44-Shaxmat olimpiadasi (Chennay shaxmat olimpiadasi deb ham ataladi), Xalqaro shaxmat federatsiyasi (FIDE) tomonidan tashkil etilgan erkaklar[1] va ayollar oʻrtasidagi turnirlar, shuningdek, shaxmat oʻyinini ommalashtirishga qaratilgan bir qancha tadbirlarni oʻz ichiga oladi. 2022-yilning 28-iyulidan 10-avgustigacha Hindistonning Tamilnadu shtatining Chennay shahrida boʻlib oʻtmoqda[2][3]. Bu Hindistonda bo‘lib o‘tayotgan birinchi shaxmat olimpiadasi hisoblanadi[4]. Tadbir dastlab Xanti-Mansiyskda shaxmat boʻyicha 2019-yilgi Jahon kubogi bilan birga boʻlib oʻtishi kerak edi, biroq Moskvaga koʻchirildi va 2020-yil 5–17-avgust kunlari oʻtkazilishi moʻljallangan edi[5][6]. Biroq mazkur turnir COVID-19 pandemiyasi[7] atrofidagi xavotirlar natijasida qoldirildi va Rossiyaning Ukrainaga bosqini sabab Chennayga koʻchirildi[8].
| 44-shaxmat olimpiadasi | |
|---|---|
| Oʻtkazilish sanasi | 2022-yil 28-iyul — 10-avgust |
| Qatnashchilar | 1736 (937 erkaklar va 799 ayollar) |
| Jamoalar | 188 (Erkaklar) 162 (ayollar) |
| Millatlar | 186 (erkaklar) 160 (ayollar) |
| Manzil | Chennai, Tamilnadu, Hindiston |
| Erkaklar |   Oʻzbekiston  Armaniston  Hindiston |
| Ayollar |  Ukraina  Gruziya Hindiston |
| Oldingisi | ← Batumi 2018 |
| Keyingisi | Budapesht 2024 → |
Ishtirokchilarning umumiy soni 1 736 ta boʻlib, jumladan, erkaklar bahslarida 937 nafar, ayollar musobaqasida 800 nafar ishtirokchi qatnashadi[9][10]. Roʻyxatdan oʻtgan jamoalar soni erkaklar boʻlimda[11] 186 mamlakatdan 188 ta, ayollar boʻlimida esa 160 ta davlatdan 162 tani tashkil etadi[12]. Har ikki boʻlimda ham jamoalar ishtiroki boʻyicha rekord oʻrnatildi. Shaxmat Olimpiadasining asosiy joyi Sheratondagi Four Points konferentsiya markazi boʻlib, ochilish va yopilish marosimlari Javoharlaʼl Neru stadionida boʻlib oʻtadi[13]. Turnir bosh hakami fransiyalik xalqaro referi Loran Freyddir[14].
Turnir davomida FIDE 93-Kongressi ham oʻtkazildi va unda Arkadiy Dvorkovich FIDE prezidenti etib qayta saylandi, besh karra jahon chempioni Viswanathan Anand esa Dvorkovichning o‘rinbosari etib tayinlandi[15][16].
Shaxmat bo‘yicha 2019-yilgi Jahon kubogi, 44-shaxmat Olimpiadasi va FIDE Kongressi uchun tender 2015-yil dekabr oyida ochilgandi[17]. Mezbonlik qilishga daʼvogar har bir shahar 2016-yilning 31-martigacha FIDEga o‘z arizalarini topshirishlarii kerak edi. Takliflar FIDE qoʻllanmasining Olimpiada qoidalariga muvofiq barcha zaruriy shartlar, jumladan, tashkiliy qoʻmitaga tegishli 4.1, 4.2 va 4.3-moddalar, moliya, qulayliklar va stipendiyalar bilan taʼminlash tegishli ravishda tashkilotchi tomonidan qoplanishini kafolatlashi kerak edi[18]. Dastlab Argentina va Slovakiya milliy federatsiyalari ham qiziqish bildirgani xabar qilinganiga qaramay, shaxmat olimpiadasini Xanti-Mansiyskda oʻtkazish uchun bittagina ariza boʻldi[19].
2016-yil sentabr oyida Bokuda boʻlib oʻtgan FIDE 87-Kongressida yakuniya qaror qabul qilinib, FIDE prezidenti Kirsan Ilyumjinov arizani maʼqullagan edi[20][21].
