Loading AI tools
22 Arap ülkesinin üye olduğu uluslararası örgüt Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Arap Birliği (Arapça: جامعة الدول العربية Jāmiʻat ad-Duwal al-ʻArabiyya) veya Arap Ligi (Arapça: الجامعة العربية al-Jāmiʻa al-ʻArabiyya), 22 Arap ülkesinin üye olduğu milletler arası bir örgüttür. Arap ülkeleri arasında ilk ittifak 1936'da Irak ve Suudi Arabistan arasında gerçekleşmiştir. 1944'te imzalanan İskenderiye Protokolü ile Arap Birliğinin temeli atılmıştır.
| Arap Ligi | |
|---|---|
| |
 | |
_updated.svg) | |
| Kuruluş | İskenderiye Protokolü, 22 Mart 1945 |
| Tür | Uluslararası örgüt |
| Yasal statü | Siyasal ortaklık |
| Merkez | Kahirea |
| Üyeler | |
| Resmî diller | Arapçaa |
| Genel Sekreter | Ahmed Ebu Gayt |
| Arap Parlamentosu Başkanı | Ali El Dakbaaşı |
| Dönem Başkanı |  Lübnan |
| Notlar | a 1979-1989 arası Tunus Şehri |
Arap Birliği; Mısır, Irak, Ürdün, Lübnan, Suudi Arabistan ve Suriye devletleri tarafından 22 Mart 1945'te Kahire'de kurulmuştur. Merkezi Kahire'de olan Arap Birliği'nin bugün 22 üyesi mevcuttur, ancak Suriye'nin üyeliği Kasım 2011'den Mayıs 2023'e kadar askıya alınmıştır.[1]
Örgüt, Arap ülkeleri arasında ekonomik, kültürel, siyasi ve sosyal ilişkileri düzenlemek amacındadır. Ortak pazar ise 1965 yılında kurulmuştur. Birliğin genel sekreteri Ahmed Ebu Gayt'dır. Ebu Gayt 3 Temmuz 2016'da Arap Birliği genel sekreterliği görevine başlamıştır. 2016 tarihinden beri Türkiye dâimi gözlemci statüsündedir.
Arap Birliği Eğitim, Kültür ve Bilim Örgütü (ALECSO) ve Arap Birliği Arap Ekonomik Birliği Konseyi (CAEU) Ekonomik ve Sosyal Konseyi gibi kurumlar aracılığıyla, Arap Birliği, Arap dünyasının çıkarlarını desteklemek için tasarlanmış politik, ekonomik, kültürel, bilimsel ve sosyal programları kolaylaştırmaktadır.[2][3] Üye devletlerin politika pozisyonlarını koordine etmeleri, ortak endişe duydukları konularda müzakere etmeleri, bazı Arap uyuşmazlıklarını çözmeleri ve 1958 Lübnan krizi gibi çatışmaları sınırlamaları için bir forum görevi görmüştür. Birlik, ekonomik entegrasyonu teşvik eden birçok önemli belgenin hazırlanması ve sonuçlandırılması için bir platform görevi görmüştür. Buna bir örnek, bölgedeki ekonomik faaliyetlerin ilkelerini özetleyen Ortak Arap Ekonomik Eylem Bildirgesi'dir.
Her üye devletin Lig Konseyi'nde bir oy hakkı vardır ve kararlar yalnızca kendilerine oy veren devletler için bağlayıcıdır. 1945 yılında birliğin amaçları, üyelerinin siyasi, kültürel, ekonomik ve sosyal programlarını güçlendirmek ve koordine etmek ve/veya aralarında ve üçüncü taraflarda uyuşmazlıklara aracılık etmektir. Ayrıca, 13 Nisan 1950'de Ortak Savunma ve Ekonomik İşbirliği konusunda bir anlaşma imzalanması, imzalayan ülkeleri askeri savunma önlemlerinin koordinasyonuna adamıştır. Mart 2015'te Arap Birliği Genel Sekreteri aşırılıkçılığa ve Arap Devletlerine yönelik diğer tehditlere karşı koymak amacıyla Ortak Arap Gücü'nün kurulduğunu duyurdu. Karara Yemen'de Fırtına Operasyonu yoğunlaşırken ulaşıldı. Projeye katılım isteğe bağlıdır ve ordu sadece üye devletlerden birinin talebi üzerine müdahale eder. Bölgedeki askerileşmenin artması ve şiddetli iç savaşların yanı sıra terörist hareketlerinde artması, zengin Körfez ülkeleri tarafından finanse edilen JAF'ın yaratılmasının arkasındaki nedendir.[4]
1970'lerin başında, Arap Devletleri Birliği Ekonomik Konseyi, Avrupa devletleri arasında Birleşik Arap Ticaret Odalarının oluşturulması için bir teklifte bulundu. Bu teklif, Arap Devletleri Birliğine bağlı hükûmetlerin Arap İngiliz Ticaret Odası'nı kurma kararını "teşvik etmek" ve Arap dünyası ve ana ticaret ortağı İngiltere arasındaki ikili ticareti kolaylaştırmak amaçlıdır.
