Балгарская праваслаўная царква (балг.: Българска православна църква) — аўтакефальная памесная праваслаўная царква, якая займае дзявятае месца ў дыпціху аўтакефальных памесных цэркваў.
| Балгарская праваслаўная царква | |
|---|---|
| Българска православна църква - Българска патриаршия | |
 | |
| Асноўная інфармацыя | |
| Аўтакефалія | 919 (скасавана ў 1018); абвешчана зноў — 11 мая 1872 года |
| Прызнанне аўтакефаліі | у 1953 годзе |
| Прадстаяцель у наш час | Неафіт, Патрыярх Балгарскі |
| Цэнтр |
Сафія, Балгарыя  |
| Рэзідэнцыя Прадстаяцеля | Сафія |
| Юрысдыкцыя (тэрыторыя) |
Балгарыя |
| Царква-маці | Канстанцінопальскі патрыярхат |
| Мова набажэнстваў | балгарская, царкоўнаславянская |
| Каляндар | новаюліянскі[1] (з 1968 г.) |
| Колькасць | |
| Епіскапаў | 22 |
| Епархій | 15 (13 — у Балгарыі; 2 — за мяжой) |
| Навучальных устаноў |
2 семінарыі (у Плоўдзіве і Сафіі) і багаслоўскія факультэты ў Сафійскім універсітэце і Свята-Кірыла-Мяфодзіеўскім універсітэце ў Вяліка-Тырнаве |
| Манастыроў | 120 |
| Прыходаў | больш за 2600 |
| Святароў | больш за 1500 |
| Манахаў і манашак | больш за 400 |
| Вернікаў | больш за 8 000 000[2] |
| Сайт | Афіцыйны сайт (балг.) |
Кіруецца Патрыярхам Балгарскім, Свяшчэнным Сінодам і Царкоўна-народным саборам. Афіцыйны тытул прадстаяцеля царквы: Найсвяцейшы Патрыярх Балгарскі, Мітрапаліт Сафійскі.
Гісторыя
На тэрыторыі сучаснай Балгарыі хрысціянства пачало распаўсюджвацца ўжо ў I стагоддзі. Паводле падання Балгарскай царквы, біскупская кафедра мелася ў г. Адэсасе (цяпер Варна), дзе епіскапам быў вучань апостала Паўла Амплій.
Еўсевій Кесарыйскі паведамляе, што ў II стагоддзі, на балгарскай зямлі, меліся біскупскія кафедры, у гарадах Дэбелт і Анхіял.
Існуюць звесткі, што ў IV стагоддзі Мікіта епіскап Рэмесіянскі ахрысціў бесаў — адно з фракійскіх плямёнаў і для іх перавёў з латыні ўвесь кодэкс Бібліі, вядомы ў крыніцах як Біблія Бесіка. Пра гэта паведамляюць святы Рыгор Ніскі ў 394 годзе, святы Паўліна Ноланскі каля 400 года і ў 396 годзе Святы Блажэнны Еранім. На тэрыторыі Балгарыі ў IV стагоддзі жыў і святы епіскап Ульфіла, духоўны і свецкі кіраўнік готаў. Тут ён перакладаў Свяшчэнныя тэксты на створаную гоцкую азбуку[заўв 1].
Удзельнікам Першага ўсяленскага сабору, 325 года, быў Пратагон, епіскап Сердзікі (цяперашняя Сафія).
У 865 годзе пры Св. князе Барысе адбываецца ўсеагульнае хрышчэнне балгарскага народа.
Пасля чатырохгадовай уніі з Рымскай царквой, у 870 годзе Балгарская царква стала аўтаномнай у юрысдыкцыі Канстанцінопальскага патрыярхата.
