Remove ads
Ingrid Jonker (19 September 1933 – 19 Julie 1965) was 'n Afrikaanse skryfster en digteres. Belangstelling in Jonker se werke, en veral ook in haar kort en tragiese lewe, was ná haar dood veel groter as toe sy geleef het. Net drie digbundels van haar is ooit gepubliseer: Ontvlugting (1956), Rook en oker (1963), en Kantelson (postuum in 1966). Dit is veral die kort en suiwer liriese gedigte van verlange en verlatenheid in Rook en oker wat aan haar roem besorg het.[1] In haar nadoodse Kantelson was dit 'n doodsverlange wat tot lesers gespreek het en daartoe gelei het dat bekende musici haar gedigte getoonset en opgeneem het. Sy het op 19 Julie 1965 selfmoord gepleeg deur in Drieankerbaai in Kaapstad in die see te loop.
Ingrid Jonker | |
|---|---|
 Ingrid Jonker in 1956 | |
| Gebore | 19 September 1933 |
| Sterf | 19 Julie 1965 (op 31) |
| Nasionaliteit | Suid-Afrikaans |
| Beroep | Skrywer en digter |
| Eggenoot | Pieter Venter |
| Kinders | Simone |
| Ouer(s) | Abraham Jonker en Beatrice Cilliers |
Remove ads
Vroeë lewe en herkoms
Ingrid Jonker, dogter van die skrywer en Nasionale Party politikus Abraham H. Jonker en Beatrice Cilliers, is op 19 September 1933 op ’n plaas naby Douglas, 'n dorp naby die hoofstad van die Noord-Kaapse provinsie, in die huis van haar oupa en ouma aan moederskant, Swart Fanie (Stephanus) Cilliers en Annie (Anna) Retief, gebore. Haar oupa is in hierdie tyd reeds geruime tyd verlam in sy bed. Ingrid het ’n ouer suster, Anna.
Nog voordat Ingrid gebore word, verbrokkel die huwelik tussen haar ouers wanneer haar vader sy ouerskap van die ongebore baba bevraagteken en haar ma dan verlaat. Haar suster en sy en haar ma woon in Douglas tot 1937, waarna hulle saam met die grootouers na Durbanville naby Kaapstad verhuis. In 1938 het Ingrid ’n noue ontkoming wanneer sy amper in die Bergrivier verdrink. Haar oupa is in hierdie jaar oorlede. Ouma Cilliers, Beatrice, Anna en Ingrid verhuis dan in 1940 na die Strand, waar Ingrid vanaf Julie in die kindertuinklas van die Laerskool Die Strand begin skoolgaan en haar eerste kinderverse skryf. Hulle verander dikwels van blyplek op soek na ’n meer bekostigbare woning en trek van huis na woonstel na kamer na losieshuis in die Strand, daarna na Gordonsbaai en in 1941 weer na die Strand.
Opleiding
Ingrid begin haar laerskoolopleiding aan die Laerskool Die Strand. Haar ma is ’n senulyer en word verskeie kere in inrigtings opgeneem, onder andere ’n hospitaal in Somerset-Wes en die Valkenburg-kliniek en is slegs in die Gordonsbaai-periode voltyds by die huis. Daarna word sy gehospitaliseer en bring twee jare in verskillende verpleeginrigtings deur, waaronder die Somerset-Wes, Groote Schuur en Conradiehospitale.
Op 6 Augustus 1944 is sy aan kanker oorlede. In die Strand woon die ouma en kinders in armoede in ’n losieshuis, onderhou slegs deur die ouma se ouderdomspensioen, bydraes van ouma se twee seuns (onder wie professor A.C. Cilliers van Stellenbosch) en ’n karige toelaag van haar vader. Na die dood van haar ma kom haar pa vir Ingrid en Anna teen die einde van 1944 haal. Hy is in 1941 weer getroud, hierdie keer met die skryfster Lulu Brewis.
Omdat die huis wat Abraham in Rondebosch gehad het, te klein was vir die hele familie, loseer Ingrid en Anna aanvanklik privaat in Oranjezicht in Kaapstad. Ingrid is vanaf Januarie 1945 ’n leerling aan die Laerskool Jan van Riebeeck in Tuine in Kaapstad. In Julie 1945 trek die gesin na Plumstead en Ingrid sit haar skoolopleiding in Engels voort aan die Wynberg Girls High School. Sy slaag standerd vyf aan die einde van 1946.
Nadat sy aan die einde van 1951 matrikuleer (met onderskeiding in Afrikaans), verlaat sy haar vader se huis om in ’n woonstel in Kaapstad se middestad te bly en ’n jaarlange handelskursus in tik en snelskrif te volg.
