Anadolu Eyaleti veya Anadolu Beylerbeyliği, 1393 yılında kurulan Osmanlı Devleti eyaleti. 16. yüzyılda nüfusu 5.455.000 olup bunun 5.410.000'i Müslüman, 45.000'i gayrimüslimdir[1] ve yüzölçümü 223.114 km² kadardır.[2]
Anadolu Eyaleti, I. Bayezid, 1393 yılında Rumeli'ye geçerken Sarı Timurtaş Paşa'yı Anadolu Beylerbeyi olarak Ankara'da bırakması ile Batı Anadolu'da kurulmuştur.[3] Anadolu Eyaleti'nin merkezi, Fatih Sultan Mehmed zamanında İshak Paşa'nın Kütahya'ya tayinine kadar Ankara olmuştur. 1451'de merkez Kütahya olmuştur. Osmanlı şehzadelerinde Yıldırım Bayezid, Şehzade Bayezid ve kardeşi II. Selim Kütahya'da vali olarak bulunmuşlardır. Karamanoğulları Beyliği'nden alınan Akşehir, Beyşehir ve çevresi önce 1451-1466 yılları arası Anadolu Eyaleti'ne bağlanmış, daha sonra bu topraklar yeni kurulan Karaman Eyaleti'ne bağlanmıştır.
Beylerbeyi hassı 1.000.000 akça olup eyalet 299 zeamet ve 7166 tımara taksim edilmiş olup, zemaet ve tımar sahiplerinin askerleriyle beraber 17.000 donanımlı süvari içeriyordu. Beylerbeyi vezirlik rütbesine sahip değilse Rumeli Beylerbeyi'nden sonra gelirdi.[4]
Anadolu Eyaleti, 1826 yılında Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması yani Vaka-i Hayriye'nin ardından Aydın (İzmir), Hüdevandigar (Bursa), Kastamonu ve Ankara olmak üzere 4 eyalete bölünmüştür.[5]
Osmanlı Devleti'nin esas kuvveti, "Kapıkulu" denilen piayade ve süvari birlikleri ile yerli kulu denilen eyalet askerlerinden oluşuyordu. Yeniçeri askeri İstanbul'dan başka bazı vilâyetlerde de bulunurdu. Eyalet merkezi Kütahya'da da bulunan bu askerlerin kethüda yeri, serdarı ve saire subayları vardı. Bu asker ve subaylar, maaşlarını ocaklık olarak verilen aşar ve cizye vergisi gibi gelirlerden alırlardı. Bunlardan başka humbaracı, cebeci ve topçu bölüklerinden bir kısmı da eyalette ikamet ederlerdi. Eyalet askeri, yerli kulu piyadesiyle akıncılar ve delilerden oluşan serhat kulu piyadelerinden oluşurdu. Yerli kulu askerleri vali ve sancak beyinin kumandasında idi ve subayları vali tayin ederdi. Olağanüstü durumlarda ihtiyaca binaen gönüllü olarak orduya "sekban" isminde dışarıdan askerler dahil edilirdi ve bunlar da sonradan yerli kulu sınıfına dahil edildiler. Daha sonraları bunların yerine "tüfekçi" ismi verilen bir sınıf piyade görevine getirilmiştir. Sekbanların ve tüfekçilerin eyaletlerde en büyük zabitlerine "Serçeşme" denirdi. Serçeşme subayı merkezde bulunurdu. 50-60 tüfekçi bir bayrak altında toplanarak "gönüllü subayı" ve "bölük başı" nın idaresine bırakılırdı.[6]
Yerli kulu askerlerinden müsellem adı verilen askerî sınıfı, şimdiki istihkâm taburları tarzında ordunun geçeceği yolları açar ve bunun haricinde top çekme ve zahire tedarik etme gibi vazifelerle yükümlüydüler. Müsellemlere bulundukları memleketlerde seksener-yüzer dönümlük arazi verilerek oranın hasılatıyla[7] geçinirler ve sefer zamanı "Benevbet"[8] tabiri ile beşte biri sefere giderdi.
Mahallî düzeni sağlamakla da yükümlü olan topraklı süvariye tımarlı sipahi de denirdi. Savaş zamanında zeâmet ve tımar başkanından onda biri memlekette kalarak hem savaşta bulunan arkadaşlarının işlerini düzeltme, hem de bulunduğu mahalin muhafazasıyla yükümlü olan kişilere de "korucu" denirdi.