У 886 годзе адзін з вучняў Свв. Кірыла і Мяфодзія — Святы Навум стварыў у тагачаснай балгарскай сталіцы Плісцы Праслаўскую кніжную школу. Яна з'яўлялася самым важным літаратурным і культурным цэнтрам Першага Балгарскага царства і ўсіх славянскіх народаў у ІХ — Х стст. У ёй Біблія і свяшчэнныя хрысціянскія кнігі ў першы раз перакладаліся на іншыя мовы, акрамя трох «свяшчэнных» моў, на якіх быў зроблены надпіс на Крыжы Гасподнім — яўрэйскай, грэчаскай і лацінскай. Гэта была зразумелая ўсім тагачасным славянам стараславянскай мовай. Сярод выдатных творцаў школы сустракаюцца імёны Канстанціна Праслаўскага, які напісаў Азбукавую малітву, Чарнарызец Храбр, Іаан Экзарх, Тудар Доксаў, епіскап Рыгор, і, верагодна, і сам цар Сімяон Вялікі і іншыя.
Пры цары Сімяоне І у 919 годзе, на Памесным царкоўным саборы ў Праславе, абвяшчаецца аўтакефалія. Сабор таксама заявіў пра ўзвядзенне Балгарскай царквы ў ранг Патрыярхата. Такі статус Сусветная патрыярхія прызнала толькі ў 927 годзе, у часы спадчынніка Сімяона — Св. цара Пятра 927—969, які быў жанаты на візантыйскай прынцэсе Марыі Лакапін, унучцы імператара Рамана Лакапіна.
Падчас акупацыі Візантыяй Усходняй Балгарыі, Балгарская патрыярхія перанесла свой цэнтр у Дрыстр (цяпер Сілістра), а затым і ў розныя гарады Македоніі.
Пасля поўнага паражэння Балгарыі ў 1018 годзе, імператар Васіль Балгарабойца скасаваў аўтакефалію Балгарскай царквы, зрабіўшы яе архіепархіяй з цэнтрам у Охрыдзе. Першы Охрыдскі архіепіскап быў пастаўлены з балгараў, наступныя ж епіскапы доўгі час былі грэкамі. Да пачатку 18 стагоддзя Охрыдскія архіепіскапы прымаліся ў Султана як прадстаўнікі ўсяго балгарскага народа. Іх епархія ахоплівала і тэрыторыю сучасных Сербіі і Румыніі. У якасці духоўнага правадыра балгараў, Охрыдскія прадстаяцелі часта пасылалі лісты Маскоўскім вялікім князям і царам для фінансавай дапамогі і падтрымкі. Охрыдская балгарская архіепархія была скасавана па патрабаванні Фенерскай патрыярхіі пасля заснавання Іпекскай сербскай архіепархіі.
Пасля паўстання братоў Пятра і Асеня ў 1185 годзе Балгарыя вызвалілася ад візантыйскага панавання і аднавіла царкоўную незалежнасць. У 1204 годзе, пры цары Калаяне, падпісана другая унія з Рымскай курыяй, якая доўжылася да 1235 года, калі Усеправаслаўны сабор у Лампсаку аднавіў статус Тырнаўскай патрыярхіі. У XIV стагоддзі Балгарыя стала цэнтрам ісіхазму, на чале з прападобным Феадосіем Тырнаўскім, патрыярхам Яўфіміем Тырнаўскімі і іх вучнямі.
У канцы XIV стагоддзя Балгарыя апынулася пад уладай асманскіх туркаў і зноў трапіла пад юрысдыкцыю Канстанцінопальскага патрыярхата. Гэты перыяд звязаны са з'яўленнем балгарскіх мучанікаў за веру — Злата Магленская, Анастасій Струміцкі і іншыя.
У XVIII стагоддзі зараджаецца балгарскае нацыянальнае адраджэнне, першым прадстаўніком якога лічыцца іераманах Паісій Хілендарскі. І ў далейшым шматлікія балгарскія «будзіцелі» былі святарамі.
3 красавіка 1860 года, у дзень святога Вялікдня, з амбону балгарскага храма ў Канстанцінопалі епіскап Іларыён (Стаянавіч) замест імя Канстанцінопальскага Патрыярха ўспомніў усё праваслаўнае епіскапства, што азначала аднабаковы выхад Балгарскай Царквы з-пад юрысдыкцыі Патрыярхата.
28 лютага 1870 года быў абвешчаны султанскі фірман аб заснаванні аўтаномнага Балгарскага Экзархата для епархій балгарскіх, а таксама тых епархій, праваслаўныя жыхары якіх у сваёй большасці (дзве траціны) пажадаюць увайсці ў яго юрысдыкцыю пры захаванні кананічнай залежнасці ад Канстанцінопальскага Патрыярха.