Begin van loopbaan
Sy werk vanaf ongeveer Oktober 1952 by die uitgewery Kennis in Kaapstad. In die volgende vier en ’n half jaar is sy proefleser, redigeerder en sekretaresse van die hoofbestuurder van Citadel Press (die Heilsleër se drukkery) en vul sy betrekkings by HAUM, die Uitgewery Culemborg en Nasionale Boekhandel. Sy wen in Augustus 1953 ’n tweede prys vir voordrag in die afdeling Poësie Ope op die Afrikaanse Eisteddfod in Kaapstad. In 1956 trek sy na ’n woonstel in Vredehoek en aanvaar ’n betrekking by die Uitgewery Culemborg van Aat Kaptein, waar haar debuutbundel, Ontvlugting, in Junie verskyn. Sy besoek Johannesburg vir die eerste keer in Oktober 1955 op ’n reis saam met Pieter Venter (digter van die digbundel Die blomblaar is requiem). Op 15 Desember 1956 trou sy en Pieter en die egpaar trek in April 1957 na ’n woonstel in Seepunt (Chamonix 2 in Friareweg). Haar dogter, Simone, word op 1 Desember 1957 gebore.
Vriendskap met ander Sestigers
In hierdie tyd raak sy bevriend met Kaapse kunstenaars en skrywers soos Jan Rabie, Marjorie Wallace, die skilder Eric Laubscher, Uys Krige, Jack Cope, Breyten Breytenbach, Richard Rive, Peter Clarke en P.J. Philander. Onder invloed van hierdie groep begin sy wyer lees en raak bekend met die werk van kontemporêre digters uit Frankryk, Spanje, Suid-Amerika, Nederland, Engeland en die Verenigde State, waardeur haar eie digkuns verryk en verdiep word. In 1958 werk sy by HAUM.
In Mei 1959 word Pieter Venter na Johannesburg verplaas en die egpaar vestig hulle eers in ’n rondawel in Illovo en vanaf Julie 1959 in ’n gemeubileerde huis in Emmarentia. Hier woon Breyten Breytenbach ’n ruk by hulle in voordat hy na die buiteland vertrek. In Johannesburg ontmoet sy vir Bartho Smit (wat later haar digbundel Rook en oker sou uitgee) en sy vrou Kita Redelinghuys. Sy vertrek teen die einde van Julie 1959 sonder Simone per trein terug na Kaapstad, maar word weer deur Pieter Venter gehaal en terug geneem na Johannesburg. In Desember 1959 trek hulle na ’n woonstel in Hillbrow.
Stormagtige jare
In Januarie 1960 verlaat Ingrid vir Pieter Venter en keer sy met Simone terug na Kaapstad, waar sy ’n betrekking by Nasionale Boekhandel in Elsiesrivier aanvaar en later vir Nasionale Pers werk en ook vryskutwerk doen. By Nasionale Pers is sy vir ’n kort rukkie Louis Hiemstra se assistente terwyl hy hersiening doen aan die Tweetalige Woordeboek. Haar en Pieter Venter se huwelik is op die rotse en hulle is op 30 Januarie 1962 formeel geskei.
Sy het hierna verskeie ernstige verhoudings, onder andere met die Engelse skrywer Jack Cope en André P. Brink, maar nie een van hulle is bereid om met haar te trou nie. Reeds vanaf April 1961 is sy in ’n ernstige verhouding met Jack Cope. Wanneer sy later hierdie jaar Cope se kind verwag, ondergaan sy ’n aborsie. In Julie 1961 word sy vir die eerste keer opgeneem in ’n psigiatriese hospitaal in Kaapstad, een van vele sodanige opnames in die daaropvolgende jare. Sy ontmoet vir André P. Brink in April 1963, wanneer hulle verhouding begin.
Met die prysgeld van die A.P.B.-prys wat sy in 1964 vir Rook en oker verower en ’n toelaag van die Anglo American Corporation vertrek sy op 27 Maart 1964 met die skip Windsor Castle na Engeland. Sy ontmoet die skrywer Laurens van der Post aan boord die skip en hulle het daarna gereelde kontak. April en Mei van daardie jaar bring sy om die beurt in Engeland en Nederland deur, waar sy veral in Londen en Amsterdam vertoef. Sy besoek ook Duitsland en Switserland. Op 20 Junie 1964 sluit André P. Brink in Amsterdam by haar aan en hulle vertrek saam na Parys, waar hulle gereelde kontak het met Breyten Breytenbach en sy vrou. Later dieselfde maand gaan hulle ook na Barcelona in Spanje. Hierdie besoek eindig rampspoedig wanneer haar en Brink se verhouding vertroebel en sy weens depressie in ’n Paryse hospitaal, die Saint-Anne, opgeneem word.