- Konsey: Birliğin en üst yönetim organıdır ve genellikle dışişleri bakanları düzeyinde toplanır. Her üyenin bir oyu vardır ve kararların bağlayıcılığı sadece oy veren ülkelerle ilgilidir.
- Genel Sekreterlik: Birliğin günlük faaliyetlerini yürütür ve üye ülkeler arasında koordinasyon sağlar.
Arap Birliği üye ülkeleri 13.000.000 km²'nin (5.000.000 mil²) üzerinde bir alanı kaplar ve Afrika ile Asyayı birleştirir. Bölge büyük ölçüde Sahra gibi kurak çöllerden oluşmaktadır. Bununla birlikte, aynı zamanda Nil Vadisi, Jubba Vadisi ve Afrika Boynuzu'ndaki Şebele Vadisi, Mağrip'teki Atlas Dağları ve Mezopotamya Levant'a uzanan Bereketli Hilal gibi çok verimli toprakları da içerir. Bölge, Güney Arabistan'daki derin ormanları ve dünyanın en uzun nehri olan Nil'in bazı bölümlerini kapsıyor.
Arap Devletleri Birliği Paktı olarak da bilinen Arap Birliği Şartı, Arap Birliği'nin kurucu antlaşmasıdır. 1945'te kabul edildiğine göre, "Arap Devletleri Birliği bu Anlaşmayı imzalayan bağımsız Arap Devletleri'nden oluşacaktır".[6]
Başlangıçta, 1945'te sadece altı üyesi vardı. Bugün, Arap Birliği'nin 22 üyesi vardır; bunların arasında üç Afrika ülkesi bölgeye göre en büyük (Sudan, Cezayir ve Libya) ve Batı Asya'daki (Suudi Arabistan) en büyük ülkedir.
Beş ülke gözlemci statüsüne sahiptir. Görüşlerini ifade etme ve tavsiyede bulunma hakkı verilir ancak oy verme hakları yoktur.[7]
20. yüzyılın ikinci yarısında üyelikte sürekli bir artış oldu. 2020 itibarıyla 22 üye ülke vardır:
ve 7 gözlemci durumu:
Libya'nın üyeliği, Libya İç Savaşı'nın başlamasının ardından 22 Şubat 2011 tarihinde askıya alındı.[15] Libya'nın kısmen tanınmış geçici hükûmeti olan Ulusal Geçiş Konseyi, Libya'yı kuruluşa yeniden kabul edip etmeyeceğiniz konusundaki bir tartışmaya katılmak üzere 17 Ağustos'ta Arap Birliği toplantısında oturmak üzere bir temsilci gönderdi.[16]
Suriye'nin üyeliği 16 Kasım 2011 tarihinde askıya alındı. 6 Mart 2013 tarihinde Arap Birliği, Suriye Ulusal Koalisyonu'nun Suriye'yi temsil ettiği gerekçesiyle Arap Birliği'ndeki yerini verdi.[17] 9 Mart 2014 tarihinde, genel sekreter Nabil al-Arabi, muhalefet kurumlarının oluşumunu tamamlayana kadar Suriye'nin sandalyesinin boş kalacağını söyledi.[18] 7 Mayıs 2023 tarihinde Suriye, yeniden Arap Birliği'ne katıldı.[19]
Arap Birliği, üyelerini ekonomik olarak entegre etmeye ve dış yardım istemeden üye devletleri içeren çatışmaları çözmeye çalışan siyasi bir örgüttür. Dışişleri genellikle BM denetimi altında yürütülürken, devlet temsilcisi parlamentonun unsurlarına sahiptir.
