Дукора
аграгарадок у Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці Беларусі From Wikipedia, the free encyclopedia
Дуко́ра[2] (трансліт.: Dukora, руск.: Дукора) — аграгарадок у Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Дукорскага сельсавета.
Аграгарадок
Дукора  Брама і стайня сядзібы Оштарпаў, 2018 г.
Дукора на карце Беларусі ±   | ||||||||||||||||||||||||||
Месціцца за 24,5 км на паўночны захад ад Мар’інай Горкі, 28,5 км ад Мінска, на скрыжаванні аўтамабільных дарог Мінск — Бабруйск і Рудзенск — Смілавічы, на рацэ Свіслач. 13 км ад чыгуначнай станцыі Рудзенск на лініі Мінск — Асіповічы.
Корань Duk- у балцка-літоўскіх антрапонімах тыпу Dukas, з якім звязаныя адыменныя тапонімы Дукойні, Дукелі. У Літоўскай Метрыцы ў XV стагоддзі фіксуецца адпісанне ўладання «Дукурну Ятевичу»[3].
Побач з Дукорай — Людвінова, Камейкі, Смілавічы, назвы якіх паходзяць ад балцка-літоўскіх антрапонімаў Liudvinas, Kameikis, Smilys.
На думку Аляксандра Ельскага, назва, якая раней пісалася як Дукары, паходзіць ад лацінскага слова «dux» (князь)[4].
Вялікае Княства Літоўскае
У XVI стагоддзі Дукора знаходзілася ў складзе маёнтка Бакшты і належала Кезгайлам, з 1554 года — ва ўладанні іх нашчадкаў паводле жаночай лініі: Завішаў і Шэметаў. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) мясцовасць увайшла ў склад Менскага павета Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. Першы пісьмовы ўспамін пра Дукору як уласнасць непаўналетніх дзяцей Я. Завішы, маці якіх другім шлюбам выйшла за князя А. Вішнявецкага, датуецца 1582 годам. Тады ж упамінаецца тутэйшы сельскі старац Еська Юр’евіч. Паводле юрыдычных актаў 1592 года сяло. Пад 1592 і 1595 гадамі ў якасці ўладальнікаў паселішча значацца Ян і Вацлаў Шэметы, старца — С. Мазоўка.
З 1606 года Дукора знаходзілася ў супольным валоданні ўдоў А. Завішы і В. Шэмета, старац — Ц. Мазоўчыч. У 1615 годзе сяло аддалі ў заклад К. Слушку, у гэты час тут былі 84 двары сялян-кунічнікаў[5]. З 2-й паловы XVII стагоддзя ўласнасць нашчадкаў князя Самуэля Банданавіча Агінскага. Апошнім уладальнікам Дукоры і ўсяго Бакштанскага графства з роду Агінскіх быў гетман Міхал Казімір.
У 1667 годзе было мястэчка Дукора, маёнтак, 170 дымоў (з вёскамі ў яго складзе), залога ў Казіміра Навацкага. З 1690 года ўласнасць Крыштафа Завішы[6].
У 1708 годзе ў час Паўночнай вайны шведскія войскі караля Карла XII знаходзіліся ў Дукоры.
У 1791 годзе мястэчка паводле купчай перайшло да Францішка Оштарпа, сына аселага на Літве шведскага жаўнера арміі Карла XII. У XVIII стагоддзі быў пабудаваны касцёл.
Пад уладай Расійскай імперыі
.jpg)
У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года тэрыторыя апынулася ў складзе Расійскай імперыі, з 1795 года ў Ігуменскім павеце Мінскай губерні.
У 1800 годзе была пабудавана мураваная царква.
У 1800 годзе Дукора складалася з сядзібы, невялікага мястэчка, сяла; мела ўніяцкую Узвіжанскую царкву, яўрэйскую школу, будаваўся мураваны касцёл; рэгулярна праводзіліся 4 кірмашы. У першай палове XIX стагоддзя сын Францішка Леў Оштарп (1786—1851) пабудаваў мураваны палац, завёў у маёнтку цырк з замежнымі акцёрамі, аркестр, бібліятэку. У 1845 годзе пабудавана царква ў імя святых Пятра і Паўла.
