezia, 1883ko otsailaren 13a (69 urte)
Hobiratze lekua	Wahnfried (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: miokardio infartu akutua
Familia
Aita	Carl Friedrich Wagner
Ama	Johanna Rosina Wagner-Geyer
Ezkontidea(k)	Cósima Wagner Minna Wagner
Seme-alabak	ikusi Siegfried Wagner Isolde Wagner
Haurrideak	ikusi Rosalie Wagner (en) Ottilie Brockhaus (en) Louise Wagner (en) Cäcilie Avenarius (en) Albert Wagner (en)
Familia	ikusi Franziska Wagner (en) (iloba)
Leinua	Wagner family (en)
Hezkuntza
Heziketa	Leipzigeko Unibertsitatea Kreuzschule (en) Thomasschule zu Leipzig (en)
Hizkuntzak	alemana
Irakaslea(k)	Christian Theodor Weinlig (en)
Ikaslea(k)	ikusi Anton Seidl
Jarduerak
Jarduerak	musikagilea, libretista, orkestra zuzendaria, saiakeragilea, antzerki zuzendaria, autobiografialaria, poeta, piano-jotzailea, musika-kritikaria, eguneroko-idazlea eta idazlea
Enplegatzailea(k)	University of Music and Performing Arts Vienna (en)
Lan nabarmenak	ikusi Holandar alderraia (opera) Tristan und Isolde Tannhäuser Rhineko urrea Lohengrin Nibelungoaren eraztuna
Jasotako sariak	ikusi Bavarian Maximilian Order for Science and Art  (1873)
Influentziak	Arthur Schopenhauer
Kidetza	Royal Swedish Academy of Music (en) Corps Saxonia Leipzig (en)
Izengoitia(k)	K. Freigedank eta H. Valentino
Genero artistikoa	opera choral symphony (en) musika klasikoa
Musika instrumentua	pianoa
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Luteranismoa

Hasieran, Weber eta Meyerbeerren tradizioa jarraitu zuen, esaterako, Der fliegende Holländer edo Tannhäuser lanetan. Gerora, Wagnerrek opera Gesamtkunstwerk (artelan totala) egin zuen. Artelan horiek sintesi poetiko, bisual, musikal eta dramatikoa sortu nahi zuten, eta, horren inguruan, saiakerak idatzi zituen 1849 eta 1852 artean. Kontzepzio horren aplikazio ikusgarriena Der Ring des Nibelungen (Nibelungoen eraztuna) lan ikaragarrian ikus daiteke.

Espresionismo eta inpresionismoa garatu zituen. Bere lan nagusia Der Ring des Nibelungen izeneko opera da. Hainbat urtez bizi izan zen Bayreuth herrian (Bavaria).

Bere Tristan und Isolde opera, batzuetan, musika klasiko garaikidearen abiapuntu gisa azaltzen da. Wagnerren eragina filosofiara, literaturara, arte bisualetara eta antzerkira ere hedatu zen. Bere lanak imajinatzen zituen moduan eta diseinu berriekin eszenaratzeko, Bayreutheko Festspielhaus antzokia eraikiarazi zuen. Eraztunaren eta Parsifalen tetralogiaren estreinaldia bertan egin zen, eta bere ondorengoek, urtero antolatzen duten jaialdi batean, bere opera-lan garrantzitsuenak antzezten jarraitzen dute. Orkestra-zuzendaritzari buruz Wagnerren iritziak ere eragin handia izan zuen. Musikari, antzerkiari eta politikari buruz asko idatzi zuen, azken hamarkadetan eztabaidagai izan direnak, batez ere eduki antisemita duten batzuk, hala nola Judaism in Music saiakera, baita Adolf Hitlerrengan eta nazionalsozialismoarengan ustezko eraginagatik ere. Iritzi hori sustatuta dago haren idatzietan, alemaniar nazionalismoa goraipatzen baitute^[1][2][3].​​

Wagnerrek hori guztia lortu zuen nahiz eta bere bizitza, azken hamarkadetara arte, erbeste politiko, amodio gorabeheratsu, pobrezia eta hartzekodunengandik behin eta berriro ihes egiteak ezaugarritu. Bere nortasun oldarkorrak, eta askotan musika, politika eta gizarteari buruzko iritzi zuzenegiak, pertsonaia polemikoa bihurtu zuten, oraindik mantentzen duen etiketa. Bere ideien eragina aurki daiteke mendeko arte askotan.

