தூய்மை இந்தியா இயக்கம்

தூய்மை இந்தியா இயக்கம் (Clean India Mission, அலுவல் முறையாக சுவச்ச பாரத் அபியான், Swachh Bharat அல்லது Swachh Bharat Abhiyan) என்பது 2014 ஆம் ஆண்டு இந்திய அரசால் திறந்த வெளியில் மலம் கழிப்பதை ஒழிக்கவும் திடக்கழிவு மேலாண்மையை மேம்படுத்தவும் நாடு தழுவிய பிரச்சாரமாகும். இது 2009 இல் தொடங்கப்பட்ட நிர்மல் பாரத் அபியானின் மறுகட்டமைக்கப்பட்ட பதிப்பாகும், நிர்மல் பாரத் அபியான்^[2] திட்டமானது, அதன் நோக்கம் கொண்ட இலக்குகளை அடையத் தவறிவிட்டது.^[3][4]

Swatchh Bharat Abhiyan
நரேந்திர மோதி தூய்மை இந்தியா இயக்கத்தினைத் துவக்கினார்.
Slogan	தூய்மை நோக்கி ஒரு படி.
நாடு	இந்தியா
Key people	பரமேசுவரர் ஐயர்
துவங்கியது	ராஜ் காட் and 2 அக்டோபர் 2014; 10 ஆண்டுகள் முன்னர் (2014-10-02)
தற்போதைய நிலை	கட்டம் 1 முடிவுற்றது, கட்டம் 2 துவக்கப்பட்டது[1]
இணையத்தளம்	swachhbharat.mygov.in

ஸ்வச் பாரத் இயக்கத்தின் முதல் கட்டம் அக்டோபர் 2019 வரை நீடித்தது.

2020-21 மற்றும் 2024-25 க்கு இடையில் இரண்டாம் கட்டம், முந்தைய கட்டத்தின் பணிகளை அடுத்தகட்ட பணிகளைத் தொடருகிறது.

இந்திய அரசாங்கத்தால் தொடங்கப்பட்ட இந்த பணியானது, கழிப்பறைகள் கட்டுவதன் மூலம் மகாத்மா காந்தியின் 150வது பிறந்தநாளான 2019 அக்டோபர் 2 ^[5] ஆம் தேதிக்குள் " திறந்தவெளி மலம் கழித்தல் இல்லாத " (ODF) இந்தியாவை அடைவதை நோக்கமாகக் கொண்டது. இந்த காலகட்டத்தில் 89.9 மில்லியன் கழிப்பறைகள் கட்டப்பட்டுள்ளன.^[6] பணியின் முதல் கட்டத்தின் நோக்கங்களில் கைமுறையாக துப்புரவு செய்வதை ஒழித்தல், விழிப்புணர்வு ஏற்படுத்துதல் மற்றும் துப்புரவு நடைமுறைகள் தொடர்பான நடத்தை மாற்றத்தை ஏற்படுத்துதல் மற்றும் உள்ளூர் மட்டத்தில் திறனை அதிகரிப்பது ஆகியவை அடங்கும்.

இந்த பணியின் இரண்டாம் கட்டமானது திறந்தவெளி மலம் கழித்தல் இல்லாத நிலையை நிலைநிறுத்துவதையும், திட மற்றும் திரவக் கழிவு மேலாண்மையை மேம்படுத்துவதையும் நோக்கமாகக் கொண்டுள்ளது.^[7] இந்த திட்டமானது, 2015 இல் ஐக்கிய நாடுகள் சபையால் நிறுவப்பட்ட நிலையான வளர்ச்சி இலக்குகள் எண் 6 இன் இலக்கான 6.2 இலக்கை நோக்கி முன்னேறுவதை நோக்கமாகக் கொண்டது. இந்தியா திறந்தவெளி மலம் கழித்தலற்ற என்ற நிலையை குறைந்த காலகட்டத்தில் 2019ம் ஆண்டு அடைந்ததன் மூலம், ஐநாவின் SDG இலக்கை அடைய திட்டமிடப்பட்டிருந்த 31 டிசம்பர் 2030யை விட பதினொரு ஆண்டுகளுக்கு முன்னதாகவே இந்தியா நிலையான வளர்ச்சி இலக்கு (SDG) 6.2வான சுகாதார நோக்கத்தினை சாதனை காலத்தில் அடைந்தது.

பிரச்சாரத்தின் அதிகாரப்பூர்வ பெயர் இந்தியில் உள்ளது. தமிழில், இது "தூய்மை இந்தியா பணி" என்று மொழிபெயர்க்கப்பட்டுள்ளது. இந்த பிரச்சாரம் 2 அக்டோபர் 2014 அன்று புது தில்லி ராஜ்காட்டில் பிரதமர் நரேந்திர மோடியால் அதிகாரப்பூர்வமாக தொடங்கப்பட்டது. 4,043 நகரங்கள், நகரங்கள் மற்றும் கிராமப்புற சமூகங்களில் இந்தியாவின் அனைத்துப் பகுதிகளிலிருந்தும் முப்பது இலட்சம் அரசு ஊழியர்கள் மற்றும் மாணவர்கள் பங்கேற்கும் இந்தியாவின் மிகப்பெரிய தூய்மை இயக்கம் இதுவாகும்.

சம்பாரானில் நடந்த ஒரு பேரணியில், பிரதமர் காந்தியின் சம்பாரண் சத்தியாகிரகம் 10 ஏப்ரல் 1916 அன்று தொடங்கப்பட்டதைக் குறிப்பிடும் வகையில் சத்தியாகிரக சே ஸ்வட்சக்ரா என்று பிரச்சாரம் செய்தார் ^[8]

இந்தப் பணியானது கிராமப்புறம் மற்றும் நகர்ப்புறம் என இரண்டாகப் பிரிக்கப்பட்டது. கிராமப்புறங்களில் "SBM - கிராமின்" குடிநீர் மற்றும் சுகாதார அமைச்சகத்தின் மூலம் நிதியளிக்கப்பட்டு கண்காணிக்கப்பட்டது ( ஜல் சக்தி அமைச்சகத்தின் கீழ் குடிநீர் மற்றும் துப்புரவுத் துறையாக மாற்றப்பட்டது), அதேசமயம் "SBM - நகர்ப்புற" திட்டம் வீட்டுவசதி மற்றும் நகர்ப்புற விவகாரங்கள் அமைச்சகத்தால் மேற்பார்வையிடப்பட்டது.^{[9][10][11][12]}

பிரச்சாரத்தின் ஒரு பகுதியாக, ஸ்வட்சகிரஹிஸ் அல்லது "தூய்மையின் தூதர்கள்" என்று அழைக்கப்படும் தன்னார்வலர்கள், கிராம அளவில் சமூகம் தலைமையிலான கூட்டுச் சுகாதாரம் ^[13] என்ற பிரபலமான முறையைப் பயன்படுத்தி கழிப்பறைகள் கட்டுவதை ஊக்குவித்தார்கள்.^[8] பிற செயல்பாடுகளில் தேசிய நிகழ்நேர கண்காணிப்பு மற்றும் தி அக்லி இந்தியன், வேஸ்ட் வாரியர்ஸ் மற்றும் ஸ்வாச் புனே (திடக்கழிவு சேகரிப்பு மற்றும் கையாளுதல்) போன்ற அரசு சாரா நிறுவனங்களின் புதுப்பிப்புகளும் அடங்கும்.^[14]

2014 மற்றும் 2019 க்கு இடையில் கிட்டத்தட்ட 90 மில்லியன் கழிப்பறைகளை கட்டுவதற்கு அரசாங்கம் மானியம் வழங்கியது,^[5][15] இருப்பினும் சில இந்தியர்கள் குறிப்பாக கிராமப்புறங்களில் அவற்றைப் பயன்படுத்த விரும்பவில்லை.^[16] மக்களைக் கழிப்பறைகளைப் பயன்படுத்தும்படி கட்டாயப்படுத்துவதற்கான கட்டாய அணுகுமுறைகளைப் பயன்படுத்தியதாக பிரச்சாரம் விமர்சிக்கப்பட்டது.^[17] சிலர் திறந்த வெளியில் மலம் கழிக்க விடாமல் தடுத்து, அரசின் சலுகைகளை திரும்பப் பெறுவதாக மிரட்டப்பட்டனர்.^[18] இந்த பிரச்சாரத்திற்கு இந்திய அரசு மற்றும் மாநில அரசுகள் நிதியளித்தன. 700,000 கிராமங்களில் கழிப்பறை கட்டுவதற்காக 5.8 பில்லியன் டாலர் (ரூ. 40,700 கோடி) நிதியை இந்திய அரசு வெளியிட்டது.^[19][19] கிராமப்புற மற்றும் நகர்ப்புற கூறுகளுக்கான மொத்த பட்ஜெட் $28 பில்லியன் என மதிப்பிடப்பட்டுள்ளது, இதில் 93 சதவீதம் கட்டுமானத்திற்காக இருந்தது, மீதமுள்ளவை நடத்தை மாற்ற பிரச்சாரங்கள் மற்றும் நிர்வாகத்திற்காக ஒதுக்கப்பட்டது.^[20][21][22]

தூய்மை இந்தியா இயக்கம் (Clean India Mission, அலுவல் முறையாக சுவச்ச பாரத் அபியான், Swachh Bharat அல்லது Swachh Bharat Abhiyan) நாட்டின் 4041 நகரங்களில் உள்ள சாலைகள், கட்டமைப்புக்களை தூய்மைப்படுத்துவதற்காக இந்திய அரசு துவக்கியுள்ள இயக்கமாகும்.^[23][24][25]

இந்த இயக்கத்தை அக்டோபர் 2, 2014 அன்று புது தில்லியில் ராஜ்காட்டில் இந்தியப் பிரதமர் நரேந்திர மோதி துவக்கி வைத்தார். காந்தி தங்கியிருந்த இல்லத்திற்கு வெளியே சாலையை சுத்தப்படுத்தி திட்டம் தொடங்கி வைக்கப்பட்டது.^[26] 3 மில்லியன் அரசுப் பணியாளர்களும் பள்ளி, கல்லூரி மாணவர்களும் பங்கேற்கும் இத்திட்டமே இந்தியாவின் மிகப் பெரும் தூய்மை இயக்கமாகும்.^[27][28]

நோக்கம்

2019 அக்டோபர் 2 அன்று மகாத்மா காந்தியின் நூற்றைம்பதாவது பிறந்த நாள் கொண்டாடப்படவுள்ள நிலையில் அந்த நாளுக்குள் இந்தியாவில் திறந்தவெளிக் கழிப்பிடங்கள் இல்லாத நாடாக்குதல், அனைத்து வீடுகளிலும், பள்ளிகளிலும் கழிப்பறை கட்டப்படுவதை உறுதிசெய்தல்.