Tımar sahiplerinden ölen olursa, ölenin arazisi; gönüllü olarak savaşa giden ve yararlı işler yapan askerlere verilirdi. Ölen tımar sahiplerinin oğlu varsa ve o da savaşa gidebilecek ise tımar ona verilirdi. Eğer çocuk küçük ise askerlik çağına gelinceye kadar kendi yerine donanımlı bir süvari gönderilme şartıyla tımarı kendine bırakılırdı.
İstanbul'da kışlaları olmayıp at beslemek için başkente yakın mahallerde ikamet eden kapıkulu süvarileri altı bölük idi. Bunlar sipah, silahtar, sağ ulufeciler, sol ulufeciler, sağ gureba ve sol gureba grupları idi. Bu altı bölük süvari askeri, yeniçeri; yani piyade devşirme ocağından ve saray acemi ocağından yetişerek bölüklere dağıtılırlardı. Bunların vilayetlerde en büyük subayı kethüda yeri idi.
Hayvan besleme mecburiyetinde olan süvari birlikleri İstanbul'a yakın Bursa, Edirne, Kütahya yörelerinde otururlardı.[9]
İsmail Hakkı Uzunçarşılı merhumun Bizans ve Selçukilerle Germiyan ve Osmanoğulları Zamanında Kütahya Şehri[12] isimli eserinde listesini verdiği Anadolu Valileri şunlardır:
1451 Öncesi:
- Yıldırım Bayezid: Devlet Şah Hatun ile evlendikten sonra Kütahya valiliği yapmıştır.
- Sarı Timurtaş Paşa: İlk Anadolu valisidir. Yıldırım Beyazıd Kosova Savaşı için Kütahya'dan ayrıldıktan sonra geride Timurtaş Paşa'yı Anadolu'ya sahip çıkması için bırakmıştır. (Paşa'nın Kütahya'da mı yoksa Ankara'da mı bırakıldığı ihtilaf konusudur. Çünkü resmi kayıtlarda Ankara adı geçmesine karşın Paşa'nın Timur tarafından Kütahya'da ele geçirildiği bilinir.) Paşa'nın adına Kütahya'da kendi yaptırdığı bir camii bulunmaktadır.
- Oğuzoğlu İsa Bey (Merkezi Ankara olan Son Anadolu Eyaleti valisi)
1451 Sonrası:
- İshak Paşa: Kütahya Anadolu Beylerbeyliği merkezi olduktan sonraki ilk validir.İki defa sadrazam olmuştur.
- Gedik Ahmet Paşa: 1472 senesinde Anadolu valisi olduktan bir sene sonra sadrazamlık yapmıştır.
- Davut Paşa: 1473'te vali oldu (1. kez).İstanbul' da yaptırdığı han, hamam, medrese, sıbyan mektebi, cami ve türbeden oluşan külliyesi vardır. Kendi adıyla anılan okulu günümüzde İstanbul' da eğitim veren en eski Türk okuludur.
- Süleyman Paşa: 1478 yılında valilik yapmıştır.
- Mehmet Paşa: 1479'da vali oldu
- Sinan Paşa: 1481'de vali oldu (1. kez)
- Hersekzade Ahmet Paşa: 1481'de vali oldu (1. kez)
- Davut Paşa: 1483'te Anadolu valisi olduktan sonra (2. kez) sadaret makamına getirilmiştir.
- Sinan Paşa: 1486'da vali oldu (2. kez)
- Hersekzade Ahmet Paşa: 1484'te vali oldu (2. kez) 4 defa Anadolu valisi olup yine aynı sayıda sadrazamlık yapmıştır.
- Hersekzade Ahmet Paşa: 1486'da vali oldu (3. kez)
- Sinan Paşa: 1497'de vali oldu (3. kez)
- Hersekzade Ahmet Paşa: 1498'de vali oldu (4. kez)
- Sinan Paşa: 1501'de vali oldu (4. kez)
- Yahya Paşa: 1502'de vali olmuştur.
- Hasan Paşa: 1503'te Anadolu valisi olmuştur.
- Karagöz Ahmed Paşa: 1505'te Anadolu valisi olmuş, 1511'de Şahkulu isyanında öldürülmüştür.
