మీరట్ జిల్లా

మీరట్ (Meerut) ఉత్తర ప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని జిల్లా. మీరట్ నగరం దీనికి ముఖ్యపట్టణం. ఇది జాతీయ రాజధాని ఢిల్లీకి 70 కి.మీ దూరంలోనూ, రాష్ట్ర రాజధాని లక్నోకి 453 కి.మీ దూరంలోనూ ఉంది. ఇది జాతీయ రాజధాని ప్రాంతంలో ఢిల్లీ తర్వాత రెండవ పెద్ద ప్రాంతం.

మీరట్‌లోని ఖైర్ నగర్ గేట్

మీరట్ జిల్లా मेरठ ज़िला میرٹھ ضلع
జిల్లా
ఉత్తర ప్రదేశ్ పటంలో మీరట్ జిల్లా స్థానం
దేశం	భారతదేశం
రాష్ట్రం	ఉత్తర ప్రదేశ్
డివిజను	మీరట్
ముఖ్య పట్టణం	మీరట్
Government
• లోకసభ నియోజకవర్గాలు	మీరట్
విస్తీర్ణం
• మొత్తం	2,522 కి.మీ2 (974 చ. మై)
జనాభా  (2011)
• మొత్తం	34,47,405[1]
జనాభా వివరాలు
• అక్షరాస్యత	74.80 per cent[1]
• లింగ నిష్పత్తి	885[1]
Website	అధికారిక జాలస్థలి

భౌగోళికం

జిల్లా ఇండో - గంగా మైదానంలో 28°57’ నుండి 29°02’ డిగ్రీల ఉత్తర అక్షాంశం, 77°40’ నుండి 77°45’ డిగ్రీల తూర్పు రేఖాంశంలో ఉంది. ^[2]

పురాణ ప్రశస్తి

మీరట్ నగరం మయరాష్ట్రంగా రావణుని మామ యైన మయాసురుడు స్థాపించాడు. రామాయణం ప్రకారం మీరట్ మయాసురుని రాజధాని. అందుకే ఈ పట్టణం "రావణ్ కీ ససురాల్"గా కూడా ప్రసిద్ధి చెందింది.

చరిత్ర

1818లో అప్పుడు తాలూకాగా ఉన్న మీరట్ రూపొందించబడింది. మీరట్ జిల్లాలో ఘజియాబాద్, మవానా, బగ్పత్, సర్ధానా , హర్‌పూర్ తాలూకాలు చేర్చబడ్డాయి.^[3][4] ఇవి ప్రస్తుతం ఘజియాబాద్,హర్‌పూర్, బాగ్‌పత్, ముజఫర్ నగర్, బులంద్‌షహర్ , గౌతం బుద్దా నగర్ జిల్లాలుగా రూపొందాయి.^[3]

మీరట్ సైనిక స్థావరం

మీరట్‌లోని సైనిక స్థావరం విస్తీర్ణరీత్యా, జనాభారీత్యా భారతదేశంలో రెండవ పెద్ద సైనిక స్థావరము. ఇది 1803 సంవత్సరంలో ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీచే స్థాపించబడింది. 1857 ప్రథమ స్వాతంత్ర్య సంగ్రామం ప్రారంభమైనది కూడా ఇక్కడ నుండే.

సరిహద్దులు

సరిహద్దు వివరణ	జిల్లా
ఉత్తర సరిహద్దు	ముజఫర్ నగర్ జిల్లా
దక్షిణ సరిహద్దు	బులంద్‌షహర్ ఘాజియాబాద్ జిల్లాలు
పశ్చిమ సరిహద్దు	బాగ్‌పత్ జిల్లా[5]

నదులు

జిల్లాలో ప్రధానంగా గంగానది తూర్పు సరిహద్దును ఏర్పరుస్తూ జిల్లాను మొరాదాబాద్ జిల్లా, బిజ్నౌర్ జిల్లాలను వేరుచేస్తుంది.^[5] జిల్లా పశ్చిమ సరిహద్దులో హిండన్ నది ప్రవహిస్తూ జిల్లాను భగ్‌పత్ జిల్లాతో వేరుచేస్తూ ఉంది.^[5] జిల్లాలో పర్వతాలు కాని బండరాళ్ళు కానీ లేవు. జిల్లా మట్టి అర్ధ సారవంతంగా హిమయిగానికి చెంది ఉంటుంది. హిమాలయాల నుండి ప్రవహిస్తున్న నదులు తీసుకువస్తున్న సారవంతమైన మట్టి నదీతీరాల వెంట అక్కడడక్కడా ఉంటుంది.^[2] సారవంతమైన మట్టి అంత దృఢంగా ఉండదు.^[2] ఇది బంకమట్టి, బురద, ఇసుకమిశ్రితంగా ఉంటుంది.^[2] భూమి పంటలకు అనుకూలంగా సారవంతమై ఉంటుంది. ప్రత్యేకంగా గోధుమ, చెరకు, కూరగాయల పెంపకానికి అనుకూలంగా ఉంటుంది.^[2]