By haar terugkeer na Suid-Afrika in Julie 1964 is sy eers werksaam by die Kaapse Afdelingsraad en vanaf Maart 1965 by die uitgewer John Malherbe. Sy doen ook vryskutwerk. In Desember 1964 hervat sy en Brink weer hulle verhouding, maar is kort daarna weer uitmekaar, wat ’n soort patroon word. Op 28 April 1965 beëindig Brink finaal die verhouding met haar.
Sy het in hierdie tyd tot met haar dood verskeie minnaars. Sy ontmoet die jong Vlaamse skilder, Herman van Nazareth, op 7 Februarie 1965 en hy is een van die laastes. In die maande voor haar dood verswak haar gesondheid en geestestoestand en leef sy onder mediese toesig. Sy is ook in ’n motorongeluk betrokke waarin sy haar voet breek en dit is in gips tot ’n week voor haar dood. Sy sou op 1 Julie 1965 by Die Burger begin werk, maar stel as gevolg van die ongeluk die datum uit tot 19 Julie 1965. In hierdie tyd het sy ook ernstige finansiële probleme. Sy het nie meer ’n telefoon nie en kan ook nie haar woonstelhuur betaal nie. In ’n brief gedateer 16 Julie 1965 vra sy Bartho Smit of hy nie die kopiereg van Rook en oker by haar wil koop nie, omdat sy die geld nodig het. Op hierdie dag verneem sy ook die nuus van André P. Brink se verlowing aan Salomi Louw.
Verhouding met haar pa
Haar verhouding met haar pa en die verwerping wat sy hier ervaar word allerweë beskou as een van die sterkste faktore in haar sielkundige ontwikkeling. Reeds voor haar geboorte is sy ongegronde aantyging dat hy nie seker is of Ingrid sy kind is nie een van die vernaamste faktore in die verbrokkeling van sy huwelik met haar ma. Wanneer hy haar en haar suster terugneem in die huis, is dit sonder om die liefde en sekuriteit te gee wat sy op daardie stadium van haar ontwikkeling nodig het.
Die feit dat hy intussen getroud is met ’n vrou wat nie vir Ingrid en haar suster Anna werklik aanvaar nie, dra baie tot hierdie negatiewe atmosfeer by. Ingrid dra haar eerste digbundel aan haar pa op, maar sy reaksie is om te sê dat hy later sal lees “om te kyk hoe jy my in die skande gesteek het”.[2] Vroeg reeds is sy gekant teen die Regering se apartheidsbeleid en haar politieke uitlatings (en gedigte soos Die kind) dryf ’n verdere wig tussen haar en haar vader, wat Volksraadslid vir die Nasionale Party is. Hy verwerp haar uitsprake in die openbaar in die Parlement.
Abraham is ook Voorsitter van die Parlementêre Komitee wat die instelling van Sensuur moet ondersoek en verantwoordelik vir die eerste Sensuurwetgewing, waarteen Ingrid en baie ander skrywers ’n versetskrif onderteken. Wanneer sy die APB-prys vir Rook en oker wen, bied sy aan om Abraham se reiskoste te betaal sodat hy die plegtigheid saam met haar kan bywoon, maar hy wys die aanbod van die hand.
Selfdood
Op Maandagoggend 19 Julie 1965 word haar lyk in die see by Drieankerbaai in Kaapstad gevind, nadat sy vermoedelik in die loop van die nag selfdood is deur doelbewus te verdrink. Sy was slegs 32 jaar oud.[3] Sy word op Donderdag 22 Julie 1965 in Maitland se begraafplaas begrawe onder reëlings van haar pa, met veiligheidspolisiemanne wat die kis dra en ’n predikant wat die diens hou wat haar glad nie geken het nie en nie eens bewus was dat sy ’n digter was nie.
Haar skrywersvriende hou dan die Sondag na haar dood (25 Julie 1965) ’n tweede begrafnisdiens, waar hulle van haar gedigte voorlees, Uys Krige ’n huldeblyk lewer en Jan Rabie die daarstelling van die Ingrid Jonker-prys bekend maak.[4] ’n Geregtelike ondersoek na haar dood word op 21 Oktober 1965 gehou, met die regter wat beslis dat die beskikbare feite daarop dui dat sy selfdood is. Skaars ses maande na haar dood is haar vader, Abraham H. Jonker, op 10 Januarie 1966 oorlede. Hy het in die maande na haar dood oormatig begin drink.
