From Wikipedia, the free encyclopedia
Η ευλογιά ήταν μολυσματική ασθένεια που προσέβαλλε αποκλειστικά τον άνθρωπο και την προκαλούσαν δύο στελέχη ιών, ο Variola major ή ο Variola minor.[1] Η ασθένεια είναι γνωστή και με τη λατινική ονομασία Variola ή Variola vera, που παράγεται από το λατινικό various, που σημαίνει «με στίγματα» (στη συγκεκριμένη περίπτωση τα εξανθήματα που εμφανίζονται με την ασθένεια). Η ασθένεια στα αγγλικά αναφέρεται και ως «pox»[2] ή «κόκκινη πανούκλα».[3] Ο όρος «smallpox» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά στη Βρετανία τον 15ο αιώνα για να ξεχωρίσει την ευλογιά από τη σύφιλη (great pox). Η τελευταία διάγνωση ατόμου που προσεβλήθη από ευλογιά με φυσικό τρόπο καταγράφτηκε στις 26 Οκτωβρίου 1977.[4]
Η ευλογιά εντοπιζόταν κυρίως στα μικρά αιμοφόρα αγγεία του δέρματος, καθώς και του στόματος και του λαιμού. Στο δέρμα προκαλούσε χαρακτηριστικά ερυθηματώδη εξανθήματα και αργότερα φουσκάλες γεμάτες υγρό. Ο ιός V. major προκαλούσε πιο σοβαρή μορφή της νόσου και είχε συνολικό ποσοστό θνησιμότητας 30-35%. Ο V. minor προκαλούσε μια πιο ήπια μορφή ευλογιάς, που θανάτωνε περίπου το 1% των προσβαλλόμενων.[5][6] Οι μακροπρόθεσμες επιπλοκές από την μόλυνση με τον V. major συμπεριλάμβαναν χαρακτηριστικές ουλές, συνήθως στο πρόσωπο, που απαντώνταν περίπου στο 65-85% των επιζώντων.[7] Λιγότερο συχνές επιπλοκές ήταν η τύφλωση, από ελκώσεις στον κερατοειδή, και η παραμόρφωση των άκρων λόγω αρθρίτιδας και οστεομυελίτιδας, και παρουσιάζονταν περίπου στο 2-5% των περιπτώσεων.
Η ευλογιά πιστεύεται ότι άρχισε να προσβάλλει τον άνθρωπο περίπου το 10.000 π.Χ..[8] Η πρώτη φυσική απόδειξη της ύπαρξής της είναι ίσως τα φλυκταινώδη εξανθήματα που παρατηρήθηκαν στο μουμιοποιημένο σώμα του Φαραώ Ραμσή V της Αιγύπτου.[9] Η ασθένεια προκαλούσε το θάνατο σε περίπου 400.000 Ευρωπαίους κάθε χρόνο κατά το 18ο αιώνα (ανάμεσα στους οποίους πέντε εν ενεργεία μονάρχες) και ήταν υπεύθυνη για το ένα τρίτο του συνόλου των τυφλώσεων.[5] Ένα ποσοστό ανάμεσα στο 20-60% όσων προσβάλλονταν -και πάνω από το 80% των παιδιών- πέθαιναν.[10] Η ευλογιά ήταν επίσης υπεύθυνη για την κατάρρευση του πολιτισμού των Ίνκας καθώς και της αποδυνάμωσης της αυτοκρατορίας των Αζτέκων, όπως και για το θάνατο ενός πολύ μεγάλου αριθμού ιθαγενών της βόρειας Αμερικής. Ο αριθμός των θυμάτων ήταν τεράστιος και η εξάπλωση της ευλογιάς ταχύτατη γιατί η ασθένεια ήταν άγνωστη στην αμερικανική ήπειρο· την έφεραν εκεί οι Ισπανοί κονκισταδόρες.[εκκρεμεί παραπομπή]
Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα υπολογίζεται ότι η ευλογιά προκάλεσε 300-500 εκατομμύρια θανάτους.[11][12][13] Στις αρχές της δεκαετίας του '50 υπολογίζεται ότι εμφανίζονταν περίπου 50 εκατομμύρια περιστατικά κάθε χρόνο παγκοσμίως.[14] Το 1967 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολόγιζε ότι εκείνη τη χρονιά 15 εκατομμύρια άνθρωποι προσβλήθηκαν από την ασθένεια και 2 εκατομμύρια πέθαναν.[14] Μετά από επιτυχημένα προγράμματα εμβολιασμού κατά τη διάρκεια των 19ου και 20ου αιώνα, ο ΠΟΥ ανακοίνωσε την εξάλειψη της ευλογιάς το 1980. Μέχρι σήμερα, η ευλογιά είναι η μοναδική νόσος του ανθρώπου που έχει εξαλειφθεί πλήρως.[15] Σήμερα, ο ιός της ευλογιάς δεν απαντά ελεύθερος στη φύση. Ο ΠΟΥ, παρόλο που είχε εξαγγείλει την καταστροφή των τελευταίων γνωστών δειγμάτων του ιού, το 2002 αποφάσισε να τα διατηρήσει για ερευνητικούς σκοπούς, καθώς και για την περίπτωση που ξεσπάσει μια μελλοντική επιδημία. Τα δείγματα του ιού διατηρούνται σε δυο μόνο σημεία, στο Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (CDCC) στις ΗΠΑ και το Κρατικό Κέντρο Βιοτεχνολογίας του Κόλτσοβο, στη Ρωσία, όπου φυλάσσονται από στρατιωτική δύναμη ενός συντάγματος. Στο Κόλτσοβο παλαιότερα ο ιός της ευλογιάς είχε παρασκευαστεί και ως βιολογικό όπλο.
Υπήρχαν δύο κλινικές μορφές της ευλογιάς. Η Variola major, προκαλούσε την πιο κοινή και σοβαρή λοίμωξη, με υψηλό πυρετό και εκτεταμένα εξανθήματα. Η Variola minor, ήταν λιγότερο συχνή και σοβαρή με ιστορικά καταγεγραμμένα ποσοστά θανάτων 1%.[16] Ασυμπτωματικές μολύνσεις από τον ιό της ευλογιάς έχουν καταγραφεί αλλά ιδιαίτερα σπάνια. Επιπλέον, μια μορφή της ευλογιάς η οποία ονομάζεται variola sine eruptione (ευλογιά χωρίς εξανθήματα) παρατηρήθηκε σε εμβολιασμένα άτομα. Αυτή η μορφή χαρακτηρίζονταν από πυρετό, μετά την περίοδο επώασης του ιού, και μπορούσε να επιβεβαιωθεί μόνο με την εύρεση αντισωμάτων εναντίων του ιού ή σπανιότερα, με την απομόνωσή του.[17]
Φαίνεται να έχει εξελιχθεί από ένα αφρικανικό τρωκτικό. Εμφανίστηκε όμως πριν από χιλιάδες χρόνια. Επιδημίες ευλογιάς εμφανίζονταν επί χιλιάδες χρόνια σε ολόκληρο τον κόσμο. Ωστόσο σήμερα, μετά από μια παγκόσμια, επιτυχημένη εκστρατεία (με στόχο την οριστική εξαφάνιση της ασθένειας από ολόκληρο το πλανήτη) μέσω ενός προγράμματος μαζικών και εντατικών εμβολιασμών, υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η ασθένεια έχει εξαλειφθεί παντού.
Το τελευταίο κρούσμα ευλογιάς στη Γη εμφανίστηκε στη Σομαλία το 1977. Ο εμβολιασμός σταμάτησε το 1980. Την ίδια εποχή σταμάτησε ο προληπτικός εμβολιασμός σε ολόκληρο τον κόσμο, αφού η ασθένεια πλέον κηρύχτηκε εκριζωμένη.
Μετά από την εκστρατεία εκρίζωσης, ο ιός διατηρείται μόνο σε δύο εργαστήρια στον κόσμο, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Ρωσική Κοινοπολιτεία. Ωστόσο, υπάρχουν πληροφορίες ότι τρομοκρατικές ομάδες μπορεί να κατέχουν ποσότητες του ιού της ευλογιάς, με σκοπό να τις χρησιμοποιήσουν σε πολιτικές ή τρομοκρατικές ενέργειες. Σήμερα όμως, τόσο οι διεθνείς οργανισμοί όσο και οι κυβερνήσεις των περισσότερων χωρών του κόσμου συνεργάζονται στενά για την αντιμετώπιση τέτοιων δυνητικών απειλών.
Η ευλογιά είναι άκρως μολυσματική, αλλά εξαπλώνεται αργά και είναι λιγότερο διαδεδομένη από ορισμένες άλλες ασθένειες. Αυτό οφείλεται στο ότι η μετάδοση απαιτεί στενή επαφή και την πρωθύστερη εμφάνιση του εξανθήματος. Το ποσοστό της μόλυνσης επηρεάζεται επίσης από τη μικρή διάρκεια της μολυσματικής φάσης. Στις εύκρατες ζώνες, ο αριθμός των μολύνσεων της ευλογιάς ήταν υψηλότερος κατά την διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης. Στις τροπικές ζώνες, όπου οι εποχιακές διακυμάνσεις είναι λιγότερο εμφανείς, η ασθένεια ενδημεί σε όλη τη διάρκεια του έτους.