2001 గణాంకాలు

విషయాలు	వివరణలు
జిల్లా జనసంఖ్య .	3,447,405, [1]
ఇది దాదాపు.	పనామా దేశ జనసంఖ్యకు సమానం.[6]
అమెరికాలోని.	కనెక్టికట్ నగర జనసంఖ్యకు సమం.[7]
640 భారతదేశ జిల్లాలలో.	94వ స్థానంలో ఉంది..[8]
1చ.కి.మీ జనసాంద్రత.	1347 [1]
2001-11 కుటుంబనియంత్రణ శాతం.	15.92%.[1]
స్త్రీ: పురుష నిష్పత్తి.	885:1000 (రాష్ట్ర నిష్పత్తి 908:1000)
బాలికలు: బాలురు	850:1000 (899:1000)
జాతియ సరాసరి (928) కంటే.	తక్కువ
అక్షరాస్యత శాతం.	69.72%.[9][10]
జాతియ సరాసరి (72%) కంటే.	తక్కువ

Distribution of religion in Meerut district as per the 2001 Census of India

విషయాలు	వివరణలు
జనసాంధ్రత	6 వ స్థానం[11]
అక్షరాస్యత	65.96% (జాతీయ సరాసరి 64.8%) (రాష్ట్ర సరాసరి 57.36%).[12][13][14]
6 వయసు లోపు పిల్లలు	16.66% .[15]
ముస్లిముల శాతం	32.5% (ఆసమయంలో ఇది అత్యధికం).[16]

చారిత్రిక జనసంఖ్య

చారిత్రిక జనసంఖ్య గణాంకాలు^[3]

సంవత్సరం	జనసంఖ్య
1872	1,267,167
1881	1,313,137
1891	1,391,458
1901	1,540,175

జనసఖ్య గణాంకాలు

1971 గణాంకాలు

1971^{[17][18][a][b]}

వివరణ	పురుషులు	స్త్రీలు	మొత్తం
గ్రామీణ	లేదు	లేదు	817,445
నగరప్రాంత	లేదు	లేదు	2,546,204
మొత్తం	లేదు	లేదు	3,363,649
అభివృద్ధి	24.04%	830	563

1981 గణాంకాలు

|| 1981^[18][19][20]

వివరణ	పురుషులు	స్త్రీలు	మొత్తం
గ్రామీణ	లేదు	లేదు	863,280
నగరప్రాంత	లేదు	లేదు	1,903,280
మొత్తం	లేదు	లేదు	2,767,246
అభివృద్ధి	28.43%[c]	841 (+11)	708 (+145)

1991 గణాంకాలు

1991^{[d][12][21][22]}

వివరణ	పురుషులు	స్త్రీలు	మొత్తం
గ్రామీణ	లేదు	లేదు	849,799
నగరప్రాంత	లేదు	లేదు	1,567,714
అభివృద్ధి	1,301,137 (53.82%) [ఆధారం చూపాలి]	1,116,376 (46.18%) [ఆధారం చూపాలి]	2,417,513
24.91%	858 (+17)	959 (+251)

2001 గణాంకాలు

2001^{[12][15][16][23]}

వివరణ	పురుషులు	స్త్రీలు	మొత్తం
గ్రామీణ	774,670	677,313	1,451,983
నగరప్రాంత	826,908	718,470	1,545,378
మొత్తం	1,601,578 (53.43%)	1,395,783 (46.56%)	2,997,361
అభివృద్ధి	24.16%[c]	871 (+13)	1190 (+231)

2011 గణాంకాలు

2011^{[1][9][10][24]}

పురుషులు	స్త్రీలు	మొత్తం
932,736	829,837	1,762,573
896,456	788,376	1,684,832
1,829,192 (53.06%)	1,618,213 (46.94%)	3,447,405
15.92%	885 (+14)	1347 (+157)
Includes Ghaziabad and Gautam Buddh Nagar districts Includes Bagpat district Ghaziabad district (including parts of Gautam Buddh Nagar district) was separated from Meerut district in 1976. Baghpat district was separated in 1998. Growth rates in the 1971-1981 and 1991-2001 periods exclude the populations of these districts. Does not include Bagpat district