Biografia

Lehengo urteak

Richard Wagner Brühl kaleko 3. zenbakian jaio zen, Leipzigeko judutegian.

Wilhelm Richard Wagner 1813ko maiatzaren 22an jaio zen Brühl kaleko 3. zenbakian, Leipzig-eko judutegian (Rhin Konfederazioa, gaur egungo Alemania). Carl Friedrich Wagner polizia soil baten (1770-1813) eta Johanna Rosine (ezkon aurrez, Pätz, 1774-1848)^[4], okin baten alabaren seme-alabetatik bederatzigarrena izan zen. Aita tifusak jota hil zen, Richard jaio eta sei hilabetera^[5]. 1813ko azaroaren 23an, aitaren heriotza tragikoaren ondoren, ama Ludwig Geyer aktore eta antzerkigile eta bere senarraren laguna izan zenarekin bizitzen hasi zen^[6]. 1814ko abuztuan, Johanna Rosine, hala, Geyerrekin ezkondu zen, eta, familiarekin, Dresdenera joan zen bizitzera, haren etxera. Bere bizitzako lehen hamalau urteetan, Wilhelm Richard Geyer izenez ezagutzen zen Wagner^{[Oh 1]}.​ Beranduago, Wagnerrek susmatu zuen Geyer zuela benetako aita biologikoa, eta, gainera, judua izan zitekeela ere oker gogoetatu zuen^[7].

Ludwig Geyer, Wagnerren aitaordea.

Geyerrek antzerkiarekiko zuen grina semeordeak partekatzen zuen, eta haren emanaldietan parte hartzen hasi zen. Bere autobiografian, Wagnerrek behin aingeru baten papera jokatu zuela gogoratu zuen^[8].​ Era berean, Carl Maria von Weberren Der Freischütz (Isileko ehiztaria) filmeko elementu gotikoek erabat txundituta utzi zuten mutikoa. 1820. urtearen amaieran, Wagner Possendorfeko Wetzel eskolan inskribatu zuten, Dresdenetik gertu, eta, bertan, bere latin irakaslearen piano lezio batzuk jaso zituen^[9].​ Ez zen gai eskala egoki egiteko, baina nahiago zuen antzerki oberturak interpretatu, belarriz. Geyer 1821ean hil zen, Richardek zortzi urte zituela. Ondorioz, Wagner Dresdeneko Kreuz Gramatika Eskolara bidali zuten, eta gastuak Geyerren anaiak ordaindu zituen^[10].​ Wagner gazteak dramagile gisa zituen anbizioak elikatzen zituen, eta bere lehen sormen ahalegina tragedia bat izan zen, Leuapart (WWV 1 izenez zerrendatua). Obra idazten eskolan hasi zen, eta Shakespeare eta Goetheren eragin handia zuen. Wagnerrek, musika jartzera deliberatuta, familia konbentzitu zuen musika lezioak hartzen utz ziezaion^[11].

1827an, familia Leipzigera itzuli zen. Wagnerrek 1828 eta 1831 artean jaso zituen bere lehen harmonia lezioak, Christian Gottlieb Mullerrekin^[12].​ 1828ko urtarrilean entzun zuen lehen aldiz Beethovenen Zazpigarren sinfonia, eta, ondoren, martxoan, Gewandhausek interpretatutako Bederatzigarren sinfonia. Beethoven bere inspirazio bihurtu zen, eta Wagnerrek Bederatzigarrenaren transkripzio bat idatzi zuen pianorako^[13].​ Mozarten Requiemaren antzezpenak ere txundituta utzi zuen^[14]. Garai horretakoak dira Wagnerren pianorako lehen sonatak eta orkestrarako oberturekin egindako lehen saioak^[15].

1829an, Wilhelmine Schröder-Devrient soprano dramatikoa ikusi zuen eszenan, eta, operan, musika eta drama uztartzeko bere ideal bihurtu zen. Bere autobiografian, Wagnerrek idatzi zuen: «Nire bizitza atzera begirakoan osotasun gisa ikusten badut, ezin dut aurkitu nigan hain zirrara sakona eragiten duen gertaerarik». Fidelio paperean ikusi omen zuen Schröder-Devrient; Hala ere, litekeena da Romeo paperean ikustea Belliniren I Capuleti eta i Montecchi obran^[16].

