fisikaren adarra From Wikipedia, the free encyclopedia
Fisika teorikoa fisikaren adarra da, eta matematika-hizkuntza erabiliz teoriak eta ereduak sortzen ditu, fenomeno fisikoak azaldu eta ulertzeko, eta sistema fisikoen portaera aztertzeko eta iragartzeko beharrezko tresnak ematen ditu. Fisika teorikoaren helburua unibertsoa ulertzea da, naturaren fenomenoak arrazionalizatu, azaldu eta aurresateko erabiltzen diren errealitateko eredu matematiko eta kontzeptualak eginez, errealitatearen teoria fisiko bat planteatuz.[1]
Aurreko lanak diziplina horren zatitzat har daitezkeen arren, fisika teorikoak indar berezia hartzen du mekanika analitikoaren formulaziotik (Joseph-Louis Lagrange, William Rowan Hamilton), eta lehen mailako garrantzia hartzen du XX. mendearen hasierako iraultza kuantiko eta erlatibistetatik abiatuta (adibidez, bonba atomikoa fisika teorikoaren iragarpen bat izan zen).
Azkenaldian, fisikako ikerketaren kultura espezializatu egin da, eta, horren ondorioz, bereizi egin dira teorian aritzen diren fisikoak eta esperimentuetan aritzen diren beste batzuk. Emaitza esperimentalak azalduko dituzten eta etorkizuneko emaitzak aurresaten lagunduko duten eredu matematikoak bilatzen dituzte teorialariek. Beraz, teoria eta esperimentuak estu lotuta daude. Fisikako aurrerapena, askotan, esperimentu batek emaitza bat aurkitzen duenean gertatzen da, eta emaitza hori ezin da azaldu gaur egungo teoriekin; beraz, ikuspegi kontzeptual berri bat bilatu behar da problema ebazteko.
Fisika teorikoak erlazio garrantzitsua du fisika matematikoarekin. Azken horretan, fisika teorikoan erabiltzen diren egitura matematikoen propietateak aztertzen dira, eta fisika teorikoan aztertutako sistemen deskribapen matematiko konplexuago eta orokorrago gisa balio dezaketen orokortasunak teorizatzen dira. Fisika teorikoa oso lotuta dago matematikarekin, matematikek ematen baitute teoria fisikoak garatzeko erabilitako hizkuntza. Teorialariek kalkulu diferentzial eta integralean, zenbakizko analisian eta ordenagailu bidezko simulazioetan sinesten dute beren eredu fisikoak balioztatu eta probatzeko. Fisika konputazionalaren eta matematikaren eremuak ikerketa-arlo aktiboak dira.
Teorialariek zenbait kontzeptu uler ditzakete, hala nola unibertso paraleloak, dimentsio anitzeko espazioak, bibratzen duten hari ñimiñoak edo osotasunaren teoria, eta hortik abiatuta, hipotesi fisikoak egin.
Natur zientzia guztiek ezaugarri komun bat dute: zientzia esperimentalak dira, hau da, metatutako ezagutzak esperimentazio sistematikoaren bidez lortu dira. Prozedura horri metodo zientifiko esperimentala edo metodo enpiriko-deskribatzailea esaten zaio.
Hala ere, fisika teorikoak matematika egokia sortu eta erabiltzen du oraindik esperimentalki ikusi ez diren fenomenoak aurresateko, baita unibertsoa esperimentalki eskuraezinak diren formetan ezagutzeko aukera ematen diguten beste fenomeno batzuk ere, esperimentalki ondo frogatutako printzipioetan oinarrituta. Baina fisikako ezagutza ororen azken froga esperimentala da, eta, hala frogatzen ez den arte, ezin da ziur egon teoria edo eredu baten baliozkotasuna. Partikula-azeleragailuetan, adibidez, partikulen fisikaren ereduak aurreikusitako partikulak bilatzen dira askotan, eta, askotan, hasieran aurreikusi ez diren eta eredua aldarazten duten beste partikula batzuk aurkitzen dira. Halaber, fisika teorikoaren iragarpenek agerian ez dauden partikulak daudela adierazi dute maiz, eta haien bilaketa esperimentalerako teknika egokiak eman dituzte, eta iragarpen teorikoaren ondoren aurkitu dira.
Teoria nagusiak (batzuetan teoria zentralak esaten zaie) bi ikuspuntu faktiko eta zientifikoen ezagutza-gorputza dira, eta errepikakortasun-proben ohiko kalitate zientifikoa dute, eta bat datoz zientzia eta esperimentazioaren parametroekin. Oro har onartzen diren teoria menderatzailerik ez dago, baizik eta haien efektuetan soilik oinarritzen diren teoriak, datu-mota asko azaltzen dituztenak, nahiz eta atzematea, azalpena eta balizko konposizioa oraindik eztabaidagaiak diren.
Fisikari buruzko teoria proposatuak teoria berri samarrak dira, eta fisika aztertzeaz arduratzen dira, besteak beste, ikuspegi zientifikoak, ereduen baliotasuna zehazteko bitartekoak eta teoriara iristeko erabilitako arrazoibide berriak. Hala ere, hainbat hamarkadatan izan diren teoriak dira proposatutako teoria batzuk, eta aurkikuntza- eta proba-metodoak saihestu dituzte. Proposaturiko teoriek teoria marjinalak sar ditzakete ezartzeko prozesuan (eta, batzuetan, onarpen handiagoa lortzen dute). Oro har proposaturiko teoriak ez dira frogatu.
"Buruko" esperimentuak edo esperimentu mentalak irudimenezko egoerak dira, eta honelako galdera bat planteatzen dute: "Demagun egoera horretan zaudela, hori egia dela onartuz, zer espero liteke ondoren?".
Esperimentu mentalak berehala esperimentu erreala egitea ezinezkoa zen gaiak ikertzeko tresna izan dira. Schrödingerren katua, EPR paradoxa, bikien paradoxa eta abar izan dira fisikako buru-esperimentu aipagarrien adibide ezagun batzuk. Buruko esperimentu horietako askok benetako egiaztatze-esperimentu fisikoak egin dituzte, eta, horiei esker, zenbait iritzi teoriko aztertu ahal izan dira. EPR paradoxak, adibidez, Bell-en desberdintasunak ekarri zituen, eta horiek, era berean, zehaztasun-maila desberdinekin egiaztatu ziren. Horrek, era berean, mekanika kuantikoaren zenbait printzipio onartzea ekarri zuen, aldez aurretik oso eztabaidatuta zeudenak, baita indeterminismo kuantikoa lan-hipotesi nagusi gisa onartzea ere.
Besteak beste, hauek dira fisikari teoriko ezagun eta garrantzitsuenetariko batzuk:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