தூய்மை இந்தியா இயக்கம் (Swachh Bharat Abhiyan) 2014 அக்டோபர் 2 இல் தொடங்கப்பட்டது. இதன் நோக்கம் திறந்தவெளி மலங்கழிப்பை 2019க்குள் ஒழித்துகட்டலே ஆகும்.^[22][29] தூய்மை இந்தியா இயக்கம் ஒரு தேசிய பரப்புரையாகும்.இது 4,041 நகரங்களையும் பேரூர்களையும் உள்ளடக்கும்.^[30]

பின்னணி

2011 ஆம் ஆண்டு மக்கள்தொகை கணக்கெடுப்பின்படி, கிராமப்புற இந்தியாவில் கழிப்பறை வைத்திருக்கும் குடும்பங்களின் எண்ணிக்கையின் அடிப்படையில் சுகாதார பாதுகாப்பு 34 சதவீதம் மட்டுமே இருந்தது. 60 கோடி (600 மில்லியன்) மக்கள் திறந்த வெளியில் மலம் கழித்ததாக மதிப்பிடப்பட்டுள்ளது,^[31] இது உலகின் எந்த நாட்டிலும் இல்லாத அளவிற்கு அதிகமாகும். இந்தியாவில் திறந்த வெளியில் மலம் கழித்தல் மற்றும் குடிநீர் மற்றும் குளிக்கும் நீர் மாசுபடுவது பற்றிய பின்னணி, பிரச்சனையை சமாளிக்க நடவடிக்கை எடுக்க அரசாங்கத்தை தூண்டியது.^[20][32][33]

வரலாறு

முதல் முறையான துப்புரவுத் திட்டம் 1954 இல் தொடங்கப்பட்டது, 1982ல் சுகாதார பாதுகாப்பு வெறும் 2% ஆக இருந்தது. அதைத் தொடர்ந்து 1986 இல் மத்திய கிராமப்புற சுகாதாரத் திட்டம் தொடங்கப்பட்டது. இவை கழிப்பறை கட்டுமானத்தை நோக்கமாக கொண்டு வழிநடத்தப்பட்டது, மக்களின் நடத்தையில் எந்தவிதமான மாற்றத்தையும் கொண்டுவர பிரச்சாரம் ஏதும் மேற்கொள்ளப்படவில்லை, விநியோக அடிப்படையிலான அணுகுமுறை எந்தவித மாற்றத்தையும் குறிப்பிட்டளவில் ஏற்படுத்தவில்லை. சுகாதார பாதுகாப்பு சிறிதாக 9% அளவில் அதிகரித்தது. இந்திய அரசு 1999 ஏப்ரல் 1இல் எளிய ஊரக துப்புரவு திட்டத்தைக் கட்டமைப்பு மாற்றம் செய்து, சமூகத் தலைமை முழுமைத் துப்புரவு பரப்புரையைத் (Total Sanitation Campaign) (TSC) தொடங்கி வைத்தது. பின்னர் 2012 ஏப்ரல் 1இல் நிர்மல் பாரத் அபியான் ( Nirmal Bharat Abhiyan) (NBA) என மன்மோகன் சிங் அவர்களால் பெயர் மாற்றப்பட்டது.^{[29][34] [35] [29][36][37]} துப்புரவு தேவையை உருவாக்க, வறுமை கோட்டுக்கு கீழே வாழும் குடும்பங்கள் கழிப்பறை கட்டுவதற்கான செலவு மானியத்துடன் இணைக்கப்பட்டது.

கிராமப்புறங்களில் ( மத்தியப் பிரதேசம் ) எண்பது கிராமங்களில் ஒரு வரையறுக்கப்பட்ட சீரற்ற ஆய்வு, TSC திட்டம் கழிவறைகளைக் கொண்ட வீடுகளின் எண்ணிக்கையை சாதாரணமாக அதிகரித்தது மற்றும் திறந்தவெளி மலம் கழிப்பதைக் குறைப்பதில் சிறிய விளைவைக் காட்டியது. இந்தியாவில் உள்ள 138.2 மில்லியன் கிராமப்புற குடும்பங்களில் (2001 புள்ளிவிவரம்), கிட்டத்தட்ட 3.5 மில்லியன் கழிவறைகளைக் கட்டியுள்ளனர்.^[38] இருப்பினும், குழந்தைகளின் ஆரோக்கியத்தில் எந்த முன்னேற்றமும் இல்லை." ^[39][40] முந்தைய "நிர்மல் பாரத் அபியான்" கிராமப்புற சுகாதாரத் திட்டம் யதார்த்தமற்ற அணுகுமுறையால் தடைபட்டது. வலுவான அரசியல் விருப்பமின்மை, அரசியல் தலைமையின்மை மற்றும் மக்களிடையே நடத்தை மாற்ற அணுகுமுறையின்மை போன்றவைகளும் திட்டங்களின் தோல்விக்கு காரணமாயின.^[41][42] இதன் விளைவாக, நிர்மல் பாரத் அபியான் 24 செப்டம்பர் 2014 அன்று தூய்மை இந்தியா இயக்கம் (ஸ்வச் பாரத் அபியான்) என அமைச்சரவை ஒப்புதலால் மறுசீரமைக்கப்பட்டது.^[43][44]

இந்தியாவில் கிராமப்புறக் கழிப்பறைகள் 1981 இல் 1% இலிருந்து 1991 இல் 11% ஆகவும், 2001 இல் 22% ஆகவும், 2011 இல் 32.7% ஆகவும் அதிகரித்தது. ^[35] விடுதலை பெற்று 67 ஆண்டுகளுக்குப் பிறகும் 55கோடிக்கும் அதிகமான மக்கள் திறந்த வெளியில் மலம் கழிக்க வேண்டும் என்பது தேசிய அவமானம் என்றும், 2014 ஆகத்து 15ல், தில்லி செங்கோட்டையிலிருந்து பிரதமர் நரேந்திர மோடி தூய்மையான இந்தியாவை அர்பணிப்பதன் மூலம் மகாத்மா காந்தியின் 150வது பிறந்தநாளில் அஞ்சலி செலுத்த பொதுமக்களுக்கு அழைப்புவிடுத்தார். நரேந்திர மோதி தானே முன்னின்று பெருமளவில் தூய்மை இந்தியா இயக்கத்தினை எடுத்தச் சென்ற முதல் பிரதம மந்திரி ஆவார்.^[45][46] தூய்மை இந்தியா திட்டம் துவங்கும் முன் 2013-14ல் 38.4% கிராமப்புற வீடுகளில் கழிவறை வசதி இருந்தது, அதுவே 2014-15ல் 43.8%, 2015-16ல் 51.6%, 2016-17ல் 65.4%, 2017-18ல் 84.3%, 2018-19ல் 98.5%, 2019-20ல் 100% கழிப்பறை வசதி கட்டப்பட்டது.^[47]

ஆதாரங்கள்: SBM (கிராமம்), ஜல் சக்தி அமைச்சகத்தின் டாஷ்போர்டு; PRS.

Vertical bar chart SBM நிதிநிலை அறிக்கை (2014-2022) of தூய்மை இந்தியா இயக்கம் between 14-15 and 21-22

தூய்மை இந்தியா (கிராமம்)திட்டத்திற்காக ஒதுக்கப்பட்ட நிதி, 06 பிப்ரவரி 2023 அன்று ராஜ்யசபாவில் ஜல் சக்திக்கான இணை அமைச்சர் ஸ்ரீ பிரஹலாத் சிங் படேல் எழுத்துப்பூர்வமாக பதிலளித்தார்.[48]

இந்தியாவின் தேசிய வருடாந்திர கிராமப்புற சுகாதாரக் கணக்கெடுப்பு 96.5% கிராமப்புறக் குடும்பங்களிடம் கழிவறையுடன் கூடிய வீடுகளுள்ளது என்று தெரிவித்துள்ளது. இந்திய அரசின் 2019-2020 அறிக்கையில் இந்த கழிப்பறை அற்ற வீடுகளின் எண்ணிக்கை 1.4% அல்லது 19 மில்லியனாகக் குறைக்கப்பட்டது.^[49][50][51] 2014 முதல், திறந்தவெளி மலம் கழித்தல் இல்லாத இலக்குகளை எட்டுவதில் இந்திய அரசு குறிப்பிடத்தக்க முன்னேற்றம் கண்டுள்ளது. ஜனவரி 2020ல் 36 மாநிலங்கள் மற்றும் யூனியன்பிரதேசங்கள், 706 மாவட்டங்கள் மற்றும் 603,175கிராமாங்கள் திறநதவெளி மலம் கழிக்கும் அற்ற பகுதிகளாக அறிவிக்கப்பட்டது.^[52] கடந்த ஐந்தாண்டுகளில் மட்டுமே எஸ்.பி.எம்.மின் கீழ் இந்தியா ஏராளமான குறிப்பிடத்தகுந்த கழிப்பறைகளை உருவாக்கியுள்ளது.

தூய்மை இந்தியா இயக்கம் வெற்றி அளவை எட்டியதின் காரணமாக பின்வருவனற்றை குறிப்பீட்டுச் சொல்லலாம், அவை SBM முந்தைய சுகாதாரத் திட்டங்களின் மீது கட்டமைக்கப்பட்டிருந்தது, மேலும் இது முந்தைய திட்டங்களின் அணுகுமுறைகளை செம்மைப்படுத்தியது மற்றும் மாவட்ட அளவீளான செயல் திட்டத்தை வடிவமைத்திருந்ததும் காரணமாக இருந்தது. 2010 களின் முற்பகுதியில் இருந்து, மேற்கு வங்கம் முதல் ராஜஸ்தான் வரையிலான பல மாவட்ட ஆட்சியர்கள் மற்றும் நீதிபதிகள், உள்ளூர் மக்களையும் பஞ்சாயத்துகளையும் சமூகத் திரட்டலில் ஈடுபடுத்த பல்வேறு முறைகளைப் பரிசோதித்தனர். அவர்கள் பிராச்சரகர்களைத் தேர்ந்தெடுத்து, அவர்களுக்குப் பயிற்சி அளித்து, ஒர் காலஅட்டவணையின் அடிப்படையில் பிரச்சாரங்களுக்கு விடுவித்தனர். அவர்களுக்கு துப்புரவு நிதியில் இருந்து ஊதியம் வழங்கப்பட்டது. வலுவான பஞ்சாயத்துகளைக் கொண்ட மாநிலங்களில் இந்த நடவடிக்கைகள் பலனளித்தன ^[53] மற்றும் கழிவறை கட்டுமானம், சுகாதாரத்தின் ஆதாயங்கள், பயன்பாட்டின் மூலம் மக்களிடையே ஆதரவைப் பெற்றன. மற்ற மாநிலங்களில், கழிப்பறை கட்டுவதைத் தாண்டி சிறிதளவே சாதிக்க முடிந்தன.