Minna Planer, 1835ean, Wagnerrekin ezkondu baino urtebete lehenago.

1831n, Leipzigeko Unibertsitatean matrikulatu zen, eta Leipzigeko Saxoniako Studentenverbindung taldeko kide bihurtu zen. Christian Theodor Weinlig Santo Tomas elizako abeslariarekin^[17], konposizio irakaspenak ere jaso zituen.​ Weinlig hain zegoen txundituta bere ikaslearen musika-trebetasunarekin, ezen uko egin baitzion bere ikasgaien ordainketari, eta Wagnerren pianorako si bemoleko Sonata moldatu zuen (eta, ondorioz, Wagnerrek hari eskaini zion) konpositorearen 1. opus gisa argitara zedin. Urtebete geroago, do maiorreko Sinfonia konposatu zuen, Beethovenen eragina duen lana, Pragan 1832an^[16] eta Leipzigeko Gewandhausen 1833an interpretatua^[18].​ Opera batean ere lanean hasi zen, Die Hochzeit (Ezkontza), baina bere arrebak ez zuela argudioa gustuko eta ideia alde batera utzi, eta ez zuen inoiz obra hori amaitu^[19].

1833an, bere anaia zaharrenak, Karl Albertek, Wurzburgeko koruko zuzendari postua lortu zion^[20].​ Urte horretan bertan, hogei urte zituela, bere lehen opera konposatu zuen: Die Feen (Maitagarriak). Carl Maria von Weberren estiloa imitatzen zuen lan hura ez zen 1884ra arte estreinatu, Munichen, hil eta gutxira^[21].

Bien bitartean, Wagnerrek Magdeburgeko operako antzokiko^[22] zuzendari musikal gisa kargu labur bat onartu zuen, eta William Shakespeareren Measure for Measure (Neurriari neurriz) lanean inspiratutako opera konposatu zuen, Das Liebesverbot (Maitasunaren debekua). Magdeburgen antzeztu zuten 1836an, baina lehen emanaldiaren ondoren bertan behera utzi zuten, konpositorea (sarri gertatuko zen moduan) zailtasun finantzario handiekin utziz^[23].​ 1834an, Wagner Christine Wilhelmine Planer Minna aktoreaz maitemindu zen. Das Liebesverboten porrotaren ondoren, bikotea Königsbergera joan zen, non bikoteak antzerkian lan bat aurkitzen lagundu baitzion^[24].​ 1836ko azaroaren 24an, bertan ezkondu ziren^[25]. 1837ko ekainean, Wagner Riga hirira joan zen, orduan Errusiako Inperioaren parte zena, eta bertako operaren musika zuzendari bihurtu zen^[26].​ Aste batzuk geroago, Minnak beste gizon batengatik utzi zuen Wagner^[27].​ Handik gutxira ordea, itzuli egin zen^[28], baina harremana ez zen inoiz guztiz osatu, eta nekez beteak igaro ziren hurrengo hiru hamarkadak.

1839an, zorrez beterik, senar-emazteek Riga utzi zuten, ezkutuan, hartzekodunengandik^[29] ihes egiteko (zorrek bizitza osoan akuilatu zuten Wagner^[30]). Londresera abiatu ziren, eta, bidean, Robber txakur terranova lagun zutela, ekaitz^[31] batek harrapatu zituen. Ekaitz hark inspiratu zuen Wagner Der fliegende Holländer (Herbeheretar alderraia) opera konposatzeko, Heinrich Heineren^[32]) obra batean oinarritua.​ Wagnertarrek Parisen bizi izan ziren denboraldi batean, 1839 eta 1842 artean, eta Richardek bizitza aurrera atera zuen artikuluak idatziz eta beste konpositore batzuen operak berriro orkestratuz, gehien bat Schlesinger argitaletxearentzat. Aldi horretan ere, Rienzi, der Letzte der Tribunen (Rienzi, azken Tribunoa) eta Der fliegende Holländer (Herbeheretar alderraia) bere hirugarren eta laugarren operak osatu zituen.​ Paris utzi eta Dresdenera joateagatik hartu zuen lasaitasuna^[33], bere 1842ko Autobiographische Skizzen (Zirriborro autobiografikoa) aipatu zuen: «Rhin ibaia ikusi nuen lehen aldian, malko epelak begietan, nik, artista gaixoak, leialtasuna zina egin nion nire alemaniar aberriari»^[34].