З 1861 года цэнтр Дукорскай воласці, быў вінакурны завод, 2 царквы, касцёл, малітоўная школа. У 1862 годзе мястэчку дадзена права на штотыднёвыя таргі.
Па здушэнні нацыянальна-вызваленчага паўстання ў 1864 годзе расійскія ўлады гвалтоўна перарабілі касцёл у царкву Маскоўскага патрыярхату.
У 1863 годзе адкрыта 2-класнае народнае вучылішча, з 1865 года з жаночай зменай.
У 1874 годзе маёнтак перайшоў да галандца Канстанціна Гарцінга (памёр у 1891), сям’я якога ўсталявалася на Міншчыне ў пачатку XIX стагоддзя. У 1876 годзе ў Дукоры існаваў вадзяны млын і 3 карчмы. У 1877 годзе акдрыта сельская бальніца. У 1881 годзе мястэчка злілося з сялом.
.jpg)
У 1886 годзе ў народных вучылішчах займаліся 80 хлопчыкаў і 35 дзяўчынак. Настаўнікамі працавалі Леанід і Надзея Астапені. У 1897 годзе дзейнічала валасное праўленне, 2 народных вучылішчы, царкоўнапрыходская школа, пітны дом, 2 праваслаўныя царквы, 2 хлебазапасныя магазіны, 14 дробных лавак, капліца, сінагога, вадзяны млын. На 1900 год у 2 вучылішчах налічваўся 131 вучань, у тым ліку 52 дзяўчынкі. У 1901 годзе дзейнічаў сыраварны завод.
У мястэчку заўсёды бытавалі промыслы і рамёства: ткацкія, бандарныя, кавальскія, ганчарныя, шорныя, гарбарныя, кравецкія, шавецкія, пчалярскія, збор ягад, грыбоў, лекавых траў, лоўля рыбы і ракаў у Свіслачы. У жыцці насельніцтва важнае месца займалі земляробства і жывёлагадоўля, агародніцтва, дробны гандаль. Па нядзелях, святочных днях адбываліся таржкі і базары. Прадметамі гандлю былі: бандарныя вырабы (бочкі, вёдры, цэбры, бойкі і іншыя), дугі, збруя, мёд, воўна, сукно, аўчына, жывёла, дары прыроды і іншае. Частка вырабаў вывозілася для продажу на фурманках па паштовым тракце ў Мінск[7].
_(4).jpg)
У час рэвалюцыі 1905—1907 гадоў у Дукорскай воласці адбываліся масавыя хваляванні. Яны праяўляліся ў самавольных высечках лесу, захопе сенажацей і пасеваў памешчыкаў, у адкрытых сутычках сялян з паліцыяй, аховай і адміністрацыяй маёнтка[7].
З 1916 года дзейнічала паштовае аддзяленне.
Найноўшы час
З канца лютага 1918 года тэрыторыя акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Дукорскай воласці пісалі звароты ў Народны Сакратарыят Беларусі са скаргамі на дзеянні нямецкіх акупацыйных улад[8]. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў пад акупацыяй Польшчы (Гміна Дукора, Мінская акруга ГУУЗ). Дзейнічаў бальшавіцкі партызанскі атрад пад кіраўніцтвам Андрэя Блажко і Міхаіла Рудовіча («Дукорскія партызаны»)[9]. 3 траўня 1920 года партызаны былі захоплены ў палон польскімі войскамі, 17 траўня 11 партызан былі расстраляны каля Дукоры, ва ўрочышчы Пушча, 30 партызан зняволены ў турме, дзе 5 з іх загінулі ці былі забіты.
З 31 ліпеня 1920 года ў Беларускай ССР. З 20 жніўня 1924 года цэнтр Дукорскага сельсавета Смілавіцкага раёна Менскай акругі (да 26 ліпеня 1930), з 8 ліпеня 1931 года ў Пухавіцкім, з 12 лютага 1935 года ў Рудзенскім, з 20 лютага 1938 года ў Менскай вобласці.