புள்ளிவிவரம்

2019 ஆம் ஆண்டு அக்டோபர் 2 ஆம் தேதிக்குள் அனைத்து கிராமப்புற வீடுகளுக்கும் கழிப்பறைகள் கட்டித்தருவதன் மூலம் நாட்டின் கிராமப்புறங்களை திறந்தவெளி மலம் கழித்தல் அற்றதாக (ODF) மாற்றுவதற்கான முக்கிய நோக்கத்துடன், 2014 ஆம் ஆண்டு அக்டோபர் 2 ஆம் தேதி முதல் தூய்மை இந்தியா திட்டம் (கிராமம்) [SBM(G)] தொடங்கப்பட்டது. SBM (G) இன் கீழ் நாட்டில் சுமார் 10.9 கோடி தனிநபர் இல்லக் கழிப்பறைகள் (IHHLs) கட்டப்பட்டுள்ளன. எஸ்பிஎம் (ஜி) இன் இணையவழியில் ஒருங்கிணைந்த மேலாண்மை தகவல் அமைப்பில் (ஐஎம்ஐஎஸ்) மாநிலங்கள்/யூனியன் பிரதேசங்களால் உருவாக்கப்பட்ட IHHLகளின் மாநிலம்/யூடி வாரியான எண்கள் இணைப்பு-1 இல் கொடுக்கப்பட்டுள்ளன. 2019 ஆம் ஆண்டு அக்டோபர் 2 ஆம் தேதியன்று அனைத்து கிராமங்களும் தங்களை ODF ஆக அறிவித்துள்ளன.

சுகாதாரம் என்பது மாநில அரசின் பொறுப்பின் கீழ் வருவதால், மாநில அரசுகளால் எஸ்பிஎம் (ஜி) செயல்படுத்தப்படுகிறது. இந்திய அரசு மாநிலங்களுக்கு தொழில்நுட்ப மற்றும் நிதி உதவிகளை வழங்குகிறது மேலும் வழிகாட்டுதல்களை வழங்குகிறது.

SBM (G), கை கழுவுதல் மற்றும் கழிப்பறையை சுத்தம் செய்வதற்கு தண்ணீர் சேமிப்பு வசதியை வழங்குவதற்காக IHHL கட்டுமானத்திற்கான ஊக்கத்தொகை ரூ.10,000 லிருந்து ரூ.12,000 ஆக உயர்த்தப்பட்டது. குடிநீர் மற்றும் சுகாதாரத் துறையானது, 2017-18 முதல் 2019-20 வரை, SBM (G) க்கு உலக வங்கி ஆதரவின் கீழ் ஒரு சுயாதீன சரிபார்ப்பு நிறுவனம் மூலம் மூன்று சுற்று தேசிய வருடாந்திர கிராமப்புற சுகாதார ஆய்வை (NARSS) மேற்கொண்டது. கணக்கெடுப்பின் முக்கிய குறிகாட்டிகளில் ஒன்று கழிப்பறை பயன்பாட்டிற்கு தண்ணீர் கிடைப்பது ஆகும். NARSS 2019-20 இன் முடிவுகளின்படி, 99.6% வீடுகளில் கழிப்பறை வசதி மற்றும் தண்ணீர் வசதி உள்ளது, மற்றும் 95.2% கிராமப்புற மக்கள் அதனை பயன்படுத்துகின்றனர். மேலும், 2024 ஆம் ஆண்டுக்குள் ஒவ்வொரு கிராமப்புற குடும்பங்களுக்கும் செயல்பாட்டு வீட்டுக் குழாய் இணைப்பை வழங்குவதை இலக்காகக் கொண்டு 2019 ஆம் ஆண்டில் ஜல் ஜீவன் மிஷனை அரசாங்கம் தொடங்கியுள்ளது.

இந்த தகவலை ஜல் சக்தி துறை இணை அமைச்சர் ஸ்ரீ பிரஹலாத் சிங் படேல், 10 பிப்ரவரி 2022 அன்று மக்களவையில் எழுத்துப்பூர்வமாக அளித்த பதிலில் தெரிவித்தார்.^[54]

எண்கள்	மாநிலம்/யூ.பிரதேசம்	கட்டப்பட்ட தனிநபர் இல்லக் கழிப்பறைகள் (IHHLs) எண்கள்
1	அந்தமான் & நிக்கோபர் தீவுகள்	22,378
2	ஆந்திரப்பிரதேசம்	42,71,773
3	அருணாச்சலப்பிரதேசம்	1,44,608
4	அசாம்	40,05,740
5	பீகார்	1,21,26,567
6	சத்தீசுகர்	33,78,655
7	தாத்ரா & நாகர்வேலி மற்றும் டாமன் & டையூ	21,906
8	கோவா	28,637
9	குசராத்	41,89,006
10	அரியானா	6,89,186
11	இமாச்சலப்பிரதேசம்	1,91,546
12	சம்மூ & காசுமீர்	12,61,757
13	ஜார்கண்ட்	41,29,545
14	கருநாடகம்	46,31,316
15	கேரளா	2,39,360
16	லடாக்	17,241
17	மத்தியப்பிரதேசம்	71,93,976
18	மகாராட்டிரம்	67,93,541
19	மணிப்பூர்	2,68,348
20	மேகலயா	2,64,828
21	மிசோரம்	44,141
22	நாகலாந்து	1,41,246
23	ஒடிசா	70,79,564
24	புதுச்சேரி	29,628
25	பஞ்சாப்	5,11,223
26	ராசுத்தான்	81,20,658
27	சிக்கிம்	11,209
28	தமிழ்நாடு	55,11,791
29	தெலுங்கானா	31,01,859
30	திரிபுரா	4,40,514
31	உத்திரப்பிரதேசம்	2,22,10,649
32	உத்திரகாண்ட்	5,24,076
33	மேற்கு வங்காளம்	74,49,451
	மொத்தம்	10,90,45,923

ஒவ்வொரு கிராமத்திலும் உள்ள ஒவ்வொரு கழிப்பறையும் நிகழ்நேர முன்னேற்ற அறிக்கைக்காக ஒருங்கிணைந்த மேலாண்மை தகவல் அமைப்பில் (IMIS) வரைபடமாக்கப்பட்டது. முழு செயல்முறையிலும் வெளிப்படைத்தன்மையை உறுதி செய்வதற்காக ஒவ்வொரு கழிப்பறையும் கட்டாயமாக ஜியோடேக் செய்யப்பட்டுள்ளது.

ஊரகப் பகுதி கழிப்பறைகள்

இந்திய அரசு காந்தி அடிகளின் பிறந்த நாளான 2019 அக்டோபர் 2 ஆம் நாளுக்குள் திறந்தவெளி மலங்கழிக்காத இந்தியாவை உருவாக்கும் குறிக்கோளை முன்வைத்துள்ளது. இதற்காக 12 மில்லியன் கழிவறைகளை இந்திய ஊரகப் பகுதிகளில் 1.96 ஆயிரம் கோடி ரூபாயில் கட்டியமைக்க திட்டமிட்டுள்ளது.^[20][21] இந்திய முதன்மை அமைச்சர் நரேந்திர மோதி தன் 2014 ஆம் ஆண்டு விடுதலைநாள் உரையில் ஊரகக் கழிவறைகளைப் பற்றிப் பின்வருமாறு குறிப்பிட்டுள்ளார்:

நாம் எப்போதாவது நம் தாய்மாரும் தங்கையரும் திறந்த வெளியில் மலங்கழிப்பதைப் பற்றிக் கவலைபட்டுள்ளோமா. அவர்கள் அதற்காக இரவில் இருட்டு கவியும் வரை காத்திருக்கின்றனரே; அதுவரை அவர்கள் மலங்கழிக்காமல் தவிக்கலாமா. எவ்வளவு கொடுமையாக இதை அவர்கள் உணர்வார்கள். இதனால் எத்தணை நோய்கள் உருவாகுமோ. இவர்களது தன்மதிப்பைக் காக்க கழிவறைகளைக் கட்டும் ஏற்பாடுகளை நம்மால் செய்ய முடியாதா?

பள்ளியின் கழிவறைகலைப் பற்றி மோதி 2014 ஜம்மு-காஷ்மீர் சட்டமன்ற தேர்தலின்போது தன்பரப்புரையில் பின்வருமாறு பேசியுள்ளார்:

ஒரு மாணவி பூப்படைந்ததும் பள்ளியில் தனிக்கழிவறையின் தேவையை உணர்கிறார். நடுவிலேயே இதற்காக படிப்பை விட்டுவிடுகிறார். நடுவில் பள்ளியை விட்டு நின்றுவிடுவதால், கல்விகற்காதவராகிறார். ஒவ்வொரு பள்ளியிலும் படிக்கும் நமது பெண்மகவுகள் ஆண்களைப் போலவே தரமான கல்வியைக் கட்டாயம் அடைதல் வேண்டும். ஆனால், நாம் 60 ஆண்டுகளாக நம் பள்ளிகளில் பெண்சிறாருக்கான கழிவறைகளை உருவாக்கவில்லை. எனவே நம் பெண்சிறார் நடுவிலேயே பள்ளியை விட்டு நிற்க வேண்டியதாகி விடுகிறது.^[55]

— நரேந்திர மோதி

2015 ஆம் ஆண்டளவில், டாட்டா அறிவுரைச் சேவைகள் நிறுவனமும் இணைந்த 14 குழுமங்களும் மகிந்திரா குழுமமும் பன்னாட்டு சுழற்குழுவணியும் 3,185 கழிவறைகளையும் 71 பொதுத்துறை நிறுவனங்கள் 86,781 கழிவறைகளையும் கட்டித்தர இசைந்துள்ளன.^[56]

பெரும்பாலான இந்தக் கழிவறைகள் குழிவகையாக, குறிப்பாக இருகுழி வகையாக அமைகின்றன. அவற்றில் கழிவு அகற்றும் நீர்பீய்ச்சும் அமைப்பும் அமைந்திருக்கும்.