- Yunus Paşa: Karagöz Paşa'nın öldürülmesinden sonra 6 ay valisiz kalan eyalete vali atanmıştır. Eski yeniçeri ağasıdır.
- Mustafa Paşa: 1514'te Anadolu valisi olmuş daha sonra azledilmiştir.
- Hadım Sinan Paşa: Mart 1514'te Mustafa Paşa'nın azlinden sonra vali olmuş Çaldıran Muharebesinde ölen Hasan Paşa'nın yerine Eylül 1514'te Rumeli beylerbeyi olmuştur.
- Zeynel Paşa: 1514'te vali olmuş, Ekim/Kasım 1516'da görevden alınmıştır.
- Mustafa Paşa: Ekim/Kasım 1516'da vali oldu. 1517'de Rumeli Beylerbeyliği'ne nakledildi.
- Ferhat Paşa: 1517'de vali olmuştur.
- İshakpaşazade Şadi Paşa: 1517'de vali oldu.
- İlyas Paşa: Vali olduğu tarih belli olmamakla birlikte 1520'de Şam'a vali olarak atanmıştır.
- Ayas Mehmed Paşa: 1520'de vali oldu
- Güzelce Kasım Paşa: 1520 ya da 1521'de vali oldu. Tavşanlı'da bulunan Kasım Paşa Camii'nin banisi olduğu düşünülmektedir.
- Behram Paşa: 1523'te vali olmuştur.
- Malkoçoğlu Balı Paşa: 1528'de vali olmuştur.
- Yakup Paşa: 1529'da vali olmuştur.
- Hadım İbrahim Paşa: 1532 senesinde vali olmuştur.
- Mustafa Paşa: 1535 yılı Temmuz ayında Rumeli beylerbeyi oldu.[13]
- Hadım Süleyman Paşa: Mustafa Paşa'nın yerine 1535 yılında beylerbeyi oldu. 1536 yılında kubbe veziri oldu.[13]
- Mehmed Paşa: Diyarbakır beylerbeyiyken Anadolu beylerbeyi olmuştur.
- Damat Rüstem Paşa: Temmuz 1538'de vali oldu. Kanuni Sultan Süleyman'ın kızı Mihrimah Sultan ile evlenip damadı olmuş ve iki defa sadrazam olmuştur.
- Süleyman Paşa: 1539 senesinde vali olmuştur.
- Yahyapaşazade Mehmet Bey: 1541'de vali oldu, aynı sene emekliye ayrıldı.
- İbrahim Paşa: 1541'de vali oldu.
- Cenabi Ahmed Paşa: 1562'de ölene kadar 20 yıl beylerbeyi görevinde bulunmuştur. (Ankara)
- Süleyman Paşa: 1565 senesinde vali oldu. (Ankara)[14]
- İskender Paşa: 1565 senesinde vali oldu. (Ankara) 1566'da İstanbul kaymakamlığına nakledildi
- Zal Mahmud Paşa: 1566'da vali oldu. (Ankara)
- Şehzade Bayezid: 1542-1558 arası Kütahya valisi
- Şehzade Selim: 1558-1566 arası Kütahya valisi
Cenabi Ahmed Paşa'dan Zal Mahmud Paşa'nın son dönemine kadar geçici süreliğine beylerbeylik merkezinin Ankara'ya taşınmasının sebebi olarak bu dönemde Kütahya'da önce Şehzade Bayezid'in daha sonra da II. Selim'in vali olarak bulunmalarıdır. Sonra merkez yine Kütahya'ya taşınmıştır.
- Lala Hüseyin Paşa: 1566'da Şehzade Selim'in Sultan olmasının ardından vali olmuş ve merkez yeniden Kütahya'ya taşınmıştır.
- İskender Paşa: 1569'da vali olmuştur.
- Hasan Paşa: 1571'de vali olmuştur.
- Cafer Paşa: 1579'da vali olmuştur.
- Rıdvan Paşa: 1582'de vali olmuş Kütahya'da öldü.
- Hasan Paşa: 1585'te vali oldu. 1586'da Rumeli Eyaleti'ne nakledildi.
- Cafer Paşa: 1587'de Yeniçeri ağalığından vali oldu. 1589'da Rumeli'ye nakledildi
- Sokolluzade Hasan Paşa: 1589'da vali olmuştur.
- Sokolluzade Lala Mehmed Paşa: 1590'da vali olmuştur.