Arap Birliği Şartı, her bir üye devletin egemenliğine saygı gösterirken, bir Arap vatanı ilkesini onaylamıştır. Birlik Konseyi[20] ve komitelerin[21] iç düzenlemeleri Ekim 1951'de kabul edildi. Genel Sekreterlik düzenlemeleri Mayıs 1953'te kabul edildi.[22]
O zamandan beri, Arap Birliği'nin yönetimi uluslarüstü kurumların ikiliği ve üye devletlerin egemenliğine dayanmaktadır. Bireysel devletliğin korunması, iktidar seçkinlerinin karar vermede güçlerini ve bağımsızlıklarını korumak için güçlü tercihlerinden güç aldı. Dahası, daha zengin ülkelerin servetlerini Arap milliyetçiliği adına paylaşabileceği korkusu, Arap yöneticiler arasındaki sahtekarlıklar ve Arap birliğine karşı çıkabilecek dış güçlerin etkisi, birliğin daha derin bir entegrasyonuna engel olarak görülebilir.
Arap Birliği 1964 Kahire Zirvesi'nde, Filistin halkını temsil eden bir örgütün kurulma aşamasını başlattı. İlk Filistin Ulusal Konseyi 29 Mayıs 1964'te Doğu Kudüs'te toplandı. Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) 2 Haziran 1964'te bu toplantıda kuruldu. Filistin, FKÖ tarafından temsil edilerek Arap Birliği'ne kısa süre önce kabul edildi. Günümüzde Filistin Devleti Arap Birliği'nin tam üyesidir.
28 Mart 2002'deki Beyrut Zirvesi'nde, Birlik Arap-İsrail çatışmaları konusunda Suudi Arabistan'dan ilham alarak bir barış planı olan Arap Barış Girişimi'ni[23] kabul etti. Girişim, İsrail ile ilişkilerin tamamen normalleşmesini sağladı. Buna karşılık İsrail'in Batı Şeria ve Gazze Şeridi'ndeki Filistin bağımsızlığını tanımak için Golan Tepeleri dahil olmak üzere işgal altındaki tüm topraklardan çekilmesi ve Doğu Kudüs'ün başkenti olması ve Filistinli mülteciler için "adil bir çözüm" olması gerekiyordu. Barış Girişimi 2007'de tekrar Riyad Zirvesi'nde onaylandı. Temmuz 2007'de Arap Birliği, Ürdün ve Mısır Dışişleri Bakanlarından oluşan bir heyeti, girişimi desteklemek için İsrail'e gönderdi. Venezuela'nın 2008-2009 İsrail-Gazze çatışması sırasında İsrail diplomatlarını sınır dışı etme hareketinin ardından Kuveyt milletvekili Waleed Al-Tabtabaie Arap Birliği'nin merkezini Venezuela'nın Caracas şehrine taşımayı önerdi.[24] 13 Haziran 2010'da Arap Birliği Genel Sekreteri Amr Mohammed Moussa Gazze Şeridi'ni ziyaret etti.Hamas'ın 2007'de silahlı olarak ele geçirilmesinden bu yana bir Arap Birliği yetkilisinin ilk ziyaretiydi.