தூதுவர்கள்

மனிஷா கொய்ராலா, தூய்மை இந்தியா இயக்கம், நவம்பர் 2014

கார்ட்டூனிஸ்ட் சேகர் குரேரா வரைந்த MCGயின் கார்ட்டூன் அடிப்படையிலான பிரச்சாரத்தின் சுவரொட்டிகளில் ஒன்று

கடற்கரையை சுத்தம் செய்யும் ரோபோ ஸ்வாச் பாட், சென்னையில் உள்ள ஒரு தயாரிப்பாளர் சமூகத்தால் தயாரிக்கப்பட்டது

இந்த இயக்கத்தில் மூன்று மில்லியனுக்கும் மேற்பட்ட அரசுப் பணியாளர்களும், 12கோடி பள்ளி, கல்லூரி மாணவர்களும், 6.25இலட்சம் தன்னார்வளர்களும், 2.5லட்சம் பஞ்சாயத்து தலைவர்களும், இலட்சக்கணக்கான பொதுமக்களும், 50 பிரபலங்களும் பங்கேற்கின்றனர்.^[57][58][59]

பிரதம மந்திரி அவர்களே இந்த திட்டத்தின் தலைமை தொடர்பாளர் ஆக இருந்துள்ளார். அந்தமுறையில் 250,000 கிராமத்தலைவர்களுக்கும் கடிதம் எழுதினார், அவர்களின் கிராமங்களில் உள்ள மக்கள் துப்புரவு சேவைகளை அடைய அவர்களை ஊக்குவித்தார்.^[60]

2014 முதல் 2018 வரை பரிந்துரைக்கப்பட்ட பொது நபர்கள் & பிராண்ட் தூதர்கள்

2014 இன் முற்பகுதி	2014 இன் பிற்பகுதி	2015	2017 மற்றும் 2018
இந்த பிரச்சாரத்தை மேற்கொள்ள பிரதமர் மோடி பின்வரும் பொது நபர்களை தேர்ந்தெடுத்தார்:[61][62] சச்சின் டெண்டுல்கர் (கிரிக்கெட் வீரர்) பிரியங்கா சோப்ரா (இந்திய நடிகை மற்றும் பாடகி) பாபா ராம்தேவ் (யோகா குரு) சல்மான் கான் (நடிகர்) வித்யா பாலன் (நடிகை) சசி தரூர் (இந்திய அரசியல்வாதி, இராஜதந்திரி, எழுத்தாளர்) குழு : தாரக் மேத்தா கா ஊல்டா சாஷ்மா அமிதாப் பச்சன் (நடிகர்) மிருதுளா சின்ஹா (அரசியல்வாதி) கமல்ஹாசன் (நடிகர்) விராட் கோலி (கிரிக்கெட் வீரர்) மகேந்திர சிங் தோனி (கிரிக்கெட் வீரர்)	2 அக்டோபர் 2014 இல் பிரதமர் மோடியால் பரிந்துரைக்கப்பட்ட பிராண்ட் தூதர்கள்: சவுரவ் கங்குலி (கிரிக்கெட் வீரர்) கிரண் பேடி (முன்னாள் ஐபிஎஸ் அதிகாரி) பத்மநாப ஆச்சார்யா (முன்னாள் நாகாலாந்து கவர்னர்) சோனல் மான்சிங் (கிளாசிக்கல் டான்சர்) ராமோஜி ராவ் ( ஈநாடு குழுமம்) அரூன் பூரி ( இந்தியா டுடே குழு) 8 நவம்பர் 2014 அன்று, பிரதமர் இந்தச் செய்தியை உத்தரப் பிரதேசத்திற்கு எடுத்துச் சென்று அந்த மாநிலத்திற்கு ஒன்பது பேர் கொண்ட மற்றொரு தொகுப்பை பரிந்துரைத்தார்.[63][64] அகிலேஷ் யாதவ் (அரசியல்வாதி) சுவாமி ராமபத்ராச்சாரியார் மனோஜ் திவாரி (அரசியல்வாதி) தில்கேஷ்வர் குமார் (பொறியாளர்) முகமது கைஃப் (கிரிக்கெட் வீரர்) தேவிபிரசாத் திவேதி (ஆசிரியர்) ராஜு ஸ்ரீவஸ்தவா (நகைச்சுவை நடிகர்) சுரேஷ் ரெய்னா (கிரிக்கெட் வீரர்) கைலாஷ் கெர் (இசையமைப்பாளர்)	5 ஜனவரி 2015 அன்று, பொறுப்பு அமைச்சர் பின்தொடர்ந்த தெலுகுவில்பிரபலமானவர்களை பிராண்ட் தூதுவர்களாக நியமித்தார்.[65][66] ராஜயோகினி ( பிரம்மாகுமாரிஸ் தாடி ஜாங்கி) பவன் கல்யாண் [67] (இந்திய திரைப்பட நடிகர், அரசியல்வாதியாக மாறினார்) எஸ்பி பாலசுப்ரமணியம் அமலா அக்கினேனி நரேந்திர சௌதரி தும்மலா [68] கே. கவிதா [67] ஜிவிகே ரெட்டி சுத்தலா அசோக் தேஜா பி கோபிசந்த் (இந்திய பேட்மிண்டன் வீரர்) ஹம்பி கோனேரு கல்லா ஜெயதேவ் நிதின் விவிஎஸ் லட்சுமண் (கிரிக்கெட் வீரர்) ஜே. ராமேஸ்வர ராவ் ஷிவ்லால் யாதவ் பிவிஆர் மோகன் ரெட்டி அக்ஷய் குமார் (இந்திய திரைப்பட நடிகர் மற்றும் தயாரிப்பாளர்) லட்சுமி மஞ்சு [69]	ஸ்வச் பாரத் மிஷனில் சேரவும் ஆதரவளிக்கவும் பின்வரும் தேதிகளில் இருந்து பின்வரும் பிரபலங்கள் தேசிய பிராண்ட் தூதுவர்களாக பிரதமர் மோடியால் பரிந்துரைக்கப்பட்டனர்: ஷில்பா ஷெட்டி (நடிகை), பிப்ரவரி 2017 முதல் [70] ரவீனா டாண்டன் (நடிகை), பிப்ரவரி 2017 முதல் சஞ்சய் தத் (நடிகர்), 2018 முதல் ஜூஹி சாவ்லா (நடிகை), 2018 முதல் சேகர் குரேரா [71] (கார்ட்டூனிஸ்ட்), ஜனவரி 2018 முதல் ஷாருக் கான் (நடிகர்), 2018 முதல் Dr DP சர்மா (கல்வியாளர் & IT விஞ்ஞானி), செப்டம்பர் 2017 முதல் [72][73][74]

மற்ற குறிப்பிடத்தக்க செயல்பாடுகள்

பராநகரில் உள்ள பரனாகூர் ராமகிருஷ்ணா மிஷன் ஆஷ்ரம உயர்நிலைப் பள்ளியின் ஸ்வச் பாரத் அபியான், 2016.

• சத்தீஸ்கர் மாநிலம் கபீர்தாம் மாவட்டத்தில், 1700 பள்ளிகளைச் சார்ந்த சுமார் 1.38 லட்சம் குழந்தைகள் தங்கள் பெற்றோருக்கு அவர்களின் வீடுகளில் கழிப்பறை கட்டுவதற்காக கடிதம் எழுதினர். குழந்தைகளின் தாக்கம் மற்றும் முன்முயற்சி காரணமாக இந்த மாவட்டத்தினை மிகக் குறுகிய காலத்தில் ODF மாவட்டமாக மாற தூண்டியது.^[75][76]
• 2017ல் ஒரே இரவில், 5 கோடிக்கும் அதிகமான பள்ளிக் குழந்தைகள் தூய்மையைப் பற்றிய ஓவியங்களையும் கட்டுரைகளையும் உருவாக்கினார்கள்.
• அனுஷ்கா ஷர்மா மற்றும் இந்திய துணை ஜனாதிபதி எம்.வி. நாயுடு ஆகியோர், தூய்மைப் பிரச்சாரத்தின் ஒரு பகுதியாக, தென் மாநிலமான ஆந்திராவில், சூறாவளியால் பாதிக்கப்பட்ட துறைமுக நகரமான விசாகப்பட்டினத்தை சுத்தம் செய்ய துடைப்பத்தை எடுத்துக் கொண்டனர்.^[77]
• பிரதமர் மோடி அக்டோபர் 2014 இல் "பிராண்ட் அம்பாசிடர்களாக" பல அமைப்புகளை பரிந்துரைத்தார், இதில் இந்திய பட்டயக் கணக்காளர்கள் நிறுவனம், ஈநாடு மற்றும் இந்தியா டுடே மற்றும் மும்பையின் டப்பாவாலா ஆகியவை அடங்கும்.  நிகழ்ச்சியில் 3 மில்லியனுக்கும் அதிகமான அரசு ஊழியர்கள் மற்றும் பள்ளி மற்றும் கல்லூரி மாணவர்கள் கலந்து கொண்டனர்.^[27][59]
• 2 அக்டோபர் 2014 அன்று ராஷ்டிரபதி பவனில் 1,500 ஓட்டப்பந்தய வீரர்கள் கலந்து கொண்ட ஸ்வச் பாரத் ஓட்டம் ஏற்பாடு செய்யப்பட்டது ^[78][79]
• குன்வர் பாய் யாதவ், தம்தாரி மாவட்டத்தில் உள்ள ஒரு கிராமத்தில் வசித்து வந்தார், மேலும் 2016 ஆம் ஆண்டில் தனது 106 வயதில் தனது வீட்டில் கழிப்பறை கட்ட பணம் திரட்டுவதற்காக தனது ஏழு ஆடுகளை விற்றார். அவர் பிரச்சாரத்தின் சின்னமாக அறிவிக்கப்பட்டு, பிரதமர் நரேந்திர மோடியால் பார்வையிடப்பட்டார்.
• க்ளீன் இந்தியா மிஷனால் ஈர்க்கப்பட்டு, பெசன்ட் நகர் கடற்கரையில் உள்ள கழிவுகளை சுத்தம் செய்வதற்காக ஸ்வச் பாட் என்ற ரோபோவை சென்னையில் உள்ள தயாரிப்பாளர் சமூகம் உருவாக்கியது.^[20][80]
• 2013 ஆம் ஆண்டில் எவரெஸ்ட் சிகரத்தை முதன்முதலில் கைப்பற்றிய உத்தரபிரதேச கேடரின் ஐஏஎஸ் அதிகாரி ரவீந்திர குமார், மே 23, 2019 அன்று உலகின் மிக உயரமான சிகரத்தை மீண்டும் ஏறி ஸ்வச் கங்கா ஸ்வச் பாரத் எவரெஸ்ட் அபியானுக்கு அர்ப்பணித்தார். நீர் மாசுபாட்டைக் கட்டுப்படுத்துதல், ஆறுகள் மற்றும் பிற நீர் ஆதாரங்களைச் சேமிப்பது மற்றும் அனைவருக்கும் சுத்தமான நீர் கிடைப்பதை உறுதிசெய்வது ஆகியவற்றின் அவசரத் தேவையை நோக்கி உலகின் உச்சியில் இருந்து இந்திய மக்களுக்கு அழைப்பு விடுக்க மலை ஏறியதாக குமார் கூறினார்.^[81]
• பேலூர் மடத்தின் அறிவுறுத்தலின்படி, பாரநாகூர் ராமகிருஷ்ணா மிஷன் ஆஷ்ரம உயர்நிலைப் பள்ளி, பாரநகரில் ஸ்வச் பாரத் மிஷன் தீவிர துப்புரவுத் திட்டத்தை 30 ஜூன் 2016 அன்று ஏற்பாடு செய்தது. துறவு உறுப்பினர்கள் மற்றும் ஆசிரமத்தின் பிரம்மச்சாரிகள் மற்றும் உயர்நிலைப் பள்ளியின் ஏறக்குறைய அனைத்து ஆசிரியர் மற்றும் ஆசிரியர் அல்லாத ஊழியர்களின் வழிகாட்டுதலின் கீழ் VIII, IX மற்றும் X தரங்களைச் சேர்ந்த 600 க்கும் மேற்பட்ட மாணவர்கள் இந்த நிகழ்ச்சியில் தீவிரமாக பங்கேற்றனர்.^[82]
• குடிநீர் மற்றும் சுகாதார அமைச்சகத்தின் (MoDW&S) ‘சுத்தமான அழகான கழிப்பறைப் போட்டி'யின் ஒரு பகுதியாக தூய்மை இந்தியா திட்டச்செய்திகளுடன் இந்தியாவில் 10 லட்சத்திற்கும் அதிகமான கழிவறைகள் அலங்கரிக்கப்பட்டுள்ளன.^[83]

