Curriebeker

Die Curriebekertoernooi (tot 2015 ook bekend as die ABSA Curriebeker weens borgskapvereistes) is Suid-Afrika se oudste en belangrikste plaaslike rugbykompetisie wat agt provinsies of streke binne ’n provinsie verteenwoordig. Hoewel dit die belangrikste plaaslike kompetisie is, ding Suid-Afrikaanse spanne ook jaarliks in die Verenigde Rugbykampioenskap mee.^[1]

Hierdie artikel handel oor die Rugbykompetisie in Suid-Afrika. Vir die voorheen gelyknamige Krieketkompetisie in Suid-Afrika, sien Sunfoilreeks.

Curriebeker
2025 Curriebeker Premierafdeling
Die Curriebeker se kenteken
Sportsoort	Rugby
Gestig	1891
Eienaar	Suid-Afrikaanse Rugbyunie
Inwydingseisoen	1892
Deelnemende lande	Suid-Afrika
Divisies	Premierafdeling Eerste afdeling
Aantal spanne	Premierafdeling: 9 Eerste afdeling: 8
Mees onlangse kampioen	Natalse Haaie (2024)
Verwante kompetisies	Rugby-uitdaagreeks
Borg(e)	Carling

Die Curriebeker dateer so ver terug as 1889 en is een van die oudste rugbykompetisies ter wêreld. Die toernooi word as die hoeksteen van Suid-Afrika se rugby-erfenis beskou. Tussen 1892 en 1966 is daar op ongereelde grondslag om die beker meegeding, maar sedert 1968 word 'n wenner jaarliks bepaal. Dié goue trofee is steeds die hoogste prys in plaaslike Suid-Afrikaanse rugby.

Geskiedenis

Die kompetisie het sy nederige begin as ’n interdorp-kompetisie in 1884 gehad, maar toe die Suid-Afrikaanse Rugbyraad in 1889 gestig is, is besluit om ’n nasionale kompetisie te organiseer wat spanne van al die groot unies sou insluit. Die unies wat deelgeneem het was die Westelike Provinsie, Griekwaland-Wes, Transvaal en Oostelike Provinsie. Die eerste toernooi is in Kimberley gehou en is deur die Westelike Provinsie gewen. Die wenprys was ’n silwer beker wat geskenk is deur die Suid-Afrikaanse Rugbyraad, wat nou in die SA Rugbymuseum in Kaapstad te sien is.

Die huidige goue beker is in 1892 in gebruik geneem. Sir Donald Currie, die skeepsmagnaat, het dit aan W.E. Maclagan, kaptein van die eerste toerspan uit die Britse Eilande na Suid-Afrika, toevertrou op die vooraand van hulle vertrek na Suid-Afrika. Maclagan sou die trofee aan die eerste span toeken wat die toerspan kon klop. Daarna moes dit ’n wisseltrofee vir die Suid-Afrikaanse provinsiale kampioenspan word. Die toerspan het al sy wedstryde gewen, maar nogtans die trofee oorhandig aan Griekwaland-Wes, wat met net 3-0 verloor het. Sir Donald het ook trofeë aan verskeie ander Suid-Afrikaanse sportsoorte geskenk, insluitende krieket, sokker, swem en waterpolo, maar net die rugbytoernooi het onder die oorspronklike naam voortgegaan.

Terwyl plaaslike unies reeds van 1892 om die Curriebeker meegeding het, het dit ’n paar dekades geduur voordat ’n amptelike kompetisie tot stand gebring is. Ná jare van geleentheidstoernooie wat deur die Westelike Provinsie oorheers is, het Suid-Afrika se belangrikste kompetisie met groot verwagting in 1968 afgeskop. In daardie jaar het Noord-Transvaal, onder leiding van die legendariese Frik du Preez, Transvaal met 16-3 in die eindronde gewen, wat ’n era van algehele oorheersing deur die Pretorianers ingelyf het waarin hulle die Curriebeker 16 keer gewen het en drie keer die titel gedeel het. Hierdie besonderse prestasie sou waarskynlik nie moontlik gewees het sonder die kundigheid van Naas Botha nie. Hy kon die spel meesterlik beheer met uitmuntende taktiese bewustheid deur ’n loopbaan wat oor drie dekades gestrek het. Botha kon manalleen opponerende spanne op hul knieë dwing en hy het in 1987 al Noord-Transvaal se 24 punte teenoor Transvaal se 18 in die eindronde aangeteken.