2015 yılında Arap Birliği, Şii Husiler'e ve 2011 ayaklanmasında tahttan indirilen eski Yemen Cumhurbaşkanı Ali Abdullah Saleh'e sadık güçlere karşı Suudi Arabistan'ın Yemen'e askerî müdahalesine destek verdi.[25]
15 Nisan 2018'de, ABD destekli YPG güçlerini Afrin yerleşim bölgesinden uzaklaştırmayı amaçlayan Türkiye'nin Kuzey Suriye'ye müdahalesine yanıt olarak, Arap Birliği Türk güçlerini Afrin'den çekilmeye çağıran bir karar aldı.[26]
Eylül 2019'da Arap Birliği, Benjamin Netanyahu'nun işgal altındaki Batı Şeria'nın Ürdün Vadisi olarak bilinen doğu bölümünü ilhak etme planlarını kınadı.[27]
Arap Birliği 12 Ekim 2019'da Kahire'de bir araya gelerek Türkiye'nin kuzeydoğu Suriye'ye yönelik müdahalelerini tartıştı. Toplantı sonrasında üye devletler, Türk müdahalesini kınamaya karar verdiler ve bunu Arap devletine karşı 'işgal' ve 'saldırganlık' olarak nitelendirerek uluslararası hukuka aykırı olduğunu bildirdiler.[28]
| No. | Tarih | Ev sahibi ülke | Ev sahibi şehir |
|---|---|---|---|
| 1 | 13–17 Ocak 1964 |  | Kahire |
| 2 | 5–11 Eylül 1964 | | İskenderiye |
| 3 | 13–17 Eylül 1965 |  | Kazablanka |
| 4 | 29 Ağustos 1967 |  | Hartum |
| 5 | 21–23 Aralık 1969 | | Rabat |
| 6 | 26–28 Kasım 1973 |  | Cezayir |
| 7 | 29 Ekim 1974 | | Rabat |
| 8 | 25–26 Ekim 1976 |  | Kahire |
| 9 | 2–5 Kasım 1978 |  | Bağdat |
| 10 | 20–22 Kasım 1979 |  | Tunus |
| 11 | 21–22 Kasım 1980 |  | Amman |
| 12 | 6–9 Eylül 1982 | | Fes |
| 13 | 1985 | | Kazablanka |
| 14 | 1987 | | Amman |
| 15 | Haziran 1988 | | Cezayir |
| 16 | 1989 | | Kazablanka |
| 17 | 1990 | | Bağdat |
| 18 | 1996 |  | Kahire |
| 19 | 27–28 Mart 2001 | | Amman |
| 20 | 27–28 Mart 2002 |  | Beyrut |
| 21 | 1 Mart 2003 | | Şarm El-Şeyh |
| 22 | 22–23 Mayıs 2004 | | Tunus |
| 23 | 22–23 Mart 2005 | | Cezayir |
| 24 | 28–30 Mart 2006 | | Hartum |
| 25 | 27–28 Mart 2007 |  | Riyad |
| 26 | 29–30 Mart 2008 |  | Şam |
| 27 | 28–30 Mart 2009 |  | Doha |
| 28 | 27–28 Mart 2010 |  | Sirte |
| 29 | 27–29 Mart 2012 |  | Bağdat |
| 30 | 21–27 Mart 2013 | | Doha[29] |
| 31 | 25–26 Mart 2014 |  | Kuveyt[30] |
| 32 | 28–29 Mart 2015 | | Şarm El-Şeyh[31] |
| 33 | 20 Temmuz 2016 |  | Nuakşot |
| 34 | 23–29 Mart 2017 | | Amman[32] |
| 35 | 15 Nisan 2018 | | Dahran |
| 36 | Nisan 2019 | | Tunus[33] |
Arap Birliği Ortak Savunma Konseyi, Arap Birliği Kurumlarından biridir.[34] Arap Birliği üye ülkelerinin ortak savunmasını koordine etmek için 1950 Ortak Savunma ve Ekonomik İşbirliği Antlaşması uyarınca kuruldu.[35]
Örgüt olarak Arap Birliği'nin BM'ye benzer bir askerî gücü yoktur, ancak 2007 zirvesinde Liderler ortak savunmalarını yeniden etkinleştirmeye ve Güney Lübnan, Darfur, Irak ve diğer sıcak noktalarda konuşlanmak üzere barışı koruma gücü kurmaya karar verdiler.
Mısır'da yapılan 2015 zirvesinde üye devletler prensipte ortak bir askerî güç oluşturma konusunda anlaştılar.[36]
Arap Birliği, bazı üye ülkelerdeki muazzam petrol ve doğal gaz kaynakları gibi kaynaklar bakımından zengindir. Arap Birliği'nde sürekli büyüyen bir diğer sektör de telekomünikasyondur. On yıldan kısa bir süre içinde, Orascom ve Etisalat gibi yerel şirketler uluslararası alanda rekabet etmeyi başardılar.