За савецкім часам уласнасць маёнтка нацыяналізавана, у палацы размясцілася школа. У 1926 годзе дзейнічала сямігадовая школа з сельскагаспадарчым ухілам, у якой працавала 11 настаўнікаў. Пры Дукорскай школе былі створаны: бібліятэка, якая налічвала 1000 кніг (1926 год), пункт па ліквідацыі непісьменнасці сярод дарослых. Працаваў клуб, чытальня. У 1920-х гадах існаваў Дукорскі драматычны гурток, удзельнікам яго быў драматург Васіль Гарбацэвіч і актрыса Таццяна Бандарчык[7].
.jpg)
У пачатку 1930-х гадоў праведзена прымусовая калектывізацыя, створаны саўгас «Дукора», працавала цыркулярка, майстэрня па рамонце сельскагаспадарчых машын, кузня, валяльная майстэрня. У 1938 годзе статус паселішча панізілі з мястэчка да вёскі. У 1933 годзе працавала машынна-трактарная станцыя (МТС).
У Другую сусветную вайну з канца чэрвеня 1941 года да 4 ліпеня 1944 года вёска пад акупацыяй Германіі. У першыя ж дні нямецкай акупацыі нацысцкія войскі стварылі яўрэйскае гета. 10 кастрычніка 1941 года адбыўся масавы расстрэл яўрэяў з гета ў Дукоры, загінула каля 400 чалавек. У 1943 годзе ў часе карнай нямецкай аперацыі было спалена 96 дамоў[10]. Колішні палац Оштарпаў быў узарваны ў час савецкай партызанскай аперацыі, будынак быў штабам нямецкіх структур[11].
28 верасня 1967 года да Дукоры былі далучаны вёскі Дукоркі і Харэвічы. Харэвічы цяпер вуліца Блажко. У 1970 годзе цэнтр калгаса імя 16 партызан. У лютым 1974 года ў Дукоры адкрыты раённы краязнаўчы музей (у 1993 годзе пераведзены ў Блонь).
У 2000-я гады паселішча атрымала афіцыйны статус аграгарадка.
Дэмаграфія
XIX стагоддзе:
- 1861 год — мястэчка, 225 жыхароў; сяло, 133 жыхары
- 1881 год — 842 жыхары
- 1886 год — 41 двор, 537 жыхароў
- 1897 год — мястэчка, 193 двары, 1101 жыхар; маёнтак, 54 жыхары; вадзяны млын, 6 двароў, 58 жыхароў
XX стагоддзе:
- 1901 год — маёнтак, 102 жыхары; мястэчка, 1444 жыхары
- 1917 год — мястэчка, 243 двары, 1654 жыхары; маёнтак, 228 жыхары; млын, 4 двары, 19 жыхароў
- 1970 год — 797 двароў, 2258 жыхароў
- 1993 год — 652 двароў, 1588 жыхароў[5]
- 1997 год — 1429 жыхароў[12]
- 1999 год — 1331 жыхароў
XXI стагоддзе:
- 2002 год — 571 двор, 1307 жыхароў
- 2010 год — 1304 жыхары
- 2019 год —1287 жыхароў
Яўрэі
_16.jpg)
У XIX стагоддзі ў мястэчку было многа яўрэяў. Яўрэйскае насельніцтва займалася гандлем і рамяством. Была цырульня, шаўцы, кавалі, краўцы. Дзейнічала сінагога. Яўрэйская школа адкрылася пад канец XIX стагоддзя. Перад Другой сусветнай вайной была пачатковая яўрэйская школа, а з пятага класа — агульная. У першыя ж дні нямецкай акупацыі нацысцкія войскі стварылі яўрэйскае гета. 10 кастрычніка 1941 года адбыўся масавы расстрэл яўрэяў з гета ў Дукоры. На расстрэл прыехалі чатыры грузавыя машыны з салдатамі, сярод якіх быў літоўскі атрад з Мінска. Дакладная колькасць загінулых невядома, каля 400 чалавек. На месцы расстрэлу ў 1956 годзе ўсталяваны помнік[13][14].
Рэлігія
- Царква Святога Ільі (у 1800 годзе ўніяцкая, з 1831 года касцёл, з 1864 года праваслаўная).