Абраны ў лютым 1872 года Экзарх Анфім I, насуперак забароне Патрыярхіі, 11 мая 1872 года правёў у балгарскім храме Канстанцінопаля літургію, падчас якой быў урачыста прачытаны акт аб абвяшчэнні Балгарскай Царквы аўтакефальнай. У адказ, Канстанцінопальскі Патрыяршы Сінод абвясціў Экзарха Анфіма пазбаўленым святарствы, а іншых яго архірэяў-аднадумцаў адлучанымі ад Царквы, што паклала пачатак «грэка-балгарскай схізме». У верасні 1872 года на Саборы ў Канстанцінопалі балгары былі абвінавачаны ў «філетызме» (перавазе нацыянальнага пачатку) і асуджаны як схізматыкі.
21 студзеня 1945 года ў сталічным храме Святой Сафіі пасля трыццацігадовага перапынку быў абраны Экзарх. Ім стаў Сафійскі мітрапаліт Стэфан (Шокаў). 22 лютага таго ж года Канстанцінопальская Патрыярхія выдала томас, які скасаваў схізму паміж Канстанцінопальскай і Балгарскай Цэрквамі.
Урад Айчыннага фронту, які прыйшоў да ўлады ў Балгарыі ў 1944 годзе, пачаў прадпрымаць крокі па абмежаванні ўплыву Царквы на балгарскае грамадства. Ужо ў 1944—1945 гадах было спынена выкладанне асноў веравучэння ў гімназіях і прагімназіях. У маі 1945 года выдадзены дэкрэт-закон аб абавязковым грамадзянскім шлюбе. Аднак асаблівага размаху антыцаркоўная кампанія дасягнула пасля афіцыйнага міжнароднага прызнання ўрада ў 1947 годзе.
У 1953 годзе Балгарская царква стала Патрыярхатам.
У 1992 годзе пры актыўным удзеле палітычнай улады ў Балгарскай царкве пачаўся раскол. Частка іерархаў выступіла супраць Патрыярха Максіма, якога яны вінавацілі ў сувязях з былой камуністычнай уладай, а яго інтранізацыю лічылі некананічнай. Раскольнікі склалі «альтэрнатыўны сінод». Большасць святароў не далучылася расколу, аднак кананічныя іерархі афіцыйна не прызнаваліся дзяржавай, а амаль уся маёмасць царквы, акрамя большасці храмаў, было перададзена ў распараджэнне раскольнікам. У 1996 годзе, які быў Неўракопскі Мітрапаліт Пімен (Энеў) быў абвешчаны альтэрнатыўным Патрыярхам. Групоўка Пімена абвясціла пра кананізацыю іерадыякана Ігнація (Васіла Леўскага).
Для рашэння які склаўся крызісу, у 1998 годзе, у Сафіі, адбыўся Усеправаслаўны Сабор, з удзелам прадстаўнікоў 13 аўтакефальных цэркваў, у тым ліку і сямі Патрыярхаў. У выніку правядзення сабора прадстаўнікі альтэрнатыўнай «Балгарскай Патрыярхіі» заявілі, пра сваё раскаянне і выказалі жаданне вярнуцца да Балгаркай праваслаўнай царквы. Некаторыя прадстаўнікі альтэрнатыўнай царквы не прынеслі пакаяння, але пасля Усеправаслаўнага Сабору іх колькасць і ўплыў значна паменшыліся. У 2003 годзе іерархія Балгарскай царквы атрымала афіцыйную рэгістрацыю і была прызнана дзяржавай. У 2004 годзе раскольніцкія храмы былі перададзены Балгарскай царквы. А ў 2012 годзе раскольніцкі мітрапаліт Сафійскі Інакенцій (Петраў) прынёс пакаянне, што можна лічыць канцом расколу.
Сучасны стан
З 4 ліпеня 1971 года па 6 лістапада 2012 года Прадстаяцелем Балгарскай праваслаўнай царквы быў Патрыярх Максім.
Балгарская праваслаўная царква налічвае 15 епархіі: 13 з якіх знаходзяцца ў Балгарыі і 2 замежныя. Тэрыторыя непасрэднай юрысдыкцыі — Балгарыя; мае таксама дзве епархіі для акармлення балгарскай дыяспары ў Еўропе, Паўночнай Амерыцы і Аўстраліі.
У епархіях Балгарскай праваслаўнай царквы налічваецца 2600 прыходаў і служыць больш за 1500 святароў. Акрамя таго, у царквы ёсць 120 дзеючых манастыроў, у якіх пражывае больш за 400 манахаў і манашак. Епіскапат Балгарскай царквы налічвае 22 архірэі.
Рэзідэнцыя Патрыярха Балгарскага — кафедральны сабор у імя Святога дабравернага князя Аляксандра Неўскага, у Сафіі.
У Балгарыі дзейнічаюць 2 семінарыі (Плоўдзіўская духоўная семінарыя і Сафійская духоўная семінарыя) і багаслоўскія факультэты ў Сафійскім універсітэце і Свята-Кірыла-Мяфодзіеўскім універсітэце ў Вяліка-Тырнаве. На Афоне знаходзіцца балгарскі манастыр — Зограф.
Колькасць вернікаў — 8 млн чалавек (пераважная большасць — балгары).
У літургічным жыцці прытрымліваецца новаюліянскага календара (з 1968 года).
Епархіі Балгарскай праваслаўнай царквы[3]
Балгарыя
| Назва епархіі | Кафедра | Архірэйскія намесніцтвы | Кіруючы архірэй |
| Сафійская епархія | Сафія | Самакаў, Іхціман, Дупніца, Радамір, Кюстэндзіл, Трын і Годзеч | Неафіт (Дзімітраў) |
| Варненская і Вялікапраслаўская епархія | Варна | Шумны, Правадзія, Добрыч і Тырговіштэ | Іаан (Іванаў) |
| Велікатырнаўская епархія | Вяліка-Тырнава | Свіштоў, Горна-Арахавіца, Габрава, Алена, Сяўліева, Нікопал, Дранава і Паўлікені | Рыгор (Стэфанаў) |
| Відзінская епархія | Відзін | Крышан, Бярковіца, Кула і Белаградчык | Даметыян (Тапузліеў) |
| Врачанская епархія | Враца | Бяла-Слаціна і Арахава | Калінік (Аляксандраў) |
| Дарастольская епархія | Сілістра | Дулава і Тэрвел | Амвросій (Парашкеваў) |
| Лавецкая епархія | Лавеч | Пірдоп, Боцеўград, Тэцевен і Траян | Гаўрыіл (Дзінеў) |
| Неўракопская епархія | Гоцэ-Дзелчаў[заўв 2] | Благоеўград, Разлог, Санданскі і Петрыч | Серафім (Дзінкаў) |
| Плевенская епархія | Плевен | Лукавіт | Ігнацій (Дзімаў) |
| Плоўдзіўская епархія | Плоўдзіў | Пазарджык, Асенаўград, Хаскава, Карлава, Панагюрыштэ, Пештэра, Смолян і Івайлаўград | Мікалай (Севасціянаў) |
| Русенская епархія | Русэ | Разград, Тутракан і Попава | Навум (Дзімітраў) |
| Слівенская епархія | Слівен | Бургас, Ямбал, Карнабат, Елхава, Коцел і Малка-Тырнава | Іаанікій (Недзелчаў) |
| Старазагорская епархія | Стара-Загора | Казанлык, Чырпан, Нова-Загора, Свіленград і Харманлі | Галактыён (Табакаў) |
Замежныя епархіі
| Назва епархіі | Кафедра | Архірэйскія намесніцтвы | Кіруючы архірэй |
| Балгарская праваслаўная епархія ў ЗША, Канадзе і Аўстраліі | Нью-Ёрк | Таронта і Мельбурн | Іосіф (Босакаў) |
| Балгарская праваслаўная епархія ў Заходняй і Сярэдняй Еўропе | Берлін | Будапешт, Берлін, Стакгольм, Лондан, Барселона, Рым | Антоній (Міхалеў) |
Заўвагі
Крыніцы
Літаратура
Спасылкі
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