Birliğin üye devletler arasında başlattığı ekonomik başarılar, Körfez İşbirliği Konseyi(KİK) gibi daha küçük Arap örgütleri tarafından elde edilenlerden daha az etkileyicidir.[37] Bunların arasında Mısır ve Irak gazını Ürdün, Suriye, Lübnan ve Türkiye'ye taşıyacak olan Arap Gaz Boru Hattı da var. 2013 itibarıyla, Cezayir, Katar, Kuveyt ve BAE'nin gelişmiş petrol devletleri ile Komorlar, Cibuti, Moritanya, Somali, Sudan ve Yemen gibi gelişmekte olan ülkeler arasında ekonomik koşullarda önemli bir fark bulunmaktadır.
Arap Birliği, Sudan'ın güney kesiminde büyük verimli topraklar da içeriyor. Arap Dünyasının 'yemek sepeti' olarak anılır, bölgenin Güney Sudan'ın bağımsızlığı da dahil olmak üzere istikrarsızlığı turizm endüstrisini etkilemedi. Mısır, BAE, Lübnan, Tunus ve Ürdün bu alanda en hızlı büyüyen endüstri olarak kabul ediliyor.
Üyelerin ekonomik başarıları birliğin tarihinde düşüktü. Diğer küçük Arap Organizasyonları (KİK) birlikten daha fazlasını başardı, ancak son zamanlarda umut vadeden birkaç büyük ekonomik projenin tamamlanması bekleniyor. Arap Doğalgaz Boru Hattı Mısır ve Irak Gazını; Ürdün, Suriye ve Lübnan'a ve ardından Türkiye'ye, dolayısıyla Avrupa'ya bağlayacaktır ancak 2010 yılına kadar sona ermesi planlanan proje için herhangi bir çalışma yapılamamıştır. 1 Ocak 2008'e kadar serbest ticaret anlaşması (GAFTA) tamamlanacak ve tüm Arap Ürünleri vergisinin %95'i gümrükten muaf tutulacaktır.
Arap Birliği, ulaşım söz konusu olduğunda beş bölüme ayrılmıştır; Arap Yarımadası ve Yakın Doğu tamamen hava, deniz, karayolları ve demiryollarıyla birbirine bağlanmıştır. Birliğin bir diğer bölümü Mısır ve Sudan'dan oluşan Nil Vadisi'dir. Bu iki üye devlet, erişilebilirliği artırmak ve böylece ticareti teşvik etmek için Nil Nehri'nin navigasyon sistemini geliştirmeye başladı. Güney Mısır şehri Abu Simbel'i, Kuzey Sudan şehri Vadi Halfa'ya ve daha sonra Hartum ve Sudan Limanı'na bağlamak için yeni bir demiryolu sistemi kuruldu. Birliğin üçüncü bölümü, Fas'ın güney şehirlerinden Batı Libya'daki Trablus'a 3.000 km'lik bir demiryolunun geçtiği Mağrip'tir. Birliğin dördüncü bölümü, üye devletlerinden Cibuti ve Somali'yi içeren Afrika Boynuzu'dur. Bu iki Arap Birliği devleti, Babülmendep Boğazı tarafından Arap Yarımadası'ndan sadece on sekiz kilometre ile ayrılıyor ve bu durum, Usame bin Ladin'in kardeşi Tarık bin Ladin'in, boynuzlu köprü projesi'nin inşasını başlatmasıyla hızla değişiyor. Sonuç olarak Afrika Boynuzu muazzam bir köprü ile Arap Yarımadası'na bağlanmayı hedefliyor. Proje, iki bölge arasındaki asırlık ticareti kolaylaştırmayı ve hızlandırmayı amaçlamaktadır. 2010 yılında I. Aşamanın ertelendiği açıklandı. 2015 yılında Yemen'de iç savaş yeniden başladı. Böylelikle köprü projesi de ertelenmiş oldu.[38] Köprünün uzunluğunun 29 km (18 mi) olacağı tahmin ediliyor ve toplam maliyeti yaklaşık 20 milyar USD. Tarek Bin Laden'in başkanlığındaki Dubai merkezli Middle East Development LLC firması tarafından önerilmişti. Açılış tarihinin 2020 yılında olması bekleniyordu.