Η περίοδος επώασης μεταξύ της μόλυνσης και της εμφάνισης της νόσου, είναι περίπου 12 ημέρες. Όταν εισπνέεται, ο ιός εισβάλει στη στοματοφαρυγγική χώρα ή στον αναπνευστικό βλεννογόνο και από εκεί μεταναστεύει στους περιφερειακούς λεμφαδένες και αρχίζει να πολλαπλασιάζεται. Στην αρχική φάση της ανάπτυξης, ο ιός φαίνεται να κινείται από κύτταρο σε κύτταρο αλλά από τη 12η ημέρα η λύση πολλών κυττάρων έχει ως αποτέλεσμα ο ιός να απελευθερώνεται σε μεγάλες ποσότητες στο αίμα. Ένα δεύτερο κύμα πολλαπλασιασμού λαμβάνει χώρα στον σπλήνα, στον μυελό των οστών και στους λεμφαδένες. Τα αρχικά συμπτώματα είναι παρόμοια με άλλες ιογενείς ασθένειες, όπως η γρίπη και το κοινό κρυολόγημα, με πυρετό τουλάχιστο 38,5ο C, μυϊκούς πόνους, κακουχία, πονοκέφαλο και κατάπτωση του οργανισμού. Καθώς εμπλέκεται και το πεπτικό σύστημα, συχνά υφίστανται συμπτώματα όπως ναυτία, έμετος και οσφυαλγία. Το πρόδρομο αυτό στάδιο διαρκεί συνήθως 2-4 ημέρες. Μετά από 12-15 ημέρες οι πρώτες ορατές αλλοιώσεις (μικρές κοκκινωπές κηλίδες) εμφανίζονται στον βλεννογόνο του στόματος, τη γλώσσα, την υπερώα και τον φάρυγγα, ενώ η θερμοκρασία πέφτει σχεδόν σε φυσιολογικά επίπεδα. Αυτές οι αλλοιώσεις μεγαλώνουν ταχύτατα και σπάζοντας απελευθερώνουν μεγάλες ποσότητες του ιού στο σάλιο.[18] Ο ιός επιτίθεται στη συνέχεια στα κύτταρα του δέρματος, προκαλώντας τα γνωστά εξανθήματα (κηλίδες) που είναι χαρακτηριστικά της νόσου. Οι πρώτες δερματικές αλλοιώσεις αρχίζουν να εμφανίζονται 24 με 48 ώρες μετά τις βλάβες στους βλεννογόνους. Συνήθως οι πρώτες κηλίδες εμφανίζονται στο μέτωπο και στη συνέχεια εξαπλώνονται σε όλο το πρόσωπο και στα κοντινά τμήματα των άκρων, του κορμού και τέλος στα περιφερειακά τμήματα των άκρων. Η διαδικασία δε διαρκεί περισσότερο από 24 με 36 ώρες, μετά την οποία δεν εμφανίζονται νέες βλάβες.[18] Σε αυτό το σημείο η ασθένεια μπορεί να ακολουθήσει διαφορετική πορεία. Με βάση της τέσσερις διαφορετικές πορείες που μπορεί να ακολουθηθούν έχει γίνει η κατάταξη κατά Rao:[19] τυπική, μεταβαλλόμενη, κακοήθης ή επίπεδη και αιμορραγική. Ιστορικά, η ευλογιά έχει συνολικό ποσοστό θνησιμότητας περίπου 30%, ωστόσο η κακοήθης και η αιμορραγική μορφή είναι σχεδόν πάντοτε θανατηφόρες.[20]
Ενενήντα τοις εκατό ή περισσότερο των περιπτώσεων ευλογιάς στα μη εμβολιασμένα άτομα που έχουν τη συνήθη τύπο.[17] Σε αυτή τη μορφή της νόσου, τη δεύτερη ημέρα του εξανθήματος οι κηλίδες μετατρέπονται σε βλατίδες. Μετά την τρίτη ή τέταρτη ημέρα οι βλατίδες γεμίζουν με ένα ιριδίζον υγρό και μετατρέπονται σε κυστίδια. Αυτό το υγρό γίνεται αδιαφανές και θολό μέσα σε 24-48 ώρες, δίνοντάς τους την εμφάνιση φλυκταινών. Ωστόσο, οι φλύκταινες αυτές γεμίζουν με τμήματα ιστού και όχι με πύον.[18] Η κατανομή του εξανθήματος είναι πυκνότερη στο πρόσωπο, στα άκρα και στα περιφερικά τμήματα (παλάμες των χεριών και πέλματα των ποδιών) από ότι στον κορμό. Έως την έκτη με έβδομη ημέρα, όλες οι δερματικές αλλοιώσεις μετατρέπονται σε φλύκταινες. Επτά έως δέκα ημέρες μετά οι φλύκταινες ωριμάζουν και φτάνουν στο μέγιστο μέγεθός τους. Οι φλύκταινες είναι βαθιά ριζωμένες στο χόριο, δίνοντας την αίσθηση μικρής χάντρας κάτω από τό δέρμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι φυσαλίδες ενώνονται μεταξύ τους προκαλώντας έτσι ένα συσσωρευμένο εξάνθημα, ώσπου αρχίζουν να αποκολλώνται από τα εξωτερικά στρώματα του δέρματος από την υποκείμενη σάρκα. Οι διαρροές υγρού από τις φλύκταινες έχουν ως αποτέλεσμα μέχρι το τέλος της δεύτερης εβδομάδας το ξεφούσκωμα, το στέγνωμά τους και τη δημιουργία εφελκίδων (κρούστας). Μετά από 16-20 ημέρες η κρούστα έχει καλύψει όλες τις πρώην φλύκταινες και καθώς ξεφλουδίζει αφήνει στη θέση τους αποχρωματισμένες ουλές.[21] Η συγκεκριμένη μορφή σε μια σειρά περιστατικών είχε συνολικό ποσοστό θνησιμότητας περίπου 62%.[17]
Η μορφή αυτή εμφανίζεται κυρίως σε άτομα τα οποία έχουν εμβολιαστεί. Είναι λιγότερο σοβαρή από την τυπική μορφή. Συνήθως δεν εμφανίζεται πυρετός κατά τη διάρκεια εξέλιξης των εξανθημάτων. Οι δερματικές βλάβες τείνουν να είναι λιγότερες και εξελίσσονται ταχύτερα. Περισσότερο επιφανειακή και λιγότερο ομοιόμορφη στην κατανομή της από την τυπική μορφή,[21] είναι σπανιότερη και σχεδόν ποτέ μοιραία. Η μορφή αυτή συγχέεται ευκολότερα με την ανεμοβλογιά.[17]
Σε αυτή τη μορφή ευλογιάς (ονομάζεται επίσης επίπεδη μορφή), οι βλάβες παραμένουν σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με το δέρμα αν και τα κυστίδια σχηματίζονται με τον συνήθη τρόπο. Είναι άγνωστο γιατί ορισμένοι άνθρωποι εμφανίζουν αυτή τη μορφή. Ιστορικά, αντιπροσωπεύουν το 5-10% των περιπτώσεων και η πλειονότητα (72%) ήταν παιδιά.[22] Η κακοήθης ευλογιά συνοδεύεται από μια σοβαρή πρόδρομη φάση που διαρκεί 3-4 ημέρες, με παρατεταμένο υψηλό πυρετό και σοβαρή τοξιαναιμία. Τα εξανθήματα στη γλώσσα και στον ουρανίσκο είναι εκτεταμένα. Οι δερματικές βλάβες ωριμάζουν αργά και από την έβδομη ή όγδοη ημέρα φαίνεται να «θάβονται» στο δέρμα (επίπεδη μορφή). Αντίθετα με την τυπική μορφή, τα κυστίδια περιέχουν μικρή ποσότητα υγρού και είναι απάλά και βελούδινα στην αφή ενώ μπορεί να αιμορραγούν. Η κακοήθης μορφή είναι σχεδόν πάντοτε θανατηφόρα.[17]
Η αιμορραγική ευλογιά είναι μια σοβαρή μορφή της νόσου η οποία συνοδεύεται από εκτεταμένη αιμορραγία στο δέρμα, τους βλεννογόνους και τη γαστρεντερική οδό. Η μορφή αυτή αναπτύσσεται σε περίπου 2% των συνολικών λοιμώξεων και εμφανίζεται κυρίως σε ενήλικες.[17] Στην αιμορραγική ευλογιά δε δημιουργούνται φουσκάλες αλλά το δέρμα παραμένει λείο. Αντ' αυτού υπάρχει αιμορραγία κάτω από το δέρμα, καθιστώντας το, οπτικά, σαν απανθρακωμένο και μαύρο.[17] Γι' αυτόν τον λόγο η μορφή αυτή της νόσου είναι γνωστή και ως μαύρη ευλογιά.[23] Στην αρχή, τη δεύτερη με τρίτη ημέρα, εμφανίζεται αιμορραγία η οποία μετατρέπει το ασπράδι των ματιών σε βαθύ κόκκινο. Επίσης παράγει ένα σκοτεινό ερύθημα, πετέχειες, αιμορραγία στον σπλήνα, τους νεφρούς, στους μύες και σπανιότερα στο επικάρδιο, το ήπαρ, τους όρχεις, τις ωοθήκες και την ουροδόχο κύστη. Ο θάνατος επέρχεται συνήθως ξαφνικά ανάμεσα στην πέμπτη με έβδομη ημέρα της ασθένειας, ενώ ασήμαντες μόνο βλάβες στο δέρμα είναι παρούσες. Μια μεταγενέστερη μορφή της νόσου εμφανίζεται σε ασθενείς που επιβιώνουν για 8-10 ημέρες. Οι ασθενείς σε πρώιμο στάδιο της νόσου εμφανίζουν μείωση των παραγόντων πήξης (π.χ. αιμοπετάλια, προθρομβίνη και σφαιρίνη) και αύξηση στην κυκλοφορούσα αντιθρομβίνη. Ασθενείς στο τελευταίο στάδιο δείχνουν να έχουν σημαντική θρομβοπενία. Ωστόσο η ανεπάρκεια των παραγόντων πήξης είναι λιγότερο σοβαρή. Κάποιοι ασθενείς στο τελευταίο στάδιο παρουσιάζουν αυξημένη αντιθρομβίνη.[18] Αυτή η μορφή της ευλογιάς είναι συνήθως θανατηφόρα.[17]
.png)
Η ασθένεια της ευλογιάς προκαλείται από τον ομώνυμο ιό της ευλογιάς ο οποίος ανήκει στο γένος Orthopoxvirus, της οικογένειας Poxviridae και υποοικογένειας chordopoxvirinae. Είναι ένας μεγάλος σε μέγεθος ιός, με μορφή «τούβλου» και διαστάσεις 244-270 nm με 302-350 nm περίπου.[24] Το γονιδίωμά του είναι ένα απλό γραμμικό μόριο DNA 186 kbp και περιλαμβάνει ένα βρόχο φουρκέτας σε κάθε άκρο.[25][26] Τα δυο βασικά στελέχη ευλογιάς είναι το Variola major και το Variola minor.