- Satırcı Mehmed Paşa: 1592'de yeniçeri ağası iken paşalık verilip vali olmuştur. Eylül 1594'te azledildi.
- Lala Mehmed Paşa: 1594'te vali olmuştur. Toplamda iki defa Anadolu valiliği yapmış olup sadrazamlık yapmıştır.
- Sofu Sinan Paşa: 1598'de vali olmuştur.
- Nuh Paşa: 1600'de vali olmuştur.
- Destari Mustafa Paşa: 1603'te vali olmuştur.
- Hafız Ahmet Paşa: Bizzat Anadolu Valisi olmayıp, 1601'de sadrazam tarafından Celali isyanları nedeniyle görevlendirilmiş fakat daha sonra hapsedilmiştir.
- Kasım Paşa: 1603'te Celâli ayaklanmalarından dolayı az müddet Kütahya muhafızlığı yapmıştır. Bu tarihlerde Anadolu beylerbeyleri Avusturya Harbi dolayısıyla harp mevkiinde idiler
- Kejdehan Ali Paşa: 1604'te Anadolu valisi olmuştur.
- Kara Davut Paşa: 1605'te Anadolu valisi idi.
- Dişlenk Hüseyin Paşa: 1606'da Anadolu valisi oldu (1. kez)
- Maryol Hüseyin Paşa: 1607'de vali olmuştur.
- Rizeli Hasan Paşa: 1620'de vali olmuştur.
- Topal Mehmet Paşa: 1621'de vali olmuştur.
- Hacı İlyas Paşa: 1623'te vali olmuştur.
- Dişlenk Hüseyin Paşa: 1626'da vali oldu (2. kez)
- Zor Paşa: 1627'de vali olmuştur.
- Gürcü Mehmet Paşa: 1631'de vali oldu (1. kez)
- Tayyar Mehmed Paşa: 1632'de vali olmuştur.
- Küçük Ahmet Paşa: 1632'de vali olmuştur.
- Dilâver Paşa: 1633'te vali olup bir sene sonra Varna'ya nakledildi
- Varvar Ali Paşa: 1637'de vali oldu (1. kez)
- Deli Hüseyin Paşa: 1638'de vali oldu
- Gürcü Mehmet Paşa: 1638'de vali oldu (2. kez)
- Mirahor Hasan Paşa: 1639'da vali oldu
- Bıyıklı Mustafa Paşa: 1639'da vali oldu
- Çiftelerli Osman Paşa: 1641'de vali oldu
- Tekeli Mustafa Paşa: 1643'te vali oldu (1. kez)
- Dilâver Paşa: 1643'te Mustafa Paşa'nın yerine vali oldu
- Varvar Ali Paşa: 1643'te vali oldu (2. kez)
- Melek Ahmed Paşa: 1644'te vali oldu
- İbrahim Paşa: 1644'te vali oldu
- Koca Derviş Mehmed Paşa: 1644'te vali oldu (1. kez)
- Tekeli Mustafa Paşa: 1644'te vali oldu (2. kez)
- Silahdar Fazlı Paşa: 1645'te Mustafa Paşa'nın yerine vali oldu
- Koca Derviş Mehmed Paşa: 1646'da vali oldu (2. kez)
- Siyavuş Paşa: 1646'da vali oldu
- Küçük Çavuş Ahmed Paşa: Şubat 1648'de vali oldu
- İbşir Mustafa Paşa: 1648'de vali oldu
- Eğri Boyun Mehmed Paşa: 1648'de vali oldu
- Ketencizade Mehmed Paşa: 1648'de vali oldu
- Ömer Paşa: 1648'de vali oldu
- Ahmet Paşa: 1649'da vali oldu. 1650'de Girit muharebesinde Venedikliler tarafından öldürüldü.