Remove ads
Poësie
Reeds op ses jaar word haar versies in skoolblaaie gepubliseer en sy lewer verskeie versies tot Die Jongspan. Haar ouma lees gereeld haar gediggies voor aan die Kleurling gemeenskap in die Strand, waar sy evangelisasiewerk gedoen het. Haar eerste gepubliseerde gedig, Die baba, verskyn in 1946 in die Wynberg Girls High School Magazine en in 1947 verskyn kortverhale in Die Jongspan, naamlik Petrus en Nag. Verdere gedigte in die skooljaarblad volg (Lag met die wêreld in 1948 en Drome in 1949) en op sestienjarige ouderdom lê sy in 1949 haar eerste bundel Na die somer aan ’n uitgewer voor. Dit word afgekeur, maar die keurder, D.J. Opperman, is beïndruk deur haar talent en word in die daaropvolgende jare ’n soort mentorfiguur wat haar tot voor haar debuut aanmoedig en help.
Ook Uys Krige help haar baie, veral na haar debuut. In 1954 verskyn haar gedigte Opdrag en Windliedjie in Naweekpos en Ek het gedink in Die Huisgenoot. Van haar gedigte verskyn hierna gereeld in verskeie publikasies soos Die Huisgenoot, Rooi Rose en Naweekpos (waar Berta Smit redakteur was) en later ook in Contrast, Inset, Sestiger en die Nederlandse Podium en De Nieuwe Stem. Hoewel sy verskeie kere gedigte aan Standpunte stuur, word geeneen ooit vir publikasie aanvaar nie. Die tema van verwerping deur die vaderfiguur en deur geliefdes en die behoefte aan 'n moederfiguur vind deurlopend neerslag in haar lewe en werk.
In Ontvlugting se titelgedig word ontvlugting as ontsnapping uit hierdie beklemmende wêreld en lewe gesien, waar eindelik slegs die smart volmaak kan wees. Hierdie debuutdigbundel word louwarm ontvang weens die tegniese beperktheid wat blyk uit die diktaat van metrum en rym en die steeds grootliks adolessente liefdes en ander gevoelens en ervarings daarin verwoord, maar maak tog indruk met sensitiwiteit en verskeie oorspronklike sienings en beeldings. Hoewel die tematiek streng persoonlik is en ook grootliks adolessent, slaag sy hier reeds daarin om tot die wese van dinge onder die skyn deur te dring.
Die titelgedig word later bekend veral weens die versreël “My lyk lê uitgespoel in wier en gras”, wat ’n somber voorspelling van haar latere dood is. Haar kinderlikheid, wat sy nooit verloor het nie, is aanwesig regdeur die bundel. Dubbelspel is agterna beskou ’n sleutelgedig in haar oeuvre, aangesien sy hier reeds die wisselwerking tussen spel en dodelike erns aan die bod bring en die mens as dubbelwese (man en vrou maar ook in die self verdeeld) uitbeeld. Die gedigte Ontnugtering (waarin die kind uitgroei tot volwassene en digter), Lied van die lappop (waarin die pop vermenslik word en dan afhanklik is van die toegeneentheid van die eienaar), Man en vrou (met sy mooi beelding van die eenheid tussen twee mense, ten spyte van verwydering), Puberteit (met die aangrypende beelding van die kind wat binne die mens vermoor word) en Die blommeverkoopster (met haar onmoontlike droom van ontvlugting uit haar benarde omstandighede, wat futiel blyk te wees) toon reeds, ten spyte van gebreke, tekens van haar baie groot belofte.
Windliedjie beeld die wind in die dennebome uit, met opeenvolgende strofes wat die spreker se verlange na die geliefde, die onrus oor die welstand van die geliefde en laastens die vooruitsig om deur die winter eindelik lente en sekerheid te verkry oor die geliefde, verwoord. By die Goodwood-tentoonstelling maak gebruik van die dier (’n skaap) as dramatiese spreker, wat ’n verfrissende afwisseling is op die oorwegend selfgesentreerde verse. In hierdie gedig word roem, kunsmatigheid en gevangeskap gestel teenoor anonimiteit, natuurlikheid en vryheid.[5][6]
In 1960 en weer in 1961 lê sy ’n bundel gedigte onder die titel Ukulele aan Nasionale Boekhandel vir publikasie voor, wat D.J. Opperman in beide gevalle afkeur vir publikasie, met die opdrag dat daar verder aan die bundel geskaaf moet word. Sy wend haar hierna na die uitgewer Afrikaanse Pers-Boekhandel. Die uiteindelike publikasie van Rook en oker (opgedra aan Uys Krige en Jack Cope) is in alle opsigte ’n vooruitgang op haar debuut en sy skryf hierin ’n vrye vers met verrassende assosiasies en ritmes, wat veral oor die liefde en oor die kind handel. Die titel kontrasteer reeds die konkrete met die nie-tasbare en hierdie kontras word regdeur die bundel as motief gebruik, waar die nie-tasbare konkreet word en ook andersom.