- Капліца ў гонар Перамянення Пана[15].
Эканоміка
- Пошта
- Механічная майстэрні
- Сталовая
- Ашчадная каса
- Дом быту
- Крамы
Турызм
У Дукоры знаходзіцца музейны комплекс Дукорскі маёнтак
Сацыяльная сфера
Адукацыя і культура
- Дукорскі навучальна-педагагічны комплекс дзіцячы сад-сярэдняя школа
- Дзіцячая музыкальная школа
- Дзіцячыя яслі-сад
- Дом культуры
- Бібліятэка
Медыцына
- Амбулаторыя[16]
У якасці неафіцыйнага геральдычнага знака Дукоры выкарыстоўваецца частка герба Кезгайлаў «Задора», якім карысталіся першыя вядомыя ўладальнікі мястэчка.
Апісанне: у блакітным полі іспанскай тарчы сярэбраная галава льва, з пашчы якога шугае полымя[17].
Славутасці
_17.jpg)
- Палацава-паркавы комплекс Оштарпаў (XVIII ст.)
- Царква Святога Ільі (XIX ст.)
- Яўрэйскія могілкі
Мемарыялы і помнікі
- Помнік загінулым у Другой сусветнай вайне
- Помнік забітым яўрэям у кастрычніку 1941 года
- Брацкая магіла (1920, 1944 гады) ва ўрочышчы Пушча
- Брацкая магіла (1941—1944 гады)
- Памятная дошка драматургу і педагогу Васілю Гарбацэвічу[18]
Страчаная спадчына
- Капліца (1897 — ?)
- Царква ў імя святых Пятра і Паўла (1845 — ?)
- Палац Оштарпаў (XVIII ст.) Узарваны савецкімі партызанамі у час Другой сусветнай вайны
- Сінагога (XIX ст.)
- Царква Узвышэння Святога Крыжа (XVIII ст.; грэка-каталіцкая)
У вёсцы фалькларыстам Мікалаем Чуркіным запісана калядка «Антон маладзенькі»[19].
- Таццяна Андрэеўна Бандарчык (1902—1974) — беларуская актрыса.
- Андрэй Агеевіч Блажко (Харэвічы, цяпер у межах Дукоры; 1895—1920) — арганізатар і кіраўнік дукорскіх партызан.
- Міхаіл Фёдаравіч Гантман (1922—2010) — мастак кіно, маляр.
- Васіль Гарбацэвіч (1893—1985) — беларускі драматург, педагог.
- Марыя Андрэеўна Жыдовіч (1906—1977) — беларуская мовазнаўца.
- Лейба Мордухавіч Кантаровіч (1915 — ?) — беларускі інжынер-эканаміст.
- Міхаіл Пятровіч Кунько (нар. 1936) — беларускі архітэктар.
- Ганна Віктараўна Лявіцкая (1961) — беларуская ўрач, дзяржаўная функцыянерка, дэпутатка Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь V склікання.
- Шмуэль Нігер (1883—1955)— літаратурны крытык і публіцыст.
- Леў Францавіч Оштарп (1786—1851) — дзяржаўны і ваенны дзеяч.
- Фёдар Ігнатавіч Пастарнацкі (1845—1902) — лекар-тэрапеўт.
- Алесь Пісарык (нар. 1954) — беларускі паэт.
- Рыгор Пракопавіч Рак (1893—1938) — беларускі краязнаўца.
- Тарас Максімавіч Сянчук (1905—1959) — беларускі архітэктар.
- Аляксандр Рыгоравіч Чарвякоў (в. Дукоркі; 1892—1937) — беларускі савецкі дзяржаўны дзеяч.
- Даніэль Чарны (1888—1959) — паэт, празаік, мемуарыст, публіцыст, перакладчык. Пісаў на ідыш.
- Барух Чарны (1886—1938) — пісьменнік, літаратуразнавец, рэдактар, журналіст, грамадскі дзеяч. Пісаў на ідыш.
- Валерый Паўлавіч Ярашэўскі (нар. 1950) — беларускі дзяржаўны функцыянер.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