திட்டமிடப்பட்ட முயற்சிகள்

ஸ்வச் பாரத் மிஷன், 2016ல் பங்கேற்கும் இந்திய கடற்படை அகாடமி பயிற்சி வீரர்கள்

அரசு அலுவலகங்களில் இருந்து கழிவுகளை அகற்றும் பொறுப்பில் CPWDயை அரசு நியமித்தது.^[84] தேவைக்கேற்ப சுத்தம் செய்யும் வசதி, தானியங்கி சலவைகள், பயோ-டாய்லெட்கள், குப்பைத் தொட்டிகள் போன்றவற்றை ஏசி இல்லாத பெட்டிகளில் அமல்படுத்த ரயில்வே அமைச்சகம் திட்டமிட்டுள்ளது.^[85][86] ஸ்வச் பாரத் ஸ்வச் வித்யாலயா பிரச்சாரத்தை இந்திய அரசின் மனிதவள மேம்பாட்டுத் துறை அமைச்சர் பள்ளியின் ஆசிரியர்கள் மற்றும் மாணவர்களுடன் இணைந்து தூய்மை இயக்கத்தில் பங்கேற்றுத் தொடங்கினார்.^[87][88]

'தூய்மை இந்தியா தூய்மை பள்ளிக்கூடம்' திட்டத்தின் கீழ் பள்ளிக்கூடங்களில் மாணவர் மற்றும் மாணவியர்களுக்கு தனித்தனி கழிவறை வசதிகள் ஏற்படுத்தப்பட்டன.

கட்டமைப்பு

கூறுகள்

இந்த பணியின் முதல் கட்டத்தின் முக்கிய நோக்கங்கள் , திறந்த வெளியில் மலம் கழிப்பதைக் குறைப்பது மற்றும் நகர்ப்புற மற்றும் கிராமப்புறங்களில் நகராட்சி திடக்கழிவு மேலாண்மையை மேம்படுத்துவது ஆகும்.^{[சான்று தேவை]} திறந்த வெளியில் மலம் கழிப்பதை ஒழிப்பது தனிநபர் வீட்டு அளவிலான கழிப்பறைகள் (பெரும்பாலும் இரட்டை குழியை கொண்ட ஊற்றி கழுவும் கழிப்பறைகள் ), பொது கழிப்பறைகள் ஆகியவற்றின் மூலம் அடையப்பட வேண்டும்.^[31] திடக்கழிவு மேலாண்மையை மேம்படுத்துவதற்காக, வங்கிகள் மற்றும் நிதி மாதிரியைக் கொண்ட விரிவான திட்ட அறிக்கைகளைத் தயாரிக்க நகரங்கள் ஊக்குவிக்கப்பட்டன.^[31]

மறுபுறம், இரண்டாவது கட்டம் முதல் கட்டத்தின் ஆதாயங்களைத் தக்கவைத்து, திட மற்றும் திரவக் கழிவுகளின் மேலாண்மையை மேம்படுத்துவதில் கவனம் செலுத்துகிறது.^[7]

நிதி

SBM $28 பில்லியனாக நிதியறிக்கை வெளியிடப்பட்டது.^[12][89] ஒரு கிராமப்புற குடும்பம் கட்டும் ஒவ்வொரு கழிப்பறைக்கும் ₹12,000 (US$150) ஊக்கத்தொகையாக அரசாங்கம் வழங்குகிறது.^[20] ₹90 பில்லியன் (US$1.1 பில்லியன்) இந்தியாவின் 2016 யூனியன் பட்ஜெட்டில் இந்த பணிக்காக ஒதுக்கப்பட்டது.^[30][90] இந்தியாவின் உலகளாவிய துப்புரவுத் திட்டத்தை ஆதரிப்பதற்காக உலக வங்கி 2015 ஆம் ஆண்டில் ஸ்வச் பாரத் மிஷனுக்காக US$1.5 billion கடனும், 25 மில்லியன் டாலர் தொழில்நுட்ப உதவியும் வழங்கியது.^[22] இது ஒரு சுயாதீன சரிபார்ப்பு ஏஜென்சியின் காசோலைகளுக்கு உட்பட்டு தவணைகளில் வெளியிடப்பட்டது, ஆனால் ஜனவரி 2017 வரை எந்த நிதியும் வழங்கப்படவில்லை.^[19] பல சர்வதேச நிறுவனங்கள் மற்றும் தனியார் நிறுவனங்களிடமிருந்து கார்ப்பரேட் சமூகப் பொறுப்புணர்வு முயற்சிகள் மற்றும் சர்வ சிக்ஷா அபியான் மற்றும் ராஷ்ட்ரிய மத்யமிக் ஷிக்ஷா அபியான் திட்டங்களின் ஒரு பகுதியாக இந்த திட்டம் நிதி மற்றும் தொழில்நுட்ப ஆதரவைப் பெற்றுள்ளது.^[21]

செயல்திறன் கண்காணிப்பு

இந்தியாவில் கிராமப்புறங்களில் தனிநபர் வீட்டுக் கழிப்பறைகளின் சதவீதம்.

ஸ்வச் பாரத் மிஷன் (எஸ்பிஎம்) மொபைல் செயலியை மக்கள் மற்றும் அரசு நிறுவனங்கள் ஸ்வச் பாரத் மிஷனின் இலக்குகளை அடைவதற்காகப் பயன்படுத்துகின்றனர்.^[91] இதற்காக இந்திய அரசு விளம்பரங்கள் மூலம் மக்களிடம் விழிப்புணர்வை ஏற்படுத்தி வருகிறது.^[19]

2017 ஆம் ஆண்டில், பிரச்சாரம் தொடங்குவதற்கு முன்பு அக்டோபர் 2, 2014 அன்று 38.7% ஆக இருந்த தேசிய சுகாதாரப் பாதுகாப்பு 65% ஆக உயர்ந்தது.^[92] ஆகஸ்ட் 2018 இல் இது 90% ஆக இருந்தது ^[93] 35 மாநிலங்கள்/யூனியன் பிரதேசங்கள், 699 மாவட்டங்கள் மற்றும் 5.99 செப்டம்பர் 25, 2019க்குள் ஒரு லட்சம் (599,000) கிராமங்கள் திறந்தவெளி மலம் கழித்தல் இல்லாதவையாக (ODF) அறிவிக்கப்பட்டன.

ODF என அறிவிக்கப்பட்டுள்ள டவுண்கள் மற்றும் நகரங்கள் 22 சதவீதமாகவும், 100 சதவீதம் வீடு வீடாகச் சென்று திடக்கழிவு சேகரிப்பை எட்டிய நகர்ப்புற வார்டுகள் 50 சதவீதமாகவும் உள்ளன. நகர்ப்புற உள்ளாட்சி அமைப்புகளில் பணிபுரியும் ஸ்வச்சக்ரஹி தன்னார்வலர்களின் எண்ணிக்கை 20,000 ஆகவும், இந்தியாவில் கிராமப்புறங்களில் பணிபுரிபவர்களின் எண்ணிக்கை 100,000 ஆகவும் உயர்ந்துள்ளது. பெண் குழந்தைகளுக்கான தனி கழிப்பறை வசதி கொண்ட பள்ளிகளின் எண்ணிக்கை 0.4 மில்லியனில் இருந்து (37 சதவீதம்) கிட்டத்தட்ட ஒரு மில்லியனாக (91 சதவீதம்) உயர்ந்துள்ளது.^[92]

செயல்திறம்

இந்தூர் நகரின் வீடுதோறும் குப்பையைத் திரட்டும் சிற்றுந்து

2014 ஏப்ரல் முதல் 2015 ஜனவரி வரை, 3,183,000 கழிவறைகள் கட்டப்பட்டன. அனைத்து மாநிலங்களையும் இத்திட்டத்தின்கீழ் கழிவறைகளைக் கட்டுவதில் கருநாடக மாநிலம் முந்தியது.^[21] 2015 ஆகத்து 8 அளவில், 8 மில்லியன் கழிவறைகள் இந்தத் திட்டத்தின்கீழ் கட்டப்பட்டன.^[94] 2016 அக்டோபர் 27 அளவில், 56 மவட்டங்கள் இந்தியவில் திறந்தவெளிக் கழிப்பறானவாகின.^[20] நடுவண் அரசு 2017 இல் இந்தூரும் அதன் ஊரகப் பகுதிகளும் திறந்தவெளிக் கழிப்பற்றனவாக அறிவித்தது.^[95][96]

