аграгарадок у Слуцкім раёне Мінскай вобласці Беларусі From Wikipedia, the free encyclopedia
Грэск[1] (трансліт.: Hresk, руск.: Греск) — аграгарадок у Слуцкім раёне Мінскай вобласці. Уваходзіць у склад Грэскага сельсавета.
Аграгарадок
Грэск
| ||||||||||||||||||
У аснове тапоніму «Грэск» ляжыць тое ж слова, што і ў аснове гідроніму «Арэса». Таксама існуе меркаванне, што назва паселішча з’яўляецца адным з слядоў Грэнскай культуры на Беларусі[2].
На другім выданні карты Вялікага Княства Літоўскага (Амстэрдам, 1613 год) можна пабачыць напісанне Hresko[3].
На месцы Грэска ў VI ст. да н.э. — VII ст. н.э. існавала ўмацаванае валамі і равамі гарадзішча перыяду ранняга жалезнага веку[4]. Цяпер яно знаходзіцца ў цэнтры мястэчка, на правым беразе ракі Савы, ва ўрочышчы Замку. Мае статус гістарычна-культурнай каштоўнасці[5]. У часе археалагічных раскопак тут былі знойдзены пласты, у якіх былі прадметы розных эпох: жалезнага веку, старажытнай Русі, а таксама XIV—XVII стагоддзяў. У кар’еры Гайку каля Грэска выяўлены скамянелыя рэшткі жывых арганізмаў, узрост якіх большы за 400 мільёнаў гадоў, што стала абгрунтаваннем сцверджанняў, што раней на Случчыне было мора[6]. Шэраг навукоўцаў лічыць, што менавіта каля Грэска сканчалася гэтак звавае мора Герадота[7].
Першы пісьмовы ўспамін пра Грэск датуецца 1409 годам[8] (паводле іншых звестак — 1480 годам[9]). У гэты час тут існаваў драўляны замак, быў гасціны дом[10]. У 1536 годзе мястэчка знаходзілася ў валоданні каралевы і вялікай княгіні Боны Сфорцы і было цэнтрам войтаўства ў складзе Троцкага ваяводства.
4 жніўня 1570 года кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст выдаў прывілей на правядзенне ў Грэску штотыднёвага кірмашу. У дакуменце вызначалася, што ўсе мыты маюць ісці ў дзяржаўны скарб. У 1558 годзе мястэчка знаходзілася ў валоданні Марціна Валадковіча[11], паміж якім і князямі слуцкімі Юрыем і Сямёнам Алелькавічамі вяліся спрэчкі з нагоды захопу апошнімі зямлі ў валоданнях М. Валадковіча. У 1590 годзе Грэск стаў часткай Слуцкага княства. У гэты час тут было 68 двароў, існавалі царква, млын і карчма. 3 ліпеня 1593 года кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза перадаў Грэск у леннае валоданне князю Мікалаю Радзівілу «Сіротку».
У 1600 годзе пасля шлюбу Януша Радзівіла з адзінай спадкаеміцай роду Алелькавічаў князёўнай Соф’яй Слуцкай Грэск перайшоў у валоданне Радзівілаў. На 1654 год у мястэчку было 5 двароў, Рынак і 6 вуліц. У 1677 годзе князь Міхал Казімір Радзівіл перадаў маёнтак у закладнае карыстанне Юрыю Багуславу Отэнгаўзу[12].
У XVIII стагоддзі Грэск знаходзіўся ў складзе Клецкай ардынацыі Радзівілаў. На 1721 год у мястэчку было 69 двароў. У 1765 годзе Юзаф Мікалай Радзівіл перадаў Грэск у закладнае валоданне графу Антонію Тадэвушу Пшаздзецкаму[13]. На 1771 год тут было 88 двароў[9].
Пасля лругога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) у складзе Расійскай імперыі. У XIX — пачатку XX стагоддзяў — цэнтр воласці Слуцкага павета. У 1885 годзе дзейнічаў рынак; 6 вуліц і 93 двары. У 1870 годзе працавала народнае вучылішча, якое размяшчалася ў грамадскім доме, на ўтрыманне вучылішча было адпушчана 175 руб. з дзяржаўнай казны і 111 руб. ад мясцовых жыхароў. З архіўнай даведкі вядома, што ў народным вучылішчы навучалася 52 чалавекі (з іх адна дзяўчынка), настаўніцай працавала Усціна Іванаўна Мінкевіч, якая скончыла Мінскае вучылішча дзявіц духоўнага звання, законанастаўнікам праваслаўнага веравызнання быў свяшчэннік мясцовай царквы Васіль Паўлавіч Біруковіч. У розныя гады ў народным вучылішчы навучалася ад 50 да 80 вучняў[14]. У пачатку XX стагоддзя навучалася 109 хлопчыкаў і 2 дзяўчынкі. У 1885 годзе працавала царква і рынак. Жыхары мястэчка выраблялі смалу, шпікінар, здпабывалі вапну, якую прадавалі ў Бабруйск, Баранавічы, Капыль, Мінск, Слуцк.
У лютым 1918 года мястэчка было занята 1-м польскім корпусам Ю. Доўбар-Мусніцкага, а ў снежні — акупіравана германскімі войскамі, у жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў і кастрычніку — лістападзе 1920 года — польскімі войскамі. Пасля грамадзянскай вайны і ваеннай інтэрвенцыі ў мястэчку працаваў клуб, народны тэатр, бальніца, была адкрыта хата чытальня, у 1921 года — пачатковая, з 1922 года — 7-гадовая школы.
З 20 жніўня 1924 года цэнтр сельсавета, а з 1935 да 1956 года — цэнтр Грэскага раёна. У 1929 годзе быў створаны калгас, а у 1930 годзе — арцель па нарыхтоўцы вапны, у 1935 годзе МТС, якая ў 1936 годзе абслугоўвала 21 калгас.
З 27 чэрвеня 1941 да 1 ліпеня 1944 гадоў вёска акупіравана нямецкімі войскамі. Падчас акупацыі ў бальніцы дзейнічала падпольная група (9 чал.) на чале з намеснікам галоўнага лекара Ю. Войчыкам[15] Грэскага падполля. У маі — чэрвені 1942 года члены групы былі арыштаваныя і пакараныя. У 1975 годзе на будынку бальніцы ў памяць пра невядомых падпольшчыкаў ўстаноўлена мемарыяльная дошка.
З ліпеня 1944 года пачала працаваць сельскагаспадарчая арцель «Гігант»[16]. У 1961 годзе да вёскі далучаны пасёлак Някрасаўка. З 1966 года працавала каўбасная фабрыка. 28 лістапада 1969 года СА «Гігант» пераўтворана ў калгас «Гігант», 26 чэрвеня 2003 года — СВК «Грэск-Агра».
У адпаведнасці з рашэннямі Слуцкага раённага Савета дэпутатаў ад 22 сакавіка 2010 г. № 192 і № 193 вёска была пераўтворана ў аграгарадок[17].
Дзейнічаюць рэлігійныя супольнасці:
Культурна-асветніцкую працу праводзяць дом культуры і бібліятэка[21].
У Грэску дзейнічае музей сялянскага побыту пад адкрытым небам[22].
Працуюць аддзелы сувязі РУП «Белпошта», ААТ «Беларусбанк»[23], крамы № 43, 44 Слуцкага раённага спажывецкага таварыства. Ёсць парк адпачынку, спартыўная зала.
У Грэску працуюць сярэдняя школа, дзіцячая школа мастацтваў[24], дашкольная ўстанова.
Медыцынскае абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляе вясковая бальніца[25], часткамі якой з’яўляюцца фельчарска-акушэрскія пункты ў вёсках Леткаўшчыне, Маяку і Шышчыцах. Працуе аптэка.
У Грэску працуюць сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў «Грэск-Агра», філіял «Грэск» ААТ «Слуцкі мясакамбінат» (каля 90 работнікаў), ААТ «ПМК-71».
Плануецца будаванне свінагадоўчага комплексу ААТ «Слуцкі мясакамбінат» на 24 000 свінняў[26].
Ёсць пажарная аварыйна-ратавальная часць № 2 слуцкага раённага аддзела Міністэрства надзвычайных сітуацый.
За 5 км на ўсход ад Грэска праходзіць аўтамабільная дарога Р23 (Мінск — Мікашэвічы), за 7 км на поўнач — аўтамабільная дарога Р91 (Асіповічы — Баранавічы).
Аўтобусная станцыя злучае паселішча з Слуцкам[27].
У царкве Раства Багародзіцы з 2002 года міраточыць цудоўны абраз Казанскай Маці Божай[33] і рэпрадукцыя абраза «Неспатольны Кубак»[34].
Афіцыйная назва | Гістарычная назва |
Агародная вуліца | Лава вуліца |
Калгасная вуліца | Пабялянка вуліца |
Камсамольская вуліца | Крывая вуліца |
Мінская вуліца | Шышчыцкая вуліца |
Першамайская вуліца | Слуцкая вуліца[35] |
Пралетарская вуліца | Куток (Кіндзюк) вуліца Сцяпкоўская вуліца |
Садовая вуліца | Запечная вуліца |
Паводле перапісу 1874 года ў Грэску існавала Селіцкая вуліца[35]. У 1920-я гады ў мястэчку было 8 вуліц: Лава, Крывая, Краўцовая, Замагільная, Шышчыцкая, Сцяпкоўская, Аселіца і Куток.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.