Τέσσερις Orthopoxvirus μπορούν να μολύνουν τους ανθρώπους: ο ιός της ευλογιάς, ο ιός της δαμαλίτιδας (VACV ή VV), ο ιός της ευλογιάς των αγελάδων και ιός pox των πιθήκων. Ο ιός της ευλογιάς μολύνει μόνο τους ανθρώπους στη φύση, αν και πρωτεύοντα θηλαστικά και άλλα ζώα έχουν μολυνθεί σε εργαστηριακό περιβάλλον. Οι ιοί της δαμαλίτιδας, των αγελάδων και των πιθήκων, μπορούν να μολύνουν ανθρώπους και άλλα ζώα στη φύση.[17]
Ο κύκλος ζωής των ιών pox είναι περίπλοκος καθώς έχουν διάφορες μολυσματικές μορφές με διαφορετικούς τρόπους εισόδου στα κύτταρα. Οι ιοί pox είναι οι μοναδικοί DNA ιοί οι οποίοι αντιγράφουν το γενετικό τους υλικό στο κυτταρόπλασμα και όχι στον πυρήνα. Για τον πολλαπλασιασμό τους οι ιοί pox παράγουν μια ποικιλία από εξειδικευμένες πρωτεΐνες που δεν παράγονται από άλλους ιούς DNA, με πιο σημαντική μια DNA-εξαρτώμενη RNA πολυμεράση. Τόσο οι μορφές με έλυτρο όσο και αυτές χωρίς έλυτρο είναι μολυσματικές. Το ιικό περίβλημα είναι κατασκευασμένο από τροποποιημένες μεμβράνες των κυστιδίων Golgi και περιέχουν ειδικά ιικά πολυπεπτίδια, συμπεριλαμβανομένης και αιμοσυγκολλητίνης.[25] Η μόλυνση είτε από το Variola major είτε από το Variola minor παρέχει ανοσία απέναντι στην άλλη μορφή.[18]
Η μετάδοση της νόσου γίνεται μέσω της εισπνοής των αερομεταφερόμενων ιών της ευλογιάς, συνήθως από σταγονίδια από τη στοματική τη ρινική κοιλότητα ή από τον βλεννογόνο του φάρυγγα ενός μολυσμένου ατόμου. Για να μεταδοθεί η ευλογιά από άτομο σε άτομο απαιτείται άμεση και παρατεταμένη επαφή (πρόσωπο με πρόσωπο) και απόσταση μικρότερη των 180 εκ. αλλά μπορεί να μεταδοθεί μετά από επαφή με σωματικά υγρά ασθενούς που πάσχει από ευλογιά (αίμα, υγρό από τις φυσαλίδες του εξανθήματος, σάλιο κλπ) ή με μολυσμένα προσωπικά αντικείμενα του ασθενούς (ρούχα, κλινοσκεπάσματα κλπ.). Σπανιότερα, η ευλογιά μπορεί να μεταδοθεί μέσω του αέρα σε κλειστούς χώρους, όπως σε κτίρια, μέσα μαζικής μεταφοράς κλπ.[16] Μόνο οι άνθρωποι μπορούν να μεταδώσουν τον ιό σε άλλα άτομα. Δεν είναι δυνατή η μετάδοση του ιού από έντομα ή ζώα. Ο ιός μπορεί να διαπεράσει τον πλακούντα, αλλά η συχνότητα συγγενούς ευλογιάς είναι σχετικά χαμηλή.[18] Η ευλογιά δεν είναι ιδιαίτερα μολυσματική την πρόδρομη περίοδο. Ένας ασθενής με ευλογιά είναι μολυσματικός από τη στιγμή της εμφάνισης του εξανθήματος και παραμένει μολυσματικός σε όλη τη διάρκεια της ασθένειας, αλλά πιο συχνά κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας του εξανθήματος, όταν οι περισσότερες δερματικές βλάβες είναι ακόμα άθικτες.[17] Στο στάδιο αυτό όμως, ο ασθενής είναι ήδη σε πολύ βαριά κατάσταση, οπότε δεν είναι πιθανόν να μετακινείται και να διασπείρει την ασθένεια στον υπόλοιπο πληθυσμό, εκτός ίσως από την οικογένειά του. Η μολυσματικότητα ελαττώνεται σε 7-10 μέρες, όταν δημιουργείται η κρούστα επάνω στις πληγές αλλά ο ασθενής παραμένει μολυσματικός μέχρι την στιγμή που θα εξαφανιστεί τελείως η κρούστα.[27]
Η ευλογιά αν και ιδιαίτερα μεταδοτική, γενικά εξαπλώνεται πιο αργά από ότι κάποιες άλλες ιογενείς ασθένειες, ίσως γιατί απαιτεί στενή επαφή και μπορεί να μεταδοθεί κυρίως μετά την εμφάνιση των εξανθημάτων. Το συνολικό ποσοστό της μόλυνσης επηρεάζεται επίσης από τη μικρή διάρκεια του μολυσματικού σταδίου. Στις εύκρατες περιοχές, ο αριθμός των μολύνσεων ευλογιάς ήταν υψηλότερος κατά τη διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης. Στις τροπικές περιοχές η εποχική διακύμανση ήταν λιγότερο εμφανής και η ασθένεια ήταν παρούσα καθ' όλη τη χρονιά.[17] Η ηλικιακή κατανομή των λοιμώξεων εξαρτώνταν από την επίκτητη ανοσία. Ο εμβολιασμός αν και προσδίδει ανοσία, αυτή φαίνεται πως είναι παροδική και τα άτομα που έχουν πιο πρόσφατα εμβολιαστεί, δεν φαίνεται να έχουν ανοσία.[18] Στην περίπτωση της ευλογιάς δεν υπάρχει κατάσταση ασυμπτωματικού φορέα.[17]
Ο κλινικός ορισμός της ευλογιάς γίνεται με την οξεία εμφάνιση πυρετού (άνω των 38,3οC) που ακολουθείται από αναφυλαξία και βαθιές εκτεταμένες φλύκταινες στο ίδιο στάδιο ανάπτυξης, χωρίς άλλη προφανή αιτία.[17] Αν παρατηρηθεί αυτή η κλινική εικόνα, η ευλογιά μπορεί να επιβεβαιωθεί με τους κατάλληλους εργαστηριακούς ελέγχους.
Μικροσκοπικά, οι ιοί της ευλογιάς, παράγουν χαρακτηριστικά κυτταροπλασματικά έγκλειστα, τα πιο σημαντικά εκ των οποίων ονομάζονται σωμάτια Guarnieri και αποτελούν τις περιοχές αναδιπλασιασμού του ιού. Τα σωμάτια Guarnieri, ταυτοποιούνται εύκολα με βιοψίες δέρματος αφού χρωματιστούν με αιματοξυλίνη και ηωσίνη καθώς εμφανίζονται ως ροζ σταγόνες. Βρίσκονται σε όλες τις μολύνσεις του ιού της ευλογιάς αλλά η απουσία τους δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον αποκλεισμό της νόσου.[28] Η διάγνωση της λοίμωξης από Orthopoxvirus μπορεί επίσης να γίνει γρήγορα με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, εξετάζοντας το υγρος που περιέχουν οι φλύκταινες ή οι εφελκίδες. Ωστόσο όλοι οι orthopoxvirus εμφανίζουν παρόμοια μορφή σχήματος «τούβλου».[18]
Η οριστική εργαστηριακή αναγνώριση του ιού της ευλογιάς περιλαμβάνει την ανάπτυξη του ιού σε χοριοαλλαντοϊκή μεμβράνη (από έμβρυο κοτόπουλου) και εξέταση των βλαβών που προκύπτουν σε καθορισμένες θερμοκρασίες.[29] Τα στελέχη μπορούν να χαρακτηριστούν με τη βοήθεια της αλυσιδωτής αντίδρασης της πολυμεράσης (PCR) και με ανάλυση RFLP. Ορολογικές δοκιμασίες όπως και η χρήση ELISA για τη μέτρηση των ειδικών ανοσφαιρινών της ευλογιάς και των αντιγόνων, έχουν επίσης αναπτυχθεί για να βοηθήσουν στη διάγνωση της νόσου.[30]
Το διάστημα μετά την εκρίζωση της ευλογιάς, η ανεμοβλογιά συχνά συγχέεται με την ευλογιά. Μπορούν όμως να διακριθούν με διάφορες μεθόδους. Σε αντίθεση με την ευλογιά, η ανεμοβλογιά δεν επηρεάζει κατά κανόνα τις παλάμες και τα πέλματα. Επιπλέον, στην ανεμοβλογιά παρατηρούνται φλύκταινες διαφορετικού μεγέθους όπου οφείλονται στις διακυμάνσεις του χρονικού του εξανθήματος ενώ στην ευλογιά οι φλύκταινες έχουν σχεδόν όλες το ίδιο μέγεθος δεδομένου ότι η ιογενής επίδραση προχωρά πιο ομοιόμορφα. Υπάρχουν διάφορες εργαστηριακές μέθοδοι για την ανίχνευση της ανεμοβλογιάς και την αξιολόγηση των ύποπτων κρουσμάτων ευλογιάς.[17]
Η πρώτη μορφή πρόληψης για την ευλογιά πιθανώς να ασκούνταν στην Ινδία ήδη από το 1000 π.Χ..[31] Η διαδικασία περιελάμβανε είτε ρινική εμφύσηση σκόνης από κρούστες ευλογιάς είτε ξύσιμο μιας βλάβης και τοποθέτησης του υλικού υποδόρια στο άτομο που ήθελαν να ανοσοποιήσουν. Ωστόσο η ιδέα ότι η διαδικασία αυτή πρωτοχρησιμοποιήθηκε στην Ινδία αμφισβητείται καθώς λίγα ιατρικά σανσκριτικά κείμενα την αναφέρουν.[32] Παρόμοιες αναφορές προσπαθειών ανοσοποίησης κατά της ευλογιάς έχουν βρεθεί στην Κίνα ήδη από τα τέλη του 10ου αιώνα και η διαδικασία ήταν ευρέως γνωστή το 16ο αιώνα, κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Μινγκ.[33] Αν η διαδικασία ήταν επιτυχής, το άτομο παρουσίαζε μακροχρόνια ανοσία απέναντι στην ευλογιά. Όμως, επειδή το άτομο είχε προσβληθεί από τον ιό της ευλογιάς, μπορούσε να τη μεταδώσει σε άλλους. Το ποσοστό θνησιμότητας της μεθόδου αυτής ήταν 0,5-2%, σημαντικά μικρότερο από αυτό της ίδιας της ασθένειας.[17]
Η λαίδη Mary Wortley Montagu, κατά τη διάρκεια της παραμονής της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, στην Κωνσταντινούπολη όταν το 1716 ήταν επιδημία ευλογιάς πήγε τον γιο της στον ιατρό Εμμανουήλ Τιμόνη, ο οποίος του έκανε τον ήδη από το 1701 εφαρμοζόμενο εμβολιασμό, τον λεγόμενο ευλογιασμό, με καλά αποτελέσματα και τη διαδικασία αυτή και την περιέγραψε λεπτομερώς σε επιστολές της και την υποστήριξε με ενθουσιασμό όταν επέστρεψε στην Αγγλία το 1718.[34] Ο Τιμόνης εφάρμοζε τον εμβολιασμό στην Κωνσταντινούπολη και είχε δημοσιεύσει στο Αγγλικό περιοδικό Philosophical Transactions του 1714 τη μέθοδο εμβολιασμού για την προστασία από την ευλογιά. Στο ίδιο περιοδικό δημοσιεύθηκε και το άρθρο του Ιάκωβου Πυλαρινού για τον εμβολιασμό κατά της ευλογιά και την επόμενη χρονιά το 1715 το εξέδωσε στη Βενετία με τίτλο "Nova et tuta Variolas excytandi per transplantasionem methodus". Το 1721 ο Cotton Mather και οι συνεργάτες του προκάλεσαν διαμάχες στη Βοστώνη, όταν την εφάρμοσε σε εκατοντάδες άτομα ο Zabdiel Boylston (1680-1766) και είχε εκδώσει σε βιβλίο τις μελέτες των Τιμόνη και Πυλαρινού, που είχαν δημοσιευθεί στο Philosophical Transactions του 1714. Το 1796 ο Έντουαρντ Τζέννερ (Edward Jenner), ένας γιατρός στο Μπέρκλεϊ του Γκλωστερσάιρ, στην αγροτική Αγγλία, τροποποίησε τη μέθοδο αυτή παίρνοντας υλικό προς εμβολιασμό όχι από άνθρωπο νοσούντα αλλά από τα εξανθήματα αγελάδας, ο ιός που ανήκε στην ίδια οικογένεια με αυτόν της ευλογιάς και προκαλούσε την ασθένεια του δαμαλισμού στις αγελάδες. Η διαδικασία ήταν πιο ασφαλής από την προηγούμενη και το άτομο δεν μετέδιδε την ασθένεια. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα ο ιός της δαμαλίτιδας που χρησιμοποιούνταν για τον εμβολιασμό αντικαταστάθηκε από τον ίδιο τον ιό της ευλογιάς.
