Papua Yangi Gvineya

Papua Yangi Gvineya (Papua New Guinea), Papua Yangi Gvineya Mustaqil Davlati (Independent State of Papua New Guinea) poytaxti – Port Moresby shahri. BMT aʼzosi. Okeaniyada, Tinch okeanning janubi-sharqiy qismida joylashgan davlat. Gʻarbda Indoneziya bilan chegaradosh, qolgan qismi dengizlar bilan oʻralgan. Papua Yangi Gvineya tarkibiga Yangi Gvineya orolning sharqiy qismi va unga yondosh orollar, Bismark arxipelagi, Solomon orollarining shimoliy qis-mi, D’Antrkasto orollari, Luiziada arxipelagi, Trobrian orollari, Murua orol va boshqa 200 ga yaqin katta kichik orollar ki-radi. Umumiy maydoni 462,8 ming km². Aholisi 5,172 mln. kishi (2002). Maʼmuriy jihatdan 20 viloyat (province)ra boʻlinadi.

Papua Yangi Gvineya Mustaqil Davlati Papua Niugini
Bayroq Gerb
Shior: Unity in Diversity
Madhiya: O Arise, All You Sons
Poytaxt	Port Moresbi
Rasmiy til(lar)	Ingliz tili, Hiri Motu tili, Tok Pisin tili, Papua Yangi Gviney Imo-ishora tili
Hukumat	Hamdoʻstlik
• Rohib	Yelizaveta II
• Gubernator-General	Ser Paulias Matane
• Bosh Vazir	Ser Michael Somare
Mustaqillik (BMT vasiylikdagi Avstraliya ma'muriyatidan)
• Sana	16-sentabr 1975
Maydon
• Butun	462,840 km2 (54-oʻrin)
• Suv (%)	2
Aholi
• 2002-yilgi roʻyxat	5,545,268 (107-oʻrin)
• Zichlik	11/km2
YIM (XQT)	2005-yil roʻyxati
• Butun	AQSh$13,350 mil. (129-oʻrin)
• Jon boshiga	AQSh$2,407
Pul birligi	Kina (PGK)
Vaqt mintaqasi	UTC+10...+11
• Yoz (DST)	UTC+10...+11
Qisqartma	PP
Telefon prefiksi	675
Internet domeni	.pg
tahrir kuzat

Davlat tuzumi

Papua Yangi Gvineya – parlamentli monarxiya, Buyuk Britaniya Hamdoʻstligi tarkibiga kiradi. Amaldagi konstitutsiyasi 1975 i. 16-sentyabrda qabul qilingan. Davlat boshligʻi – Buyuk Britaniya qiroli (qirolichasi); hukumatning takdimiga binoan va parlamentning qaroriga muvofiq tayinlanadigan general-gubernator uning nomidan ish koʻradi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni bir palatali Milliy parlament, ijrochi hokimiyatni bosh va-zir boshchiligidagi Milliy ijroiya kengash (hukumat) amalga oshiradi.

Aholi

Aholisining aksariyati papuaslar, melanezlar, shuningdek, yevropaliklar, asosan, ingliz-avstraliyaliklardan iborat. Rasmiy tili – ingliz tili. Koʻpchilik dindorlari – xristianlar, qolganlari mahalliy anʼanaviy dinlarga eʼtiqod qiladi, ammo aholining koʻpchiligi papuas tillarida, melanezlar malay-polinez tilida soʻzlashadi, guruhlararo muomalada motu tilidan foydalaniladi. Aholining koʻp qismi qishloq joylarda, borish qiyin boʻlgan olis qishloqlarda yashaydi. Shu sababli mamlakatda urf-odat va tillar juda koʻp (700 dan ortiq). Qishloq joylarda anʼanaviy turmush tarzi saqlanib qolgan.

Tarixi

Yangi Gvineyaga 16-asrning 1-yarmida portugal dengizchi sayyohlar kelganlar. 1884-yil Yangi Gvineya o.ning janubi-sharqiy qismi Angliya protektoratiga aylantirildi va u Papua nomini oldi, 1888-yil Buyuk Britaniya mustamlakasi deb eʼlon qilindi, 20-asr boshlarida Avstraliya Ittifoqiga topshirildi. 1920-yil orolning Germaniya protektorata boʻlgan Shimoli-sharqiy qismi (Yangi Gvineya hududi) ham, Millatlar Ittifoqining mandatiga binoan, Avstraliya Ittifoqi boshqa-ruviga olib berildi. 1949-yil Avstraliya hukumati uning ikkala qismini maʼmuriy jihatdan birlashtirdi va mamlakat Papua Yangi Gvineya nomini oddi. 1973-yil Papua Yangi Gvineya ichki oʻzini oʻzi boshqarish huquqiga ega boʻldi. 1975-yil 16-sentyabrda esa mustaqil davlat deb eʼlon qilindi. Papua Yangi Gvineya 1975-yildan BMT aʼzosi. Milliy bayrami – 16-sentyabr – Musta-qillik kuni (1975).

Xoʻjaligi

Qishloq xoʻjaligi va konchilik sanoati iqtisodiyotning asosini tashkil etadi. Yalpi ichki mahsulotda qishloq xoʻjaligi ulushi 26%, sanoatning ulushi 26,6%. Asosan, kokos palmasi, kauchuk, banan, kofe, kakao yetishtiriladi. Ichki ehtiyoj uchun aholi yams, taro, maniok, makkajoʻxori, batat, shakarqamish ekadi; yovvoyi tarzda oʻsadigan non daraxti, saga palmasi va boshqa oʻsimliklar mevasini yigʻishtirib oladi. Goʻshtbop chorvachilik, baliq ovlash rivojlangan, yogoch tayyorlanadi. Oziqovqat va yogʻochsozlik sanoati mahalliy xom ashyo asosida ishlaydi. Mis (koʻproq Solomon o.larida), oltin, kumush, rux kazib oli-nadi. Avtomobil yoʻllari uzunligi 20 ming km ga yaqin. Chetga oltin, kofe, mis, kopra, yogʻoch-taxta, kakao chikaradi. Chetdan oziq-ovqat, mashina va uskuna, sanoat mollari oladi. Avstraliya, Buyuk Britaniya, AQSH, Yaponiya bilan savdo qiladi. Pul birligi – kina.

Siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari

Melanez ittifoqi, 1978-yil asos solingan; Xalq harakat partiyasi, 1985 tuzilgan; Xalq ilgʻor partiyasi, 1970-yilda tashkil etilgan; Xalq-demokratik harakati, 1985-yil asos solingan; Milliy partiya, 1979-yil tuzilgan; Pangu Pati („Birlashgan Papua Yangi Gvineya partiyasi“), 1967-yil tashkil etilgan; Papua Yangi Gvineya birinchi partiyasi, 1998-yil asos solingan. Papua Yangi Gvineya kasaba uyushmalari kongressi, Xalqaro erkin kasaba uyushmalari konfederatsiyasiga kiradi.

Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi

Gaz.lari „Niugini nius“ („Yangi Gvineya yangiliklari“, mahalliy tildagi kundalik gaz., 1979-yildan), „Neshnl“ („Milliy“, ingliz tilidagi kundalik gaz., 1993-yildan), „Papua— Nyugini postkuryer“ („Papua— Yangi Gvineya pochta kuryeri“, ingliz tilidagi kundalik gaz., 1969-yildan). Papua Yangi Gvineya milliy radioeshittirish korporatsiyasi tijorat mahkamasi boʻlib, 1973-yil asos solingan.^[1]