Europar Batasuna[2] (EB) batez ere Europan kokatuta dauden 27 estatuz osaturiko batasun politiko eta ekonomikoa da[3]. 4.233.255 km2 ditu eta 447 milioi biztanle inguru. Europar Batasunak barne-merkatu bakarra garatu du legedi sistema estandarizatu batekin; lege horiek estatu-kide guztiei eragiten diete legearen esparruan, eta soilik esparru horretan, estatuek hala erabakita. Europar Batasuneko politikek pertsonen, produktuen, zerbitzuen eta kapitalaren mugimendu askea baimentzera bideratzen dira eta barne-arazoak konpontzeko justizia komun bat izatera[4]; politika bateratuak daude gaur egun merkataritza[5], nekazaritza, arrantza eta eskualde-garapenean[6]. Schengen eremuaren barruan bidaiatzeko pasaporte kontrolik ez dago[7]. 1999an Euro txanpona sortu zen, 2002tik EBko 19 kidek erabiltzen duten txanpon bateratua.
Europar Batasuna
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ereserkia: Europako Ereserkia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Goiburua: Aniztasunean bat eginik | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Geografia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hiriburua | Brusela[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hiririk handiena | Paris | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Azalera | 4.233.255 (7.a) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kontinentea | Europa, Ipar Amerika, Hego Amerika, Afrika eta Asia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mugakideak | Errusia, Norvegia, Bielorrusia, Suitza, Vatikano Hiria, San Marino, Ukraina, Moldavia, Ipar Mazedonia, Albania, Turkia, Brasil, Surinam, Monako, Liechtenstein, Maroko, Bosnia-Herzegovina, Montenegro, Andorra eta Serbia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Europako Batzordeko Presidentea | Ursula von der Leyen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Legebiltzarra | Europako Parlamentua | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Epai autoritatea | Europako Justizia Auzitegia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Harreman diplomatikoak |  Ikusi mapa Wikidatan | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Zeren kide | ikusi
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Demografia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Biztanleria | 447.706.209 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dentsitatea | Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragilea bizt/km² | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hizkuntza ofizialak | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Giniren koefizientea | 0,304 (2011) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Giza garapen indizea | 0,876 (2011) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Moneta | Euro (€) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| BPG nominala | 17.277.697.660.475 $ (2017) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| BPG per capita | 33.836 $ (2017) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| BPG erosketa botere paritarioa | 21.786.879.286.418 nazioarteko dolar (2017) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| BPG per capita EAPn | 42.516,705 nazioarteko dolar (2017) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Historia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1993 | Maastrichteko Ituna | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bestelako informazioa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Aurrezenbakia | baliorik ez | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ordu eremua | ikusi
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektrizitatea | 230 V. 50 Hz. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Internet domeinua | .eu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| european-union.europa.eu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
EB eta europar herritartasuna Maastrichteko Ituna indarrean jarri zenean sortu ziren, 1993an[8]. EBren jatorria Europako Ikatz eta Altzairuaren Erkidegoan eta Europako Ekonomia Erkidegoan daude, hurrenez hurren 1951eko Parisko Itunean eta 1957eko Erromako Itunean sortu zirenak. Hasieran Europar Komunitateak deitu zenaren barnean zeuden herrialdeei Seien Europa deitzen zaio: Belgika, Frantzia, Italia, Luxenburgo, Herbehereak eta Mendebaldeko Alemania. Komunitateen ondoren sortu ziren erakundeek kide berriak izan zituzten, eta politika eremu berriak batu zizkioten. EBren azken aldaketa konstituzional nabarmena, Lisboako Ituna, 2009ean jarri zen indarrean. Orain arte herrialde bakarrak utzi du EB edo haren aurreko erakundeetako bat, Erresuma Batuak 2020an, 2016ko ekainean egindako erreferendumean irtetearen aldekoek irabazi ostean.
Munduko gizakien %7,0 bizi dira EBn,[oh 1][9] baina 2017an Barne Produktu Gordina 19.670 bilioi dolarrekoa zen, munduko BGParen %24,6[10], eta %16,5 erosketa-ahalmena parekatzen bada[11]. Gainera, EBko 27 herrialde kideek Giza Garapen Indizean goi-mailako emaitza dute, Nazio Batuen Garapen Programaren arabera. 2012an, EBk eskuratu zuen Bakearen Nobel saria[12]. Kanpo Afera eta Segurtasun Politika erabilita, EBk nazioarteko harreman eta defentsan paper garrantzitsua du. EBk ordezkaritza diplomatikoak ditu mundu osoan zehar, ordezkaritza dauka Nazio Batuen Erakundean, Munduko Merkataritza Elkartean, G7an eta G20an. Bere paperaren garrantzia dela eta, superpotentzia berritzat hartzen da[13].
Historia
Aurrekariak
476an Erroma erori eta ondorengo mendeetan, Europako zenbait estatuk, euren burua desagertutako Erromatar Inperioaren translatio inperiitzat hartu zuten: Frankoen Inperioa (481-843) eta Germaniako Erromatar Inperio Santua (962-1806), beraz, mendebaldean Erroma berpizteko saiakerak izan ziren. Kontinenteari buruzko nazioz gaindiko gobernu baten filosofia politiko honek, antzinako Erromatar Inperioaren adibidearen antzekoa zena, Erdi Aroaren hasiera eman zion Renatio Inperii ("inperioaren zaharberritzea") kontzeptuari[14], Reichsidee ("ideia inperiala") edo Imperium Christianum ("kristau inperioa") formetan, erlijioan inspiratua[15][16]. Erdi Aroko kristandadea[17][18] eta aitasantutzaren botere politikoa[19][20] askotan aipatzen dira Europako integrazioa eta batasuna bultzatzen duten faktore gisa.
Kontinentearen ekialdean, Errusiar Tsarrerriak eta, ondoren, Errusiar Inperioak (1547-1917) Mosku Hirugarren Erroma eta ekialdeko tradizioaren oinordeko bezala izendatu zuten, Konstantinopla 1453an erori ondoren. Greziar ekialdearen eta latindar mendebaldearen arteko aldea jada zabaldu zen Erromatar Inperioaren zatiketa politikoarekin IV. mendean eta 1054ko zisma Handiarekin, eta Altzairuzko Teloiarekin zabalduko zen berriro (1945-91).
Pentsamendu politiko paneuroparra XIX. mendean sortu zen, Napoleonen inperioa desagertu ondoren (1804-15) Frantziar eta Amerikar Iraultzen ideia liberaletan oinarrituta. Vienako Kongresuaren emaitzen ondoren joan ziren hamarkadetan, europar batasunaren idealak kontinente osoan loratu ziren, bereziki Wojciech Jastrzębowski, Giuseppe Mazzini edo Theodore de Korwin Szymanowskiren idatzietan. Europako Estatu Batuak (frantsesez États-Unis d'Europe) Victor Hugok erabili zuen 1849an Parisen egindako Bakearen Nazioarteko Biltzarrean:
Bigarren Mundu Gerra ondorengo testuingurua
Bigarren Mundu Gerra amaitu eta gutxira arte, Estatuaren funtzionamendua eta bizitza politikoa konstituzioetan eta legeria nazionaletan oinarritzen ziren ia esklusiboki; horiek ezartzen zituzten estatu bakoitzean herritarrek eta alderdi politikoek zein Estatuak berak eta beraren erakundeek bete behar zituzten jokabide-arauak. Europaren kolapso osoak nagusiki, kontinente zaharraren gainbehera ekonomiko eta politikoarekin batera, sortu zituen hasiera berri baterako baldintzak, eta biziberritu zuen Europako ordenamendu berri baten ideia[21].
Oro har, gerraosteko europar integrazioko ahaleginek irudi nahasia erakusten dute, erakunde konplexu eta gardentasun urrikoez osatua. Horrela elkarren ondoan daude, baina beren arteko benetako loturarik izan gabe, Ekonomia Lankidetza eta Garapeneko Antolakundea (ELGA), Ipar Atlantikoko Tratatuaren Erakundea (NATO), Europako Kontseilua eta Europar Batasuna (EB). Azpian zituzten helburu zehatzak kontuan hartuta baino ez du forma hartzen erakunde europarren aniztasun horrek; horien arabera, hiru talde handitan sailkatzen dira[21].
Lehen taldea: erakunde euroatlantikoak
Bigarren Mundu Gerraren ostean Ameriketako Estatu Batuek eta Europak elkarren artean egin zuten aliantzatik sortu ziren erakunde euroatlantikoak. Horrela, ez da kasualitatea Estatu Batuen ekimen baten ondorio izatea gerraosteko Europako lehen erakundea, Ekonomia Lankidetzarako Europako Erakundea (ELEE), zeina 1948an sortu baitzen. Estatu Batuetako garai hartako Kanpo Arazoetako ministro George Marshallek, 1947an, Europako estatuei eskatu zien berreraikitze ekonomikoaren ahaleginak bateratzeko. Horretarako, Estatu Batuen laguntza agindu zien; hura Marshall Planean gauzatu zen, eta oinarria izan zen Mendebaldeko Europaren berreraikitze azkarrerako. ELEEren helburu nagusia izan zen lehenengo estatuen arteko merkataritza liberalizatzea. Alderdi osagarri gisa, 1960. urtean (Estatu Batuak eta Kanada sartu ziren urtea), hirugarren munduko ekonomia sustatzea ezarri zen, garapenerako laguntzen bidez. ELEE ELGA bihurtu zen, eta, gaur egun, 35 kidek osatzen dute[21].
ELEEren ondoren, 1949an, NATO sortu zen, Estatu Batuekiko eta Kanadarekiko itun militarra. NATOren helburua dira defentsa eta babes kolektiboa. Sobietar eraginari aurre egiteko segurtasun-gerriko orokor baten barruan diseinatu zen, eta 1989an «altzairuzko oihala» erori eta Sobietar Batasuna zatikatu ondoren, gero eta areago bihurtuz joan da krisiak kudeatzera eta egonkortasuna sustatzera bideratutako erakunde (ikus, NATOren zabalpena). NATOk hogeita zortzi estatu kide ditu, horien artean EBko hogeita bi estatu kide (NATOko kide ez direnak: Austria, Suedia, Finlandia[oh 2], Irlanda, Malta eta Zipre), eta horiez gain, Estatu Batuak, Kanada, Turkia, Norvegia, Islandia eta Albania. Segurtasun-politikaren arloko Europako estatuen arteko lankidetza indartzeko, Mendebaldeko Europar Batasuna (MEB) sortu zen, 1954an. MEBk ekarri zuen Europan segurtasun- eta defentsa-politikaren garapenaren hasiera. Hala ere, bere eginkizuna ez zen zabaldu, nazioarteko beste erakunde batzuei eman zitzaielako haren eskumenen zatirik handiena, batez ere NATOri, Europar Kontseiluari eta EBri. Ondorioz, MEB 2011ko ekainaren 30ean desegin zen[21].
Bigarren taldea: Europako Kontseilua eta ESLA
Europako erakundeen bigarren taldearen ezaugarria da ahalik eta estatu gehienek parte hartzeko aukera ematen duen egitura izatea. Horretarako, nahita onetsi zen erakunde horiek ez joatea estatuen arteko lankidetzatik harago.
Talde honetakoa da Europako Kontseilua; 1949ko maiatzaren 5ean sortu zen erakunde politikoa, eta gaur egun 47 estatu kide ditu, egungo EBko estatu kide guztiak barne. Europako Kontseiluaren Estatutuan ez da federazio edo batasun bat eratzeko asmorik, eta ez da aurreikusten subiranotasun nazionaleko zatiak transferitzerik edo bateratzerik. Funtsezko gai guztietan, erabakiak aho batez hartzen ditu Europako Kontseiluak. Printzipio horren arabera, Estatu bakoitzak betoa jar diezaioke ebazpenak onesteari. Horrela, Europako Kontseilua nazioarteko lankidetza-organo bat da, bere egituraren ondorioz[21].
Europako Kontseiluaren esparruan, hitzarmen ugari egin dira ekonomia, kultura, gizarte-politika eta zuzenbidearen arloan. Garrantzitsuena eta ezagunena da 1950eko azaroaren 4ko Giza Eskubideak eta Oinarrizko Askatasunak Babesteko Europako Hitzarmena (Giza Eskubideen Europako Hitzarmena edo GEEH); Europako Kontseiluko 47 estatu kide atxiki zaizkio gaur egun arte. Hitzarmen horrekin gutxieneko irizpide bat ezarri zen, zeinak garrantzi praktiko handia izan baitzuen, estatu sinatzaileetan giza eskubideen babesa bermatzeko, baita babes judizialen sistema ere; horren babespean, herrialde kideetan egindako giza eskubideen urraketak kondenatu zitezkeen, Hitzarmenaren bidez Estrasburgon ezarritako organoen bidez: Giza Eskubideen Europako Batzordea eta Giza Eskubideen Europako Auzitegia[21].
Talde honetakoa da Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea (ESLA) ere; 1994an sortu zen, eta, haren aurretik, Europako Segurtasun eta Lankidetzako Konferentzia egon zen. ESLAk, zeina 57 herrialdek osatzen duten, 1975eko Helsinkiko Aktan eta 1990eko Parisko Gutunean ezarritako printzipio eta helburuak lortzea du xede: Europako estatuen artean konfiantza sortzen duten neurriak sustatzea, eta, horrez gain, «segurtasun-sare» bat sortzea, gatazkak bide baketsuen bidez konpontzeko[21].
Hirugarren taldea: Europar Batasuna
Berdez sortzaileak eta urdinez kide berriak.
Europar erakundeen hirugarren taldea Europar Batasunak osatzen du. Europar Batasunak estatu-elkarte tradizionalen aldean duen berritasuna da Estatu kideek beren subiranotasunaren zati bati uko egin diotela EBri emateko, eta eskumen propioak eman dizkiotela, estatu kideetatik independente. Bere eskumenak baliatzean, estatu kideen subiranotasun-egintzen baliokide diren egintza juridikoak onesteko ahalmena du EBk[21].
Europar Batasunaren sorrerako lehen harria Robert Schuman Frantziako Kanpo Arazoetarako ministroak ezarri zuen, 1950eko maiatzaren 9ko bere Deklarazioarekin: horretan aurkeztu zuen Europako ikatzaren eta altzairuaren industria bateratzeko Jean Monnetekin batera diseinatu zuen plana. Haren bidez, nolabait, abiarazi nahi zen «zibilizaziorako ezinbestekoa» den eta bera gabe «munduko bakea babestu ezin den» «Europa antolatu eta biziaren» aldeko ekimen historiko bat[21].
Schuman Plana Ikatzaren eta Altzairuaren Europako Erkidegoa (IAEE) eratzeko Tratatua sinatzean gauzatu zen, 1951ko apirilaren 18an (Parisko Tratatua), eta 1952ko uztailaren 23an indarrean sartzean, sei estatu sortzaile zituela (Belgika, Alemaniako Errepublika Federala, Frantzia, Italia, Luxenburgo eta Herbehereak). Erkidego hori berrogeita hamar urteko epe mugatu baterako ezarri zen, eta Europako Erkidegoan «sartu zen» 2002ko uztailaren 23an, bera eratzeko Tratatua iraungitzean. Tratatu horren osagarri, urte batzuk geroago, 1957ko martxoaren 25eko Erromako Tratatuen bidez, herrialde berberek sortu zituzten Europako Erkidego Ekonomikoa (EEE) eta Energia Atomikoaren Europako Erkidegoa (EAEE edo Euratom); biek 1958ko urtarrilaren 1ean hasi zituzten euren jarduerak, orduan sartu baitziren indarrean Tratatuak[21].
Maastrichteko Ituna
Berdez Maastricht aurrekoak, urdinez kide berriak.
Maastrichteko Itunaren bidez Europar Batasuna sortzeak etapa berri bat inauguratu zuen Europaren integrazio politikorako. Tratatua 1992ko otsailaren 7an sinatu zen, Maastrichten, baina ez zen indarrean sartu 1993ko azaroaren 1a arte, berreste-prozeduran egon ziren zenbait oztoporen ondorioz (danimarkarrek lehen erreferendumean ez zuten onartu[22]; Edinburgoko Hitzarmenaren ondoren danimarkarrek onartu zuten[23]; Alemanian konstituzio-kontrakotasuneko errekurtsoa aurkeztu zen Tratatua parlamentuan berresteagatik). Tratatuak «Europako herrien arteko gero eta batasun handiagoa eratzeko prozesuaren etapa berri» gisa definitzen du bere burua. Europar Batasunaren eratze-egintza dauka, baina haren garapen osoa egin gabe. Europar Batasunak ez zituen Europako erkidegoak ordeztu, baizik eta lankidetza modu eta politika berriekin konbinatu zituen izen bakar baten barruan. Metaforikoki esan daiteke horrek ekarri zuela Europar Batasunak oinarri hartu zituen hiru zutabeak ezartzea. Lehenengo zutabea Europako Erkidegoak ziren: EEE (EE izena hartu zuen), IAEE (2002ra arte) eta EAEE. Bigarren zutabea zen atzerri- eta segurtasun-politika erkidearen alorreko Estatu kideen arteko lankidetza. Hirugarren zutabea zen justiziaren eta barne-gaien arloetako estatu kideen arteko lankidetza[21].
Europar Batasunaren lehen bilakaera Amsterdamgo Itunarekin eta Nizako Itunarekin gauzatu zen; 1999ko maiatzaren 1ean eta 2003ko otsailaren 1ean indarrean sartu ziren, hurrenez hurren. Erreforma horien helburua zen EBren ekintza-ahalmena mantentzea, estatu kide berri asko sartuko liratekeeneko handitzeari begira. Horrenbestez, bi Tratatuek, lehenik eta behin, erreforma instituzionalak ekarri zituzten; dena den, lehenagoko erreformen aldera, ez zen nabarmendu Europako integrazioan sakontzeko borondate politikoa[21].
Europako Konstituzioaren bila
Horrek eragin zituen kritikek eztabaida bultzatu zuten EBren etorkizunari eta haren konfigurazio instituzionalari buruz, eta, haien ondorioz, Europar Batasunaren etorkizunari buruzko adierazpena onetsi zuten estatuburu edo gobernuburuek, 2001eko abenduaren 15ean, Laeken hirian (Belgika). Adierazpenean, EBk konpromisoa hartu zuen demokratikoago, gardenago eta eraginkorragoa izateko, eta Konstituzio baterako bidea irekitzeko. Helburu horiek gauzatzeko lehen urratsa izan zen «Europaren etorkizunari buruzko Konbentzioa» izenekoari Europako Konstituzio bat egitea enkargatzea; Valéry Giscard d’Estaing Frantziako presidente ohia zuen buru konbentzioak. Konbentzioak Europako Konstituzio bat eratzeko Tratatuaren proiektua egin zuen; 2003ko uztailaren 18an, Kontseilu Europarraren lehendakariari eman zioten ofizialki, eta 2004ko uztailaren 17an eta 18an onetsi zuten, Bruselan, estatuburu edo gobernuburuek, zenbait aldaketa eginda[21].
Konstituzioaren helburua zen Europar Batasuna eta aurreko formako Europako Erkidegoa bateratzea, Europar Batasun berri eta bakar batean, zeina konstituzio-tratatu bakar batean oinarritu behar baitzen. Energia Atomikoaren Europako Erkidegoak baino ez zuen mantenduko erkidego independentearen bere estatusa, baina Europar Batasun berriari estu lotuta egoteari utzi gabe. Hala ere, deskribatutako konstituzio-ikuspegi horrek huts egin zuen estatu kideek berresteko prozesuan. Hasiera positiboa izan zuen, artean ziren hogeita bost estatu kideetako hamahiruk berretsi baitzuten; baina, Europar Batasuneko Konstituzio Tratatua atzera bota zen bi erreferendumetan: Frantzian (botoen % 54,68, aurka; % 69,34ko parte-hartzearekin) eta Herbehereetan (botoen % 61,7, aurka; % 63ko parte-hartzearekin)[21].
Bi urteko hausnarketa-aldiaren ondoren, 2007ko lehen seihilekora arte itxaron behar izan zen erreforma-pakete berri bat abian jartzeko. Erreforma-pakete horrek berekin ekarri zuen Europako Konstituzioaren planteamendua formalki baztertzea, zeinak indarrean zeuden Tratatu guztiak indargabetzea aurreikusten baitzuen eta haien ordez «Europarentzat Konstituzio bat eratzeko Tratatua» izeneko testu bakarra ezartzea. Horren ordez, erreforma-tratatu bat egin zen, Maastrichteko, Amsterdamgo eta Nizako Tratatuen tradizioari zintzo jarraituz; horrek oinarrizko aldaketak sartu zituen indarrean zeuden Tratatuetan, barnean zein atzerrian jarduteko EBren gaitasuna handitzeko, legitimazio demokratikoa indartzeko, eta, oro har, EBren jardunaren eraginkortasuna hobetzeko. Europako tradizio onari jarraituz, erreforma-tratatu hori Lisboako Itunean bataiatu zen, hiri horretan sinatu baitzen. Lisboako Ituna oso azkar idatzi zen. Horrela izan zen, bereziki, 2007ko ekainaren 21 eta 22an Bruselan egindako Kontseilu Europarraren bileran, bileraren ondorioetan estatuburu edo gobernuburuek berek zehatz-mehatz ezarri zutelako nola eta zer neurritan sartu behar ziren indarrean zeuden tratatuetan Konstituzio Trataturako adostutako aldaketak. Kasu horretan, oso modu ezohikoan jokatu zuten, eta ez ziren mugatu gero gobernu arteko biltzar batek gauzatu beharko zituen jarraibide orokorrak ematera (egin ohi zuten bezala); aitzitik, haiek beraiek landu zituzten aurreikusitako aldaketen egitura eta edukia, eta askotan arau jakin baten formulazio zehatza ere ezarri zuten[21].
Gai polemikoenen artean, bereziki aipatzekoak dira honako hauek: EBren eta estatu kideen eskumenak zedarritzea, atzerri- eta segurtasun-politika erkidea garatzea, integrazio-prozesuan nazioko parlamentuek izango zuten zeregin berria, Oinarrizko Eskubideen Gutuna sartzea Batasuneko zuzenbidean, eta zigor-arloko lankidetza polizial eta judizialaren arloko balizko aurrerapenak. Horrenbestez, 2007an deitutako Gobernuen arteko Biltzarrak malgutasun-tarte txikia izan zuen, eta egin nahi ziren aldaketen alderdi teknikoak gauzatzeko beste ahalmenik ez zuen. Horrela, 2007ko urriaren 18an eta 19an amaitutzat jo ziren Gobernuen arteko Konferentziaren lanak, eta egun horretan bertan onetsi zituzten Kontseilu Europarrak Lisboan egindako bilera informalean.
Lisboako Ituna
Azkenean, 2007ko abenduaren 13an, Lisboan, Ituna sinatu zuten garai hartako EBko hogeita zazpi estatu kideetako estatuburu edo gobernuburuek[24] (Kroazia ez zen 2013ra arte sartu Europar Batasunean). Hala ere, Tratatu honen kasuan ere, berresteko prozedura oso korapilatsua izan zen. Lisboako Itunak, Europar Batasuneko Konstituzio Ituna ez bezala, Frantzian eta Herbehereetan berrestearen erronka gainditu zuen, baina hasieran berrespenak huts egin zuen Irlandan 2008ko ekainaren 12an egindako lehen erreferendumean (botoen % 53,4, kontra; % 53,1eko parte-hartzearekin). Tratatu berriaren eragin-esparruari (mugatua) buruzko juridikoki lotesle ziren zenbait berme eman arte ez zen berriro bozkatu Lisboako Tratatua bigarren erreferendumean. Orduan, 2009ko urrian, Irlandarren gehiengo zabal batek onetsi zuen Tratatua (botoen % 67,1 aldekoa izan zen, eta parte-hartzea % 59koa izan zen). Gainera, Irlandako erreferendumaren emaitza positiboak erraztu zuen Poloniak eta Txekiak Lisboako Tratatua berrestea; izan ere, Polonian, Kaczyński lehendakariak baldintza bat jarri zuen berreste-akta sinatzeko: Irlandako erreferendumean Tratatua onets zedin. Václav Klaus Txekiako lehendakariak ere, adierazi zuen asmoa zuela Irlandako erreferendumaren emaitza jakin arte itxaroteko, eta, azkenik, berreste-akta sinatzeko beste baldintza bat jarri zuen: bermatu behar zen Lisboako Tratatuak —batez ere, Oinarrizko Eskubideen Gutuna Europar Batasunaren Tratatuan sartzeak— ez zituela ukituko 1945eko «Beneš dekretuak» izenekoak, zeinek garai batean Alemaniakoak izandako Txekiako lurraldeen gaineko lurralde-erreklamazioak baztertzen baitzituzten. Eskakizun horretarako ere konponbidea aurkitu, eta, 2009ko azaroaren 3an, berreste-akta sinatu zuen Txekiako lehendakariak. Horrela, berreste- prozedura arrakastaz amaitu zen, eta 2009ko abenduaren 1ean sartu izan zen indarrean Lisboako Ituna[21].
Lisboako Tratatuaren bidez, Europar Batasunak eta Europako Erkidegoak bat egin zuten, eta Europar Batasun bakarra osatu zuten. Harrezkero, «Batasun» terminoak ordezkatuko zuen «Erkidego» terminoa toki orotan. Batasunak Europako Erkidegoa ordezkatu du, eta haren ondorengo da.[21].
Brexita
Brexita (British eta exit hitzen portmanteau bat) edo Erresuma Batua Europar Batasunetik irtetea Erresuma Batuak Europar Batasunetik (EB) programatutako erretiratzea izan zen. 2016ko ekainean egindako erreferendum baten ondoren (% 51,9k irtetearen alde bozkatu zuen), Erresuma Batuko gobernuak formalki iragarri zuen 2017ko martxoan Europar Batasunetik aterako zela, eta bi urteko prozesu bati ekin zion, Erresuma Batuak 2019ko martxoaren 29an irtetearekin amaitu behar zuena, baina hainbat atzerapen izan zituena.
Europar Batasunaren hiru itunak
Europar Batasuna hiru itunetan oinarritzen da. Europar Batasunaren Tratatua (EBren Tratatua edo EBT); sei titulu hauetan banatuta dago: Xedapen erkideak (I), printzipio demokratikoei buruzko xedapenak (II), erakundeei buruzko xedapenak (III), lankidetza indartuei buruzko xedapenak (IV), Batasunaren atzerri-ekintzari buruzko xedapen orokorrak eta atzerri- eta segurtasun-politika erkideari buruzko xedapen espezifikoak (V) eta azken xedapenak (VI)[21].
Europar Batasunaren Funtzionamenduari buruzko Tratatua (EBFT) Europako Erkidegoa eratzeko Tratatutik dator (EE Tratatua). EBFTak, funtsean, EE Tratatuaren egiturari jarraitzen dio. Aldaketa nagusiak izan dira Batasunaren atzerri-ekintzan eta kapitulu berriak ezartzean, bereziki energia-politikari, zigor-arloko lankidetza polizial eta judizialari, espazioari, kirolari eta turismoari buruzkoak[21].
Energia Atomikoaren Europako Erkidegoa eratzeko Tratatuak (Euratomen edo EAEEren Tratatua) aldaketa puntual batzuk baino ez ditu izan. Egin zaizkion aldaketa espezifikoak Lisboako Tratatuari erantsitako protokolo batzuetan sartu dira[21].
EBren Tratatuak eta EBFTk balio juridiko berbera dute; horrenbestez, horietako bat ere ez dago bestearen mendean. Esanbidezko azalpen juridiko hori beharrezkoa da, bi tratatuetako erregulazio-mailak eta aurreko EEren Tratatuaren izen berriak (Europar Batasunaren Funtzionamenduari buruzko Tratatua) iradoki baitezakete EBren Tratatua nolabaiteko lege konstituzionala edo oinarrizko tratatua dela eta EBFT, berriz, betearazte- tratatua. Halaber, EBren Tratatuak eta EBFTk ez dute konstituzio- izaera formalik. Tratatuetan erabilitako terminologiak konstituzio- proiektuarekiko aldaketa hori islatzen du: hala, «Konstituzio» hitza ez da erabiltzen; «Batasunaren Kanpo Arazoetako ministroa» izenez aldatu, eta «Batasunaren atzerri- eta segurtasun-politika erkideko goi-ordezkaria» da; eta «legea» eta «esparru-lege» izendapenak bertan behera utzi dira. Era berean, EBren sinboloak (bandera edo ereserkia) ez dira aipatzen aldatutako Tratatuen inongo artikulutan. EBko zuzenbidearen nagusitasuna ez dago esanbidez jasota Tratatuaren arau batean, baina gai horri buruzko Europar Batasuneko Justizia Auzitegiaren jurisprudentziari buruzko adierazpen batetik ondorioztatzen da, ohikoa izaten zen bezala[21].
Europar Batasunaren «hiru zutabeko egitura» ere ezabatu da Lisboako Tratatuaren bidez. Hala ere, prozedura bereziek indarrean jarraitzen dute atzerri- eta segurtasun-politika erkidearen arloan, Europako defentsa- politika barne; Tratatuaren eranskin gisa gehitutako Gobernuen Arteko Biltzarraren adierazpenek azpimarratzen dute eremu politiko horretan estatu kideek duten izaera espezifikoa eta ardura berezia[21].
Kideak
Europar Batasunak gaur egun hogeita zazpi estatu kide ditu: lehenik, Europako Ekonomia Erkidegoaren sei estatu sortzaileak, hau da, Belgika, Alemania (Alemaniako Errepublika Demokratikoaren lurraldera hedatu zen 1990eko urriaren 3an, bi estatu alemaniarrek bat egin zutenean), Frantzia, Italia, Luxenburgo eta Herbehereak. 1973ko urtarrilaren 1ean, estatu hauek atxiki zitzaizkion Erkidegoari: Danimarka (dena den, Groenlandia dagoeneko ez dago Batasunean, bertako biztanleek, gehiengo txikiagatik bazen ere, erabaki baitzuten irlak ez jarraitzea Europar Erkidegoan, 1982ko otsailean egindako erreferendumean) eta Irlanda; Erresuma Batua talde honetakoa zen, baina atera zen Brexitaren ostean; Norvegia ere sartzea aurreikusita bazegoen ere, 1972ko urrian egin zuten erreferendumaren emaitzak galarazi zuen (botoen % 53,5 kontrakoak izan ziren)[21].
EBren «Hegoalderako zabalkundea» deiturikoa 1981eko urtarrilaren 1ean Grezia atxikitzearekin hasi, eta 1986ko urtarrilaren 1ean Espainia eta Portugal atxikitzearekin burutu zen. Handitze horren ondoren, 1995eko urtarrilaren 1ean, Austria, Finlandia eta Suedia atxiki zitzaizkion EBri. Norvegia sartzeak huts egin zuen —hogeita bi urte lehenago bezala— erreferendum baten esparruan, horretan ere boto-emaileek Norvegia EBn sartzeari uko egin baitzioten, botoen % 52,4ko tarte txikiarekin. 2004ko maiatzaren 1ean, EBn sartu ziren Baltikoko herrialdeak —Estonia, Letonia eta Lituania—, Erdialdeko eta Ekialdeko Europako herrialdeak —Txekia, Hungaria, Polonia, Eslovenia eta Eslovakia— eta mediterraneoko bi uharte: Zipre eta Malta. Bi urte eskas geroago, ekialdera handitzen jarraitu zuen: Bulgaria eta Errumania, 2007ko urtarrilaren 1ean[21].
Kroazia EBri atxiki zaion azken estatua izan da, 2013ko uztailaren 1ean sartu baitzen. Horrek hogeita zortzira handitu zuen estatu kideen kopurua, eta Batasuneko biztanleria 510 milioi pertsonara iritsi zen[21]. Brexitaren ondorioz Erresuma Batua kanpo geratu zen, eta gaur egun 27 kide dira.
Atxikitzeko irizpideak
EB beste estatu batzuk ere atxikitzeari irekita dago, baldin eta Kopenhagen 1993an Kontseilu Europarrak ezarritako atxikitze-irizpideak betetzen badituzte[21]:
- irizpide politikoak: egonkortasun instituzionala, demokrazia, zuzenbide-estatua, giza eskubideen bermea eta gutxiengoen errespetua eta babesa;
- irizpide ekonomikoak: EBren barruko merkatuko indarrei eta lehia-presioari aurre egiteko gai den merkatu-ekonomia bat egotea funtzionamenduan;
- irizpide juridikoak: Europar Batasunari atxikitzeari loturiko betebeharrak betetzeko gaitasuna, politika-, ekonomia- eta diru-batasunaren helburuak onestea barne.
Atxikitze-prozedurak hiru fase ditu, eta gaur egungo EBko estatu kide guztiek onetsi behar dituzte hirurak:
- Atxikitzeko aukera planteatzen zaio herrialde bati.
- Herrialdea hautagai ofizial bihurtzen da atxikitze-eskakizunak betetzen dituen bezain laster, baina horrek ez du esan nahi negoziazio ofizialak hasten direnik.
- Atxikitze-negoziazio formalak hasiko dira herrialde hautagaiarekin, eta horietan adostuko dira gaur egungo EBko legeria sartzeko modalitateak eta prozedurak.
Negoziazioak eta dagozkien erreformak bi alderdientzako modu egokian burutu ondoren, atxikipen-tratatu batean jasoko dira atxikitzeko baldintzak eta emaitzak. Tratatu hori, lehenik eta behin, Europako Parlamentuak onetsi beharko du bere kideen gehiengo osoz. Jarraian, Kontseiluak aho batez onetsi beharko du tratatua. Orduan, EBko eta herrialde hautagaiko estatuburuek edo gobernuburuek sinatu behar dute Atxikitze Tratatua. Ondoren, edozein atxikitze-tratatu «berretsi» egin beharko dute EBko estatu kideek eta herrialde hautagaiak, dagozkien xedapen konstituzionalei jarraituz. Berrespen-tresnak gordailutzearekin, atxikitze-prozedura burutu, eta Atxikitze Tratatua indarrean sartuko da. Une hartan, herrialde hautagaia estatu kide bihurtuko da.
Atxikitzeko hautagaiak
Gaur egun, atxikitze-negoziazioak egiten ari dira Turkiarekin (2005etik), Serbiarekin (2014tik) eta Montenegrorekin (2014tik).
Turkiak 1987ko apirilaren 14an aurkeztu zuen atxikitze-eskaera. Hala ere, askoz lehenagotik dator EBren eta Turkiaren arteko harremanen historia. 1963. urtean, elkarte-akordio bat sinatu zen EEEren eta Turkiaren artean, eta hura atxikitzeko bidea ireki zen. 1995. urtean, aduana-batasuna sortu zen, eta 1999ko abenduan, Helsinkin, Kontseilu Europarrak herrialde hautagaiaren estatus ofiziala eman zion Turkiari, herrialdeak sistema demokratiko baten oinarriak dituela uste baitu, nahiz eta oraindik ere asko geratzen den egiteko giza eskubideen eta gutxiengoen babesari dagokionez. Batzordearen gomendio bati jarraituz, 2004ko abenduan, Kontseilu Europarrak azkenean baimendu zuen Turkiarekin atxikitze-negoziazioak hastea, eta horiek 2005eko urrian hasi ziren. Negoziazioen azken helburua atxikitzea bada ere, ez dago hori lortuko den inolako bermerik. 1999an balizko atxikitzerako aurreikusitako data 2014. urtea izan zen; data hori gainditu da, eta ez da egutegi berririk onetsi horretarako. Turkia atxikitzea xehetasun handienarekin prestatu behar da, herrialde hori integratuko bada hirurogeita hamar urte baino gehiagoko Europako integrazioaren lorpenak arriskuan jarri gabe.
Islandiak 2009ko uztailaren 17an aurkeztu zuen atxikitzeko eskaera. 2010ean hasi ziren ofizialki atxikitze-negoziazioak, eta erritmo onean egin zuten aurrera hasieran; baina gobernu-aldaketaren ostean gelditu egin ziren, eta, azkenik, erabat eten ziren, Islandiak atxikitze-eskaera bertan behera utzi baitzuen, 2015eko martxoaren 12an.
Herrialde hautagaiaren estatus ofiziala dute Ipar Mazedoniako Jugoslaviako Errepublika ohiak (2009) eta Albaniak (2014). Halaber, aukera zabaldu da EBri etorkizunean atxiki dakizkion Bosnia-Herzegovina[25] eta Kosovo.
2014an ere Europar Batasuna-Ukraina Asoziazio Akordioa sinatu zen, 2022ko Ukrainako inbasioarekin berriro indarra hartu zuen akordioa[26]. 2013an Europar Batasuna-Georgia Asoziazio Akordioa sinatu zen.
Europar Batasunera sartzeko agendan ez dauden estatuak:
- Liechtenstein, Norvegia eta Suitza
- Mikroestatuak (Andorra, Monako, San Marino eta Vatikano Hiria)
- Ekialdeko Europako estatuak (Moldavia, Ukraina eta Bielorrusia)
- Estatu transkaukasiarrak (Georgia, Armenia eta Azerbaijan)
- Kazakhstan eta Errusia
- Cabo Verde, Israel eta Maroko
Europar Batasuna utzi dutenak
Erresuma Batua Europar Batasuneko kide izan da 1973az geroztik, baina 2016an elkartetik alde egitea erabaki zen erreferendum batean, eta EBtik irten zen da. Ofizialki 2020eko urtarrilaren 31an utzi zuen Europar Batasuna.
Geografia
Klima
Ingurumena
Erakundeak
Gaur egun Europar Batasuna bost erakundek gobernatzen dute. Europar Batasuna eratu duten hitzarmenetan ondoko hurrenkeran sortu ziren: Europako Parlamentua, Europar Batasuneko Kontseilua (Europar Kontseilua), Europako Batzordea, Europako Justizia Auzitegia eta Europako Kontu Auzitegia.
Europako Batzordea EBaren botere betearazlea da, eta lege-ekimenak zein Batasuneko eguneroko jarduna ditu bere gain. Kontseiluan ez bezala, non herrikideen ordezkariek norberaren interesen alde egin behar baituten, Komisioan Batasun osoaren interesak dira defenditzekoak. Halaber, europar integrazioaren bultzatzailea ere bada Komisioa. Orain 27 komisariok osatzen dute, herrikide banakoak, nork bere ardura politikoa duela. Komisioburua —gaur egun, Durão Barroso— eta gainerako komisarioak Kontseiluak aukeratzen ditu, parlamentuak berretsita.
Europar Batasuneko Parlamentuak botere legegilearen erdia osatzen du. Bost urtean behin, Europako herritarrek Parlamentuko 751 kideak hautatzen dituzte. Nahiz eta herrikideen arabera aukeratzen dituzten, biltzarrean alderdi politikoaren arabera (eta ez nazionalitatearen kontura) esertzen dira. Herrikide bakoitzak eserleku kopuru desberdina dauka, populazioaren arabera. Parlamentuko presidentearen aginpidea bi urte eta erdikoa da, beraz, legegintzaldi batean bi aukeraketa dituzte. Politikaren hainbat arlotan, Kontseiluarekin batera onesten ditu Parlamentuak legeak eta arauak (beste arlo batzuetan Kontseiluak baino ez du zeresana). Lisboako Itunaren azpian, Kontseiluak eta Parlamentuak elkarrekin jorratuko dituzten arloak handituko dira, eta, hortaz, Parlamentuaren papera garrantzitsuago bilakatuko da.
Europar Batasuneko Kontseiluak (hainbatetan Ministroen Kontseilua ere deituta) osatzen du EBeko botere legegilearen beste erdia. Erakunde bakarra den arren, praktikan Kontseilua biltzar txikiagotan bereizten da arloaren arabera, hala nola GAERC kanpo harremanetarako, edo ECOFIN politika ekonomikorako. Horrela, herrikide guztiek ordezkari bana (ministro mailakoa, orokorrean) bidaltzen dute arlo horretarako. Kontseilu burua txandakako presidentziaren arabera aldatzen da. Erabakiak hartzeko, herrikide bakoitzak boto kopuru desberdina dauka. Horrela, Alemaniak edo Frantziak 29na boto dituzte eta Maltak, 3 baino ez (guztira 345 boto dira). Erregulartasunik gabe biltzen dira urtean zehar, kanpo harremanak, ekonomiak eta nekazaritza arloetan izan ezik, hauetarako hilabetero biltzen baitira.
EBaren justizia-boterea Europako Justizia Auzitegiak eta Lehen Instantziako Epaitegiak osatzen dute. Batera Batasuna osatu duten hitzarmenak interpretatzen eta aplikatzen dituzte. Lehen Instantziako Epaitegiak gizabanakoen auziak hartzen ditu bere baitan batik bat, eta Justizia Epaitegiak herrikideek eta instituzioek eramandakoak jorratzen ditu.
Hizkuntzak
Europar Batasuneko hizkuntza ofizialak eta lan hizkuntzak 24 hauek dira: alemana, bulgariera, daniera, eslovakiera, esloveniera, gaztelania, ingelesa, errumaniera, estoniera, finlandiera, frantsesa, greziera, hungariera, irlandera, italiera, kroaziera, letoniera, lituaniera, maltera, nederlandera, poloniera, portugesa, suediera, txekiera. Dokumentu garrantzitsuak, hala nola lege testuak, hizkuntza ofizial horietako bakoitzera itzultzen dira.
Horiez gain, hiru hizkuntzok nolabait erdi ofizialak dira: euskara, galiziera eta katalana. Europar Batasuneko itunen itzulpen ofizialak egiten dira hizkuntza horietara, eta Europar Batasuneko herritarrek Batasuneko erakundeekiko korrespondentzia hizkuntza horietan izateko eskubidea dute.
Azkenik, badira inolako ofizialtasunik ez duten beste hizkuntza batzuk: bretainiera, erromantxea, frankoproventzera, frisiera, kaxubiera, korsikera, okzitaniera, samiera, sardiniera, eta abar.
Oharrak
- 2016an munduko populazioaren %7,3 bizi zen Europar Batasunean, baina Erresuma Batuak batasuna uztean gutxiago izango lirateke. Erresuma Batuak munduko populazioaren %0,9 dauka, beraz zenbakia %7tik behera egongo da.
- 2022ko Ukrainako inbasioaren ostean Suediak eta Finlandiak parte hartzea eskatu dute.
Erreferentziak
Kanpo estekak
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