Opwindend vir die eietydse Afrikaanse poësie is die trefseker aanwending van die vrye vers en suggestie, met verskeie verse wat eksperimenteer met tegnieke soos die surrealisme en die impak van herhaling. Die bundel is ’n belangrike toevoeging tot veral die sensitiewe liefdesvers in Afrikaans, waarin meermale ’n afwesige geliefde treffend aangespreek word. Verrassend is die beeld- en klankassosiasies, waardeur die digter haar sensitiewe waarnemingsvermoë en verbeelding illustreer, wat telkens ook bekoorlike trekke van kinderlikheid bevat. Jonker vind met baie van die gedigte emosionele aanklank by lesers, wat aan haar ’n leserspubliek besorg lank na haar dood en wat ook invloed uitoefen op baie digters na haar. Die bundel word in vyf afdelings verdeel, met slegs die tweede wat ’n titel bevat. Die eerste afdeling is liefdesverse. In ’n gedig soos Op alle gesigte blyk die behoefte aan liefde en die soeke daarna in die harde werklikheid. Die afwesige geliefde is in bykans alles aanwesig, maar nooit op tasbare wyse nie. Ek herhaal jou reduseer die verhouding tussen die ek en die geliefde tot die enigste werklikheid, sodat die omringende wêreld en mense hierteen slegs ’n illusie word. Die geliefde se koms gaan soms gepaard met ’n warm gevoel van genoegdoening, soos in Verlore stad (wat die bundeltitel bevat) en Herfsoggend.
Die afdeling Intieme gesprek bevat kort eenvoudige verse waarin direk met die minnaar gepraat word. Die gedigte maak gebruik van besondere beelding om die ekstase van die liefde te bewoord. Die derde afdeling beskryf die eensaamheid, wat veral beklemtoon word in Ek wil nie meer besoek ontvang nie. Hierdie eensaamheid word gevoel selfs in die teenwoordigheid van ander. Hierdie gedig gee ook blyke van die digter se besondere slag met beelde. Madeliefies in Namakwaland is ’n subtiele en ontroerende gedig geïnspireer deur apartheid en die menslike toestand. Die vierde afdeling bevat verse oor die kind, waaronder die belangrike gedig Die kind, waarin hulde gebring word aan ’n jong swart kind wat tydens politieke onluste in Langa naby Kaapstad in 1960 doodgeskiet is. Die kind se sterfte word egter simbool van ’n gehele vryheidstryd wat algaande onkeerbare momentum verkry. My pop val stukkend is vir sy tyd ’n besonder moderne gedig, waaruit die spreker se wanhoop en veelvuldigheid van gewaarwordings en gevoelens blyk in die surrealistiese uitbeelding van die pop se aftakeling. Korreltjie sand omvat ’n ironiese beskrywing van die spreker se hele lewe wat sy sien as ’n nietigheid, telkens geaksentueer met die verkleinwoord en verkleining van selfs kosmiese verskynsels en gelykstelling daarvan aan haar eie nietigheidsgevoel.
Die gedig sluit af met die ontroerende “korreltjie klein is my woord/ korreltjie niks is my dood”, met die implikasie dat die spreker nie in staat was om die wêreld so te verklein dat sy daarin kon woon en met liefde te vul nie, sodat slegs die dood oorbly. Kabouterliefde (opgedra aan haar dogter Simone) bevat ’n kinderlike ekstase in sy uitbeelding van ’n sprokiesagtige milieu en ’n kabouter se liefdesverklaring. Die gedig met sy dartelende gang is ’n vreugdevolle voorstelling van liefdesgenot. Die reeds klassiek geworde Toemaar die donker man bevat vertroosting teen die naderende nag, waar die donker man benewens die nag ook die dood uitbeeld. Weens sy musikaliteit is laasgenoemde gedig vele kere getoonset en deur bekende sangers opgeneem. In Begin somer word ’n pragtige somersdag by die see vanuit die kind se perspektief gegee en word alles tot speelding gereduseer.