- Köprülü Mehmed Paşa: 1650'de Ahmet Paşa'nın yerine vali oldu
- Koca Derviş Mehmed Paşa: 1650'de vali oldu (3. kez)
- Rıdvan Paşa: 1651'de vali oldu
- Çatalbaş Ahmed Paşa: 1652'de vali oldu
- Kehleli Ahmed Paşa: 1654'te Mustafa Paşa'nın Anadolu Valiliği'ni kabul etmemesi üzerine Kıbrıs'tan geleerek vali oldu
- Rıdvan Paşa: 1655'te vali oldu
- Seydi Ahmed Paşa: Maraş Beylerbeyi iken 1655'te vali oldu
- Kör Hasan Paşa: 1655'te vali oldu
- Can Mirza Paşa: 1657'de vali oldu
- Konakçı Ali Paşa: 1657'de vali oldu. (İsyan eden Can Mirza Paşa'nın yerine)
- Zileli Mehmed Paşa: 1658-1660 (1. kez)
- Yusuf Paşa (Anadolu Valisi): 1662'de vali oldu
- Firari Mustafa Paşa: 1664'te vali oldu
- Mustafa Paşa (Halıcızâde Damadı): 1665'ten 1667'ye kadar vali olduktan sonra Rumeli'ye nakledildi
- Çitak Mehmed Paşa: 1667'de vali oldu, aynı sene ayrıldı
- Koca Halil Paşa: 1667'de vali oldu
- Katırcıoğlu Mehmed Paşa: 1667'de vali oldu
- Kör Ali Paşa: 1672'de vali oldu
- İbrahim Paşa: 1672'de vali oldu
|
- Sarıkçı Hasan Paşa: 1672'de vali oldu
- Kör Hüseyin Paşa: 1675'te vali oldu
- Zileli Mehmed Paşa: 1676'da vali oldu (2. kez)
- Sarhoş Ahmed Paşa: 1677'de vali oldu
- Osman Paşa: 1677'de vali oldu, aynı sene içerisinde Mısır valisi oldu
- Hüseyin Paşa: 1678'de vali oldu. Sonra Babadağı seraskerliğine gitti
- Toğancı Ali Paşa: 1679'da vali oldu
- Osman Paşazâde Ahmed Paşa: 1680'de vali oldu
- Hazinedar Hasan Paşa: 1682'de vali oldu, 1686'da ayrıldı
- Mavroloğlu Gürcü Mehmed Paşa: 1686'da vali oldu
- Dizveren Hüseyin Paşa: 1687'de vali oldu
- Deli Ömer Paşa: 1688'de vali oldu
- Kabakulak Ahmed Paşa: 1689'da vali oldu
- Malatyalı Ebubekir Paşa: 1690'da vali oldu
- Kemankeş Seyyid Ahmed Paşa: 1690'da vali oldu
- Çelebi İsmail Paşa: 1691'de vali oldu
- Hacı Hüseyin Paşa: 1691'de vali oldu
- Mısırlızade İbrahim Paşa: 1693'te vali oldu
- Daltaban Mustafa Paşa: 1695'te vali oldo (1. kez)
- Küçük Osman Paşa: 1696'da vali oldu
- Ömer Paşa: 1697-1699.
- Bıyıklı Mehmed Paşa: 1699'da vali oldu, aynı sene içerisinde Diyarbekir'e tayin olundu
- Eyüp Paşa: 1699'da vali oldu
- Abdi Paşa: 1700'de vali oldu
- Daltaban Mustafa Paşa: 1702'de vali oldu (2. kez)
- Köprülüzade Nûman Paşa: 1703'te vali oldu
- Topal Yusuf Paşa: 1703'te vali oldu
- Osman Paşa: 1704'te vali oldu, Nisan 1706'da bıraktı
- Mehmed Paşa: 1706 Nisan'da vali oldu
- Palabıyık Yusuf Paşa: Nisan 1707'de vali oldu
- Süleyman Paşa: 1707'de vali oldu, aynı sene ayrıldı
- Hacı Kıran Hasan Paşa: 1707'de vali oldu
- Abdi Paşa (Anadolu Valisi): 1708'de vali oldu
- Koca Hasan Paşa: 1710'da vali oldu, 1711'de Van'a nakledildi
- Şehsuvaroğlu Mehmed Paşa: 1714'te vali oldu
- Türk Ahmed Paşa: 1714 sonlarında vali oldu
- Maktulzade Ali Paşa: 1716'da vali oldu.