Sedertdien het die Curriebeker ’n jaarlikse kompetisie geword met net een span wat Noord-Transvaal se oorheersing kon teenstaan – die Westelike Provinsie. Feesvierings het in Kaapstad uitgebreek toe die Westelike Provinsie Noord-Transvaal met 24-7 in die eindronde van 1982 gewen het, wat die Westelike Provinsie se eie goue era ingelyf het. Curriebekerhelde soos Faffa Knoetze, Calla Scholtz en die stoomroller-vleuel Neil Burger het verseker dat die Beker vir vyf jaar in Kaapstad gebly het voordat dit weer terug noorde toe is.

Met die keer van die dekade is Suid-Afrikaanse rugbyondersteuners getrakteer op twee van die mees onvergeetlike Curriebeker-eindrondes. In 1989 het die vleuel Carel du Plessis ’n drie in die doodsnikke van die wedstryd gedruk om te verseker dat die Beker met Noord-Transvaal gedeel is. Die telling was 16-elk. Die daaropvolgende jaar was die gevoel dat Noord-Transvaal net moes opdaag om teen Natal te wen. Die piesangboere het egter ’n opskudding veroorsaak toe hulle, geïnspireer deur die losskakel Joel Stransky, die wedstryd met 18-12 gewen het. Die 1990’s het ook gesien hoe Natal asook Transvaal, onder kapteinskap van Francois Pienaar sterker word, maar sedert Suid-Afrika se hertoelating tot internasionale sport in 1992 het die belangrikheid van die Curriebeker stelselmatig afgeneem.

Deesdae is die kompetisie in die skadu van die Verenigde Rugbykampioenskap en die Rugbykampioenskap in terme van belangrikheid vir Suid-Afrika se topspelers. ’n Mens hoef egter net te kyk na die glimlagte op spelers se gesigte wanneer hulle die Curriebeker wen, om te bevestig dat die Curriebeker steeds ’n spesiale plek het in die harte van Suid-Afrikaanse rugbyspelers en -toeskouers.

Vir die 2013-seisoen was die prysgeld soos volg bepaal:

• Wenner van die premierafdeling: R1,8 miljoen
• Naaswenner van die premierafdeling: R1,2 miljoen
• Wenner van die eerste afdeling: R1 miljoen
• Naaswenner van die eerste afdeling: R500 000
• Wenner van die o/21 A-afdeling: R200 000
• Naaswenner van die o/21 A-afdeling: R50 000
• Wenner van die o/19 A-afdeling: R200 000
• Naaswenner van die o/19 A-afdeling: R50 000

In 2016 en 2017 het die Welwitschias van Namibië aan die Curriebeker deelgeneem.^[2][3] In 2019 het die Argentynse Jaguares XV aan die Curriebeker deelgeneem. In 2020 het die Georgiese span Tbilisi Caucasians aan die Curriebeker deelgeneem.^[4] In 2022 het die Georgiese span Black Lions, die Keniaanse span Simbas en die Zimbabwiese span Zimbabwe Goshawks in die eerste afdeling meegeding.^[5] In 2023 het die Namibiese Welwitschias, die Zimbabwiese Goshawks, die Keniaanse Simbas en die Amerikaans-Meksikaanse San Clemente Rhinos aan die eerste afdeling deelgeneem.^[6]

Trofee

Die Curriebekertrofee

Die trofee waarom jaarliks meegeding word is deur sir Donald Currie, eienaar van die Union-Castle-Redery, aan die toerspan van die Britse Eilande geskenk. Sy instruksies aan die span was om die trofee te oorhandig aan die span wat die beste wedstryd teen die besoekers gespeel het, en na ’n moedige stryd het Griekwaland-Wes die eerste ontvangers van die Curriebeker geword. Die trofee is vandag nog die heilige graal van Suid-Afrikaanse rugby.