Die vyfde afdeling bevat verse oor liefdesteleurstelling. In Bitterbessie dagbreek word die droefheid van liefdesteleurstelling treffend in ’n volksliedagtige vers verwoord, met die spreker wat vergeefs na liefde soek maar slegs die eggo’s van die minnaar se woorde hoor, soos ook gesimboliseer deur die beeld van die papegaai. Jy’t my gekierang beeld ’n man uit wat hom tot sy verlore geliefde rig met die verwyt van liefdesbedrog en ten spyte van reaksie en advies van naasbestaandes nie van sy ongeluk kan vergeet nie. L’art poetique gee uiting aan die wens van die spreker om haar in vele dinge weg te bêre, wat ’n strewe na ontvlugting maar ook verewiging suggereer. Rook en oker word in 1963 met die Afrikaanse Persboekhandel-prys bekroon.[7][8]
Kantelson is ’n bundel met nagelate gedigte, wat beide voor en na die publikasie van Rook en oker ontstaan het. Dit is ’n ongelyke bundel, maar bevat tog ’n aantal sterk gedigte. Die grootste aantal gedigte handel steeds oor liefde, veral verbygegane liefde, met ’n paar verse wat die Suid-Afrikaanse aktualiteit, die eie toestand en eie dood aanspreek. Die liefdesverlatenheid en gepaardgaande disintegrasie van die self is van die aangrypendste gedigte oor hierdie onderwerp in Afrikaans. Ek dryf in die wind is ’n uiting van volslae vreemdelingskap en eensaamheid, waar die spreker los geraak het van familie, vriende en haar volk. As jy weer skryf word opgedra aan Jack (Cope) en is ’n versoek aan die afwesige minnaar om in sy aantekeninge in sy dagboek gedeelde momente uit hulle liefdesverhouding te onthou. In Mamma loop die konfrontasie met die self uit op vervreemding van die self, terwyl die spreker haar in Op die pad na die dood vereenselwig met Judas Iskariot in sy bespotting. Waterval van mos en son se visuele aanbod tref, terwyl Daar is net een vir altyd die somerlandskap en die minnaar se liggaam met mekaar verbind.[9]
Versamelbundels
Haar gedigte word opgeneem in alle belangrike versamelbundels oor die Afrikaanse poësie, insluitende Groot verseboek en Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte. Dit word ook in ander versamelbundels opgeneem, soos Nuwe klein verseboek, Die dye trek die dye aan, ’n Rooie met ratte, Pa, Kraaines, Digters en digkuns, Woordpaljas, Voorspraak, Die goue vreugde en Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte. In 2020 word haar gedigte ‘Twee harte’, ‘Lied van die lappop’, ‘mammas’ en ‘Die winter is 'n krom ou vrou’ in Vers en vrou opgeneem.[10]
In 1993 vertaal Jerzy Koch van Pole 32 van haar gedigte in Pools en dit word onder die titel Tesknota za Kapsztadem (Heimwee na Kaapstad) gepubliseer.
Gerrit Komrij vertaal van haar gedigte in Nederlands wat in 2000 as Ik herhaal je gepubliseer word, saam met ’n aangrypende lewenskets van Ingrid deur Henk van Woerden onder die titel De dag kent een smalle schaduw. Hierdie bundel word in 2011 reeds vir die elfde keer herdruk.[11] Sy word as 'n soort kultusfiguur in Nederland beskou.[12]
Van haar verse word kort na haar dood deur Jack Cope en William Plomer in Engels vertaal en in 1968 onder die titel Selected poems uitgegee.[13]
In 2007 verskyn ’n meer omvattende Engelse vertaling deur André P. Brink en Antjie Krog onder die titel Black butterflies.[14]
Een van haar vertaalde gedigte verskyn in die Duitse bloemlesing Glut in Afrika, wat saamgestel is deur Peter Sulzer.
Van haar gedigte is ook in Hindi, Frans en Zoeloe vertaal en sommige word in die buiteland voorgedra en oor Europese radiosenders (die BBC en Radio Wêreldomroep in Amsterdam) uitgesaai. Sy self vertaal ’n bundel Nederlandse kinderverse van Ilse-Margret Vogel, Moenie skrik nie, wat in 1964 gepubliseer word en in 29 Junie 1966 in Die Taalgenoot verskyn.
Prosa
In haar Versamelde werke word benewens haar gedigte ook opgeneem die kortverhaal Die bok, wat voorheen in 1964 in die versamelbundel Windroos verskyn het en later deur Abraham H. de Vries opgeneem word in Die Afrikaanse kortverhaalboek en deur Merwe Scholtz in Vertellers 2. In hierdie verhaal is Susan ’n jong vrou wat veel jonger is as haar man en ontevrede met die lewe. Sy verwag ’n kind, wat haar en haar man aan mekaar moes bind, maar nou beskou sy dit as net haar kind. Haar frustrasies vind uiting in ’n bok, wat simbool word van haar man en ’n soort sondebok. Sy sny die bok los waar hy wag vir slagting, maar ondervind geen vryheid nie, slegs aanvaarding van haar situasie. Die versamelde werke bevat ook kort outobiografiese sketse en die kortverhaal ’n Daad van geloof. Laasgenoemde verhaal word ook in Halfeeu (waarin P.G. du Plessis hoogtepunte uit die kortverhale van die eerste vyftig jaar van Die Huisgenoot saambundel), die versamelbundel Herinnering se wei, Vertellers van Merwe Scholtz en Koos Human se Willekeur opgeneem. Dit gaan oor die verhouding tussen die verteller en haar ouma. Weens armoede dien die ouma se handsak as haar boeksak. Sy vertel dan vir haar ouma dat sy haar gedigte gaan verkoop om ’n boeksak te kan koop. Ouma se reaksie dui daarop dat sy graag die boeksak vir haar sou wou koop, maar nie kan nie en in stede daarvan gee sy iets beters: geloof in gebed. Hierdie kortverhaal is kort na haar dood in Die Huisgenoot gepubliseer en later ook onder die titel Dit was ’n oggend opgeneem in die versamelbundel Dames 17 onder redaksie van C.J.M. Nienaber.[15][16][17][18][19][20]
Ingrid is nie net bydraer tot die letterkundige tydskrif Contrast nie, maar help ook met die redaksionele werk, waar sy beïndruk met haar kritiese en analitiese vermoëns in die proefleeswerk wat sy doen. Sy vertaal Lea Timmermans se Verloren Zomerdag in Afrikaans, maar dit word nie gepubliseer nie.