Qabul qiluvchi shaharning oʻzgarishi
2019-yilning noyabr oyida Gamburgda shaxmat bo‘yicha FIDE Jahon Gran-prisining ochilish marosimida prezident Arkadiy Dvorkovich Rossiya shaxmat federatsiyasi prezidenti Andrey Filatov shaxmat olimpiadasiga ikki shahar mezbonlik qilishi mumkinligini eʼlon qilgach Shaxmat Olimpiadasi Xanti-Mansiyskdan Moskvaga ko‘chirilishini maʼlum qilgan edi[22]. Xanti-Mansiysk koʻr, kar va jismoniy nogiron oʻyinchilardan iborat jamoalar aʼzosi sifatida ishtirok etishga ruxsat berilgan nogironlar uchun shaxmat boʻyicha birinchi Paralimpiya oʻyinlarining ochilish marosimiga mezbonlik qilishi koʻzda tutilgandi[23].
2022-yil fevral oyida Rossiyaning Ukrainaga bosqini ortidan FIDE shaxmat Olimpiadasi va FIDE 93-kongressini Moskvadan, Shaxmat Paralimpiadasini esa Xanti-Mansiyskdan ko‘chirishga qaror qildi[24]. Ushbu eʼlondan koʻp oʻtmay, Butun Hindiston shaxmat federatsiyasi kotibi Bharat Singh Chauhan va FIDE prezidenti Dvorkovich oʻrtasida xabar almashish orqali FIDEga mezbonlik qilish istagini bildirdi. Bharat Singh Hindistonda Olimpiada oʻtkazishga qiziqish bildirgan uch shaharni taklif qildi: Dehli, Gujarot va Tamilnadu. Garchi Dehli mamlakatdagi eng yirik ochiq turnirga (Dehli Open) mezbonlik qilgani bilan nom qozongan, Gujarot hukumati sport foydasiga qabul qilingan siyosiy qarorlar bilan shaxmatni qoʻllab-quvvatlashga moyilligini isbotlagan boʻlsa-da, Tamil Nadu hukumati tashkiliy ishlarni halm qilishda tezkorroq tuyuldi. 2022-yil 15-mart kuni FIDE Chennay musobaqaning yangi mezboni bo‘lishini eʼlon qildi[25].
Ochilish marosimi
Ochilish marosimi 28-iyul kuni soat 16:00da (UTC+5:30) Javoharlal Neru stadionida 20 000 dan ortiq oʻyinchilar, murabbiylar va mahalliy shaxmat ishqibozlari ishtirokida oʻtkazildi[26]. Ochilish nutqini Tamilnadu yoshlar farovonligi va sportni rivojlantirish vaziri Meyyanathan Siva V. soʻzladi[27]. Tadbir davomida oʻtkazilgan bayroqlar paradida har bir jamaoning eng yaxshi oʻyinchilari oʻz mamlakatlari bayrogʻini koʻtarib chiqishdi.
Ishtirokchi jamoalar
Tadbirda 186 ta milliy federatsiyalar vakili bo‘lgan jami 188 jamoa ishtirok etib, jamolar ishtiroki boʻyicha yangi rekord o‘rnatildi. Mezbon davlat sifatida Hindiston nomidan biratoʻla uch jamoa qatnashadigan boʻldi[28]. Ayollar o‘rtasidagi turnirda 160 ta federatsiya vakillaridan iborat 162 ta jamoa qatnashdi[29].
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Musobaqa formati va taqvimi
Turnir Shveysariya tizimi formatida oʻtkaziladi. Barcha oʻyinlar uchun vaqt nazorati har 40 harakat uchun 90 daqiqa, 40-harakatdan keyin qoʻshimcha 30 daqiqa, oʻsish esa har bir harakat uchun 30 soniyani tashkil qiladi. Oʻyinchi oʻyin davomida istalgan vaqtda durang taklif qilishi mumkin. Hammasi boʻlib 11 tur oʻtkaziladi, unda har bir jamoa toʻrt nafar shaxmatchisi bilan boshqa jamoaga qarshi oʻynaydi. Har bir jamoaga bitta zaxira oʻyinchisini koʻrsatishga ruxsat beriladi[30].