Aan die einde van 2012 is die trofee na Garrard van Londen, die Kroonjuweliers en oorspronklike vervaardigers, gestuur om gerestoureer te word. Die trofee, wat in 1875 vervaardig is, se handvatsel is in ere herstel en die trofee het ook weer sy goue glans aangeneem.^[7]

Spanne

Kaart van Suid-Afrika wat die grense van die Curriebekerspanne aandui

Suid-Afrika is tans verdeel in 14 unies. Vier trek spelers van ’n hele provinsie:

• Griekwas – Noord-Kaap (tuiswedstryde in Kimberley)
• Luiperds – Noordwes (tuiswedstryde in Potchefstroom en Rustenburg)
• Natalse Haaie – KwaZulu-Natal (tuiswedstryde in Durban)
• Pumas – Mpumalanga (tuiswedstryde in Nelspruit)

Daar is twee unies in die Oos-Kaap:

• Grens Bulldogs – oos (tuiswedstryde in Oos-Londen)
• Oostelike Provinsie – wes (tuiswedstryde in Gqeberha)

en ook in die Vrystaat:

• Vrystaat Cheetahs – sentraal en suid (tuiswedstryde in Bloemfontein)
• Griffons – noord en wes (tuiswedstryde in Welkom)

Daar is drie unies in die Wes-Kaap:

• Boland Kavaliers – noord (tuiswedstryde in Wellington)
• SWD Arende – oos (tuiswedstryde in George)
• Westelike Provinsie – Kaapstad Metropolitaanse gebied (tuiswedstryde in Kaapstad)

Gauteng het twee unies wat eksklusief van dele van daardie provinsie spelers kry:

• Valke – die Oos-Rand en munisipaliteite ten ooste en suide van Johannesburg (tuiswedstryde in Kemptonpark)
• Goue Leeus – Johannesburg en munisipaliteite ten weste (tuiswedstryde in Johannesburg)

Laastens is daar een unie wat gedeeltelik spelers van Gauteng asook ’n hele provinsie kry:

• Blou Bulle – Pretoria, die twee Gauteng-munisipaliteite ten ooste en Limpopo (tuiswedstryde in Pretoria)