Change in the population of Meerut, 2001–2011

Proportion of Meerut in the population of Uttar Pradesh

అక్షరాస్యత

అక్షరాస్యత (శాతం)

సంవత్సరం	పురుషులు	స్త్రీలు	మొత్తం
1991[a][12]	64.88	37.67	52.41
2001[12][15]	76.31 (+11.43)	54.12 (+16.45)	65.96 (+13.55)
2011[10][24]	82.91 (+6.6)	65.69 (+11.57)	74.80 (+8.84)
Does not include Bagpat district

ప్రయాణసౌకర్యాలు

విమానమార్గం

అత్యంత సమీపంలోని విమానాశ్రయం ఢిల్లీలోని ఇందిరాగాంధీ అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం. ఇందిరాగాంధీ అంతర్జాతీయ విమానశ్రయంలోని రద్దీని తగ్గించు ఉద్దేశంలో మీరట్ వద్ద ఒక అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం ఏర్పాటు చేసే ప్రతిపాదన పరిశీలనలో ఉంది.

రోడ్డు మార్గాలు

ఢిల్లీ, నొయిడా, ఫరీదాబాద్, ఘాజియాబాద్, హరిద్వార్ మున్నగు ప్రధాన పట్టణాలతో మీరట్‌కు చక్కని రహదారి సౌకర్యం ఉంది. మూడు జాతీయ రహదారులు 58,119, 235 నగరం గుండా పోతున్నాయి. ప్రస్తుతం నిర్మాణదశలో నున్న ఎగువ గంగా కాలువ ఎక్స్‌ప్రెస్ మార్గం కూడా మీరట్ గుండా పోతున్నది. 2007 సంవత్సరంలో మెట్రోపాలిటన్ గా ప్రకటింపబడినప్పటి నుండి నగరంలో జె.ఎన్.ఎన్.యు.అర్.ఎం పధకం అమలుజరుపబడి, అనేక బస్సులు తిరుగుచున్నవి. ఇవి కాక అనేక స్థానిక బస్సు సర్వీసులు, ఆటోరిక్షాలు మహానగర రవాణాకి ఉపయోగపడుతున్నాయి.

రైలు మార్గం

మీరట్ దేశరాజధాని ఢిల్లీతో చక్కగా అనుసంధానించబడి ఉంది. ముంబై నుండి కోచ్వెల్లి, మదురై లకు వారాంతపు రైళ్ళు ఉన్నాయి. బిలాస్‌పూర్- బిలాస్పూర్, జమ్ము, అమృత్సర్, బాంబే, లక్నో, అలహాబాద్, హరిద్వార్, డెహ్రాడూన్ వరకు దినసరి రైలు ఉంది. రైలు ద్వారా డెహ్రాడూన్ నుండి ముస్సోరీ చేరడానికి ఇది ప్రధాన మార్గం. మిస్సోరీ- మీరట్ మధ్య 7 రైలు స్టేషన్లు (మీరట్ నగరం, మీరట్ కంటోన్మెంట్, పర్తాపూర్, సకోటి అడోవాల్, దౌరాలా, మొహియుద్దీంపూర్, పబ్లి ఖాస్) ఉన్నాయి.

రైళ్ళ జాబితా

రైలు పేరు	సమయం	గమ్యం
ఎ.సి ఎక్స్‌ప్రెస్	1.18 ఉదయం	డెహ్రాడూన్
శతాబ్ది	8.08 ఉదయం	డెహ్రాడూన్
శతాబ్ది	16.38 ఉదయం	డెహ్రాడూన్
చత్తీగఢ్	2.20 ఉదయం	బిలాస్పూర్
అంబాలా పాస్	4.55 ఉదయం	అంబాలా
రాజ్యరాణి ఎక్స్‌ప్రెస్	4.55 ఉదయం	మొర్దాబాద్ (లక్నో మీదుగా)
నౌచండి ఎక్స్‌ప్రెస్	2.25 సాయంకాలం	లక్నో (అలహాబాద్, మొర్దాబాద్)
సంగం ఎక్స్‌ప్రెస్	19.00 రాత్రి	కాంపూర్ (అలహాబాద్, అలిఘర్)
గోల్డెన్ టెంపుల్	2.17 సాయంకాలం	అమృత్సర్
చత్తీస్ఘడ్	22.05 రాత్రి	అమృత్సర్
గోల్డెన్ టెంపుల్	5.20 సాయంకాలం	ముంబై సెంట్రల్
డెగ్రాడూన్	19.20 రాత్రి	బంద్రా
కోచ్వెల్లి	11 రాత్రి	కోచ్వల్లి
ముంబై	2.17 సాయంకాలం	చెన్నై