Lan nagusiak

• 1834: Die Feen.
• 1843: Der fliegende Holländer.
• 1845: Tannhäuser.
• 1848: Lohengrin.
• 1856: Die Walküre.
• 1858: Wesendonck Lieder.
• 1859: Tristan und Isolde.
• 1867: Der Ring des Nibelungen.
• 1868: Die Meistersinger von Nürnberg
• 1871: Siegfried.
• 1882: Parsifal.

Ikus, gainera

• Wesendonck Lieder Mathilde Wesendoncken hitzekin Wagnerrek egindako abesti zikloa.
• Musika klasikoa
• Bayreutheko Festspielhaus antzokia

Oharrak

1. Geyer Richardek zortzi urte zituela hil zen arren, Geyer abizena beste sei urtez mantendu zuen, sendotza arte; orduan, legezko izena Wagner izatera aldatu zuen. Osborne, Charles (1991). The complete operas of Richard Wagner. Trafalgar Square Pub. 288. ISBN 978-0-943955-33-9.

Erreferentziak

1. Alonso Cascallana 2013.
2. Amón 2013.
3. Ashman 1982.
4. Newman 1933, 12 orr. .
5. Wagner 1992, 3 orr. .
6. Newman 1933, 6 orr. .
7. Newman 1933, 9 orr. .
8. Wagner 1992, 5 orr. .
9. Newman 1933, 32-33 orr. .
10. Newman 1933, 35-55 orr. .
11. Wagner 1992, 25-27 orr. .
12. Newman 1933, 63,71 orr. .
13. Wagner 1992, 35-36 orr. .
14. Newman 1933, 62 orr. .
15. Newman 1933, 76-77 orr. .
16. Millington 1992, 133 orr. .
17. Newman 1933, 85-86 orr. .
18. Newman 1933, 95 orr. .
19. Millington 1992, 321 orr. .
20. Newman 1933, 98 orr. .
21. Millington 1992, 271-273 orr. .
22. Newman 1933, 173 orr. .
23. Millington 1992, 273-274 orr. .
24. Newman 1933, 212 orr. .
25. Newman 1933, 214 orr. .
26. Newman 1933, 226-227 orr. .
27. Newman 1933, 217 orr. .
28. Newman 1933, 229 orr. .
29. Newman 1933, 242-243 orr. .
30. Millington 1992, 116-118 orr. .
31. Newman 1933, 249-250 orr. .
32. Millington 1992, 277 orr. .
33. Newman 1933, 268-324 orr. .
34. Wagner 1994c.