Η τρέχουσα σύνθεση του εμβολίου της ευλογιάς είναι ένα παρασκεύασμα ζώντος ιού του μολυσματικού ιού της δαμαλίτιδας. Το εμβόλιο χορηγείται χρησιμοποιώντας μια διχαλωτή βελόνα η οποία βυθίζεται στο διάλυμα του εμβολίου. Η βελόνα χρησιμοποιείται για να τρυπηθεί το δέρμα (συνήθως το άνω τμήμα του βραχίονα) αρκετές φορές μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Αν είναι επιτυχής, ένα κόκκινο σημάδι και φαγούρα αναπτύσσεται στην περιοχή του εμβολίου μέσα σε 3-4 ημέρες. Κατά την πρώτη εβδομάδα, στην περιοχή εφαρμογής αναπτύσσεται μια μεγάλη φυσαλίδα (ονομάζεται «κυστίδιο του Jenner») το οποίο γεμίζει με πύον και στη συνέχεια αρχίζει να στεγνώνει και να ξεραίνεται τη δεύτερη εβδομάδα. Η εφελκίδα πέφτει την τρίτη εβδομάδα αφήνοντας μια μικρή ουλή.[35] Τα αντισώματα που παράγονται από το εμβόλιο της ευλογιάς παρέχουν προστασία και για τις υπόλοιπες μορφές των orthopoxvirus, όπως του δαμαλισμού, της ευλογιάς των αγελάδων και των πιθήκων. Τα αντισώματα ανιχνεύονται 10 ημέρες μετά τον πρώτο εμβολιασμό και 7 μετά τον επανεμβολιασμό. Ιστορικά, το εμβόλιο παρείχε προστασία στο 95% των εμβολιαζόμενων ατόμων.[36] Η μέγιστη προστασία διαρκούσε 3-5 χρόνια από τη στιγμή του εμβολιασμού και στη συνέχεια μειώνονταν. Σε περίπτωση επανεμβολιασμού ή προστασία διαρκούσε περισσότερο. Μελέτες στην Ευρώπη στις δεκαετίες του 1950 και 1960 έδειξαν ότι το ποσοστό θνησιμότητας μεταξύ των ατόμων που είχαν εμβολιαστεί πριν από 10 χρόνια και στη συνέχεια εκτέθηκαν στον ιό ήταν 1,3%, 7%, μεταξύ εκείνων που εμβολιάστηκαν πριν 11-20 χρόνια και 11% μεταξύ αυτών που εμβολιάστηκαν πριν 20 και περισσότερα χρόνια. Αντίστοιχα το 52% των μη εμβολιαζόμενων ατόμων πέθαναν.[37] Για το εμβόλιο της ευλογιάς έχουν αναφερθεί ορισμένες παρενέργειες. Έτσι περίπου 1 στα 1.000 άτομα που εμβολιάζονταν για πρώτη φορά παρουσίαζαν σοβαρή, αλλά μη απειλητική για τη ζωή, αλλεργική αντίδραση στο σημείο του εμβολιασμού (πολύμορφο ερύθημα), εξάπλωση του ιού της δαμαλίτιδας σε άλλα μέρη του σώματος και μετάδοσή του σε άλλα άτομα. Δυνητικά απειλητικές για τη ζωή αντιδράσεις σημειώθηκαν σε 14 έως 500 άτομα ανά εκατομμύριο εμβολιαζόμενων για πρώτη φορά ανθρώπων. Με βάση την εμπειρία του παρελθόντος, εκτιμάται ότι 1 με 2 άτομα ανά 1 εκατομμύριο (0,000198%) που λαμβάνουν το εμβόλιο μπορεί να πεθάνουν ως αποτέλεσμα, της περισσότερες φορές, μεταεμβολιακής εγκεφαλίτιδας ή σοβαρής νέκρωσης στην περιοχή του εμβολιασμού (προοδευτική ευλογιά).[36] Λαμβάνοντας υπόψη αυτούς τους κινδύνους και πως η ασθένεια είχε ουσιαστικά εξαλειφθεί σε ποσοστά μικρότερα από αυτά των θανάτων από τον ίδιο τον εμβολιασμό, η πρακτική ανοσοποίησης στον ιό εγκαταλείφθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1972 και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες στις αρχές της δεκαετίας του 1970.[4][38] Ο εμβολιασμός ρουτίνας των εργαζομένων στον τομέα υγείας διεκόπη στις ΗΠΑ το 1976 και μεταξύ των νεοσύλλεκτων στρατιωτών, το 1990 (αν και το στρατιωτικό προσωπικό στη Μέση Ανατολή και στην Κορέα, εξακολουθούν να λαμβάνουν το εμβόλιο[39]). Μέχρι το 1986 ο εμβολιασμός ρουτίνας είχε σταματήσει σε όλες τις χώρες[4] και πλέον συνιστάται μόνο στους εργαζόμενους σε εργαστήρια για να τους προστατεύσει από τον κίνδυνο έκθεσης στον ιό λόγω της εργασίας τους.[17]
Ο εμβολιασμός μέσα σε τρεις ημέρες από την έκθεση στον ιό μπορεί να αποτρέψει ή να μειώσει σημαντικά τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων της ευλογιάς στη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων. Ο εμβολιασμός 4-7 ημέρες μετά την έκθεση μπορεί να προσφέρει κάποια προστασία από τη νόσο ή μπορεί να τροποποιήσει τη σοβαρότητά της.[36] Εκτός από τον εμβολιασμό η θεραπεία ήταν εντελώς συμπτωματική και κυρίως υποστηρικτική με αντιπυρετικά, συχνό λουτρό, φροντίδα των τραυμάτων, έλεγχος λοιμώξεων και πιθανή βοήθεια αναπνευστήρα. Στις επίπεδες πληγές κατά την αιμορραγική μορφή της ασθένειας χρησιμοποιούνταν οι ίδιες θεραπείες που χρησιμοποιούνταν και για τη θεραπεία της καταπληξίας. Σε ορισμένους ασθενείς εφαρμόζονταν, ανάλογα με τις δερματικές βλάβες, θεραπείες αντίστοιχες με αυτές που χρησιμοποιούνται σε ασθενείς με εγκαύματα.[40]
Η ουσία τεκοβιριμάτη έχει εγκριθεί για χρήση στη νόσο. Χορηγείται από το στόμα και δρα παρεμποδίζοντας την πρωτεΐνη VP37. Η αποτελεσματικότητά της δείχθηκε σε ζώα στα οποία χορηγήθηκε θανατηφόρα δόση ιών της ευλογιάς, καθώς η αποτελεσματικότητά της σε ανθρώπους δεν μπορεί να δειχθεί καθώς η ευλογιά έχει εκριζωθεί.[41]. Κάποιες άλλες αντιιικές θεραπείες θα μπορούσαν να είναι χρήσιμες ως θεραπευτικός παράγοντας. Μελέτες δείχνουν ότι το αντιιικό φάρμακο cidofovir μπορεί να βοηθήσει ως θεραπευτικός παράγοντας, όμως επειδή πρέπει να χορηγείται ενδοφλεβίως μπορεί να προκαλέσει σοβαρή νεφρική βλάβη λόγω τοξικότητας.[42]
Το συνολικό ποσοστό θνησιμότητας για τον απλό τύπο τη ευλογιάς είναι περίπου 30%, αλλά διαφέρει από μορφή σε μορφή. Έτσι η τυπική μορφή αποβαίνει μοιραία στο 50-75% των περιπτώσεων, όταν τα εξανθήματα είναι ημι-συρρέοντα 25-50% ενώ στην περίπτωση που τα εξανθήματα ανήκουν στα μη συρρέοντα είναι μικρότερη του 10%. Το συνολικό ποσοστό των παιδιών κάτω του ενός έτους είναι 40-50%. Η αιμορραγική και η κακοήθης μορφή έχουν τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας, σχεδόν 100% και 90% αντίστοιχα. Η θνησιμότητα από τον Variola minor είναι μικρότερη του 1%[21] ενώ δεν υπάρχουν ενδείξεις χρόνιας ή υποτροπιάζουσας λοίμωξης από τον ιό της ευλογιάς.[21] Στα θανατηφόρα κρούσματα της ευλογιάς, ο θάνατος επέρχεται συνήθως μεταξύ της δέκατης και δέκατης έκτης ημέρας από την εμφάνιση της ασθένειας. Η αιτία του θανάτου από την ευλογιά δεν είναι σαφής αλλά η λοίμωξη είναι γνωστό ότι περιλαμβάνει πολλαπλά όργανα. Κυκλοφορούντα ανοσοσυμπλέγματα, ιαιμία και ανεξέλεγκτη ανοσολογική απόκριση μπορεί να είναι παράγοντες που συμβάλλουν.[17] Στην αιμορραγική μορφή ο θάνατος επέρχεται ξαφνικά περίπου έξι ημέρες από την εμφάνιση πυρετού. Η αιτία του θανάτου εδώ, συνήθως είναι η καρδιακή ανεπάρκεια η οποία μερικές φορές συνοδεύεται από πνευμονικό οίδημα. Εδώ ακόμα αναφέρονται ως αιτίες θανάτου η υψηλή και παρατεταμένη ιαιμία, η σοβαρή απώλεια αιμοπεταλίων και η φτωχή ανοσοαπόκριση.[22] Στην κακοήθη μορφή τα αίτια του θανάτου είναι παρόμοια με αυτά των εγκαυμάτων δηλαδή απώλεια υγρών, πρωτεϊνών και ηλεκτρολυτών που ξεπερνούν την ικανότητα του σώματος να τα αντικαταστήσει. Επίσης έχει αναφερθεί και κεραυνοβόλος σήψη.[40]
Οι επιπλοκές της ευλογιάς αφορούν πιο συχνά το αναπνευστικό σύστημα και κυμαίνονται από απλή βρογχίτιδα έως και θανατηφόρα πνευμονία. Οι αναπνευστικές επιπλοκές τείνουν να αναπτυχθούν περίπου την όγδοη ημέρα της ασθένειας και μπορεί να είναι ιογενούς ή βακτηριακής προέλευσης. Η δευτερογενής βακτηριακή λοίμωξη του δέρματος είναι μια σχετικά σπάνια επιπλοκή της ευλογιάς η οποίο συνοδεύεται από υψηλό πυρετό.[17] Άλλες επιπλοκές μπορεί να περιλαμβάνουν εγκεφαλίτιδα (1 στους 500 ασθενείς) η οποία είναι πιο συχνή στους ενήλικες και μπορεί να προκαλέσει προσωρινή αναπηρία. Μόνιμες ουλές, συνήθως στο πρόσωπο και επιπλοκές στα μάτια (2% των περιπτώσεων) μπορεί να ακολουθήσουν την ασθένεια. Φλύκταινες οι οποίες σχηματίζονται στα βλέφαρα, τον επιπεφυκότα και τον κερατοειδή χιτώνα μπορούν να οδηγήσουν σε επιπεφυκίτιδες, κερατίτιδες, έλκος του κερατοειδούς, ιρίτιδα, ιριδοκηκλίτιδα και οπτική ατροφία. Σε τύφλωση οδηγούνται το 35-40% των περιπτώσεων που εμφανίζουν κερατίτιδα και έλκος του κερατοειδούς. Η αιμορραγική ευλογιά μπορεί να προκαλέσει αιμορραγίες στον επιπεφυκότα και τον αμφιβληστροειδή. Σε 2-5% των παιδιών με ευλογιά, τα ιοσωμάτια φτάνουν στις αρθρώσεις και τα οστά προκαλώντας οστεομυελίτιδα. Οι βλάβες είναι συμμετρικές, πιο συχνές σε αγκώνες, κνήμη και στην περόνη, προκαλώντας διαχωρισμό της επίφυσης. Τα οιδήματα στις αρθρώσεις περιορίζουν την κίνηση ενώ η αρθρίτιδα μπορεί να οδηγήσει σε παραμορφώσεις των άκρων, αγκύλωση, παραμόρφωση των οστών, τρέμουλο των αρθρώσεων και εμφάνιση κοντόχονδρων δακτύλων.[6]
Η ακριβής ημερομηνία εμφάνισης του ιού της ευλογιάς δεν έχει ακόμα διευθετηθεί. Πιθανολογείται ότι εξελίχθηκε από έναν ιό που προσβάλει τα τρωκτικά, μεταξύ 68.000 με 16.000 χρόνια πριν.[43][44] Το ευρύ φάσμα χρονολογιών οφείλεται σε διάφορα αρχεία που χρησιμοποιούνται για τη βαθμονόμηση του μοριακού ρολογιού. Ένας τύπος της Variola major (της κλινικά πιο σοβαρής μορφής της ευλογιάς) φαίνεται να εξαπλώθηκε στην Ασία πριν 1.600 με 400 χρόνια. Ένας άλλος τύπος ήσσονος σημασίας (φαινοτυπικά πιο ήπιος) περιγράφεται στις αμερικανικές ηπείρους και απομονώνεται από τη Δυτική Αφρική στην οποία εμφανίζεται και ένα προγονικό στέλεχος πριν 6.300 με 1.400 χρόνια. Αυτός ο τύπος στη συνέχεια φαίνεται ότι απέκλινε περαιτέρω σε δύο υπότυπους, τουλάχιστον πριν 800 χρόνια.
Μια δεύτερη προσέγγιση, εκτιμά ότι ο ιός της ευλογιάς διαχωρίστηκε από αυτόν του Taterapox πριν 3.000 με 4.000 χρόνια.[45] Αυτό φαίνεται να συμφωνεί με τα αρχαιολογικά και ιστορικά στοιχεία που αναφέρουν την εμφάνιση της ευλογιάς ως μια σχετικά πρόσφατης ασθένειας. Ωστόσο, εάν ο ρυθμός μετάλλαξης θεωρείται παρόμοιος με εκείνον των ερπητοϊών τότε ο διαχωρισμός της ευλογιάς από τον Taterabox εκτιμάται ότι συνέβη πριν 50.000 χρόνια.[45] Αν ισχύει αυτό, τότε αυτό σημαίνει ότι τα αρχαιολογικά και τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε είναι πολύ ελλιπή. Σε ενδημική μορφή πάντως φαίνεται ότι εμφανίστηκε στην Ινδία ήδη πριν από 2.500 με 3.000 χρόνια.[46]
Η πρώτη αξιόπιστη κλινική απόδειξη της ευλογιάς αναφέρεται σε ινδικά ιατρικά συγγράμματα 1.500 χρόνια π.Χ.,[47] ευρήματα στο μουμιοποιημένο σώμα του Ραμσή Δ΄ ο οποίος πέθανε πριν από 3.000 χρόνια (το 1145 π.Χ.)[9] καθώς από την Κίνα (1122 π.Χ.).[48] Εικάζεται ότι Αιγύπτιοι έμποροι μετέφεραν την ευλογιά στην Ινδία κατά τη διάρκεια της 1ης χιλιετίας π.Χ., όπου και παρέμεινε ως ενδημική ασθένεια στον άνθρωπο για τουλάχιστον 2.000 χρόνια. Η ευλογιά εισήχθη πιθανότατα στην Κίνα κατά τη διάρκεια του 1ου αιώνα μ.Χ. από τα νοτιοδυτικά και κατά τον 6ο αιώνα πέρασε από την Κίνα στην Ιαπωνία.[40] Στην Ιαπωνία η επιδημία ευλογιάς μεταξύ 735-737 πιστεύεται ότι σκότωσε το ένα τρίτο του πληθυσμού[49][50] και επτά τουλάχιστο θρησκευτικές θεότητες αφιερώθηκαν ειδικά στην ευλογιά όπως ο θεός Σοπόνα στη θρησκεία Γιορούμπα. Στην Ινδία, η ινδουιστική θεά της ευλογιάς, η Σιτάλα Μάτα, λατρεύονταν σε ναούς όλης της χώρας.[51] Η χρονική στιγμή άφιξης της ευλογιάς στην Ευρώπη και την νοτιοδυτική Ασία είναι λιγότερο σαφής. Η ευλογιά δεν περιγράφεται με σαφήνεια ούτε στην Παλαιά ούτε στην Καινή Διαθήκη αλλά ούτε στη βιβλιογραφία των Ελλήνων ή των Ρωμαίων. Αν και μερικοί εικάζουν ότι η μάστιγα της Αθήνας ή πανούκλα που διέκοψε την πολιορκία των Καρχηδόνιων στις Συρακούσες οφείλονταν σε ευλογιά[2] οι περισσότεροι μελετητές διαφωνούν. Εξάλλου θα ήταν απίθανο μια τόσο σοβαρή ασθένεια να είχε διαφύγει και να μην περιγραφεί από τον Ιπποκράτη.[52] Η πανούκλα επί Αντωνίνων που σάρωσε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 165-180 μ.Χ. θα μπορούσε να προκληθεί από την ευλογιά.[53] Ο άγιος Νικάσιος της Ρενς έγινε ο προστάτης άγιος των θυμάτων της ευλογιάς όταν επιβίωσε ο ίδιος από την ασθένεια το 450 μ.Χ.[2] ενώ την περίοδο του αγίου Γρηγορίου των Τουρώνων (580 μ.Χ.) καταγράφεται μια παρόμοια επιδημία σε Γαλλία και Ιταλία ενώ γίνεται πρώτη φορά η χρήση του όρου «ευλογιά».[2] Άλλοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η ευλογιά μεταφέρθηκε με αραβικά στρατεύματα από την Αφρική στη νοτιοδυτική Ευρώπη κατά τον 7ο και 8ο αιώνα.[40] Τον 9ο αιώνα ο Πέρσης γιατρός Μουχαμμάντ ιμπν Ζακαρίγια αλ-Ραζί, στο έργο του Kitab fi al-jadari wa-al-hasbah[54] παρέχει μια από τις λεπτομερέστερες περιγραφές της ευλογιάς και είναι ο πρώτος που τη διαφοροποιεί από την ιλαρά και την ανεμοβλογιά. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η ευλογιά έκανε περιοδικές εμφανίσεις στην Ευρώπη αλλά δεν είχε εδραιωθεί έως ότου αυξήθηκε ο πληθυσμός και οι μετακινήσεις έγιναν πιο ενεργές, κατά τη διάρκεια της εποχής των Σταυροφοριών. Η ασθένεια φαίνεται ότι μετατράπηκε σε ενδημική στην Ευρώπη περίπου τον 16ο αιώνα.[40] Με την παρουσία της σε κατοικημένες περιοχές των Ινδιών, της Κίνας και της Ευρώπης, η ευλογιά που πλήττει κυρίως παιδιά φτάνει το 30% σε θνησιμότητα. Ο ενδημισμός της στην Ευρώπη την εποχή των «μεγάλων ανακαλύψεων» θεωρείται ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας καθώς τα διαδοχικά κύματα εξερευνήσεων και αποικισμού μετέδωσαν την ευλογιά και σε άλλα μέρη του κόσμου.[40] Έτσι η ασθένεια αυτή έως τον 16ο αιώνα είχε γίνει μια από τις σημαντικότερες αιτίες νοσηρότητας και θνησιμότητας σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου.[40] Δεν υπάρχουν αξιόπιστες περιγραφές της ευλογιάς πριν την εμφάνιση των Ευρωπαίων στην Αμερικανική ήπειρο τον 15ο αιώνα.[44] Η ευλογιά εισήχθη αρχικά στην Καραϊβική, στο νησί Ισπανιόλα, το 1509 και στην ηπειρωτική χώρα το 1520, όταν Ισπανοί έποικοι από την Ισπανιόλα έφτασαν στο Μεξικό μεταφέροντάς την. Η ευλογιά κατέστρεψε κυριολεκτικά τους Αμερικανοϊνδικούς πληθυσμούς και ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για την κατάκτηση των Αζτέκων και των Ίνκα από τους Ισπανούς.[40] Η εγκατάσταση στις ακτές της ανατολικής ακτής της Βόρειας Αμερικής το 1633 στο Πλύμουθ της Μασαχουσέτης, συνοδεύτηκε επίσης από καταστροφικά κρούσματα ευλογιάς για τους αυτόχθονες ινδιάνους[55] και στη συνέχεια μεταξύ των γηγενών αποίκων.[56] Τα ποσοστά θνησιμότητας στους ινδιάνους της Αμερικής έφταναν το 80-90%.[57] Η ευλογιά εισήχθη στην Αυστραλία το 1789 και πάλι το 1829.[40] Αν και η ασθένεια δεν υπήρξε ποτέ ενδημική στην ήπειρο αυτή,[40] αποτέλεσε την κύρια αιτία θανάτου των πληθυσμών των Αβορίγινων μεταξύ 1780 και 1870.[58] Έτσι στα μέσα του 18ου αιώνα η ευλογιά αποτελούσε σημαντική ενδημική ασθένεια σε όλον τον κόσμο εκτός από την Αυστραλία και πολλά μικρά νησιά. Στην Ευρώπη η ευλογιά ήταν η κύρια αιτία θανάτου τον 18ο αιώνα σκοτώνοντας κατ' εκτίμηση 400.000 Ευρωπαίους κάθε χρόνο.[59] Έως το 10% των βρεφών στη Σουηδία πέθαιναν από την ευλογιά κάθε χρόνο[49] ενώ το ποσοστό θανάτων βρεφών στη Ρωσία ενδέχεται να ήταν ακόμη υψηλότερο.[48] Η διαδεδομένη πρώτη μορφή ανοσοποίησης σε μερικές χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία και η αποικίες της, η Βόρεια Αμερική και η Κίνα, μείωσε κάπως τις επιπτώσεις της ευλογιάς μεταξύ των εύπορων τάξεων κατά τη διάρκεια του τελευταίου μέρους του 18ου αιώνα, αλλά η πραγματική μείωση της συχνότητας εμφάνισης των κρουσμάτων δεν συνέβη παρά μόνο προς το τέλος του 19ου αιώνα, όταν και οι εμβολιασμοί άρχισαν να γίνονται κοινή πρακτική. Τα βελτιωμένα εμβόλια και ο επανεμβολιασμός οδήγησαν σε σημαντική μείωση των κρουσμάτων στην Ευρώπη και στη Βόρειο Αμερική αλλά η ευλογιά παρέμεινε σχεδόν ανεξέλεγκτη οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Νότια Αμερική μια πολύ πιο ήπια μορφή ευλογιάς, Variola minor, αναγνωρίστηκε λίγο πριν το τέλος του 19ου αιώνα. Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, οι δύο τύποι, Variola major και Variola minor, εμφανίζονταν με διαφορετικές συχνότητες σε πολλά τμήματα της Αφρικής. Οι άνθρωποι που ασθενούσαν από την Variola minor είχαν ηπιότερα συμπτώματα και αυτό βοήθησε στην ευκολότερη μετάδοσή της. Η μόλυνση από το στέλεχος αυτό προκαλεί ανοσία κατά της πιο επικίνδυνης μορφής της Variola major. Έτσι η Variola minor εξαπλώθηκε στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στις χώρες της Νότιας Αμερικής και τη Μεγάλη Βρετανία και έγινε η κυρίαρχη μορφή της ευλογιάς, βοηθώντας με αυτόν τον τρόπο στην περαιτέρω μείωση των ποσοστών θνησιμότητας.[40]