தூய நகரங்களின் பட்டியல்

இந்திய அரசு 2016 பிப்ரவரி 15 இல் தூய்மைத் தரப் பட்டியலை வெளியிட்டது.^{[97][98] [99]}

1. மைசூர்
2. சண்டிகார்
3. திருச்சிராப்பள்ளி
4. புது தில்லி நகராட்சி மன்றம்
5. விசாகப்பட்டினம்
6. சூரத்
7. இராஜ்கோட்டை
8. நாகாவோன்
9. பிரிம்பிரிசிஞ்சுவாடு
10. மும்பைப் பெருநகர்

ஒத்தபிற பரப்புரைகள்

இந்திய அரசின் மனிதவள மேம்பாட்டு அமைச்சர் இசுமிருதி இரானி தூய இந்தியா பள்ளிப் பரப்புரையைப் பள்ளி ஆசிரியர், மாணவருடன் இணைந்து பெருக்கித் தூய்மை இயக்க முன்முயற்சியாகத் தொடங்கி வைத்தார்.^[100][101]

ஸ்வச் சர்வேக்ஷன் வருடாந்திர தூய்மை கணக்கெடுப்பு

ஸ்வச் சர்வேக்ஷன், நகர்ப்புற மேம்பாட்டு அமைச்சகத்தால் நியமிக்கப்பட்டு, இந்திய தர கவுன்சிலால் நடத்தப்பட்டது, இது ஸ்வச் பாரத் அபியானின் முன்னேற்றம் மற்றும் தாக்கத்தை சரிபார்க்கவும் மற்றும் நகரங்களுக்கு இடையே போட்டியின் உணர்வை வளர்ப்பதற்காகவும் பல நூறு நகரங்களில் நடத்தும் ஒரு விரிவான சுகாதார ஆய்வு ஆகும். ஒவ்வொரு நகரத்தின் செயல்திறன் ஆறு அளவுருக்கள் மூலம் மதிப்பிடப்படுகிறது:

• நகராட்சி திடக்கழிவு, துடைத்தல், சேகரிப்பு மற்றும் போக்குவரத்து
• நகராட்சி திடக்கழிவு, பதப்படுத்துதல் மற்றும் திடக்கழிவுகளை அகற்றுதல்
• திறந்த வெளியில் மலம் கழித்தலற்ற மற்றும் கழிப்பறைகள்
• திறன் உருவாக்கம் மற்றும் மின் கற்றல்
• பொது கழிப்பறைகள் மற்றும் சமூக கழிப்பறைகள் வழங்குதல்
• தகவல், கல்வி மற்றும் தொடர்பு, மற்றும் நடத்தை மாற்றம்

விமர்சனங்கள்

இந்தியாவில் உள்ள கிராமங்கள் திறந்தவெளி கழிப்பிடம் இல்லாத நிலையை எட்டியுள்ளது என்று மகாத்மா காந்தியின் 150-ஆவதுஆண்டு விழாவை முன்னிட்டு 2019 அக்டோபர் 2-ஆம் தேதி சபர்மதி ஆற்றங்கரையோரத்தில் நடந்த ‘தூய்மை இந்தியா’ வெற்றிவிழாவில் பிரதமர் நரேந்திர மோடி பேசினார்.^[102] ஆனால் , அரசு தேசிய புள்ளியியல் துறை அலுவலகம் நவம்பர் 2019 இல் வெளியிட்ட அறிக்கையின் படி^[103][104]

• கிராமங்களில் நான்கில் ஒரு பங்கிற்கும் அதிகமானோருக்கு கழிப்பறை வசதி இல்லை .
• குடிநீர், சுகாதாரம் மற்றும் வீட்டுவசதி நிலை அறிக்கையின்படி, கிராமப்புற குடும்பங்களில் 71.3 சதவிகிதம் வீடுகளில் கழிப்பறை பயன்பாடு இருக்கிறது. 28.7 சதவிகிதம் வீடுகளுக்கு கழிப் பறை வசதி இல்லை. அவர்கள் திறந்த வெளியில்தான் மலம் கழிக்கிறார்கள்.
• ஜார்க்கண்டில் கிட்டத்தட்ட 42 சதவிகித கிராமப்புற குடும்பங்களுக்கு கழிப்பறைகள் இல்லை. தமிழ்நாட்டில் அது 37 சதவிகிதமாகவும், ராஜஸ்தானில் 34 சதவிகிதமாகவும் உள்ளது.
• கழிப்பறையை உபயோகிப்பவர்கள் எண்ணிக்கை முன்பை காட்டிலும் அதிகரித்திருந்தாலும், கட்டி முடிக்காமல் பாதியில் விடப்பட்ட கழிப்பறைகள், தண்ணீர் வசதி இல்லாததால் உபயோகிக்கப்படாமல் உள்ள கழிப்பறைகள் நாட்டில் அதிகம் உள்ளன

தாக்கங்கள்

பிரச்சாரத்தால் ஈர்க்கப்பட்ட சுனிதா தேவி, ஜார்கண்டில் உள்ள தனது கிராமத்தில் கழிப்பறை கட்டியதற்காக 2019 ஆம் ஆண்டில் நாரி சக்தி புரஸ்கார் விருதை வென்றார். ^[105]

அந்தந்த அமைச்சகங்களால் பராமரிக்கப்படும் டேஷ்போர்டுகளின்படி, கிராமப்புறங்களில் 100 மில்லியனுக்கும் அதிகமான தனிநபர் இல்லக் கழிப்பறைகளும், நகர்ப்புறங்களில் 6 மில்லியன் வீட்டுக் கழிப்பறைகளும் கட்டப்பட்டுள்ளன. மேலும், நகர்ப்புறங்களில் கிட்டத்தட்ட 6 மில்லியன் சமூக மற்றும் பொது கழிப்பறைகளும் கட்டப்பட்டுள்ளன. இதன் விளைவாக, நாடு முழுவதும் 4,234 நகரங்கள் மற்றும் 600,000 க்கும் மேற்பட்ட கிராமங்கள் திறந்தவெளி மலம் கழித்தல் இல்லாதவை (ODF) என்று அறிவித்துள்ளன.^[106][107]

நகர்ப்புறங்களில் உள்ள 81.5 ஆயிரத்துக்கும் மேற்பட்ட வார்டுகளில் இப்போது 100% வீடு வீடாக திடக்கழிவு சேகரிப்பு உள்ளது மற்றும் கிட்டத்தட்ட 65 ஆயிரம் வார்டுகளில் 100% குப்பைகளை மூலத்திலேயே பிரிக்கும் நடைமுறை உள்ளது. நகர்ப்புறங்களில் உருவாகும் கிட்டத்தட்ட 150 ஆயிரம் மெட்ரிக் டன் திடக்கழிவுகளில் 65% பதப்படுத்தப்பட்டு வருகிறது.

ஆகஸ்ட் 2017 இல் இந்தியாவின் தர கவுன்சில் வெளியிட்ட ஒரு சுயாதீனமான கணக்கெடுப்பு, ஒட்டுமொத்த தேசிய கிராமப்புற "கழிவறைக்கான வீட்டு அணுகல்" கவரேஜ் 62.5% ஆகவும், கழிப்பறைகளின் பயன்பாடு 91.3% ஆகவும் அதிகரித்துள்ளது. தேசிய தரவரிசையில், ஹரியானாவின் 99% கிராமப்புறங்களில் உள்ள குடும்பங்கள், 100% கழிவறைகளைப் பயன்படுத்துவதன் மூலம் ஹரியானா முதலிடத்தில் உள்ளது.^[108] யுனிசெஃப் படி, கழிப்பறை இல்லாதவர்களின் எண்ணிக்கை 550 மில்லியனில் இருந்து 50 மில்லியனாக குறைந்துள்ளது.^[109] உலக வங்கியின் அறிக்கையின்படி, 96% இந்தியர்கள் கழிப்பறையை பயன்படுத்துகின்றனர்.^[110] உலக சுகாதார அமைப்பு (WHO) தனது அறிக்கையில், ஸ்வச் பாரத் இயக்கம் தொடங்கப்பட்டதிலிருந்து கிராமப்புற இந்தியாவில் குறைந்தது 180,000 வயிற்றுப்போக்கு இறப்புகள் தவிர்க்கப்பட்டுள்ளன என்று கூறியுள்ளது.^[111] 2018 ஆம் ஆண்டு மேற்கொள்ளப்பட்ட மற்றும் 2019 ஆம் ஆண்டில் தேசிய புள்ளியியல் அலுவலகம் (NSO) வெளியிட்ட ஒரு கணக்கெடுப்பின்படி, 2018 ஆம் ஆண்டு நிலவரப்படி 71% கிராமப்புற குடும்பங்கள் கழிப்பறைகளை அணுகியுள்ளன. 2019 இல் இந்திய அரசாங்கத்தின் கூற்றான 95% கிராமப்புற குடும்பங்களுக்கு கழிப்பறைகள் உள்ளன என்பதுடன் இது உடன்படவில்லை என்றாலும், NSO இன் எண்கள் 2012 இல் நடந்த முந்தைய கணக்கெடுப்பு காலத்தில், 40% கிராமப்புற குடும்பங்களுக்கு மட்டுமே கழிப்பறைகள் இருந்த நிலையில் தற்போதைய நிலைமை குறிப்பிடத்தக்க முன்னேற்றத்தை சுட்டிக்காட்டுகிறது.^[19]

அசோகா பல்கலைக்கழகத்தின் ஆய்வில், இத்திட்டத்தின் கீழ் கழிப்பறைகள் கட்டப்பட்டதன் மூலம் பெண்களுக்கு எதிரான பாலியல் வன்கொடுமை சம்பவங்கள் குறைவடைந்துள்ளது.^[112]

தேசிய குடும்ப சுகாதார ஆய்வுகளின் (NFHS) தரவு, SBM காரணமாக மேம்படுத்தப்பட்ட சுகாதாரத்திற்கான அணுகல் அதிகரிப்பதை நிரூபிக்கிறது. 2015 க்குப் பிறகு, முந்தைய 1.5% உடன் ஒப்பிடும்போது 3.4% குடும்பங்கள் சிறந்த சுகாதாரத்திற்கான அணுகலைப் பெற்றுள்ளன.^[113]

வரவேற்பு

இந்த பணி உலகின் மிகப்பெரிய துப்புரவு திட்டமாக குறிப்பிடப்படுகிறது. இது மில்லியன் கணக்கான மக்களுக்கு கழிப்பறை அணுகலை வழங்கியதாகவும், அதன் பயன்பாட்டில் நடத்தை மாற்றத்தை கொண்டு வந்ததாகவும் கூறியது.^[114] அரசாங்கம் கூறுவது போல், திறந்த வெளியில் மலம் கழிப்பதை அது உண்மையில் அகற்றவில்லை என்று பலர் வாதிடுகின்றனர்.^{[19][19][115]} இருப்பினும், திறந்தவெளி மலம் கழித்தல் குறைவதை இது கணிசமாக துரிதப்படுத்தியது.^[116]