Iturriak

• Adorno, Theodor. (2009). In Search of Wagner Verso Books. Londres ISBN 978-1-84467-344-5..
• Alonso Cascallana, Tania. (2013). Wagner, antisemita. Síneris. Revista de musicología.
• Amón, Rubén. (2013). El 'caso Wagner'. El Mundo.
• Ashman, Mike. (1982). «Tannhäuser – an obsession» in John, Nicholas English National Opera/The Royal Opera House Opera Guide 12: Der Fliegende Holländer/The Flying Dutchman. Londres, John Calder, 7-15 or. ISBN 0-7145-3920-1..
• Beckett, Lucy. (1981). Richard Wagner: Parsifal. Cambridge University Press.
• Bruen, Hanan. (Primavera de 1993). «Wagner in Israel: A conflict among Aesthetic, Historical, Psychological and Social Considerations» Journal of Aesthetic Education 27. liburukia1: 99-103..
• (Ingelesez) Conway, David. (2002). The Jewishness of Richard Wagner. .
• Dahlhaus, Carl. (1979). Richard Wagner's Music Dramas. Cambridge University Press ISBN 978-0-521-22397-3..
• Daverio, John. (2008). Tristan und Isolde: essence and appearance. , 115-133 or..
• Deathridge, John. (1982). «An Introduction to The Flying Dutchman» in John, Nicholas English National Opera/The Royal Opera House Opera Guide 12: Der Fliegende Holländer/The Flying Dutchman. Londres, John Calder, 13-26 or. ISBN 0-7145-3920-1..
• Donnington, Robert. (1979). Wagner's 'Ring' and its Symbols. Londres: Faber Paperbacks ISBN 0571 04818 8..
• (Ingelesez) Everett, Derrick. (2008). Wagner, Gobineau and Parsifal: Gobineau as the inspiration for Parsifal. .
• (Ingelesez) Fackler, Guido (tr. Peter Logan). (2007). Music in Concentration Camps 1933–1945. .
• Grant, John. (1999). «Excalibur: US movie» in John Clute & John Grant The Encyclopedia of Fantasy. Orbit, 324 or. ISBN 1-85723-893-1..
• Gregor-Dellin, Martin. (1983). Richard Wagner — His Life, His Work, His Century. Harcourt ISBN 978-0-15-177151-6..
• Grey, Thomas S.. (2008). The Cambridge Companion to Wagner. Cambridge University Press ISBN 978-0-521-64439-6..
• Gutman, Robert W.. (1990). Wagner — The Man, His Mind and His Music. Harvest Books ISBN 978-0-15-677615-8..
• (Ingelesez) Horton, Paul C.. (Julio de 1999). Psychoanalytic Explorations in Music: Second Series. .
• Eckhardt, John. (2004). «La musique dans la système concentrationnaire nazi» in Pascal Huynh Le troisième Reich et al. Musique. París ISBN 2-213-62135-7..
• Katz, Jacob. (1986). The Darker Side of Genius: Richard Wagner's Anti-Semitism. Hanover y Londres ISBN 0-87451-368-5..
• Kennedy, Michael. (1980). The Concise Oxford Dictionary of Music. Oxford ISBN 978-0-19-311320-6..
• Kershaw, Ian. (1999). Hitler 1889 – 1936: Hubris. Penguin ISBN 0-14-028898-8..
• Magee, Bryan. (1988). Aspects of Wagner. Oxford University Press ISBN 978-0-19-284012-7..
• Magee, Bryan. (2001). The Tristan Chord: Wagner and Philosophy. Metropolitan Books ISBN 978-0-8050-7189-4..
• Martin, T. P.. (1992). Joyce and Wagner: A Study in Influence. Cambridge ISBN 978-0-521-39487-1..
• McClatchie, Stephen. (2008). Performing Germany in Wagner's 'Die Meistersinger von Nürnberg'. , 134-150 or..
• Millington, Barry. (1992). The Wagner Compendium: A Guide to Wagner's Life and Music. Londres: Thames and Hudson Ltd ISBN 0-02-871359-1..
• Millington, Barry. (2008). Der Ring des Nibelungen: conception and interpretation. , 74-84 or..
• (Ingelesez) Millington, Barry. Wesendonck, Mathilde. .
• (Ingelesez) Millington, Barry. Walküre, Die. Stanley Sadie.
• (Ingelesez) Millington, Barry. Meistersinger von Nürnberg, Die. Stanley Sadie.
• (Ingelesez) Millington, Barry. Parsifal. Stanley Sadie.
• Newman, Ernest. (1933). The Life of Richard Wagner. 4 liburuki ISBN 978-0-685-14824-2.. (biografia klasikoa, ikerketa berriek ordezkatua baina oraindik material baliotsu ugariz betea)
• Nietzsche, Friedrich. (1967). The Case of Wagner in Nietzsche (trans. Kaufmann) The Birth of Tragedy and The Case of Wagner. Random House ISBN 394 70369-3..
• Overvold, Liselotte Z.. (1976). Wagner's American Centennial March: Genesis and Reception, Monatshefte. 68. liburukia Univ.of Wisconsin, 179-187 or..
• Pagnon, Francis. (1981). En Évoquant Wagner. París ISBN 2-85184-130-0..
• Puffett, Derrick. (1984). «Siegfried in the Context of Wagner's Operatic Writing» in Nicholas John Siegfried: Opera Guide 28 series. John Calder Ltd. ISBN 0-7145-4040-4..
• Potter, Pamela R.. (2008). «Wagner and the Third Reich: myths and realities» in Thomas S. Grey The Cambridge Companion to Wagner. Cambridge University Press ISBN 978-0-521-64439-6..
• Rose, John Luke. (1981). «A Landmark in Musical History» in Nicholas John (series ed.) Tristan and Isolde: English National Opera Guide 6. John Calder Publisher's Ltd. ISBN 0-7145-3849-3..
• Rose, Paul Lawrence. (1996). Wagner:Race and Revolution. Londres ISBN 0-571-17888-X..
• (Ingelesez) Ross, Alex. (1998). The Unforgiven: Wagner and Hitler. .
• Painter, George D.. (1983). Marcel Proust. Harmondsworth: Penguin ISBN 0-14-006512-1..
• Shaw, George Bernard. (1898). The Perfect Wagnerite. .
• (Ingelesez) Sietz, Reinhold y Wiegandt, Matthias. Hiller, Ferdinand. Stanley Sadie.
• Skelton, Geoffrey. (1980). «Bayreuth» in Stanley Sadie Grove Dictionary of Music and Musicians. 20. liburukia Londres.
• Spotts, Frederic. (1994). Bayreuth: A History of the Wagner Festival. New Haven y Londres ISBN 978-0-300-06665-4..
• Westernhagen, Kurt, von. (1980). «(Wilhelm) Richard Wagner» in Stanley Sadie Grove Dictionary of Music and Musicians. 20. liburukia Londres.
• Wagner, Cósima. (1978). Diaries. 2 liburuki ISBN 978-0-15-122635-1..
• Walker, Alan. (1996). Franz Liszt, Volume 3: The Final Years, 1861–1886. Ithaca y Londres: Cornell University Press ISBN 0-394-52540-X..
• Walsh, Michael. (13 de enero de 1992). The Case of Wagner – Again. .
• Weiner, Marc A.. (1997). Richard Wagner and the Anti-Semitic Imagination. Lincoln eta Londres ISBN 978-0-8032-9792-0..
• Westrup, Jack. (1980). «Conducting» in Stanley Sadie Grove Dictionary of Music and Musicians. 4. liburukia Londres.
• Žižek, Slavoj. (2009). Foreword: Why is Wagner Worth Saving. .

Bibliografia

• Etxarte, H. 2015: Wagner auziaz, Donostia: Jakin ISBN 978-84-95234-94-0
• Wagner, Richard. (1983). Dieter Borchmeyer ed. Richard Wagner Dichtungen und Schriften. 10 lib. Fráncfort del Meno.
• Wagner, Richard. (1987). Stewart Spencer y Barry Millington ed. Selected Letters of Richard Wagner. W. W. Norton and Company ISBN 978-0-393-02500-2..
• Wagner, Richard. (1992). My Life. Da Capo Press ISBN 978-0-306-80481-6.. Gauza batzuetan oso fidagarria ez den Wagnerren autobiografia, 1864ra arteko bere bizitza biltzen duena, 1865 eta 1880 artean idatzia eta 1870 eta 1880 bitartean lehen aldiz, pribatuan, argitaratutako alemaniar edizio txiki batean. Lehen edizio publikoa (editatutakoa) 1911n agertu zen. Greyren itzulpena da eskuragarri dagoen osatuena.
• Wagner, Richard. Collected Prose Works. .
  • Wagner, Richard. (1994c). The Artwork of the Future and Other Works, University of Nebraska Press. 1. liburukia Lincoln y Londres ISBN 978-0-8032-9752-4..
  • Wagner, Richard. (1995d). Opera and Drama]]. 2. liburukia Lincoln y Londres: University of Nebraska Press ISBN 0-8032-9765-3..
  • Wagner, Richard. (1995c). Judaism in Music and Other Essays. 3. liburukia Lincoln eta Londres: University of Nebraska Press ISBN 978-0-8032-9766-1..
  • Wagner, Richard. (1995). Art and Politics. 4. liburukia Lincoln y Londres: University of Nebraska Press ISBN 978-0-8032-9774-6..
  • Wagner, Richard. (1995b). Actors and Singers. 5. liburukia Lincoln y Londres: University of Nebraska Press ISBN 978-0-8032-9773-9..
  • Wagner, Richard. (1994a). Religion and Art. 6. liburukia Lincoln eta Londres: University of Nebraska Press ISBN 9780803297645..
  • Wagner, Richard. (1994b). Pilgrimage to Beethoven and Other Essays. 7. liburukia Lincoln y Londres: University of Nebraska Press ISBN 978-0-8032-9763-0..
  • Wagner, Richard. (1995c). Jesus of Nazareth and Other Writings. 8. liburukia Lincoln eta Londres: University of Nebraska Press ISBN 978-0-8032-9780-7..

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Richard Wagner

• Wagner kasua: Musikaren zaharkitze behartua Hedoi Etxarteren Argiako artikulua
• Richard Wagnerri buruzko webgunea

• Datuak: Q1511
• Multimedia: Richard Wagner / Q1511