Uitslae

Seisoen	Tuisspan	Telling	Besoeker	Wedstrydplek
1889	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1892	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1894	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1895	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1897	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1898	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1899[1]	Griekwaland-Wes	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1904	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1906	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1908	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1911	Griekwaland-Wes	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1914	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1920	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1922	Transvaal	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1925	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1927	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1929	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1932	Grens/Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1934	Grens/Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1936	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1939	Westelike Provinsie	6–17	Transvaal	Nuweland, Kaapstad
1946	Noord-Transvaal	11–9	Westelike Provinsie	Loftus Versfeld, Pretoria
1947	Westelike Provinsie	16–12	Transvaal	Nuweland, Kaapstad
1950	Transvaal	22–11	Westelike Provinsie	Ellispark, Johannesburg
1952	Boland	9–11	Transvaal	Wellington
1954	Westelike Provinsie	11–8	Noord-Transvaal	Nuweland, Kaapstad
1956	Natal	8–9	Noord-Transvaal	Kings Park-stadion, Durban
1957/59[2]	Westelike Provinsie	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
1968	Noord-Transvaal	16–3	Transvaal	Loftus Versfeld, Pretoria
1969	Noord-Transvaal	28–13	Westelike Provinsie	Loftus Versfeld, Pretoria
1970	Griekwaland-Wes	11–9	Noord-Transvaal	De Beers-stadion, Kimberley
1971	Transvaal	14–14	Noord-Transvaal	Ellispark, Johannesburg
1972	Oos-Transvaal	19–25	Transvaal	Pam Brink-stadion, Springs
1973	Noord-Transvaal	30–22	Oranje-Vrystaat	Loftus Versfeld, Pretoria
1974	Noord-Transvaal	17–15	Transvaal	Loftus Versfeld, Pretoria
1975	Oranje-Vrystaat	6–12	Noord-Transvaal	Vrystaatstadion, Bloemfontein
1976	Oranje-Vrystaat	33–16	Westelike Provinsie	Vrystaatstadion, Bloemfontein
1977	Noord-Transvaal	27–12	Oranje-Vrystaat	Loftus Versfeld, Pretoria
1978	Oranje-Vrystaat	9–13	Noord-Transvaal	Vrystaatstadion, Bloemfontein
1979	Westelike Provinsie	15–15	Noord-Transvaal	Nuweland, Kaapstad
1980	Noord-Transvaal	39–9	Westelike Provinsie	Loftus Versfeld, Pretoria
1981	Noord-Transvaal	23–6	Oranje-Vrystaat	Loftus Versfeld, Pretoria
1982	Westelike Provinsie	24–7	Noord-Transvaal	Nuweland, Kaapstad
1983	Westelike Provinsie	9–3	Natal	Nuweland, Kaapstad
1984	Westelike Provinsie	19–9	Noord-Transvaal	Nuweland, Kaapstad
1985	Westelike Provinsie	22–15	Noord-Transvaal	Nuweland, Kaapstad
1986	Westelike Provinsie	22–9	Transvaal	Nuweland, Kaapstad
1987	Transvaal	18–24	Noord-Transvaal	Ellispark, Johannesburg
1988	Noord-Transvaal	19–18	Westelike Provinsie	Loftus Versfeld, Pretoria
1989	Westelike Provinsie	16–16	Noord-Transvaal	Nuweland, Kaapstad
1990	Noord-Transvaal	12–18	Natal	Loftus Versfeld, Pretoria
1991	Noord-Transvaal	27–15	Transvaal	Loftus Versfeld, Pretoria
1992	Transvaal	13–14	Natal	Ellispark, Johannesburg
1993	Natal	15–21	Transvaal	Kings Park-stadion, Durban
1994	Oranje-Vrystaat	33–56	Transvaal	Springbokpark, Bloemfontein
1995	Natal	25–17	Westelike Provinsie	Kings Park-stadion, Durban
1996	Goue Leeus[3]	15–33	Natalse Haaie[4]	Ellispark, Johannesburg
1997	Westelike Provinsie	14–12	Vrystaat Cheetahs[5]	Nuweland, Kaapstad
1998	Blou Bulle[6]	24–20	Westelike Provinsie	Loftus Versfeld, Pretoria
1999	Natalse Haaie	9–32	Goue Leeus	Kings Park-stadion, Durban
2000	Natalse Haaie	15–25	Westelike Provinsie	ABSA-stadion, Durban
2001	Westelike Provinsie	29–24	Natalse Haaie	Nuweland, Kaapstad
2002	Goue Leeus	7–31	Blou Bulle	Ellispark, Johannesburg
2003	Blou Bulle	40–19	Natalse Haaie	Loftus Versfeld, Pretoria
2004	Blou Bulle	42–33	Vrystaat Cheetahs	Loftus Versfeld, Pretoria
2005	Blou Bulle	25–29	Vrystaat Cheetahs	Loftus Versfeld, Pretoria
2006	Vrystaat Cheetahs	28–28	Blou Bulle[7]	Vodacompark, Bloemfontein
2007	Vrystaat Cheetahs	20–18	Goue Leeus	Vodacompark, Bloemfontein
2008	Natalse Haaie	14–9	Blou Bulle	ABSA-stadion, Durban
2009	Blou Bulle	36–24	Vrystaat Cheetahs	Loftus Versfeld, Pretoria
2010	Natalse Haaie	30–10	Westelike Provinsie	ABSA-stadion, Durban
2011	Goue Leeus	42–16	Natalse Haaie	Ellispark, Johannesburg
2012	Natalse Haaie	18–25	Westelike Provinsie	Mr Price Kings Park, Durban
2013	Westelike Provinsie	19–33	Natalse Haaie	Nuweland, Kaapstad
2014	Westelike Provinsie	19–16	Goue Leeus	Nuweland, Kaapstad
2015	Goue Leeus	32–24	Westelike Provinsie	Emirates Airline Park, Johannesburg
2016	Vrystaat Cheetahs	36–16	Blou Bulle	Vrystaatstadion, Bloemfontein
2017	Natalse Haaie	21–33	Westelike Provinsie	Growthpoint Kings Park, Durban
2018	Westelike Provinsie	12–17	Natalse Haaie	Nuweland, Kaapstad
2019	Vrystaat Cheetahs	31–28	Goue Leeus	Vrystaatstadion, Bloemfontein
2020–21[8]	Blou Bulle	26–19[9]	Natalse Haaie	Loftus Versfeld, Pretoria
2021	Blou Bulle	44–10	Natalse Haaie	Loftus Versfeld, Pretoria
2022	Griekwas	19–26	Pumas	Griekwapark, Kimberley
2023	Vrystaat Cheetahs	25–17	Pumas	Vrystaatstadion, Bloemfontein
2024	Goue Leeus	14–16	Natalse Haaie	Emirates Airline Park, Johannesburg

1 ^. Westelike Provinsie en Transvaal het nie deelgeneem nie.
2 ^. Beslis oor twee seisoene.
3 ^. Natal is hernoem na die Natalse Haaie.
4 ^. Transvaal is hernoem na die Gauteng Leeus; hulle is ook bekend as die Goue Leeus.
5 ^. Oranje-Vrystaat is hernoem na die Vrystaat Cheetahs.
6 ^. Noord-Transvaal is hernoem na die Blou Bulle.
7 ^. Vrystaat Cheetahs en die Blou Bulle het gelykop gespeel en die titel gedeel.
8 ^. As gevolg van die Covid-19-pandemie beslis tussen November en Januarie.
9 ^. Nadat die telling gelykop was, is ekstra tyd aan die einde van die wedstryd toegelaat.

Algehele wenners (tot en met 2024)

Span	Kampioene		Mees onlangse wen
Westelike Provinsie	34	Vier keer gedeel	2017
Blou Bulle	25	Vier keer gedeel	2021
Goue Leeus	11	Een keer gedeel	2015
Natalse Haaie	9		2024
Vrystaat Cheetahs	7	Een keer gedeel	2023
Griekwas	3		1970
Grens Bulldogs	2	Twee keer gedeel	1934
Pumas	1		2022

Sedert die Curriebeker in 1968 ’n jaarlikse toernooi geword het, lyk dit soos volg:

Span	Kampioene		Mees onlangse wen
Blou Bulle	23	Vier keer gedeel	2021
Westelike Provinsie	13	Twee keer gedeel	2017
Natalse Haaie	9		2024
Goue Leeus	7	Een keer gedeel	2015
Vrystaat Cheetahs	7	Een keer gedeel	2023
Griekwas	1		1970
Pumas	1		2022

Rekords en Statistiek

• Meeste loopbaanwedstryde

Naam	Span(ne)	Seisoene	Wedstryde
Hugh Reece-Edwards	Natal	1982–1995	165
Jacques Botes	Pumas/Natal	2002–2014	156
Helgard Müller	Vrystaat	1983–1998	142
Rudi Visagie	Vrystaat/Natal/Mpumalanga	1980–1996	141
Chris Badenhorst	Vrystaat	1987–1999	136
Burger Geldenhuys	Noord-Transvaal	1977–1989	128
André Joubert	Vrystaat/Natal	1986–1999	126

• Meeste Loopbaanpunte

Naam	Span(ne)	Seisoene	Punte
Naas Botha	Noord-Transvaal	1977–1992	1 699
Willem de Waal	Wes-Transvaal/Vrystaat/WP	2002–2010	1 412
Eric Herbert	Noord-Vrystaat/Vrystaat	1986–2001	1 402
De Wet Ras	Vrystaat/Natal	1974–1986	1 210
André Joubert	Vrystaat/Natal	1986–1999	1 165

• Meeste loopbaandrieë

Naam	Span(ne)	Seisoene	Drieë
John Daniels	Boland/Transvaal	1998–2006	74
Breyton Paulse	Westelike Provinsie	1996–2004	66
Chris Badenhorst	Vrystaat	1987–1999	65
André Joubert	Vrystaat/Natal	1986–1999	58
Gerrie Germishuys Carel du Plessis Neil Burger Jan-Harm van Wyk	Vrystaat/Transvaal Westelike Provinsie/Transvaal Westelike Provinsie Vrystaat/Suidoos-Transvaal	1971–1985 1980–1989 1982–1991 1996–2001	51 51 51 51

• Meeste indiwiduele punte in ’n seisoen

Naam	Span(ne)	Seisoen	Punte
Johan Heunis	Noord-Transvaal	1989	268
Gavin Lawless	Transvaal	1996	263
Casper Steyn	Noord-Transvaal	1999	252
Kennedy Tsimba	Vrystaat	2003	230
Kennedy Tsimba	Vrystaat	2002	228

• Meeste spanpunte in ’n seisoen

Span	Seisoene	Punte
Natal	1996	792
Noord-Transvaal	1996	783

• Meeste indiwiduele drieë in ’n seisoen

Naam	Span	Seisoen	Drieë
Bjorn Basson	Griekwas	2010	21
Carel du Plessis	Westelike Provinsie	1989	19
Colin Lloyd	Wes-Transvaal	2006	19
Ettiene Botha	Noord-Transvaal	2004	18
Jan-Harm van Wyk	Vrystaat	1997	16
Rayno Benjamin	Transvaal	2006	16
Phillip Burger	Vrystaat	2006	15

• Meeste spandrieë in ’n seisoen

Span	Seisoene	Punte
Natal	1996	112

• Meeste indiwiduele punte in ’n wedstryd

Naam	Span	Seisoen	Punte
Jannie de Beer	Vrystaat teen Noord-Vrystaat	1997	46

• Meeste indiwiduele drieë in ’n wedstryd

Naam	Span	Seisoen	Drieë
Jacques Olivier	Noord-Transvaal teen Suidwestelike Distrikte	1996	7

• Meeste verskynings in ’n eindstryd

Naam	Span	Verskynings	Seisoene
Burger Geldenhuys Naas Botha	Noord-Transvaal Noord-Transvaal	11	Tussen 1977 en 1989 Tussen 1977 en 1991
Louis Moolman	Noord-Transvaal	9	Tussen 1975 en 1986

Verwysings

1. HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
2. (en) "Namibia to compete in enlarged Currie Cup". The Namibian. 6 Augustus 2015. Besoek op 6 Augustus 2015.^{[dooie skakel]}
3. (af) "Rugbybase wil Curriebeker-reeks nou tot 15 spanne beperk". Netwerk24. 18 Augustus 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Augustus 2015. Besoek op 14 November 2018.
4. (en) "Georgian Rugby to enter team in Currie Cup". Rugbypass. 22 Desember 2019. Besoek op 30 Januarie 2021.
5. (en) Herman Mostert (21 Februarie 2022). "Georgia, Zimbabwe and Kenya join SA's Currie Cup structure". Netwerk24. Besoek op 1 Julie 2022.
6. (en) "Currie Cup First Division – Mzansi Challenge". Suid-Afrikaanse Rugbyunie. Besoek op 24 Junie 2023.
7. (af) "Absa Curriebeker kry 'n nuwe baadjie". 8 Augustus 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Maart 2016. Besoek op 8 Augustus 2013.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Curriebeker.
• (en) Amptelike webwerf