Паўднёвая Георгія

Паўднёвая Гео́ргія (англ.: South Georgia) — востраў на поўдні Атлантычнага акіяна. Уваходзіць у склад брытанскай заморскай тэрыторыі Паўднёвая Георгія і Паўднёвыя Сандвічавы астравы. Агульная плошча - 3755 км². Насельніцтва (2005 г.) - 26 чал.

Паўднёвая Георгія
англ. South Georgia
Мыс караля Эдварда
Характарыстыкі
Плошча	3 755 км²
Насельніцтва	26 чал.
Шчыльнасць насельніцтва	0,01 чал./км²
Размяшчэнне
54°15′ пд. ш. 36°45′ з. д.HGЯO
Акваторыя	Атлантычны акіян
Краіна	Вялікабрытанія
Рэгіён	Паўднёвая Георгія і Паўднёвыя Сандвічавы астравы
Паўднёвая Георгія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Геаграфія

Востраў Паўднёвая Георгія месціцца на поўдні Атлантычнага акіяна ў 1510 км ад узбярэжжа Антарктыды, у 557 км на паўночны захад ад Паўднёвых Сандвічавых астравоў, 1345 км на паўднёвы ўсход ад Фалклендскіх астравоў, у 12260 км на паўднёвы захад ад Лондана. Агульная даўжыня - 174 км. Найбольшая шырыня - 37,5 км.

Востраў выцягнуты з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход. Уздоўж усёй цэнтральнай часткі цягнецца горны хрыбет вышынёй да 2935 м. Усяго вылучаецца 45 вяршынь^[1]. Берагі стромкія, скалістыя, парэзаныя шматлікімі фіёрдамі, да якіх прымыкаюць ледавіковыя даліны. Паўднёвая Георгія мае вулканічнае паходжанне. Складзена пераважна метамарфічнымі сланцамі і магматычнымі горнымі пародамі. Рэдка сустракаюцца граніт, вапняк і глеістыя адкладанні.

57% вострава займаюць ледавікі. Летняя мяжа ледавікоў знаходзіцца на вышыні 450 - 600 м, на поўначы крыху вышэй, чым на поўдні. На вялікіх высотах сустракаюцца зоны вечнай мерзлаты.

Клімат марскі субантарктычны, вельмі вільготны. Сярэднегадавая колькасць ападкаў — каля 1500 мм. Найбольш цёплым месяцам з'яўляецца люты, калі сярэдняя тэмпература дасягае +6 °C. У жніўні яна трымаецца каля -2 °C. Наогул, тэмпература рэдка бывае вышэй за +9,5 °C або ніжэй за -15 °C^[2]. Пераважаюць вільготныя цёплыя паўночна-заходнія і прахалодныя паўднёва-ўсходнія вятры.

• 
  У сонечны дзень
• 
  Летні вадаспад
• 
  Фіёрд Дрыгальскага
• 
  Ледавік Фартуна

Прырода

У прыбярэжнай паласе вострава Паўднёвая Георгія знойдзена 103 віды водарасцей, у тым ліку 9 відаў зялёных водарасцей, 35 відаў бурых водарасцей, 47 відаў чырвоных водарасцей. У глыбокіх месцах даўжыня некаторых відаў дасягае 40 м. 12 відаў — эндэмікі Паўднёвай Георгіі і Вогненнай Зямлі.

Наземная флора не адрозніваецца значным багаццем, блізкая па паходжанню да флоры Фалклендскіх астравоў, поўдню Патагоніі і Вогненнай Зямлі. Пераважаюць травы, папарацепадобныя, мохі і лішайнікі. Выяўлена 125 відаў мохаў і 150 відаў лішайнікаў. Дрэваў і сапраўдных хмызнякоў наогул няма^[3]. Падчас летняга даследавання 2009 г. брытанскія вучоныя знайшлі 24 віды, выпадкова або спецыяльна завезеныя чалавекам. Асабліва на востраве распаўсюдзіліся дзьмухаўцы і ясколкі^[4].

У выніку ізаляцыі Паўднёвай Георгіі ад кантынентаў, першародная фаўна сушы прадстаўлена амаль выключна птушкамі (пінгвіны, буравеснікападобныя, гарбаткавыя, качкі і інш.), якіх налічваецца каля 30 мільёнаў^[5]. Галечныя пляжы прыцягваюць ластаногіх. Каля берагоў вострава шмат рыбы, ракападобных, часта сустракаюць кітоў^[6].

Разам з чалавекам на Паўднёвую Георгію трапілі мышы і пацукі, былі ўвезены алені^[7]. У пачатку XXI ст. колькасць аленяў перавышала 7 тысяч^[8], што прывяло да значнага пашкоджання мясцовых флоры і фаўны, з'яўленню штучнай эрозіі ў выніку вынішчэння травы, утоптвання гнёздаў птушак. Яшчэ большую шкоду наносяць грызуны, якія ядуць яйкі і птушанят. З 2011 г. праводзіцца кампанія па вынішчэнню завезеных відаў^[9][10][11]. Плануецца, што яна будзе завершана ў 2014 г.