నిర్వహణ

జిల్లా మీరట్ పార్లమెంటు నియోకవర్గంలో భాగంగా ఉంది. జిల్లాలో కింద ఉన్న అసెంబ్లీ స్థానాలు ఉన్నాయి. ^[25]

• కిథొరె
• మీరట్ కంటోన్మెంట్
• మీరట్
• మీరట్ దక్షిణ
• సివల్ఖస్
• సర్ధన
• హస్తినాపూర్

మూలాలు

1. "Census of India 2011 - Provisional Population Totals - Uttar Pradesh - Data Sheet" (PDF). Directorate of Census Operations, Uttar Pradesh. Archived from the original (PDF) on 21 జూలై 2011. Retrieved 26 May 2011.
2. "Chapter 3 – Findings: Metro Cities of India" (PDF). Central Pollution Control Board. p. 63. Archived from the original (pdf) on 23 September 2015. Retrieved 1 April 2011.
3. Meerut District – History The Imperial Gazetteer of India, 1909, v. 17, p. 256-257, 261.
4. Sylvia Vatuk (1972). Kinship and Urbanization: White Collar Migrants in North India. University of California Press. p. 2. ISBN 9780520020641.
5. "Consultancy Services for preparation of the City Development Plan(CDP) for Meerut in the state of Uttar Pradesh under JNNURM" (PDF). Jawaharlal Nehru National Urban Renewal Mission, Ministry of Urban Development, Government of India. August 2006. p. 209. Archived from the original (pdf) on 2013-08-30. Retrieved 14 September 2020.
6. US Directorate of Intelligence. "Country Comparison:Population". Archived from the original on 2011-09-27. Retrieved 2011-10-01. Panama 3,460,462 July 2011 est.
7. "2010 Resident Population Data". U. S. Census Bureau. Archived from the original on 2011-08-23. Retrieved 2011-09-30. Connecticut 3,574,097
8. "District Census 2011". Census2011.co.in. 2011. Retrieved 2011-09-30.
9. "Census of India 2011 – Provisional Population Totals – Uttar Pradesh – Data Sheet" (pdf). Retrieved 15 March 2012.
10. "Provisional Population Totals, Census of India 2011; Urban Agglomerations/Cities having population 1 lakh and above" (pdf). Directorate of Census Operations, Uttar Pradesh, India.
11. "Ranking of districts by population density". Government of Uttar Pradesh. Archived from the original on 2011-11-22. Retrieved 25 March 2015.
12. "Census-2001: Literacy Rates by sex for State and Districts". Government of Uttar Pradesh. Archived from the original on 22 December 2011. Retrieved 25 March 2015.
13. "CENSUS-2001". Government of Uttar Pradesh. Archived from the original on 22 నవంబరు 2011. Retrieved 25 March 2015.
14. Census of India 2001
15. "Population in the age group 0-6, number of literates and literacy rate for state and districts". Government of Uttar Pradesh. Archived from the original on 2011-11-22. Retrieved 25 March 2015.
16. "Basic data sheet, District Meerut, Uttar Pradesh. Census of India 2001" (pdf).
17. Basant Lal Bhatia (1992). Existence of Cooperation & Consumers-cooperatives. Sarup & Sons. pp. 21–22. ISBN 9788185431178. Retrieved 20 August 2013.
18. "Sex Ratio since 1901 for state and districts". Government of Uttar Pradesh. Archived from the original on 24 December 2001. Retrieved 25 March 2015.
19. Jagdish Kumar Pundir (1998). Banking, Bureaucracy, and Social Networks: Scheduled Castes in the Process of Development. Sarup & Sons. p. 50. ISBN 9788176250245.
20. "Percentage decadal variation in population since 1901 for state and districts". Government of Uttar Pradesh. Archived from the original on 22 నవంబరు 2011. Retrieved 25 March 2015.
21. "Census-2001: Ranking of Districts by population size in 1991 and 2001". Government of Uttar Pradesh. Archived from the original on 2011-12-22. Retrieved 2015-03-25.
22. "Population distribution, percentage decadal growth, sex ratio and Population Density". Government of Uttar Pradesh. Archived from the original on 22 December 2011. Retrieved 25 March 2015.
23. Archived 2011-11-28 at the Wayback Machine. Census of India.
24. Meerut District: Census 2011 data
25. "Delimitation of Parliamentary and Assembly Constituencies Order, 2008" (PDF). The Election Commission of India. pp. 463–4, 501. Archived from the original (PDF) on 2010-10-05. Retrieved 2015-03-25.