- Menlikli Ali Paşa: Eylül 1717'de vali oldu
- Serezli Ali Paşa: 1718'de vali oldu
- Osman Paşa: 1723'ten 1724 senesine kadar kaldı ve oradan Revan muhafızlığına gönderildi
- Silahtar Mehmet Paşa: Ekim 1724'te vali oldu, 1725'te Halep'e tayin olundu
- Hekimoğlu Ali Paşa: 1725'te vali olmuştur. (1. kez)
- Abdülaziz Paşa: 1725'te vali oldu
- Hacı Mustafa Paşa: 1727'de vali oldu, daha sonra Tebriz'e gönderildi
- Hacı Ebubekir Paşa: 1731'de vali oldu
- İzzet Ali Paşa: Mayıs 1732'de vali oldu
- Osman Paşa: 1733'te vali oldu
- Ahmet Paşa: 1735'te vali oldu
- Genç Ali Paşa: 1736'da vali oldu
- Veli Paşa: 1740'ta vali oldu, 1741'de Erzurum'a nakledildi
- Giritli Numan Paşa: 1737'de vali oldu (1. kez)
- Hekimoğlu Ali Paşa: Eylül 1741'de vali olmuştur. (2. kez)
- Giritli Numan Paşa: 1741'de vali oldu (2. kez)
- Nişancı Şehla Hacı Ahmed Paşa: 1744'te vali oldu
- Yeğen Mehmed Paşa: 1744'te vali olmuştur.
- Hekimoğlu Ali Paşa: 1745'te vali oldu. (3. kez)
- Kız Alizade Süleyman Paşa: 1746'da vali oldu
- Çelik Mehmed Paşa: 1748'de vali oldu (1. kez)
- Yahya Paşa: 1748'de vali olmuştur.
- Çeteci Abdullah Paşa: 1752'de vali oldu
- Hekimoğlu Ali Paşa: 1754'te vali olmuştur. (4. kez)
- Yeğen Ali Paşa: 1756'da vali olmuştur.
- Yirmisekizzade Mehmed Said Paşa: 1756'da vali oldu
- Hekimoğlu Ali Paşa: 1757'de vali oldu. (5. kez)
- Muhsinzâde Mehmed Paşa: Ağustos 1758'de vali oldu
- Küçük Musahip Mustafa Paşa: 1760'ta vali oldu, 1761 Haziran'da Mora'ya naklolundu
- Silahdar Mehmed Paşa: 1761'de vali oldu.
- Silahdar Mahir Hamza Paşa: 1762 başlangıcında vali oldu, Mayıs ayında bıraktı (1. kez)
- Kapıkıran Mehmed Paşa: 1762 Mayıs'ta vali oldu
- Kazıkçı Hüseyin Paşa: 1763'te vali oldu.
- Çelik Mehmet Paşa: 1763'te vali oldu (2. kez)
- Silahdar Mehmed Paşa: 1764'te vali oldu. (2. defa)
- Hacı Ali Paşa: 1764'te vali oldu
- Moldovancı Ali Paşa: 1767'de vali olmuştur.
- Hüseyin Paşa: 1768'de vali oldu
- Silahdar Mahir Hamza Paşa: 1768'devali oldu (2. kez)
- Zaralızade Feyzullah Paşa: 1768'de vali oldu
- Silahtar İbrahim Paşa: 1769'da vali oldu (1. kez)
- Silahdar İbrahim Paşa: 1771'de vali oldu (2. kez)
- Sunullah Paşa: 1771'de vali oldu
- Deli Ömer Paşa: 1772'de vali oldu
- Cezayirli Gazi Hasan Paşa: 1773'te vali oldu
- Koca Abdi Paşa: 1774'te vali oldu (1. kez)
- Yeğen Seyyid Mehmed Paşa: 1774'te vali oldu
- Ali Paşa: 1776'da vali oldu, 1777 başlarında ayrıldı
- Hazinedar Şahin Ali Paşa: 1777'de vali oldu, Ağustos 1777'de ayrıldı (1. kez)
- Haseki Mehmed Paşa: 1778'de vali oldu, 1779'da ayrıldı
- Silahdar Mehmed Paşa: 1780'de vali oldu. (3. defa)
- Koca Abdi Paşa: 1781'de vali oldu (2. kez)
- Hattat İsmail Paşa: 1784'te vali oldu, 1785'te ayrıldı
- Hazinedar Şahin Ali Paşa: 1786'da vali oldu, 1878'de ayrıldı (2. kez)
- Seyyid Ahmed Paşa: 1786'da vali oldu, 1787'de Konya'ya naklolundu
- Hacı İsmail Paşa: 1787'de vali oldu
- Çurazade Ahmed Paşa: 1790'da vali oldu
- Aydoslu Mehmed Paşa: 1790'da vali oldu
- Kara Mahmud Paşa: 1790'da vali oldu
- İznikli Ali Paşa: 1792'de vali oldu.