Haar briefwisseling met die skrywer André P. Brink word na Brink se dood deur Francis Galloway geredigeer en onder die titel Vlam in die sneeu gepubliseer.[21] Brink het Jonker se oorspronklike briewe aan hom en afskrifte van sy briewe aan haar vanaf die sestigerjare bewaar. Die titel van die boek suggereer reeds die onstuimige en veranderende aard van die liefdesverhouding tussen die briefskrywers. Die briewe gee ook insig in die politieke en literêre landskap van die vroeë sestigerjare. Hierdie boek word ook in Nederlands vertaal.[22][23]
Drama
Die eenbedryf ’n Seun na my hart word ook in haar Versamelde werke opgeneem. Hierdie drama is reeds in 1959 geskryf en is voorheen deur Dalro gepubliseer, waarna dit in 1970 deur Gerhard J. Beukes in sterk gesensureerde vorm in die versamelbundel Iewers langs die pad opgeneem word. Anna en Maria is hierin twee gefrustreerde ou vroue. Maria het ’n maagd gebly, met haar onvervulde hunkering na ’n seun, terwyl Anna ’n moeder is met ’n seun wat in die oorlog óf gedood óf vermink is (dit is nooit duidelik wat presies gebeur het nie). Hulle droomseun is dieselfde duidelik omlynde karakter, wat in die stuk as Simon figureer. Die drama tref met sy uitbeelding van die ironie, waar beide moeder en seun die werklikheid op hulle eie irrasionele manier probeer ontvlug. Illusie en werklikheid word moeiteloos met mekaar verbind en skep ’n magiese droomsfeer. Dit is ’n eksperimentele stuk wat in sy benadering besonder vars aandoen. Daar is nie ’n konvensionele storielyn waarin alles sin maak nie, eerder suggesties van verskillende moontlikhede wat almal tegelykertyd bestaan of gedroom word, net soos verskillende interpretasies van dieselfde gegewe gelyktydig bestaan. Die drama word onder andere in 1970 in die Johannesburgse Stadskouburg en in 1976 in The Centre in Kaapstad opgevoer.
Remove ads
Na haar dood word die Ingrid Jonker-prys in haar gedagtenis ingestel om jaarliks om die beurt belowende jong digters in Afrikaans en Engels aan te moedig.
Vyf jaar na haar dood, in 1970, word die program Jy’t my gekierang, Dollie by die Stadskouburg in Johannesburg opgevoer. Die program bestaan uit drie dele, ’n huldeblyk aan die skrywer se lewe en voorlesing uit haar gedigte, dan ’n voorstelling van haar kortverhaal Die bok en laastens ’n opvoering van haar eenbedryf, ’n Seun na my hart.
In 1979 word van haar gedigte op die program Klankpaljas van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie voorgelees en die Afrikaanse Skrywersgilde reël ’n spesiale huldigingsprogram in 1983 om, wat haar vyftigste verjaarsdag sou wees, te herdenk. Die choreograaf Esther Nasser stel in dieselfde jaar ’n dansdrama van tien minute saam met musiek gekomponeer deur Danie Fourie, wat sy Jonker’s fragments noem en waarin sy poog om die dichotomie tussen gees en vlees te beskryf.
In 1984 stel Marga van Rooy ’n program onder die naam Ek is Simon saam wat in die Nico Malan-Arena in Kaapstad opgevoer word. Die program in twee dele bestaan uit voordragte van haar gedigte en ’n opvoering van haar eenbedryf, ’n Seun na my hart.[24]
Jannie Botes stel ’n hoorbeeld oor haar lewe en werk saam wat oor die radio uitgesaai word.
Haar werk lok opnuut belangstelling wanneer President Nelson Mandela[25] by die opening van die eerste parlement van ’n volle demokratiese Suid-Afrika in 1994 haar gedig Die kind voorlees en aan haar as digteres en as mens hulde bring.[3][26] Die gedig word in meer as agt tale vertaal, insluitende Zoeloe en Hindi.