தூய்மை இந்தியா இயக்கத்தின் விளைவாக, கிராமப்புறங்களில் 55 கோடி மக்கள் தங்கள் நடத்தையை மாற்றிக் கொண்டு கழிவறைகளைப் பயன்படுத்தத் தொடங்கினர். தூய்மை இந்தியா இயக்கம் திட்டத்தின் நோக்கத்தை எட்டியதன் மூலம், தண்ணீர் மற்றும் சுகாதாரம் தொடர்பான நோய்கள் கணிசமாகக் குறைந்துள்ளன. திறந்தவெளி மலம் கழித்தல் அற்ற காரணத்தினால் (ODF), பல கிராமங்களில் வயிற்றுப்போக்கு, மலேரியா போன்ற நோய்களால் இறப்பு எண்ணிக்கை குறைந்துள்ளது. குழந்தைகளின் ஆரோக்கியம் மற்றும் ஊட்டச்சத்து மேம்பட்டுள்ளது. பெண்கள் மலம் கழிக்க இருட்டும் வரை காத்திருக்கத் தேவையில்லை. தூய்மை இந்தியா இயக்கம் மூலம் ஆண்டு ஒன்றுக்கு கிராமப்புற இந்தியாவில் ஒரு குடும்பத்திற்கு ரூ.50,000 லாபம் கிடைத்துள்ளது.^[117]

அரசியல் அனுசரணை

பிரதமராகத் தேர்ந்தெடுக்கப்படுவதற்கு முன்பே சுகாதாரத்தைப் பற்றி பேசத் தொடங்கிய பிரதமர் மோடியிடம் இருந்து SBM அரசியல் அனுசரணையைப் பெற்றது.^[118] 2014 ஆம் ஆண்டு சுதந்திர தினத்தன்று நாட்டு மக்களுக்கு அவர் ஆற்றிய முதல் உரையில் இந்த பிரச்சனையை தீர்க்க அழைப்பு விடுத்தார். பணிக்காலம் முழுவதும், அவர் தனது உரைகள் மூலம் பணியை தொடர்ந்து ஊக்குவித்தார் மற்றும் தெருக்களை சுத்தம் செய்வதற்காக துடைப்பத்தை பலமுறை பயன்படுத்தினார்.^[119] 2019 இல், அவர் தனது காலை நடைப்பயணத்தின் போது மாமல்லபுரத்தில் ஒரு கடற்கரையில் ப்ளாக் செய்தார் ; சீனக் கம்யூனிஸ்ட் கட்சியின் அப்போதைய பொதுச் செயலாளர் ஜி ஜின்பிங்குடன் முறைசாரா உச்சிமாநாட்டில் கலந்து கொள்வதற்காக அவர் அங்கு வந்திருந்தார்.^[19] மற்ற அரசியல் தலைவர்கள் மற்றும் நடிகர்கள் மற்றும் நடிகைகள், விளையாட்டு ஆண்கள் மற்றும் பெண்கள், பெரிய வணிக நிறுவனங்களின் உரிமையாளர்கள் உட்பட பொது பிரமுகர்கள் இந்த பணியை ஊக்குவிக்க தூதர்களாக இணைக்கப்பட்டனர்.^[62]

நிதி ஓதுக்கீடு

திறந்தவெளி மலம் கழித்தலை அகற்றுதல் மற்றும் திடக்கழிவு மேலாண்மையை மேம்படுத்துதல் ஆகியவை முக்கிய நோக்கங்களாக இருந்தாலும் கழிப்பறைகள் கட்டுவதுதான் இந்த பணியின் தனி மையமாக இருந்தது. இத்திட்டத்தின் கீழ் திடக்கழிவு மேலாண்மைக்கான நிதி கழிப்பறை கட்டும் பணிக்கு திருப்பி விடப்பட்டது.^[120] மற்ற துறைகளுக்கான ஒதுக்கீடுகளும் பெருமளவு குறைக்கப்பட்டது. நடத்தை மாற்றம் என்பது பணியின் குறிக்கோள்களில் ஒன்றாகும் என்றாலும், பணியின் 1% மட்டுமே கல்வி மற்றும் விழிப்புணர்வுக்காக செலவிடப்பட்டது.^[121][122] "தகவல், கல்வி மற்றும் தகவல் தொடர்பு" என்ற வகைக்கான ஒதுக்கீட்டின் பெரும்பகுதி, விழிப்புணர்வு ஏற்படுத்துவதற்காகப் பயன்படுத்தப்பட வேண்டியவை அச்சு, வானொலி மற்றும் தொலைக்காட்சி விளம்பரங்களுக்காகச் செலவிடப்பட்டன.^[120][122] மத்திய அரசின் ஒதுக்கீட்டில் எந்த ஒரு பகுதியும் அடிமட்டத்தில் விழிப்புணர்வு ஏற்படுத்த செலவிடப்படவில்லை.^[120][122]

உந்துதல் அணுகுமுறை

இலக்கு உந்துதல் அணுகுமுறையுடன் பணி செயல்படுத்தப்பட்டது; கிராமங்கள், மாவட்டங்கள், நகரங்கள் மற்றும் நகரங்கள் மற்றும் மாநிலங்கள் கூட கட்டுமான இலக்குகளை அடைவதன் அடிப்படையில் திறந்தவெளி மலம் கழித்தல் இல்லாதவை (ODF) என்று அறிவித்தன.

SBM சமூகத்தால் இயக்கப்படுவதை விட மானியத்தால் இயக்கப்படுவதாகவும் விமர்சிக்கப்பட்டது.^[123]

பொருத்தமற்ற கட்டுப்பாட்டு அமைப்பு

சாக்கடை அமைப்புகள் இல்லாததால், மிஷனின் கீழ் கட்டப்பட்ட பெரும்பாலான கழிப்பறைகள் மலக் கசடுகளைக் கட்டுப்படுத்த ஒற்றைக் குழி அல்லது இரட்டைக் குழிகள் அல்லது செப்டிக் அமைப்புகளையே நம்பியுள்ளன. இருப்பினும், கட்டுமான இலக்குகளை அடைவதற்கான அவசரத்தில் உள்ளூர் சூழலுக்கு அவற்றின் பொருத்தம் கருதப்படவில்லை. எடுத்துக்காட்டாக, வடக்கு பீகாரின் 15 தீவிர வெள்ளப்பெருக்கு மாவட்டங்களில் INR 94,205 மில்லியன் மதிப்பீட்டில் கட்டப்பட்ட 7.85 மில்லியன் கழிவறைகளில் பெரும்பாலானவை ஆண்டு வெள்ளத்தின் போது பயன்படுத்த முடியாததாகிவிடும்.^[124] கழிவறையை அணுக முடியாத நிலையில், தடுப்பு அமைப்பும் வெள்ள நீரில் மூழ்கி, பயன்படுத்த முடியாத நிலையில் உள்ளது.^[124]

தற்போதுள்ள சாக்கடை அமைப்புகள் மற்றும் அவற்றை சுத்தம் செய்வதில் ஏற்படும் பல துப்புரவு பணியாளர்களின் மரணம் போன்ற பிரச்சனைகளை கூட SBM அங்கீகரிக்கவில்லை.^[125]

கணக்கெடுப்பு முடிவுகள்

திறந்த வெளியில் மலம் கழிப்பதை ஒழிப்பதே இந்த பணியின் முக்கிய நோக்கமாக இருந்தாலும், அதை எந்த அமைச்சகமும் கண்காணிக்கவில்லை. இரு அமைச்சகமும் கழிவறை கட்டப்பட்டதையும், செலவு செய்த பணத்தையும் கண்காணித்தனர்.^[116] எனவே, சுயாதீன ஆய்வுகள் மூலம் தெரிவிக்கப்பட்ட உண்மையும், அரசாங்கத்தின் அனுசரணையுடன் நடத்தப்பட்ட கருத்துக்கணிப்புகளின் உண்மையும் வேறுபட்டது.^[126] தேசிய குடும்ப சுகாதார ஆய்வு (NFHS) மற்றும் தேசிய வருடாந்திர கிராமப்புற சுகாதார ஆய்வு (NARSS) ஆகியவற்றின் கண்டுபிடிப்புகளுக்கு இடையே ஆராய்ச்சியாளர்கள் வேறுபாட்டைக் கண்டறிந்தனர்; இரண்டுமே சில மாதங்கள் இடைவெளியில் அரசால் நடத்தப்பட்டது.^[116]

ஒன்றோடொன்று இணைக்கப்பட்ட சவால்கள்

மில்லியன் கணக்கான ஆன்-சைட் துப்புரவு அமைப்புகளைச் சேர்ப்பதன் மூலமும், மலக் கசடு மேலாண்மையைக் கருத்தில் கொள்ளாமல் இருப்பதன் மூலமும், இது இந்தியாவில் உள்ள நதிகளை மேலும் மாசுபடுத்தும் .^[127]

துப்புரவுத் தொழிலாளர்களுடன் தொடர்புடைய SBM இன் வெற்றி குறித்து சந்தேகம் உள்ளது. இந்தியாவை தூய்மையாக்கும் மக்கள், துப்புரவு பணியாளர்கள், "இந்த தேசிய அளவிலான இயக்கத்தின் பங்கேற்பு, செயல்முறை அல்லது விளைவுகளில் கண்ணுக்கு தெரியாதவர்களாக" இருக்கிறார்கள்.^{[128] :7}2015 ஆம் ஆண்டில், திட்டம் தொடங்கப்பட்டு ஒரு வருடத்திற்குப் பிறகு, நூறாயிரக்கணக்கான இந்திய மக்கள் வாளி கழிப்பறைகள் மற்றும் குழி கழிப்பறைகளை காலி செய்வதில் கைமுறையாக துப்புரவாளர்களாகப் பணிபுரிந்தனர்.^{[129][130][131]} பலர் தங்கள் வேலையின் பாதுகாப்பு மற்றும் அரசாங்க வேலையில் இருந்து கிடைக்கும் பலன்கள் இல்லாமல் ஒப்பந்த ஏற்பாடுகளில் தொடர்ந்து வேலை செய்கிறார்கள். பொது இடங்களைத் தூய்மையாக வைத்திருக்கும் ஒப்பந்தப் பணியாளர்களுக்குப் பதிலாக SBM பொது இடங்களைச் சிறுநீர் கழித்தல், மலம் கழித்தல் அல்லது குப்பைகளை இடுதல் போன்றவற்றின் மூலம் கெடும் பொது இடங்களைத் தானாக முன்வந்து அவற்றைத் தூய்மைப்படுத்துவதைச் சுமத்தியுள்ளது.^[125]