- Azimzade Abdullah Paşa: 1793'te vali oldu.
- Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa: 1794'te vali oldu. Gediz'de iken sadrazam olup Kütahya'ya gelmeden İstanbul'a celbedildi
- Kürt Ali Paşa: 1794'te vali oldu (1. kez)
- Hacı Ebûbekir Paşa: 1794'te Alo Paşa'nın yerine vali oldu, 1796'da Mısır valiliğine atandı
- Kürt Ali Paşa: 1796'da vali oldu (2. kez)
- Seyyid Ahmed Paşa: 1797'de vali oldu aynı sene ayrıldı
- Gürcü Osman Paşa: 1798 Temmuz'da vali oldu (1. kez)
- Ebûbekir Sâmi Paşa: 1798'de vali oldu (1. kez)
- Abdullah Paşa: 1798'de vali olmuştur.
- Seyyid Mustafa Paşa: 1802'de vali oldu
- Çelebi Ömer Paşa: 1802'de vali oldu
- Gürcü Osman Paşa: 1802'de vali oldu (2. kez)
- Sivaslı Alâeddin Paşa: Ağustos 1803'te vali oldu (1. kez)
- Abdurrahman Paşa: 1804 Haziran'da vali oldu, 1805 başlarında ayrıldı.
- Yusuf Paşa: 1805'te vali oldu, 1806 başlarında bıraktı
- Ebûbekir Sâmi Paşa: 1806'da vali oldu, 1807 başlarında bıraktı (2. kez)
- Çelebi Mustafa Paşa: 1807'de vali oldu
- Sivaslı Alâeddin Paşa: 1807'de vali olmuştur. (2. kez)
- Zaim Ahmed Paşa: 1808'de vali oldu, 1809'da bıraktı
- Cebeci Osman Paşa: 1809'da vali oldu 1810'da bıraktı
- Halil Paşa: 1810 Nisan'da vali oldu, aynı sene Ağustos ayında bıraktı
- Ahmed Şakir Paşa: 1810 Ağustos'ta vali oldu 1812'de bıraktı (1. kez)
- Mehmed Rüştü Paşa: 1812'de vali oldu, 1813'te ayrıldı
- Ahmed Şakir Paşa: Aralık 1813'te vali oldu (2. kez) 1814'te Mora'ya tayin edildi
- Hafız Mustafa Nuri Paşa: 1814'te vali oldu
- Seyyid Ahmed Paşa: 1815'te valiliği bıraktı
- Laz Aziz Ahmed Paşa: 1815'te vali oldu, Eylül 1816'da Halep'e gitti
- Hurşid Ahmed Paşa: Kasım 1816'da vali oldu, Şubat 1818'de Halep'e tayin edildi.
- Sivaslı Alâeddin Paşa: 1817'de vali oldu (3. kez)
- Burdurlu Derviş Mehmed Paşa: 1817'de vali oldu. (1. kez)
- Dârendeli Seyyid Hasan Rıza Paşa: Mayıs 1818'de vali oldu
- Bekir Sıtkı Paşa: 1819'da vali oldu.
- İzmirli Salih Paşa: 1823'te vali oldu
- Burdurlu Derviş Mehmed Paşa: 1823'te vali oldu. (2. kez)
- Darendeli Topal İzzet Mehmet Paşa: 1824'te vali olmuştur.
- Hüsrev Paşa: Şubat 1827'de vali oldu
- Mehmed Emin Rauf Paşa: 1827 Şubatı'nda vali oldu, beş ay kadar kaldı[15]
|
Yılmaz Öztuna "Başlangıcından zamanımıza kadar Büyük Türkiye tarihi" cilt 12, sf. 12, Ötüken Yayınevi (1977).
Yılmaz Öztuna a.g.e., cilt 12, sf. 18.
Mehmet İpşirli, "Beylerbeyi", İslam Ansiklopedisi, c.6, İstanbul 1992, s.69.
Uzunçarşılı, İ.H. Kütahya Şehri, İstanbul Devlet Matbaası, 1932, sayfa, 88-89-93
Asaf Gökbel, Hikmet Şölen "Aydın İli tarihi" sf. 110, Ahmed İhsan Basımevi Ltd. (1936).
Bölük başı tayinine dâir olan bir emir Kütahya mahkemei şer'iyye sicilinden aynen alınmıştır: İzzet karin rif'at rehin haliyâ Kütahya mütesellimi olan izzetlu ağa hazretlerinin bölükbaşısı olan Genç Ali bölükbaşı inha ilâm olunur ki haliyâ sadır olan hattı hümayunı şevketmakrun ve beratı âlişan mucebince şer'i şerif ve tarikatimiz ve marifetimiz üzere mumaileyh hazretlerinin kapusına seni vekil nasb ve tayin etmişizdir. İmdi gerekdir ki silâha müstahak olanları kuşadasın ve kapunızda senin kuşattığın bölükbaşıların her birisine kırkar yiğiy kuşatmağa izin virüb anlara dahi silâha müstahak olanları kuşattırasın ve âyin ve erkân bilmiyen erkad kısmına kuşatmayub, kuşattırmıyasın ve siz ki bölükbaşılar vesekban yoldaşları haliyâ Genç Ali bölükbaşıyı üzerlerinize zabit bilüb ve zabitlerinize badelyevm kanunı kadîm üzere dahi yeniçeri serdarlarından ve ocağımız ihiyarlarından olup anları dahi zabit bilüb ve yeniçeri taifesini dahi ocak yoldaşu bilüb birbiriniz ile bulunduğunuz mahallerde birbirinize sahib çıkub yoldaşlık idesiz ve bundan böyle kendüleriniz oturduğu mahalde ve taşrada kendilerinizden birisi kurban, konakçı, çavuş akçesi namiyle bir dürlü bahane ile riâya fukarasından ve bir kimseden bir akçe ve bir habbelerin almayup ve aldırmıyasın ve hilâfı kanun bir işiniz zuhûru istima' olunursa ve zabitleriniz sizlerin birinden şikâyet ederlerse devleti padişahide tüfenkci kanunu üzere kurşuna tutulub haklarınızdan gelinmek asan ve emri mukarrer bilüb ana göre basıret ve intibah üzere olub kanunı kadîme mügayir zabitlerinize ve bir kimseye bir dürlü iş itmeyüb ve ittirmeyesiz ve badelyevm ol havalide kat'ı tarik ve gareti emval ve sair şekavet eden sekban tâifesine ve türkmen ve ekrad ve şayed ihtilât eden her kim olursa olsun kapunızda ve sâir yerde sekban deyu bu misillû ,i idenleri cümle tüfenkci yoldaşları ittifakiyle ele getirüb devletlû ve inâyetlû veliyyüniam sahibi devlet efendimiz hazretlerinin fermanı âlileri mucebince haklarından gelinmesine sâyü ihtimam eyleyesin ve bermucibi mahzar amel eyleyesin (Serçeşmei dergâhı âli Hafız Receb)
Bir Müsellemin ocakta kanunı kadîm üzere birer çiftlik yerleri vardır. Ol çiftlikte vaki olan gallâttan, bağdan, bahçeden, değirmenden öşür ve rusum vermez. Ol yer satılmak ve tapu verilmek caiz değildir (Kanunnamei âli Osman)
Benevbet: Tımar arazisine birden fazla kişinin sahip olması bunların nöbetleşe savaşa gitmesi
Uzunçarşılı, İ.H. Kütahya Şehri, İstanbul Devlet Matbaası, 1932, s, 93-94-95
Çetin Varlık, Anadolu Eyaleti Kuruluşu ve Gelişmesi, Osmanlı, Cilt 6: Teşkilât, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, ISBN 975-6782-09-9, sf. 125. Orhan Kılıç, XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti'nin Eyalet ve Sancak Teşkilatlanması, Osmanlı, Cilt 6: Teşkilât, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, ISBN 975-6782-09-9, sf. 93. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Bizans ve Selçukilerle Germiyan ve Osmanoğulları Zamanında Kütahya Şehri sf. 158, Maarif Matbası. (1932).
Afyoncu, Erhan yıl= 2010. "Süleyman Paşa, Hadım". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 38. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 96-98. 30 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2022. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Kütahya Şehri, İstanbul Devlet Matbaası, 1932, sayfa, 158 - 173
_Kopie.png)