• 
  Кветкі Паўднёвай Георгіі
• 
  Птушкі
• 
  Марскі слон і пінгвіны
• 
  Касматыя цюлені

Гісторыя

Некаторыя даследчыкі лічаць, што востраў быў ўпершыню заўважаны Амерыга Веспучы яшчэ ў 1502 г.^[12] Сапраўдным першаадкрывальнікам стаў англійскі гандляр, сын французскага гугенота Энтані дэ ла Рашэ, карабель якога падчас плавання ў Паўднёвую Амерыку ў 1675 г. быў выпадкова аднесены да Паўднёвай Георгіі^[13], так што картографы доўгі час пазначалі яго як востраў Рашэ. Сучасная назва была дадзена ў 1775 г. знакамітым брытанскім падарожнікам Джэймсам Кукам у гонар Георга III. Джэймс Кук высадзіўся на востраве і абвясціў яго тэрыторыяй Вялікабрытаніі^[14].

З 1786 г. на Паўднёвай Георгіі вялі здабычу цюленяў брытанскія і амерыканскія зверабоі^[2]. З пачатку XX ст. востраў ператварыўся ў найбуйнейшы сусветны цэнтр здабычы кітоў. У 1904 г. была пабудавана першая сталая кітабойная база ў Грутвікене. Брытанскі ўрад выдаваў ліцэнзіі на адкрыццё часовых і сталых баз кітабоям з розных краін, у тым ліку нарвежцам, аргенцінцам, японцам, шведам. Спроба Нарвегіі абвясціць свой суверэнітэт над субантарктычнымі астравамі прывяла да адкрыцця ў 1908 г. афіцыйнага брытанскага прадстаўніцтва ў Грутвікене, якое ў сваю чаргу падпарадкоўвалася губернатару Фалклендскіх астравоў. Пасля II Сусветнай вайны здабыча кітоў згубіла камерцыйную прывабнасць. У сувязі з гэтым у 1966 г. была зачынена апошняя кітабойная база на Паўднёвай Георгіі^[15].

Навуковае вывучэнне Паўднёвай Георгіі пачалося ў XIX ст. Востраў з'яўляўся прамежкавым пунктам некаторых антарктычных экспедыцый. Адным з самых знакамітых даследчыкаў, які знайшоў свой апошні прытулак на востраве ў 1922 г., быў Эрнэст Генры Шэклтан.

У 1980 г. аргенцінскі прадпрымальнік дамовіўся аб вывазе з вострава металалому, які застаўся пасля кітабояў. Аргенцінская база была адкрыта ў сакавіку 1982 г. на месцы былой кітабойнай станцыі Лейф-Харбар. Разам з рабочымі з Аргенціны прыбылі і ваенныя. З пачаткам Фалклендскай вайны 3 красавіка яны захапілі Грутвікен і абвясцілі Паўднёвую Георгію аргенцінскім уладаннем Ісла Сан-Педра. 21 красавіка брытанскія ваенна-марскія сілы пачалі ваенную аперацыю па вызваленню вострава. Яна скончылася 26 красавіка здачай аргенцінскіх салдат у палон^[16].

У 1985 г. Паўднёвая Георгія была выведзена з-пад адміністрацыйнага падпарадкавання Фалклендскім астравам. Замест гэтага была створана асобная заморская тэрыторыя Паўднёвая Георгія і Паўднёвыя Сандвічавы астравы.

У наш час востраў фактычна не населены, хаця яго наведваюць навуковыя экспедыцыі і турыстычныя круізныя судны. Фармальна да вострава прыпісана крыху больш за 20 чалавек, якія працуюць у адміністрацыі заморскай тэрыторыі, але жывуць у Вялікабрытаніі.

• 
  Грутвікен у 1914 г.
• 
  Кітабойная станцыя Лейф-Харбар, 1962 г.
• 
  Разваліны старога кінатэатра ў Грутвікене
• 
  Пахаванне аргенцінскіх салдат, загінулых у 1982 г.

Зноскі

1. List of mountains Архівавана 21 лютага 2014.
2. ndsu.edu
3. Native flora
4. Oxford Plant Systematics
5. Terrestrial Wildlife Архівавана 24 лютага 2014.
6. Marine Wildlife
7. The birdlife of South Georgia is handed another chance
8. South Georgia: Wildlife Wonderland Архівавана 13 жніўня 2013.
9. South Atlantic Invasive Species Project
10. South Georgia completes first phase of reindeer eradication: 1.900 animals
11. Bird Island Research Station Архівавана 29 мая 2013.
12. AMERIGO VESPUCCI Архівавана 28 лістапада 2012.
13. Discovery of South Georgia Архівавана 27 лютага 2013.
14. Second Voyage 1772- 1775 (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 кастрычніка 2013. Праверана 9 лістапада 2013.
15. Whaling
16. War and conflict

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 12. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0198-2 (т. 12).

Спасылкі

• South Georgia Website Архівавана 12 верасня 2012.
• South Georgia Heritage Trust
• Richard Alley, South Georgia Glaciers
• SOUTH GEORGIA MUSEUM
• South Georgia online encyclopedia Архівавана 17 студзеня 2010.