Jamoalar har bir turda toʻplangan ochkolariga koʻra tartiblanadi. Ikki yoki undan ortiq jamoalar bir xil miqdordagi oʻyin ochkolariga ega boʻlgan taqdirda, "tie-breaker"quyidagi yoʻl bilan aniqlanadi: 1. Sonneborn-Berger tizimi; 2. Oʻyinda toʻplangan umumiy ochkolar; 3. Raqiblarning oʻyin ochkolari yigʻindisi[31].
| Iyul/Avgust | 28 Pay. | 29 Juma | 30 Shanba | 31 Yak. | 1 Dush. | 2 Sesh. | 3 Chor. | 4 Pay. | 5 Juma | 6 Shanba | 7 Yak. | 8 Dush. | 9 Sesh. | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Marosimlar | OM | YM | ||||||||||||
| Uchrashuvlar | H | |||||||||||||
| S | ||||||||||||||
| Turnir raundlari | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | DK | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | ||
| OM | Ochilish marosimi | H | Hakamlar yigʻilishi | S | Sardorlar uchrashuvi | 1 | Raund | DK | Dam olish kuni | YM | Yopilish marosimi |
Erkaklar musobaqasi
Asosiy maqola: Open event at the 44th Chess Olympiad
Turnirning ochiq qismida 186 mamlakat vakili boʻlgan 188 ta jamoa qatnashmoqda. Hindiston mezbon davlat sifatida uchta jamoani maydonga tushiradi[32].
Turnirda FIDE 2022-yil iyul oyida eʼlon qilingan reytingdagi eng yaxshi oʻnta oʻyinchidan besh nafari ishtirok etadi. Jahon chempioni Magnus Karlsen Norvegiya terma jamoasi safida oʻynaydi[33]. Sobiq jahon chempioni Viswanathan Anand mezbon mamlakat safida oʻynash o‘rniga jamoaga murabbiylik qilishga qaror qildi[34]. Shaxmat boʻyicha 2023-yilgi jahon chempionatida chempionlikka daʼvogar boʻlgan Ian Nepomniachtchi va Ding Liren Rossiya musobaqadan chetlatilgani va Xitoy musobaqani tark etgani sababli musobaqani oʻtkazib yubormoqda[35][36]. Olimpiadani o‘tkazib yuborayotgan boshqa eng yaxshi shaxmatchilar orasida fransiyalik Aliriza Firuzja va Maksim Vachier-Lagrave ham bor[37], Teymur Radjabov Nomzodlar turniri 2022 dan qaytganidan keyin COVID-19 infeksiyasining oqibatlari tufayli musobaqa boshlanishiga oz vaqt qolganda vatani Ozarbayjon terma jamoasi safidan chiqqan[38]. Vyetnam erkaklar musobaqasiga jamoa yubormagani uchun Le Kuang Liem ham peshqadamlar ro‘yxatidan joy olmagan[39]. Kuchli oʻntalikka kirgan Fabiano Karuana, Levon Aronyan va Uesli So AQSH terma jamoasi safida oʻynashadi[40].
Ayollar turniri
Ayollar oʻrtasidagi musobaqada 160 mamlakatni nomidan 162 ta jamoa ishtirok etadi. Mezbon Hindiston nomidan bu turnirda ham uchta jamoa qatnashadi[41].
FIDE 2022-yil iyul oyida eʼlon qilingan reytingiga koʻra, ayollar oʻrtasidagi turnirda oʻnta eng yaxshi oʻyinchidan yetti nafari ishtirok eta olmaydi, bunda faqat opa-singil Muzychuklar — ayollar oʻrtasidagi sobiq jahon chempioni Mariya va Anna hamda Nana Dzagnidze ishtirok etishmoqda. Dunyoning eng yuqori baholangan futbolchisi Hou Yifan, ayollar oʻrtasidagi amaldagi jahon chempioni Ju Venjun va ayollar oʻrtasidagi sobiq jahon chempioni Tan Zhongyi Xitoy musobaqani tark etgani sababli Olimpiadani oʻtkazib yuborgan boʻlsa, ayollar oʻrtasidagi sobiq jahon chempioni Aleksandra Kostenyuk va birinchi oʻntalikdagi Aleksandra Goryachkina va Kateryna. Lagno Rossiyaning diskvalifikatsiyasi tufayli oʻynamaydi. Ayollar oʻrtasidagi sobiq jahon chempioni Anna Ushenina vatani Ukraina terma jamoasi sharafini himoya qiladi[42].
FIDE 93-kongressi Olimpiada oʻtkaziladigan kunlar davomida, yaʼni, 31-iyuldan 9-avgustgacha boʻlib oʻtdi. Bosh Assambleya esa 2022-yilning 78-avgust kunlari oʻtkazildi[43][44].