Ryk Hattingh se werk Opdrag: Ingrid Jonker word in 1997 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees op Oudtshoorn opgevoer.
’n Dokumentêre rolprent oor haar werk en lewe onder die regie van Helena Noguiera, wat vyf jaar geneem het om te maak, Ingrid Jonker: The Marilyn Monroe of South African Literature, word in 2001 by die Grahamstadse kunstefees vertoon. In ietwat gewysigde vorm word dit in 2007 op die kommersiële kringloop vrygestel as Ingrid Jonker: her lives and time,[27] nadat dit op die Cannes-rolprentfees in Frankryk en die eerste Suid-Afrikaanse rolprentfees in Londen vertoon is.
Saartjie Botha skryf die drama oor haar lewe, Altyd Jonker, wat in 2006 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees en die Aardklop Kunstefees opgevoer word en die Fleur du Cap-prys vir beste nuwe inheemse stuk en beste regisseur verower.
Haar gedigte word gereeld getoonset en Chris Chameleon stel in 2006 ’n CD vry, Ek herhaal jou, wat uitsluitlik bestaan uit liedjies van haar gedigte. In 2011 volg hy hierdie CD op met verdere toonsettings van haar werk wat op die CD As jy weer skryf vrygestel word.[28] Ander sangers wat haar werk opneem sluit in Herman van den Berg, Laurika Rauch, Laurinda Hofmeyr, Renette Bouwer, Annelie van Rooyen, Jennifer Ferguson en Anna Davel. Die Nederlandse sangeres en komponis, Niki Romijn, besoek Suid-Afrika in 2008 met haar toonsettings van Ingrid se gedigte, wat sy onder die titel Roos van jou mond opvoer. Niel van der Watt toonset haar gedig Bitterbessie dagbreek en dit word in Augustus 2012 saam met ander getoonsette gedigte van ander digters in die Centurion-teater opgevoer. Haar dogter Simone ontwikkel sedert 2010 saam met ander soos Riana Wiechers en Anneke Villet ’n artistieke huldeblyk aan haar ma onder die vaandel van die Ingrid Jonker multikulturele musiekprojek, wat bestaan uit twee CD’s, ’n boek en ’n rolprent.
In 2004 word sy postuum deur die Staatspresident vereer met die Orde van Ikhamanga (Silwer), Suid-Afrika se hoogste toekenning vir prestasie in die skeppende en uitvoerende kunste, ter erkenning van haar letterkundige bydrae in Afrikaans. Sy ontvang die toekenning op dieselfde geleentheid as Elsa Joubert en hulle is na Karel Schoeman in 1998 die eerste Afrikaanse skrywers wat so vereer word.
In Oktober 2009 open die Nederlandse kunstenaar Paul Hendrikse ’n Ingrid Jonker-uitstalling onder die titel Hauntology of smoke and ochre in Amsterdam, waarin hy die proses ondersoek waardeur die media en die publiek haar tot legendariese status verhef het. Verskeie biografiese boeke oor haar word gepubliseer, waaronder Petrovna Metelerkamp se Ingrid Jonker:Beeld van 'n digterslewe in 2003[29][30][31] en L.M. van der Merwe se Gesprekke oor Ingrid Jonker in 2006.
In die Jacana Pocket Series verskyn die Engelstalige Ingrid Jonker deur Louise Viljoen, waarin haar lewe en werk aan ’n internasionale gehoor bekend gestel word.
Ook in Nederland kry haar nalatenskap en persoon baie aandag. Gerrit Komrij is samesteller van die huldigingsbundel Ingrid Jonker: Ik herhaal je, wat in 2000 verskyn.
’n Nederlandse huldigingsrolprent deur Saskia van Schaik en Henk van Woerden, Korreltjie niks is my dood, word in 2001 vrygestel[32] en op die Montreux-fees met die Zilveren Roos-toekenning bekroon.[33]
In 2011 word die Nederlandse Black Butterflies op die kommersiële rolprentkringloop in Nederland en wêreldwyd vrygestel. Dit is nie ’n dokumentêre film nie, maar ’n uitbeelding van haar lewe met die middelpunt haar soeke na liefde, haar worsteling met apartheid en konfrontasie met haar pa. Die prent word vervaardig deur Paula van der Oest en Arry Voorsmit, op grond van ’n draaiboek deur die Suid-Afrikaner Greg Latter. Hierdie rolprent word onder andere gekeur om vertoon te word op die Tribeca-rolprentfees in New York.[34][35]
Remove ads
- Ontvlugting, 1956
- Rook en oker, 1963
- Kantelson, 1966
- ’n Seun na my hart, 1968
- Versamelde werke, 1975
- Vlam in die sneeu, 2015
Vertaling
- Moenie skrik nie – Ilse-Margret Vogel, 1964
Multimedia: Video
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads