From Wikipedia, the free encyclopedia
Louis Pierre Althusser (Birmendreis, Algerië, 16 Oktober 1918 – Parys, 23 Oktober 1990) was 'n Franse filosoof en een van die invloedrykste Marxiste van die twintigste eeu en word gewoonlik onder die strukturiste gekategoriseer. Sy werke Lire le Capital en Pour Marx (albei gepubliseer in 1965) bevat 'n invloedryke herinterpretasie van die werke van Karl Marx.[1] Hy het Marx se oeuvre op 'n anti-humanistiese manier geïnterpreteer, waarin die rol van die onderwerp geminimaliseer word en die klem val op die rol van strukture. Dit het gelei tot die humanisme debat met Althusser en sy volgelinge aan die een kant en die Franse Kommunistiese Party (PCF) met skrywers soos Roger Garaudy, maar ook Jean-Paul Sartre aan die ander kant.[2]
| Louis Althusser | |
.jpg) | |
| Geboortenaam | Louis Pierre Althusser |
|---|---|
| Gebore | 16 Oktober 1918 Birmendreïs, Algerië |
| Oorlede | 22 Oktober 1990 (op 72) Parys, Frankryk |
| Nasionaliteit |  Frankryk |
| Vakgebied | Politiek, ekonomie, ideologie |
| Instelling(s) | École Normale Supérieure |
| Alma mater | École Normale Supérieure, Universiteit van Parys Universiteit van Pikardië |
| Bekend vir | For Marx (1965) Reading Capital (1965) "Ideology and Ideological State Apparatuses" (1970) |
| Beïnvloed deur | Gaston Bachelard, Georges Canguilhem, Jean Cavaillès, Sigmund Freud, Antonio Gramsci, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Jacques Lacan, Wladimir Lenin, Niccolò Machiavelli, Karl Marx, Charles Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau, Baruch Spinoza |
| Invloed op | Giulio Angioni, Alain Badiou, Étienne Balibar, Pierre Bourdieu, Judith Butler, Gilles Deleuze, Michel Foucault, Anthony Giddens, Dominique Lecourt, Pierre Macherey, Jacques-Alain Miller, Nicos Poulantzas, Jacques Rancière, Stephen Resnick, Richard D. Wolff, Slavoj Žižek |
Die werk van Althusser het onder andere betrekking op die werking van ideologie en die verhouding daarvan met die wetenskap. Vir die analise daarvan berus hy op beide Marxisme (Karl Marx, Antonio Gramsci, Wladimir Lenin), die wetenskapsfilosofie (Gaston Bachelard, Michel Foucault), die psigoanalise van Jacques Lacan sowel as die politieke filosofie van Baruch Spinoza. Onder sy leerlinge was Étienne Balibar, Jacques Rancière, Pierre Macherey, Dominique Lecourt, Jacques Derrida en Michel Foucault.
Althusser is in Algerië gebore as die seun van Franse ouers, sogenaamde pied-noirs.[1] Hy is vernoem na sy pa se oom wat in die Eerste Wêreldoorlog gesterf het. Na sy vader se dood het hy na Marseille getrek saam met sy ma en suster, waar hy die res van sy jeug deurgebring het. In 1937 word hy lid van die Katolieke jeugbeweging Jeunesse Etudiante Chrétienne. Hy is toegelaat tot die École Normale Supérieure, maar kon nie daar enige studie voltooi nie omdat hy in die Tweede Wêreldoorlog opgeroep word.[1] Ná die val van Frankryk is Althusser in 'n Duitse gevangenekamp geïnterneer waar hy die res van die oorlog deurgebring het. Dit is hier waar hy aangetrek word tot die kommunisme.
Na die oorlog het Althusser met sy studies begin, maar hy sy gesondheid was swak – beide wat sy fisiese en sielkundige toestand betref. Hy het in 1947 elektriese skokbehandeling ondergaan, maar sy geestestoestand was sy lewe lank 'n bron van kommer. Hy gradueer in 1946 (agrégation) met 'n proefskrif oor die filosofie van Hegel met Gaston Bachelard as promotor.[1] Filosofie was vir Althusser 'n belangstelling waarin hy ook sy toekomstige beroep gesien het. Politiek, aan die ander kant, was 'n passie in verband waarmee hy 'n kommunistiese militante wou word. Gedurende hierdie tydperk het hy hoofsaaklik gefokus op die politieke filosofie van die 18de en 19de eeu met outeurs soos Marx, Montesquieu, Rousseau en Feuerbach.
In dieselfde jaar ontmoet Althusser die Litaus-Joodse Kommunis Helène Rytman, wat tot sy dood sy lewensmaat sou bly. Waar hy eers 'n linksgesinde Katoliek was, het hy in 1948 'n lid geword van die Franse Kommunistiese Party (PCF), terwyl ander filosowe soos Maurice Merleau-Ponty hul geloof in hierdie party begin verloor het.
In die tydperk wat hierop gevolg het, was daar 'n opskudding in linkse geledere in Frankryk. Die 1950s was gekenmerk deur die destabilisering van die Kommunistiese Party (deur Nikita Khrushchev) en 'n swaai na 'n meer humanistiese vorm van Marxisme. Dit het dit vir baie Marxiste moontlik gemaak, waaronder Roger Garaudy en die eksistensialis Jean-Paul Sartre om op die vroeë Marx te konsentreer en om dialoog tussen Marxiste en gematigde sosialiste, eksistensialiste en Christene toe te laat.[3] Althusser het dit egter nie ondersteun nie; Hy het meer simpatie gehad, alhoewel met voorbehoude, vir die Chinese kommunisme. Hy het begin om 'n reeks artikels uit die 1960's te publiseer in belangrike Frans-Marxistiese tydskrifte wat baie kontroversie veroorsaak het. Hierdie artikels is in 1965 gebundel en gepubliseer as Pour Marx. Daarbenewens het hy gedeeltelik weens die baie kritiek wat op hierdie artikels ontvang is, 'n seminaar aangebied met 'n aantal van sy studente aanwesig, waarin hy 'n anti-humanistiese weergawe van Marx se werk daargestel het. Dit het gelei tot Lire le Capital, wat ook in 1965 gepubliseer is. Benewens Althusser self, het Étienne Balibar, Pierre Macherey, Jacques Rancière en Roger Establet ook dele van hierdie werk geskryf.
Op 16 November 1980 het Althusser sy vrou Helène, in omstandighede wat steeds duister en onduidelik is, gewurg.[1] Althusser het gesê dat hy geen herinnering aan die voorval gehad het nie en dat hy in 'n vlaag van tydelike waansinnigheid opgetree het. Daar was geen getuies nie. Althusser is nie aanspreeklik gevind nie en gevolglik is hy nie regtens vervolg nie. In pleks daarvan is hy in 'n psigiatriese hospitaal opgeneem, waaruit hy in 1983 ontslaan is. Hy het hierna by sy huis in Parys afgetree. Hy het in die laaste jare van sy lewe nie aan enige ander werk as sy outobiografie, L'Avenir dure longtemps, gewerk nie. Althusser sterf op 22 Oktober 1990 op 72-jarige leeftyd aan die gevolge van 'n hartaanval. Baie van sy nuutste werke is eers postuum gepubliseer. 'n Nuwe intellektuele fase van Althusser kan ook gevind word in hierdie laaste geskrifte, waarin hy homself van sy vroeëre oortuigings dat Marxisme 'n wetenskap is distansieer.
Althusser was 'n uitgesproke Marxis en daarom sterk toegewy aan die idees van Karl Marx en ander Marxiste soos Antonio Gramsci en Vladimir Lenin. Volgens Althusser was die grootste prestasie van Marx die vestiging van die wetenskap van die geskiedenis, as die geskiedenis van die klasstryd. Die feit dat dit nie so deur almal beskou word nie, het hy verklaar deur die Marxistiese idee dat daar "'n heersende ideologie is, waarvan die funksie is om die meganismes van klasuitbuiting te verberg."[4]
Althusser het op meer konkrete wyse aangevoer dat Marx, en veral sy werk Das Kapital, beskou kan word as een van die drie groot wetenskaplike ontdekkings in die geskiedenis. Die ontdekking vind immers in hierdie werk plaas van "die konsepstelsel (en dus die ontdekking van wetenskaplike teorie) wat die weg baan vir wetenskaplike kennis aangaande die inhoud van die geskiedenis."[5] Voorheen is die "inhoud van wiskunde" deur die Grieke en die "inhoud van die natuurkunde" deur Galileo Galilei ontdek. Filosofie volg dieselfde evolusie van die wetenskappe. Althusser het byvoorbeeld daarop gewys dat die filosofie van die Antieke Grieke, insluitend Plato, ontstaan het in reaksie op die ontstaan van wiskunde, en René Descartes se filosofie in reaksie op die opkoms van die eksakte wetenskappe. Sedert Marx word die filosofie ook volgens Althusser revolusionêr.[6] Die feit dat mense vandag nog nie Marxisme herken nie, en voortgaan met hul antropologiese of sosiaal-sielkundige benaderings, kom vir Althusser as soortgelyk aan die verskynsel van die Aristotiliese natuurkunde wat lank na Galileo nog aanhang geniet het, voor.[6]
'n Belangrike stelling van Althusser is dat daar binne die werk van Marx 'n epistemologiese breek (coupure epistemologique) plaasgevind het, naamlik tussen die jong humanis en die latere wetenskaplike Marx. Hierdie breek het volgens hom êrens rondom 1845 plaasgevind. Hierdie breuk impliseer ook dat Marx en al die vorige idealistiese filosofieë en ideologieë, soos humanisme en die Duitse idealisme, se paaie geskei het. In die sin is die latere Marxistiese leerstellinge nie 'n voortsetting of teregwysing van Hegel nie, maar 'n radikale afwerping daarvan. Marx het daarvolgens die ou ideologiese probleme wat op kwessies soos vervreemding van die menslike natuur gefokus het, vir 'n nuwe wetenskaplike probleem wat op ekonomiese kwessies gefokus het, verruil. Althusser ontleed die idee van die epistemologiese breek van Gaston Bachelard, wat die konsep epistemologiese breek (rupture epistemologique) in sy werk gebruik het, om die volwassenheid van die natuurwetenskappe te karakteriseer. Werklike wetenskap is volgens Bachelard bereik deur te breek met alledaagse standpunte en kennis oor die navorsingsvoorwerpe.
Vir Marx hou 'n ideologie 'n "droombeeld" voor, 'n valse konstruksie (bricolage). Althusser het in sy werk 'n algemene konsep van "ideologie" gebruik, wat hy onderskei van konkrete ideologieë. Ideologieë word gekenmerk deur 'n konkrete eksterne geskiedenis, terwyl Althusser verklaar dat "ideologie geen geskiedenis het nie."[7] Althusser wou twee tesisse oor ideologie verdedig:
Althusser het dus afgewyk van die klassieke sienings oor ideologie. Hy het geargumenteer dat die klassieke meganistiese siening (die elite het dit gedoen om mag te behou) tot en met die hermeneutiese interpretasie van Ludwig Feuerbach en die vroeë Marx (mense verteenwoordig hul denkbeeldige lewensomstandighede, hulle word vervreem van hul werk), nie op bevredigende wyse antwoorde op die vraag betreffende waarom mense sulke denkbeeldige situasies nodig het, kon bied nie."
Althusser beskou hierdie voorstel as noodsaaklik vir enige ontleding van die konsep van ideologie. Hy het gesê dat 'n ideologie bestaan uit 'n struktuur en sy praktyke. Dit is wesenlik in die sin dat as iemand byvoorbeeld in God glo, dit beteken dat hy ook kerk toe gaan. Hy verwys in dié verband na Blaise Pascal wat die raad gegee het: "Kniel en bid, en jy sal glo."
Verder het Althusser geskryf:
"Ek sal dus verklaar dat in die geval van 'n onderwerp […] dat die bestaan van sy idees wesenlik is in die sin dat sy idees materiële aksies is, in materiële kontekste geplaas kan word, wat deur materiële rituele beheer word wat hulleself bepaal word deur die materiële ideologiese strukture waarvan die idees van die onderwerp kom."[9]
Die groot bron van inspirasie hiervoor is Baruch Spinoza, wat 'n sterk materialistiese wêreldbeskouing gebruik het. Invloed en beheer van idees vind nie net in terme van denke plaas nie, los van alles anders, maar altyd gekoppel aan die liggaam, die passies en die wêreld in terme van denke.
In sy essay Idéologie et appareils ideologiques d'état (1970) (ideologie en ideologiese staatsapparate), het hy verder ingegaan op Marx se tesis van geskiedenis as 'n klassestryd. Daar het Althusser gesê dat, binne 'n ekonomiese stelsel, die uiteindelike voorwaarde van produksie die reproduksie van die voorwaardes vir daardie produksie is. Dit beteken dat om te kan voortgaan om te produseer, verseker moet word dat die voorwaardes vir daardie produksie gereproduseer word. Volgens Althusser bestaan die repoduksie uit twee dele.:[10]
Die reproduksie van die werksmag vind plaas buite die bedryf. Maar maatskappye verseker dit onregstreeks deur lone aan die arbeidsmag te betaal, "sodat die loonwerkers die volgende dag weer voor die hek verskyn." Die kapitalis het ook deur die jare opgemerk dat daar meer voorwaardes verbonde aan die reproduksie van werknemers is.[11] Op hierdie manier moet ook verseker word dat werknemers die regte talente en vaardighede het, en dit word verskaf deur 'n omvattende onderwysstelsel uit te werk. Hier leer hulle aan die een kant kennis, praktiese tegnieke wat hulle tydens hul latere werk kan gebruik, en aan die ander kant 'n gedragskode en dissipline. Die volhoubaarheid vereis dus ook 'n reproduksie van die onderwerping aan die gevestigde orde.
Althusser het geskryf:
"Die reproduksie van die arbeidsmag toon dus nie net slegs die reproduksie van die 'talente' nie, maar ook die reproduksie van die onderwerping aan die heersende ideologie of aan die 'praktyk' van daardie ideologie as noodsaaklik vir sy bestaan, met dien verstande dat dit nie genoeg is nie om dit as 'n 'nie net maar ook' te beskou nie, want dit is duidelik dat die voorwaardes van hierdie reproduksie van die talente van die werkers slegs in en onder hierdie vorms van ideologiese onderwerping moontlik is."
Hier kan ook die invloed van Althusser op Michel Foucault gesien word. Foucault het later verklaar dat die staat mag kry oor sy burgers deur alle areas van die samelewing te dissiplineer en die model van die gevangenis toe te pas: streng orde, die skep van 'n panoptiese vaste skedules en permanente evaluering. Foucault sou die Marxistiese konteks in sy proefskrif grootliks agterweë laat.
Die tweede vraag is hoe die stelsel daarin slaag om die produksieverhoudings te reproduseer. Marx het gesê dat die bobou (kuns, kultuur, …) deur die onderbou (die ekonomiese strukture) bepaal word. Maar hier is 'n paar vrae, het Althusser gesê. Dit blyk egter dat daar 'n relatiewe outonomie van die bobou is: nie alle kulturele gebeurtenisse blyk die gevolg van ekonomiese verhoudings te wees nie. Dit blyk ook moontlik te wees dat die boonste struktuur self die substruktuur beïnvloed. 'n Sekere kulturele beweging of politieke idee kan drastiese veranderinge in die werkplek hê. Om Althusser se eie antwoord op hierdie vraag te vind, is dit nodig om 'n paar onderskeidings te maak.
Althusser het begin met 'n analise van die begrip "staat". Klassieke Marxiste, soos Marx self, maar ook Lenin, beskou die staat as 'n onderdrukker, as 'n masjien van onderdrukking wat deur die regerende klas gebruik word, 'n staatsapparaat (staatsstruktuur), met die polisie, weermag, howe ens. Althusser het egter geargumenteer dat hierdie klassieke skrywers verskillende begrippe verwar het. Eerstens moet die staat onderskei word van die "staatsmag", dit is die beheer oor die staat. In die klassetryd gaan dit nie oor die staat self nie, maar oor wie die staatsmag besit. Althusser het byvoorbeeld verwys na hoe die staat van "eienaars" gedurende die Franse Revolusie verander het, maar die rol van staat het skaars verander. Hy het selfs aangevoer dat Lenin ook die staatsstrukture behou het. Dit is duidelik dat Althusser nie wou argumenteer dat Marx of Lenin verkeerd was in hul doelwitte nie. Hy het egter geargumenteer dat hulle waarskynlik hierdie toegewings in die praktyk gemaak het, maar hulle het dit nie voldoende in hul teorieë omskryf nie. Die doel van die Marxiste was om altyd die staatsmag te bekom om die bourgeois staatsstrukture te vernietig, om dit met hul eie strukture te vervang, met die uiteindelike doel van die einde van die staat (en daarmee ook van die staatsstrukture (die polisie, weermag ,. .) en die staatsmag). 'n Uitsondering volgens Althusser is Antonio Gramsci, wie 'n redelike teoretiese beskrywing bedink het. 'n Tweede onderskeid wat Althusser met die staat gemaak het, is die verskil tussen die onderdrukkende staatsstrukture aan die een kant en die ideologiese staatsstrukture aan die ander kant. Die verskil tussen die twee bestaan uit die volgende elemente.
Althusser het egter nuanses by hierdie eienskappe bygevoeg. Daar is dus 'n sekere eenheid met die ideologiese staatsstruktuur, maar 'n ideologiese eenheid: hulle bring 'n ideologie wat dit laat lyk asof dit een is, en verhoed teenstrydighede. Die tweede onderskeid kan aangeval word deur te verklaar dat 'n struktuur wat in 'n privaat area geleë is, amper 'n staatsstruktuur genoem kan word. 'n Teenargument wat deur Althusser aangehaal word, kan reeds in Gramsci gevind word; naamlik die onderskeid tussen die openbare en die private as 'n bourgeoisie-onderskeiding. Met ander woorde, die ideologiese staatsstrukture (deur die bourgeoisie) self is verantwoordelik vir hierdie onderskeid. Althusser het egter ook opgemerk dat dit nie saak maak waar so 'n ideologiese staatsstruktuur gesetel is nie, maar dat 'n mens na die funksie van so 'n ideologiese staatsstruktuur moet kyk, en dit gaan ver buite die privaat sfeer. Die derde onderskeid moet ook genuanseer word, aangesien dit blyk dat die onderdrukkende staatsstrukture ook ideologiese elemente gebruik (bv. propaganda). Althusser het egter 'n oplossing voorgestel:
"[Die oplossing] is dat die (onderdrukkende) staatsstrukture op 'n massiewe skaal, en hoofsaaklik van onderdrukking, gebruik maak, insluitend fisiese onderdrukking en ideologie as sekondêre middel. (Daar is nie so iets soos 'n suiwer onderdrukkende struktuur nie). Op dieselfde manier, maar omgekeerd, is dit in die essensie van 'n ideologiese staatsstruktuur om ideologie op 'n massiewe skaal te gebruik en slegs sekondêr van onderdrukking gebruik te maak […] (Daar is nie so iets soos 'n suiwer ideologiese staatsstruktuur nie). "
Die klassetryd bestaan dus ook in die beheer van hierdie ideologiese staatsstrukture, iets wat nie onmiddellik verwesentlik kan word deur 'n staatsgreep nie en dus ook nie deur die besit van die onderdrukkende staatsstruktuur nie. 'n Voorbeeld van 'n stryd om die ideologiese staatsstrukture kan gevind word in die Kulturele Rewolusie in die Volksrepubliek van China. "Empiriese" voorbeelde wat Althusser van hierdie ideologiese staatsstrukture gegee het, sluit in die godsdienstige-ideologiese staatsstruktuur, die opvoedkundige-ideologiese staatsstruktuur en die kommunikasie-ideologiese staatsstruktuur (die media, radio, pers, …).
Althusser het ook opgemerk dat, in teenstelling met die onderdrukkende staatsstruktuur wat oor tyd dieselfde bly, die ideologiese staatsstruktuur kan verskuif. Vir die kapitalisme was die Kerk dus die oorheersende ideologiese staatsstruktuur. Tans is dit volgens Althusser, die opvoedkundige-ideologiese staatsstruktuur wat oorheersend is. Hy het dus nie verklaar dat die politieke staatsstruktuur in die vorm van parlementêre demokrasie die oorheersende staatsstruktuur is nie. Althusser het daarop gewys dat ander vorme van regering moontlik is, ondanks kapitalisme. Die skole is egter oral dominant: kinders moet dikwels skool toe gaan en is dus verplig om tegnieke te leer, of selfs suiwer ideologie in die vorm van etiek, burgerlike sin of filosofie.
Hoe is dit, nadat hierdie onderskeid gemaak is, dat die reproduksie van die produksieverhoudinge gerealiseer word? Althusser het gesê dat hierdie waarborg afkomstig is van die politieke en ideologiese bobou. "Dit word gerealiseer deur die uitoefening van die staatsmag deur die staatsstrukture, enersyds via die (onderdrukkende) staatsstrukture, en aan die ander kant via die ideologiese staatsstrukture.
'n Finale punt wat Althusser in hierdie essay gemaak het, is dat die begripsvraag 'n ideologiese konstruksie is. Die kategorie van "onderwerp" word tot op sekere mate saamgestel deur die ideologie. Hy het ook geargumenteer dat 'n idee van 'n ideologiese onderwerp "toutologies" is en dat "die mens 'n ideologiese dier van die natuur is." In hierdie verband het hy ook die voorbeeld uitgebrei na na die Christelike godsdienstige ideologiese staatsstruktuur. Daar het hy gesê dat die idee van die onderwerp kom van die idee van God, naamlik van God as noodsaaklikheid, as unieke, ander Onderwerp. Deur hierdie idee van God word op subjektiewe wyse voortgebring: individue onderwerp hul aan God en word onderwerpe. In die konfrontasie tussen die onderwerp en die ondergeskiktes erken hulle mekaar, en erken hulle daardeur ook hulself. In hierdie sin het Althusser die visie van Emmanuel Levinas genader, wat ook verklaar het dat 'n onderwerp slegs in die Ander tot homself/haarself gekom het. En hierdie Ander het Levinas ook gereeld met God gelykgestel. 'n Groot verskil is dat Althusser hier 'n ideologiese praktyk gesien het wat 'n illusie van subjektiwiteit veroorsaak (hier was die strukturalisme tasbaar), terwyl Levinas dit as 'n fundamentele eties-metafisiese gebeurtenis gesien het.
Althusser wou in sy werk ook die psigoanalise van Sigmund Freud, wat verder deur Jacques Lacan ontwikkel is, rehabiliteer. Hy het gereageer op baie Franse Marxiste wat psigoanalise gelykgestel het aan 'n "reaksionêre ideologie". Hierdie verwerping van psigoanalise het volgens Althusser uit die revisionistiese interpretasies van baie opvolgers van Freud gekom. Hierdie herleiding van Freud se werk na biologie, sosiologie of sielkunde bied 'n valse beeld van Freud se psigoanalise, en dit is hierdie vervorming wat die Marxiste verwerp. Hierdie vervormde interpretasie van Freud was volgens Althusser verkeerd, maar is nie die ware teorie van Freud nie. Volgens Althusser is psigoanalise 'n aparte wetenskap, hoofsaaklik omdat dit al die elemente het: dit het 'n praktyk (die terapie), 'n tegniek (die metode van hierdie terapie) en 'n ondersteunende teorie. Dit is Lacan wat ook die onherleibaarheid van psigoanalise en sy navorsingsvoorwerp (die onderbewussyn) verdedig.
Dit was egter slegs Lacan se strukturalisme, gebaseer op die wetenskap van die taalkunde, wat psigoanalise as suiwer wetenskap moontlik maak. Lacan sê byvoorbeeld: "Die diskoers van die onbewuste is gestruktureer as 'n taal" en sien in die onbewustelike (soos in drome) strukture soos die metafoor en metoniem aan die werk. Freud, en verder Lacan, het dus volgens Althusser gewys dat die onderwerp nie 'n sentrum het nie, maar slegs deur 'n struktuur gebou word wat self nie 'n sentrum het nie. In die werk van Lacan het Althusser ook advies gegee oor hoe sy oeuvre die beste gelees kan word.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