Birliğin son bölümü, diğer Afrika devletlerine fiziksel olarak bağlı olmayan, ancak hala diğer Arap Birliği üyeleriyle ticaret yapan ve Doğu Afrika kıyılarında yer alan izole edilmiş Komorlar adasıdır.
Arap Birliği kültürel ve etnik olarak 22 üye devletten oluşan bir birliktir ve Birliğin nüfusunun ezici çoğunluğu Arap olarak tanımlanmıştır. 1 Temmuz 2013 itibarıyla, Arap Birliği devletlerinde yaklaşık 359 milyon insan yaşıyor. Nüfusu diğer küresel bölgelere göre daha hızlı büyüyor. En kalabalık üye devlet, nüfusu yaklaşık 91 milyon olan Mısır'dır.[39] 44 En az nüfus, 0.6 milyondan fazla nüfusu ile Komorlar'dır.
Arap Birliği vatandaşlarının çoğunluğu İslam'a bağlı, Hristiyanlık ise ikinci büyük dindir. Mısır, Irak, Ürdün, Lübnan, Filistin, Sudan ve Suriye'de en az 15 milyon Hristiyan bir arada yaşıyor. Buna ek olarak, daha az ama önemli sayıda Dürzî, Yezîdî, Şaki ve Mandalular vardır. Dindar olmayan Araplar için rakamlar genellikle mevcut değildir, ancak Pew Forumu'nun araştırması, ODKA bölgesindeki insanların yaklaşık %1'inin "dine bağlı olmayanlar(Ateist)" olduğunu göstermektedir.[40]
Arap Birliği'nin resmi dili, Klasik Arapça'ya dayanan Edebi Arapça'dır. Bununla birlikte, bazı Arap Ligi üye ülkelerinin Somalice, Afarca, Komorca, Fransızca, İngilizce, Berberice ve Kürtçe gibi başka resmi veya ulusal dilleri vardır. Çoğu ülkede farklı Arapça Lehçeleri de konuşulmaktadır.
Pan Arap Oyunları, tüm Arap ülkelerinden sporcuları çeşitli sporlara katılmak için bir araya getiren en büyük Arap spor etkinliği olarak kabul edilir.
Arap Futbol Federasyonları Birliği (millî takımlar için) Arap Uluslar Kupası'nı ve Arap Kulübü Şampiyonlar Kupası'nı düzenlemektedir. Basketbol, voleybol, hentbol, masa tenisi, tenis, squash ve yüzme gibi çeşitli sporlar için Arap spor federasyonları da mevcuttur.
| Devletler | Nüfus (2018) | Yüzölçümü (km²) | Birliğe katıldığı sene |
|---|---|---|---|
 Irak | 38.430.000 | 437.072 | 1945 |
 Suriye | 16.910.000 | 185.180 | 1945 |
 Lübnan | 6.849.000 | 17.818 | 1945 |
 Ürdün | 10.658.123 | 92.300 | 1945 |
 Suudi Arabistan | 33.700.000 | 2.149.690 | 1945 |
 Yemen | 28.500.000 | 527,970 | 1945 |
 Mısır | 98.500.000 | 1.001.450 | 1945 |
 Libya | 6.871.287 | 1.759.540 | 1953 |
 Sudan | 41.800.000 | 1.886.068 | 1956 |
 Tunus | 11.570.000 | 163.610 | 1958 |
 Fas | 36.030.000 | 710.850 | 1958 |
 Kuveyt | 4.137.000 | 17,820 | 1961 |
 Cezayir | 42.230.000 | 2.381.740 | 1962 |
 Bahreyn | 1.569.000 | 665 | 1971 |
 Katar | 2.782.000 | 11.437 | 1971 |
 Birleşik Arap Emirlikleri | 9.631.000 | 83.600 | 1971 |
 Umman | 4.829.000 | 309.500 | 1971 |
 Moritanya | 4.403.000 | 1.030.700 | 1973 |
 Somali | 15.010.000 | 637.657 | 1974 |
 Filistin | 5.159.000 | 6000 | 1976 |
 Cibuti | 958.920 | 23.000 | 1977 |
 Komorlar | 832.322 | 2.170 | 1993 |
| Toplam | 421.359.652 | 13.868.171 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