FIDE prezidentligiga saylov
FIDE prezidentligiga saylov 2022-yil 7-avgustda bo‘lib o‘tdi. FIDE saylov komissiyasi tomonidan har birida prezident va prezident o‘rinbosari nomi ko‘rsatilgan to‘rtta chipta maʼqullandi[45]:
- Arkadiy Dvorkovich (prezident) va Viswanathan Anand (prezident oʻrinbosari)
- Andrey Bariyspolets (prezident) va Piter Heine Nielsen (prezident oʻrinbosari)
- Inalbek Cheripov (prezident) va Lewis Ncube (prezident o‘rinbosari)
- Bachar Kouatly (prezident) va Ian Wilkinson (prezident oʻrinbosari).
Yakunda Arkadiy Dvorkovich hamda Viswanathan Anand nomzodlari saylovda gʻoliblikni qoʻlga kiritdi.
Hurmatli shaxmatchilar!
Mening aziz bolalarim!
Avvalambor, azizlar, sizlarni va ko‘p millatli xalqimizni Hindistonning Chennay shahrida bo‘lib o‘tgan 44-Butunjahon shaxmat olimpiadasida ishtirok etib, mamlakatimiz hayotida katta quvonchli voqea bo‘lganingiz bilan chin qalbimdan tabriklayman. Men aytmayman.
Ikki yilda bir marta o‘tkaziladigan va 188 jamoa ishtirok etadigan shaxmat bo‘yicha ushbu eng nufuzli turnirdagi ulkan g‘alabangiz bilan mamlakatimiz sport tarixida yangi sahifa ochdingiz.
Butun xalqimiz butun dunyo bo‘ylab ushbu musobaqalardagi har bir o‘yiningizni „o‘yin olami“ va internet tarmog‘i orqali katta qiziqish va hayajon bilan kuzatib kelmoqda.
O‘z navbatida, yuksak intellektual salohiyatli shaxmatchilarimiz ham ana shunday yuksak ishonchga sazovor bo‘lib, xalqimizga yorqin g‘alabalar keltirdi.
Shubhasiz, bu buyuk g‘alabangiz Vatanimiz mustaqilligining 31 yilligiga munosib tuhfa bo‘ldi.
Mazkur musobaqada yurtimiz sharafini munosib himoya qilgan Nodirbek Abdusattorov, Nodirbek Yoqubboyev, Javohir Sindorov, Jahongir Vohidov, Shamsiddin Vohidov kabi o‘g‘lonlarimiz isteʼdodini butun dunyo yana bir bor eʼtirof etdi.
Xususan, Jahongir Vohidovning so‘nggi o‘yindagi g‘alabasi terma jamoamizning tarixiy g‘alabasini taminladi.
Olimpiadada milliy terma jamoamiz aʼzolari munosib ishtirok etganini, Hindiston, AQSH, Armaniston, Niderlandiya, Ispaniya, Buyuk Britaniya, Germaniya kabi jahonga mashhur bo‘lgan mamlakatlar vakillari ishtirok etganini alohida g‘urur bilan taʼkidlash lozim. shaxmat sporti, birorta oʻyinda magʻlub boʻlmadi.
Shu tariqa siz o‘zbek shaxmat maktabi shon-shuhratini yanada yuksak pog‘onaga olib chiqdingiz. Sizdek jonkuyar, vatanparvar yoshlar bizning eng katta boyligimiz, xalqimizning „oltin poydevori“ bo‘lib, butun xalqning fikrini bildiraman, deb o‘ylayman.
Shunday zukko, iqtidorli o‘g‘lonlarni tarbiyalagan ota-onangizga, ustozlaringizga chin dildan minnatdorchilik bildiraman.
Mazkur xalqaro musobaqada o‘zbekistonlik shaxmatchi qizlar ham ishtirok etib, o‘z salohiyatini yaqqol namoyon etdi. Shu o‘rinda ularga chin qalbimdan minnatdorchilik bildiraman.
G‘olib va sovrindor sportchilarimizni tarbiyalashda chinakam fidoyilik ko‘rsatayotgan terma jamoamizning tajribali murabbiylari Ivan Sokolov va Vladimir Yeginga ham chuqur minnatdorchilik bildiraman.
Bugungi mislsiz g‘alabangiz mamlakatimizda yetuk avlod tarbiyasiga, jismoniy tarbiya va sportga, ayniqsa, shaxmatga qaratilayotgan ulkan eʼtibor va g‘amxo‘rlikning yorqin amaliy samarasidir.
Ishonchim komilki, yurtimiz vakillari 2026-yilda O‘zbekistonda bo‘lib o‘tadigan 46-Butunjahon shaxmat olimpiadasida ishtirok etib, yuksak natijalarga erishadilar.
Barchangizni yana bir bor tabriklayman, aziz bolalarim!
Shavkat Mirziyoyev, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