Ο Άγγλος γιατρός Έντουαρντ Τζέννερ απέδειξε την αποτελεσματικότητα του ιού της δαμαλίτιδας να προστατεύει τον άνθρωπο από την ευλογιά, το 1796 οπότε και άρχισαν οι πρώτες προσπάθειες εξάλειψης της νόσου σε περιφερειακή κλίμακα. Η εισαγωγή του εμβολίου στο Νέο Κόσμο έγινε πρώτη φορά στο Τρίνιτι της Νέας Γης το 1800 από τον Dr. John Clinch παιδικό φίλο και συνεργάτη του Jenner.[60] Ήδη από το 1803 οι Ισπανοί μετέφεραν το εμβόλιο στις ισπανικές αποικίες της Αμερικής και στις Φιλιππίνες καταρτίζοντας ένα πρόγραμμα εμβολιασμού εκεί.[61] Το Αμερικανικό Κογκρέσο το 1813 ψήφισε νόμο για το εμβόλιο της ευλογιάς στην προσπάθεια του να καταστήσει προσιτό και ασφαλές το εμβόλιο για τον αμερικανικό πληθυσμό. Το 1817 υπήρχε κρατικό πρόγραμμα εμβολιασμού στις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες.[62] Στη Βρετανική Ινδία ξεκίνησε ένα πρόγραμμα για τη διάδοση του εμβολίου της ευλογιάς μέσω Ινδών εμβολιαστών και υπό την επίβλεψη των Βρετανών.[63] Παρ' όλα αυτά όμως η δυσπιστία των αυτοχθόνων πληθυσμών στην Ινδία και στη Βιρμανία παρακώλυσε τη διάδοσή του παρά την αυστηρή νομοθεσία και τις βελτιώσεις του ίδιου του εμβολίου.[63] Μέχρι το 1832 η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών καθιέρωσε ένα πρόγραμμα εμβολιασμού κατά της ευλογιάς στους Ιθαγενείς Αμερικάνους.[64] Η βρετανική κυβέρνηση εισήγαγε τον υποχρεωτικό εμβολιασμό κατά της ευλογιάς με νόμο του Κοινοβουλίου το 1853.[65] Αν και πολλοί εναντιώθηκαν στα μέτρα αυτά, οι συντονισμένες προσπάθειες κατά της νόσου, είχαν ως αποτέλεσμα να αρχίσει να χάνεται στις πλούσιες χώρες. Έως το 1897, η ευλογιά είχε εξαλειφθεί σε μεγάλο βαθμό από τις Ηνωμένες Πολιτείες.[66] Στην Ευρώπη, μια σειρά από χώρες είχαν εξαλείψει την ευλογιά ήδη από το 1900 και το 1914 οι επιπτώσεις της στις βιομηχανικές χώρες ήταν σε χαμηλά επίπεδα. Ο εμβολιασμός συνεχίστηκε στις βιομηχανικές χώρες έως τα τέλη της δεκαετία του 1970 ως προστασία από πιθανή επανάκαμψη του ιού. Η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία αποτελούν δυο αξιοσημείωτες εξαιρέσεις καθώς εκεί δεν είχαμε ενδημική εμφάνιση της νόσου αλλά ούτε συστηματικούς εμβολιασμούς. Η προστασία των χωρών αυτών στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στην αυστηρή απομόνωση (καραντίνα).[67] Η πρώτη προσπάθεια εξάλειψης της ευλογιάς σε επίπεδο ημισφαιρίου, έγινε το 1950 από την Παναμερικανική Οργάνωση Υγείας.[68] Η εκστρατεία ήταν επιτυχής όσον αφορά την εξάλειψη της ευλογιάς από όλες τις χώρες της Αμερικής, εκτός από την Αργεντινή, τη Βραζιλία, την Κολομβία, και τον Ισημερινό.[67] Το 1958 ο καθηγητής Βίκτορ Ζντάνοφ, ο Υφυπουργός Υγείας της ΕΣΣΔ ζήτησε από την Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας να αναλάβει μια παγκόσμια πρωτοβουλία για την εξάλειψη της ευλογιάς. Η πρόταση ψηφίστηκε το 1959,[69] μια περίοδο που οι ετήσιοι θάνατοι από ευλογιά παγκοσμίως έφταναν τα 2 εκατομμύρια, αλλά η πρόοδος της εξάλειψης ήταν μάλλον απογοητευτική, ειδικά στην Αφρική και στην Ινδική υποήπειρο. Το 1966, μια διεθνής ομάδα, η Μονάδα Εξάλειψης Ευλογιάς, συγκροτήθηκε κάτω από την επίβλεψη του Αμερικανού Donald Henderson.[70] Το 1967 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εντείνει την προσπάθειά του για την παγκόσμια εξάλειψη της ευλογιάς, συμβάλλοντας με 2.400.000 δολάρια ετησίως. Παράλληλα εγκρίνεται μια νέα μέθοδος παρακολούθησης της ασθένειας από τον τσεχικής καταγωγής επιδημιολόγο Karel Raška.[71][72] Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, περίπου 50 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις αναφέρονταν κάθε χρόνο.[4] Το πρόγραμμα περιλάμβανε την απομόνωση των περιπτώσεων και τον εμβολιασμό όσων ζούσαν κοντά στην περιοχή εμφάνισης κρουσμάτων. Η διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως «εμβολιαστικός δακτύλιος». Το κλειδί σε αυτή τη στρατηγική ήταν η παρακολούθηση των περιπτώσεων μέσα σε μια κοινότητα (γνωστή ως «επιτήρηση») και η συγκράτηση του ιού σε τοπικό επίπεδο. Το αρχικό πρόβλημα που αντιμετώπισε η ομάδα πρόληψης ήταν η ανεπαρκής αναφορά των περιπτώσεων ευλογιάς καθώς πολλές περιπτώσεις δεν έπεφταν στην αντίληψη των αρχών. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι η μοναδική δεξαμενή για τη μόλυνση από την ευλογιά, και ότι δεν υπάρχουν φορείς, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξάλειψη της. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δημιούργησε ένα δίκτυο συμβούλων που βοήθησαν τις χώρες να αναπτύξουν την επιτήρηση και τον περιορισμό της ασθένειας. Αρχικά τα εμβόλια παρέχονταν από δωρεές κυρίως από τη Σοβιετική Ένωση και τις ΗΠΑ, αλλά από 1973, περισσότερο από το 80% του συνόλου των εμβολίων, παράγονταν στις αναπτυσσόμενες χώρες.[67] Το τελευταίο μεγάλο ξέσπασμα της ευλογιάς στην Ευρωπαϊκή ήπειρο ήταν το 1972 στη Γιουγκοσλαβία μετά από επιστροφή ενός προσκυνητή από τη Μέκκα (όπου και προσεβλήθη από τον ιό) στο Κοσσυφοπέδιο. Η επιδημία μόλυνε συνολικά 175 άτομα, προκαλώντας 35 θανάτους. Οι αρχές κήρυξαν στρατιωτικό νόμο και επιβλήθηκε καραντίνα. Παράλληλα ο πληθυσμός επανεμβολιάστηκε με τη βοήθεια του ΠΟΥ. Σε δύο μήνες η επιδημία τελείωσε.[73] Πριν από αυτό, υπήρξε μια επιδημία ευλογιάς τον Μάιο-Ιούλιο του 1963 στη Στοκχόλμη της Σουηδίας με τον ιό να φέρεται ότι έφτασε εκεί από τη Άπω Ανατολή με το Σουηδικό ναυτικό. Και σε αυτή την περίπτωση η επιδημία αντιμετωπίστηκε με συνδυασμό καραντίνας και επανεμβολιασμούς του πληθυσμού.[74] Έως το τέλος του 1975 η ευλογιά συνεχίστηκε μόνο στο Κέρας της Αφρικής. Οι συνθήκες ήταν πολύ δύσκολες στην Αιθιοπία και τη Σομαλία όπου υπήρχαν λίγοι δρόμοι. Ο εμφύλιος πόλεμος, η πείνα και οι πρόσφυγες έκαναν το έργο ελέγχου της ευλογιάς ακόμη πιο δύσκολο. Στις αρχές και τα μέσα του 1977 μια εντατική προσπάθεια παρακολούθησης και εξάλειψης του ιού πραγματοποιήθηκε στις χώρες αυτές υπό τη διεύθυνση της Αυστραλίας, με επικεφαλής το μικροβιολόγο Φρανκ Φένερ. Καθώς η εκστρατεία εκρίζωσης της ασθένειας πλησίαζε το στόχο της, ο Fenner και η ομάδα του έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στη επιβεβαίωση της εκρίζωσής της.[75] Η τελευταία περίπτωση φυσικής μόλυνσης από τον ιό Variola minor διαγνώστηκε στον Αλί Μάοβ Μαλλίν, μάγειρα του νοσοκομείου της Μέρκα στη Σομαλία, στις 26 Οκτωβρίου του 1977[17] ενώ η τελευταία
εμφάνιση του θανατηφόρου Variola major είχε τελευταία φορά παρατηρηθεί τον Οκτώβριο του 1975, στη Ραχίμα Μπάνου,[23] ένα δίχρονο κορίτσι στο Μπανγκλαντές.
Η παγκόσμια εξάλειψη της ευλογιάς πιστοποιήθηκε από μια επιτροπή διακεκριμένων επιστημόνων, στις 9 Δεκεμβρίου του 1979 και στη συνέχεια εγκρίθηκε από την Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας στις 8 Μαΐου του 1980.[4][76]
Οι δυο πρώτες προτάσεις που έχει το ψήφισμα, είναι οι εξής:
Αφού εξέτασε την εξέλιξη και τα αποτελέσματα του συνολικού προγράμματος για την εξάλειψη της ευλογιάς που άρχισε η ΠΟΥ το 1958 και εντάθηκε από το 1967, διακηρύσσει απερίφραστα ότι ο κόσμος και οι λαοί της έχουν κερδίσει την ελευθερία από την ευλογιά, η οποία ήταν η πιο καταστροφική ασθένεια που σάρωσε με μορφή επιδημίας πολλές χώρες από τα πρώτα του χρόνου, αφήνοντας το θάνατο, την τύφλωση και την παραμόρφωση στο πέρασμά της και η οποία μόνο πριν από μια δεκαετία ήταν ανεξέλεγκτη στην Αφρική, την Ασία και τη Νότια Αμερική.
- Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, Ψήφισμα WHA33.3[77]
Τα τελευταία δύο κρούσματα ευλογιάς στον κόσμο (το ένα θανατηφόρο) συνέβησαν στο Birmingham, στο Ηνωμένο Βασίλειο, το 1978. Μια ιατρική φωτογράφος, η Janet Parker, προσεβλήθη στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Birmingham και πέθανε στις 11 Σεπτεμβρίου του 1978.[78] Μετά το θάνατό της, ο καθηγητής Henry Bedson, επιστημονικός υπεύθυνος για την έρευνα κατά της ευλογιάς στο πανεπιστήμιο, αυτοκτόνησε.[8][79] Υπό το φως αυτού του περιστατικού όλα τα γνωστά αποθέματα της ευλογιάς καταστράφηκαν ή μεταφέρθηκαν σε ένα από τα δύο εργαστήρια αναφοράς με επίπεδο προστασίας BLS-4, δηλαδή το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο Κέντρο Ερευνών Ιολογίας και Βιοτεχνολογίας στο Koltsovo της Ρωσίας.[80]
Το 1986 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνέστησε την καταστροφή του ιού η οποία προγραμματίστηκε να γίνει στις 30 Δεκεμβρίου του 1993. Τελικά η ημερομηνία καταστροφής αναβλήθηκε για τις 30 Ιουνίου του 1999.[81] Λόγω της μη συμμόρφωσης από τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, το 2002 η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας συμφώνησε να επιτρέψει την προσωρινή διατήρηση των αποθεμάτων του ιού για συγκεκριμένους ερευνητικούς σκοπούς.[82] Αν και μερικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τα αποθέματα μπορεί να είναι χρήσιμα για την ανάπτυξη εμβολίων, αντιιικών φαρμάκων και διαγνωστικών εξετάσεων,[83][84] μια ομάδα από εμπειρογνώμονες του ΠΟΥ το 2010 κατέληξε ότι δεν υπάρχει ουσιώδης λόγος διατήρησης των δειγμάτων αυτών.[85][86]
Το Μάρτιο του 2004 εφελκίδες ευλογιάς βρέθηκαν σε φάκελο μέσα σε βιβλίο για την Ιατρική κατά τον Αμερικανικό Εμφύλιο, στο Σάντα Φε του Νέου Μεξικού,[87] δίνοντας την ευκαιρία στους επιστήμονες του Κέντρου για τον Έλεγχο και την Πρόληψη των Ασθενειών, την ευκαιρία να μελετήσουν την ιστορία του εμβολιασμού κατά της ευλογιάς στις ΗΠΑ.
Τον Ιούλιο του 2014 αρκετά φιαλίδια της ευλογιάς ανακαλύφθηκαν σε ένα εργαστήριο της FDA του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας στη Bethesda του Μέριλαντ.
Οι Βρετανοί εξέτασαν τη χρήση της ευλογιάς ως βιολογικό παράγοντα πολέμου στην πολιορκία του οχυρού Pitt κατά τη διάρκεια του γαλλο-ινδιάνικου πολέμου (1754-1763) κατά της Γαλλίας και των ντόπιων Αμερικάνων συμμάχων τους.[88][89] Αν και δεν είναι σαφές αν η πραγματική χρήση της ευλογιάς είχε επίσημη επικύρωση από τις αγγλικές αρχές, στις 24 Ιουνίου 1763, ο William Trent, ένας τοπικός επιχειρηματίας, έγραψε, «από σεβασμό μας σε αυτούς [εκπροσώπους των πολιορκητικών Ντελαγουαίρους], τους δώσαμε δύο κουβέρτες και ένα μαντήλι από το νοσοκομείο με ανεμοβλογιά. Ελπίζω ότι θα έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα».[90][91] Οι ιστορικοί δεν συμφωνούν σχετικά με το αν αυτή η προσπάθεια να μεταδώσει την ασθένεια ήταν επιτυχής. Επίσης, υπήρξε και ο ισχυρισμός, ότι η ευλογιά χρησιμοποιήθηκε ως όπλο κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Επαναστατικού Πολέμου (1775-1783).[92][93]
Σύμφωνα με μια θεωρία που παρουσιάστηκε σε αυστραλιανή εφημερίδα από ανεξάρτητο ερευνητή, το 1789 Βρετανοί πεζοναύτες χρησιμοποιούσαν την ευλογιά κατά των αυτόχθονων φυλών στη Νέα Νότια Ουαλία.[94] Αυτή η περίπτωση αναφέρθηκε επίσης στο Δελτίο της Ιστορίας της Ιατρικής[95] καθώς από τον David Day στο βιβλίο του «Υποστηρίζοντας μια Ήπειρο Μία Νέα Ιστορία της Αυστραλίας».[96] Πριν το άρθρο, αυτή η θεωρία ήδη είχε αμφισβητηθεί από ορισμένους ακαδημαϊκούς.[97] Ο Jack Carmody υποστήριξε την αιτία της επιδημίας, όπου ήταν περισσότερο πιθανόν να οφείλεται σε ανεμοβλογιά, που εκείνη την εποχή είχε χαρακτηριστεί μερικές φορές ως μια ήπια μορφή της ευλογιάς. Ενώ επισήμανε ότι, στο 8 μηνών ταξίδι του Πρώτου Στόλου και τους επόμενους 14 μήνες δεν υπήρξαν αναφορές της ευλογιάς μεταξύ των αποίκων και ότι η ευλογιά έχει μια περίοδο επώασης 10-12 ημέρες είναι απίθανο να ήταν παρούσα στον Πρώτου Στόλου, είναι γνωστό ότι η πιθανή πηγή ήταν μπουκάλια του ιού της ευλογιάς που κατείχαν χειρούργοι του Πρώτου Στόλου και υπήρχε πράγματι μια έκθεση της ευλογιάς μεταξύ των αποίκων - ναυτικού.
Κατά τη διάρκεια του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου οι επιστήμονες από το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ιαπωνία (μονάδα 731 του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Στρατού) συμμετείχαν στην έρευνα για να παράγουν ένα βιολογικό όπλο από την ευλογιά.[98] Τα σχέδια των μεγάλης κλίμακας παραγωγής δεν πραγματοποιήθηκαν, διότι αυτοί θεώρησαν ότι το όπλο δεν θα ήταν πολύ αποτελεσματικό, λόγω της ευρείας κλίμακας σε διαθεσιμότητα ενός εμβολίου.[92]
Το 1947 η Σοβιετική Ένωση δημιούργησε ένα εργοστάσιο όπλων της ευλογιάς στην πόλη Zagorsk, 75 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Μόσχας.[99] Ένα ξέσπασμα της ευλογιάς συνέβη κατά τη διάρκεια της δοκιμής σε μια εγκατάσταση σε ένα νησί στη λίμνη Αράλη το 1971. Ο Peter Burgasov, πρώην Διευθύνων Υγειονομικής γιατρός του σοβιετικού στρατού και ανώτερος ερευνητής στο πλαίσιο του σοβιετικού προγράμματος βιολογικών όπλων, χαρακτήρισε το συμβάν ως εξής:
«Στο Vozrozhdeniya νησί της λίμνης Αράλης, οι ισχυρότερες μορφές της ευλογιάς ελέγχθηκαν. Ξαφνικά πληροφορήθηκα ότι υπήρχαν μυστηριώδεις περιπτώσεις θανάτων Aralsk. Ένα ερευνητικό πλοίο του στόλου της Αράλης ήρθε σε ακτίνα 15 χλμ από το νησί (ήταν απαγορευμένο να έρθει πιο κοντά από 40 χιλιόμετρα). Ο τεχνικός του εργαστηρίου αυτού του πλοίου πήρε δείγματα από το πλαγκτόν δύο φορές την ημέρα από το πάνω κατάστρωμα. Όταν επέστρεψαν στο σπίτι στο Aralsk, μόλυνε αρκετά άτομα συμπεριλαμβανομένων και παιδιών. Όλοι τους πέθαναν. Υποπτευόμουν το λόγο, γι' αυτό και κάλεσα τον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και ζήτησα να απαγορευθεί η στάση του τρένου Αλμάτι-Μόσχας στο Aralsk. Ως αποτέλεσμα, η επιδημία αποτράπηκε. Κάλεσα τον Αντρόποφ, ο οποίος την εποχή εκείνη ήταν επικεφαλής της KGB, και τον ενημέρωσε για την αποκλειστική συνταγή της ευλογιάς που λαμβάνονται για το Vozrazhdenie νησί.[100][101]
Άλλοι ισχυρίζονται ότι ο πρώτος ασθενής μπορεί να ειχε προσβληθεί από την ασθένεια, ενώ επισκέπτονταν τις Uyaly ή Komsomolsk-on-Ustyurt, δύο πόλεις, όπου το σκάφος ηταν αγκυροβολημένο.[102][103]
Απαντώντας σε διεθνείς πιέσεις, το 1991 η σοβιετική κυβέρνηση επέτρεψε μια κοινή ΗΠΑ-βρετανική ομάδα επιθεώρησης να περιοδεύσει σε τέσσερις κύριες εγκαταστάσεις όπλα στα Βιοπροϊόντα. Οι επιθεωρητές αντιμετώπισαν τις αρνήσεις από τους σοβιετικούς επιστήμονες και διατάχτηκαν τελικά να απομακρυνθούν από την εγκατάσταση.[104] Το 1992 ο Σοβιετικής καταγωγής αποστάτης Ken Alibek ισχυρίστηκε ότι το πρόγραμμα βιολογικών όπλων στη Σοβιετική πόλη Zagorsk παρήγαγε ένα μεγάλο απόθεμα, έως και είκοσι τόνους ευλογιάς (πιθανώς κατασκευάστηκε για να αντισταθεί στα εμβόλια, ισχυρίζεται περαιτέρω ο Alibek), μαζί με ψυγεία κεφαλές για βαλλιστικούς πυραύλους. Οι ιστορίες του Alibek σχετικά με τις δραστηριότητες της ευλογιάς του πρώην Σοβιετικού προγράμματος δεν έχουν ποτέ ελεγχθεί ανεξάρτητα.
Το 1997, η ρωσική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι όλα τα υπόλοιπα δείγματα της ευλογιάς θα μεταφερθούν στο Ινστιτούτο Vector στις εγκαταστάσεις του Koltsovo.[104] Με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την ανεργίας πολλών επιστημόνων του προγράμματος όπλων, οι αξιωματούχοι της Αμερικανικής Κυβέρνησης έχουν εκφράσει την ανησυχία, ότι η ευλογιά και η τεχνογνωσία θα είναι διαθέσιμη σε άλλες κυβερνήσεις ή τρομοκρατικές ομάδες που μπορεί να επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τον ιό ως μέσο του βιολογικού πολέμου.[105] Συγκεκριμένα, ισχυρισμοί διατυπώθηκαν εναντίον του Ιράκ, ωστόσο, αποδείχθηκε ότι είναι ψευδείς.[106]
Έχει εκφραστεί από ορισμένους ότι η σύνθεση τεχνητού γονιδίου θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να αναδημιουργήσει τον ιό από τα υπάρχουσα ψηφιακά γονιδιώματα, για χρήση σε βιολογικό πόλεμο.[107] Η εισαγωγή του DNA της ευλογιάς που συντίθεται τεχνητά θα μπορούσε θεωρητικά να χρησιμοποιηθεί για να αναδημιουργήσει τον ιό.[107] Το πρώτο βήμα για την άμβλυνση του κινδύνου αυτού, όπως έχει προταθεί, θα πρέπει να είναι η καταστροφή των εναπομεινάντων αποθεμάτων του ιού, ώστε να καταστεί δυνατή κατηγορηματική ποινικοποίηση κάθε κατοχή του ιού.[108]
Στα διάσημα πρόσωπα της ιστορίας που είχαν προσβληθεί από ευλογιά συμπεριλαμβάνονται ο Καθιστός Ταύρος, αρχηγός των Lakota, ο Ραμσής Ε' της Αιγύπτου,[109] οι αυτοκράτορες της Κίνας Kangxi (επέζησε), Σουντσί και Tongzhi, και ο [Date Masamuhttps://en.wikipedia.org/wiki/Date Masamunene Date Masamune] της Ιαπωνίας (ο οποίος έχασε το ένα μάτι από τη νόσο). Ο Cuitláhuac, 10ος tlatoani (ηγεμόνας) της πόλης Τενοτστιτλάν των Αζτέκων, πέθανε από ευλογιά το 1520, λίγο μετά την εισαγωγή του στην Αμερική, ενώ ο αυτοκράτορας των Ίνκας Huayna πέθανε από την ίδια ασθένεια το 1527 (προκαλώντας εμφύλιο πόλεμο διαδοχής στην αυτοκρατορία των Ίνκας και τελικά την κατάκτησή της από τους Ισπανούς). Στα πιο πρόσφατα δημόσια πρόσωπα συμπεριλαμβάνονται ο γκουρού Har Krishan, 8ος γκουρού των Σιχ, το 1664, ο Λουδοβίκος Α' της Ισπανίας το 1724 (πέθανε), ο Πέτρος Β' της Ρωσίας το 1730 (πέθανε),[110] ο Τζορτζ Ουάσινγκτον (επέζησε), ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΕ' της Γαλλίας το 1774 (πέθανε) και ο Μαξιμιλιανός Γ΄ Ιωσήφ της Βαυαρίας το 1777 (πέθανε).
Επιφανείς οικογένειες σε όλο τον κόσμο συχνά είχαν αρκετά μέλη τους που προσβλήθηκαν ή και χάθηκαν από τη νόσο. Για παράδειγμα, διάφοροι συγγενείς του Ερρίκου Η' επιβίωσαν από την ασθένεια αλλά σημαδεύτηκαν από αυτήν. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η αδελφή του Μαργαρίτα, βασίλισσα της Σκωτίας, η τέταρτη σύζυγός του, η Άννα της Κλέβης, καθώς και οι δύο κόρες του, η Μαρία Α΄ της Αγγλίας το 1527 και η Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας το 1562 (ως ενήλικας συχνά προσπαθούσε να αποκρύψει τις ουλές με έντονο μακιγιάζ). Η ανιψιά της αδελφής του, η Μαρία Α΄ της Σκωτίας, προσβλήθηκε από την ασθένεια όταν ήταν παιδί, αλλά δεν είχε καμία ουλή.
Στην Ευρώπη, ο θάνατος από ευλογιά συχνά επέφερε αλλαγές στη σειρά διαδοχής μιας δυναστείας. Ο μόνος επιζών γιος του Ερρίκου Η', ο Εδουάρδος ΣΤ΄, πέθανε από επιπλοκές λίγο μετά αφ' ότου φάνηκε ότι ανάρρωσε από την ασθένεια, ανατρέποντας έτσι τις προσπάθειες του Ερρίκου να διασφαλίσει έναν αρσενικό διάδοχο στον θρόνο (οι δύο άμεσοι διάδοχοί του ήταν αμφότερες γυναίκες που πέρασαν την ασθένεια και επιβίωσαν). Ο Λουδοβίκος ΙΕ' διαδέχθηκε τον προπάππο του Λουδοβίκο ΙΔ΄ μετά από μια σειρά θανάτων από ιλαρά ή ευλογιά εκείνων που προηγούνταν στη γραμμή διαδοχής. Ο ίδιος πέθανε από τη νόσο το 1774. Ο Γουλιέλμος Γ΄ της Αγγλίας έχασε τη μητέρα του από την ασθένεια όταν ήταν μόλις δέκα ετών το 1660, η οποία πριν πεθάνει όρισε τον θείο του Κάρολο Β΄ ως νόμιμο κηδεμόνα. Ο θάνατός της θα προκαλέσει έμμεσα μια αλυσίδα γεγονότων που τελικά θα οδηγήσει στη μόνιμη εκδίωξη της γραμμής των Στιούαρτ από το βρετανικό θρόνο. Η σύζυγος του Γουλιέλμου Γ', η Μαρία Β΄ της Αγγλίας, πέθανε και εκείνη από ευλογιά.
Στη Ρωσία, ο Πέτρος Β´ της Ρωσίας πέθανε από την ασθένεια σε ηλικία 15 ετών. Επίσης, πριν γίνει αυτοκράτορας της Ρωσίας, ο Πέτρος Γ' κόλλησε τον ιό και υπέφερε πολύ, ενώ στο τέλος τον άφησε με ουλές και παραμορφωμένο. Η σύζυγός του, Αικατερίνη η Μεγάλη, γλίτωσε, αλλά ο φόβος του ιού την επηρέασε εμφανώς. Φοβήθηκε τόσο πολύ για την ασφάλεια του γιου και διαδόχου της Πάβελ, που επιδίωξε να τον απομονώσει, κρατώντας τον μακρυά από τα πλήθη. Τελικά αποφάσισε για τον εαυτό της να εμβολιαστεί από έναν γιατρό από τη Σκωτία, τον Thomas Dimsdale. Την εποχή εκείνη αυτό θεωρούνταν αμφιλεγόμενη μέθοδος, αλλά τα κατάφερε. Ο γιος της Πάβελ αργότερα εμβολιάστηκε και αυτός. Η Αικατερίνη στη συνέχεια επιδίωξε να γίνουν εμβολιασμοί σε όλη την αυτοκρατορία της δηλώνοντας: «Στόχος μου ήταν, με το παράδειγμά μου, να σώσω από τον θάνατο τα πλήθη των υπηκόων μου, που επειδή δεν γνωρίζουν την αξία αυτής της τεχνικής και τη φοβούνται, παραμένουν σε κίνδυνο». Ως το 1800, περίπου 2 εκατομμύρια εμβολιασμοί πραγματοποιήθηκαν στη Ρωσική Αυτοκρατορία.[111]
Στην Κίνα, η Δυναστεία Τσινγκ είχε εκτενή πρωτόκολλα για την προστασία των Μαντσού από την ενδημική ευλογιά του Πεκίνου.
Οι Πρόεδροι των ΗΠΑ Τζορτζ Ουάσινγκτον, Άντριου Τζάκσον και Αβραάμ Λίνκολν προσβλήθηκαν και ανάρρωσαν από την ασθένεια. Ο Ουάσιγκτον μολύνθηκε με ευλογιά κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο Μπαρμπάντος το 1751.[112] Ο Τζάκσον εμφάνισε τη νόσο αφ' ότου αιχμαλωτίστηκε από τους Βρετανούς κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης, και μολονότι ο ίδιος ανάρρωσε, ο αδελφός του Ρόμπερτ δεν τα κατάφερε.[112] Ο Λίνκολν προσβλήθηκε από τη νόσο κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, πιθανώς από τον γιο του Ταντ, και τέθηκε σε καραντίνα λίγο μετά την ομιλία στο Γκέτισμπεργκ το 1863.[111]
Ο διάσημος θεολόγος Τζόναθαν Έντουαρντς πέθανε από ευλογιά το 1758 μετά από εμβολιασμό.[113]
Ο Σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν αρρώστησε από ευλογιά σε ηλικία επτά ετών. Το πρόσωπό του έμεινε άσχημα σημαδεμένο από τη νόσο. Αργότερα φρόντισε να ρετουσαριστούν κάποιες φωτογραφίες του ώστε οι ουλές να είναι λιγότερο εμφανείς.[114]
Ο Ούγγρος ποιητής Ferenc Kölcsey, ο οποίος έγραψε τον ουγγρικό εθνικό ύμνο, έχασε το δεξί του μάτι λόγω ευλογιάς.[115]
Μπροστά στη μάστιγα της ευλογιάς διάφοροι θεοί και θεές της αρρώστιας λατρεύτηκαν σε πολλά μέρη του Παλαιού Κόσμου, όπως στην Κίνα και στην Ινδία. Στην Κίνα, η θεά της ευλογιάς αναφέρονταν ως T’ou-Shen Niang-Niang.[116] Οι Κινέζοι προσπαθούσαν να κατευνάσουν τη θεά και να την παρακαλούν να δείξει έλεος, καταφεύγοντας σε μέτρα όπως να αναφέρονται κατ' ευφημισμό στις φλύκταινες της ευλογιάς ως «όμορφα λουλούδια» ώστε να μη προσβάλλουν τη θεά (στα κινέζικα η ευλογιά λέγεται «ουράνιο άνθος»). Ένα σχετικό έθιμο που λάμβανε χώρα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, ήθελε τα παιδιά του σπιτιού να φορούν άσχημες μάσκες ενώ κοιμούνται ώστε να κρύψουν την όποια ομορφιά τους κι έτσι να μην προσελκύσουν τη θεά που θα περάσει κάποια στιγμή εκείνη τη νύχτα.[117] Αν παρ' όλα αυτά κολλούσαν την ευλογιά, στήνονταν προσκυνήματα στα σπίτια του θυμάτων όπου γίνονταν προσευχές και τάματα όσον καιρό κρατούσε η αρρώστια. Αν το θύμα γινόταν καλά, τα προσκυνήματα απομακρύνονταν από το σπίτι σε μια ειδική χειροποίητη χάρτινη καρέκλα ή βάρκα και καίγονταν. Αν ο ασθενής δεν γινόταν καλά, το προσκύνημα καταστρέφονταν και κατάρες χρησιμοποιούνταν για να αποβάλλουν τη θεά από το σπίτι.[116]
Οι πρώτες γραπτές αναφορές της Ινδίας σχετικά με την ευλογιά απαντώνται σε ένα ιατρικό βιβλίο που χρονολογείται από το 400 μ.Χ. Το βιβλίο αυτό περιγράφει μια ασθένεια που έχει πολύ μεγάλη ομοιότητα με την ευλογιά.[117] Η Ινδία, όπως και η Κίνα, δημιούργησε μια θεά ως συνέπεια της εμπειρίας της με την ευλογιά. Η ινδουιστική θεά Shitala ήταν αντικείμενο λατρείας αλλά και φόβου. Πίστευαν ότι η θεά ήταν κακιά αλλά συνάμα και καλόκαρδη και είχε την ικανότητα να προκαλέσει θύματα όταν εξοργίζονταν αλλά και να καταπραΰνει τους πυρετούς όσων είχαν ήδη νοσήσει.[118] Πορτρέτα της θεάς την δείχνουν να κρατάει μια σκούπα στο δεξί της χέρι για να συνεχίζει να μετακινεί την ασθένεια και μια κατσαρόλα με κρύο νερό στο άλλο χέρι σε μια προσπάθεια να ανακουφίσει τα θύματα.[117] Δημιουργήθηκαν προσκυνήματα όπου πολλοί Ινδοί, υγιείς και μη, πήγαιναν να προσκυνήσουν και να προσπαθήσουν να προστατευτούν από την ασθένεια αυτή. Μερικές Ινδές, σε μια προσπάθεια να κρατήσουν τη Shitala μακρυά, τοποθετούσαν πλάκες ψύξης τροφίμων και δοχεία νερού στις στέγες των σπιτιών τους.[119]
Σε χώρες όπου δεν παραδέχονταν την ύπαρξη κάποια θεότητας για την ευλογιά, συχνά παρουσιάστηκε η πίστη στο «δαίμονα της ευλογιάς», ο οποίος θεωρήθηκε υπαίτιος για την ασθένεια. Τέτοιες πεποιθήσεις ήταν συχνές στην Ιαπωνία, την Ευρώπη, την Αφρική και άλλα μέρη του κόσμου. Σχεδόν όλοι οι πολιτισμοί που πίστευαν στο δαίμονα, πίστευαν επίσης ότι φοβόταν το κόκκινο χρώμα. Αυτό οδήγησε στην επινόηση της λεγόμενης κόκκινης θεραπείας, όπου τα θύματα και τα δωμάτια τους στολίζονταν με κόκκινο χρώμα. Η πρακτική αυτή εξαπλώθηκε στην Ευρώπη τον 12ο αιώνα και εφαρμόστηκε (μεταξύ άλλων) από τον Κάρολο Ε΄ της Γαλλίας και την Ελισάβετ Α´ της Αγγλίας.[2] Επειδή μελέτες του Νιλς Φίνσεν έδειξαν ότι το κόκκινο φως μειώνει τις ουλές[2], η πεποίθηση αυτή συνεχίστηκε μέχρι τη δεκαετία του 1930.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