2019 இல் WSSCC இன் அறிக்கை, மிகவும் பாதிக்கப்படக்கூடியவர்களுக்கு SBM இன் தாக்கம் குறைவாக இருப்பதாகக் கண்டறிந்துள்ளது. "உடல் குறைபாடுகள், சமூக/பொருளாதார ஏற்றத்தாழ்வுகள், புவியியல், பாலியல் நோக்குநிலை, பாலினம் மற்றும் சாதி ஆகியவற்றால் ஏற்படும் தடைகள் கவனிக்கப்படவில்லை" என்று அறிக்கை கூறியது.^[132]

தில்லியின் மூன்று மாநகராட்சிகள் 2022 நவம்பரில் 543 சாலைப் புழுதிப் பகுதிகளை அடையாளம் கண்டு, தூசியைக் குறைக்க இயந்திரமயமாக்கப்பட்ட சாலை துப்புரவு இயந்திரங்கள் மற்றும் தண்ணீர் தெளிப்பான்களைப் பயன்படுத்தின. டெல்லி அரசாங்கத்தின் பசுமை போர் அறையில் காற்று மாசு குறைப்பு நடவடிக்கைகள் குறித்த அறிக்கைகளை அவர்கள் சமர்ப்பித்தனர்.<ref>"update of capaign". The Times of India. 9 December 2021. https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/3-corpns-list-543-road-dust-hotspots-for-urgent-action/articleshow/88173531.cms. டைம்ஸ் ஆஃப் இந்தியா . 9 டிசம்பர் 2021. </ref>

நிதியில் முறைகேடுகள் நடந்துள்ளதாக புகார் எழுந்துள்ளது. ஒடிசாவில் நூற்றுக்கணக்கான பயனாளிகள் கழிப்பறை கட்டாமல் பணம் உறிஞ்சப்பட்டதாக புகார் அளித்துள்ளனர்.^[133] மத்தியப் பிரதேசத்தில் பல பில்லியன் ரூபாய் ஊழலில் கிட்டத்தட்ட அரை மில்லியன் ஸ்வச் பர்தா கழிவறைகள் "மறைந்துவிட்டன".^[134] பீகாரில் ஸ்வச் பாரத் மிஷனுக்காக அரசு அதிகாரிகளால் கோடிக்கணக்கான ரூபாய்கள் வங்கிகளுடன் சேர்ந்து மோசடி செய்யப்பட்டன ^[135] ஸ்வச் பாரத் நிதியை தனிப்பட்ட வீட்டு செலவுகளுக்காக தவறாக பயன்படுத்தியவர்கள் மீது போலீஸ் புகார்கள் பதிவு செய்யப்பட்டன.^[136]

தூய்மை இந்தியா இயக்கம்(நகரம்)

தூய்மை இந்தியா இயக்கம்(நகரம்) ஆனது நகர்ப்புற இந்தியாவை திறந்த வெளியில் மலம் கழிப்பதில் இருந்து விடுவிப்பதையும், நாட்டிலுள்ள 4,000+ நகரங்களில் நகராட்சி திடக்கழிவுகளை 100% அறிவியல் பூர்வமாக மேலாண்மை செய்வதையும் நோக்கமாகக் கொண்டுள்ளது. அக்டோபர் 2, 2019க்குள் 66 லட்சம் தனிநபர் இல்லக் கழிப்பறைகள் (IHHLs) கட்டப்பட வேண்டும் என்பது அதன் இலக்குகளில் ஒன்றாகும். இருப்பினும், இந்த இலக்கு 2019 ஆம் ஆண்டுக்குள் 59 லட்சம் IHHLS ஆகக் குறைக்கப்பட்டது. இந்த இலக்கு 2020 இல் எட்டப்பட்டது.^[47]

Targets	இலக்கு	திருத்தப்பட்ட இலக்கு (revised in 2019)	கட்டப்பட்டவை
கழிவறையுள்ள தனித்த வீடுகள்	66,42,000	58,99,637	62,60,606
சமூக மற்றும் பொறுப்பு வீடுகள்	5,08,000	5,07,587	6,15,864

Sources: Swachh Bharat Mission Urban - Dashboard; PRS.

Targets	Targets	மார்ச் 2020ல்	திசம்பர் 2020ல்
வீடு வீடாக கழிவு சேகரிப்பு (வார்டுகள்)	86,284	81,535 (96%)	83,435 (97%)
மூலப் பிரிப்பு (வார்டுகள்)	86,284	64,730 (75%)	67,367 (78%)
கழிவு செயலாக்கம் (% இல்)	100%	65%	68%

Sources: Standing Committee on Urban Development (2021); PRS.

2014 முதல் 2021 வரை, மாநிலங்கள்/யூனியன் பிரதேசங்களுக்கான பணி ஒதுக்கீடு ரூ.13,239.89 கோடி. மேலும், SBM-U 2.0 (2021-2026)க்கான பணி ஒதுக்கீடு ரூ.30,980.20 கோடி.^[48][137]

தூய்மை இரயில் தூய்மை இந்தியா

• தூய்மை இந்தியா திட்டத்தின் ஒரு பகுதியாக, இந்திய இரயில்வே தூய்மை இரயில் தூய்மை இந்தியா திட்டத்தினை முன்னெடுத்தது, இதன் கீழ் 2020-21 ஆம் ஆண்டிற்குள் அதன் மொத்த பயணிகள் பெட்டிகளில் இருந்து நேரடியாக வெளியேற்றும் கழிப்பறைகளை அகற்றுவதை நோக்கமாகக் கொண்டு, சுற்றுச்சூழலுக்கு உகந்த பயோ-டாய்லெட்டுகளை மாற்றுவதற்கான செயல் திட்டத்தை வகுத்தது.^[138][139]
• "தூய்மை இந்தியா’ நோக்கிய இந்தப் பயணத்தின் தொடக்கத்தைக் குறிக்கும் வகையில், ரயில்வே அமைச்சகம் 114 கிலோமீட்டர் நீளமுள்ள இந்தியாவின் முதல் பசுமை ரயில் பாதையாக ராமேஸ்வரம்-மானாமதுரை வழித்தடத்தை அறிவித்தது, இந்த பாதையில் பயணிக்கும் 10க்கும் மேற்பட்ட ரயில்களில் இருந்து மனிதக் கழிவுகள் வெளியேற்றப்படாமல் தொடங்கியது.^[140]

Vertical bar chart Yearwise installation of biotoilets (2014-2020) of தூய்மை இந்தியா இயக்கம் between 10-11 and 19-20

SRSB Year-wise progress on installation of (numbers of) bio-toilets in coaches[141]

தூய்மை இந்தியா இயக்கம் II

மேலும் பார்க்க

• கழிப்பறைகள் அடிப்படையில் இந்திய மாநிலங்கள் தரவரிசை
• தூய்மையான இந்திய நகரங்களின் பட்டியல்
• தூய்மையான இந்திய தொடருந்து நிலையங்களின் பட்டியல்

வெளி இணைப்புகள்

விக்கிமீடியா பொதுவகத்தில்,
தூய்மை இந்தியா இயக்கம்
என்பதில் ஊடகங்கள் உள்ளன.

• SBM Rural (Gramin)
• SBM Urban

வார்ப்புரு:Government Schemes in India

• "Ministry of Urban Development (MOUD)". Archived from the original on 2017-01-20. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2017-02-26.
• "PM India Official".
• "Swachh Bharat Gramin".
• "Ministry of Drinking Water & Sanitation".
• "Ministry of External Affairs".
• "Swachh Bharat Website".
• "Nirmal Bharat - Swachh Bharat". Archived from the original on 2015-10-05. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2017-02-26.
• "Toilet Beneficiary". Archived from the original on 2015-10-17. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2017-02-26.
• "Swachh Bharat - How to Donate".
• "Swachh Bharat Mission Gramin Dhamtari-Chhattisgarh India Directed by Raju Hhirwani". ^{[தொடர்பிழந்த இணைப்பு]}

மேற்கோள்கள்

1. "Swachh Bharat Mission (Grameen) கட்டம் 2 துவக்கப்பட்டது with an outlay of Rs 1.4 lakh crore". cnbctv18.com (in அமெரிக்க ஆங்கிலம்). 4 March 2020. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2020-12-21.
2. "Swachh Bharat Mission Phase II guidelines released". downtoearth.org.in (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2020-08-30.
3. "Restructuring of the Nirmal Bharat Abhiyan into Swachh Bharat Mission". 24 September 2014 – via Business Standard.
4. Khanna, Pretika (9 December 2015). "Nirmal Bharat Abhiyan failed to achieve its desired targets: CAG". mint.
5. "An Indian village's fight to take the 'poo to the loo'". 2 October 2018. https://www.afp.com/en/news/23/indian-villages-fight-take-poo-loo-doc-19o0hb2.
6. "Swachh Bharat Mission(G)- MIS". sbm.gov.in. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2021-10-13.
7. Swachh Bharat Mission (Grameen) Phase 2: Operational guidelines.
8. "Satyagraha to Swachhagrah: Narendra Modi addresses rally in Champaran". Business Standard. 10 April 2018. http://www.business-standard.com/article/current-affairs/champaran-satyagraha-118041000379_1.html.
9. "Swachh Bharat Mission - Gramin, Department of Drinking Water and Sanitation, Ministry of Jal Shakti".
10. "Swachh Bharat campaign should become mass movement: Narendra Modi". http://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/swachh-bharat-campaign-should-become-mass-movement-narendra-modi/articleshow/42916831.cms.
11. "PM reviews preparations for launch of Mission Swachh Bharat". பார்க்கப்பட்ட நாள் 7 October 2014.
12. "Swachh Bharat: PM Narendra Modi launches 'Clean India' mission". Zee News. 2 October 2014. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2 October 2014.
13. "The CLTS approach". Community-Led Total Sanitation (in ஆங்கிலம்). 2008-11-11. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2021-10-13.
14. "SWACH". Archived from the original on 2009-08-22.
15. Suri, Helen Regan,Manveena (6 October 2019). "Half of India couldn't access a toilet 5 years ago. Modi built 110M latrines -- but will people use them?". CNN.{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
16. "Changes in open defecation in rural north India: 2014 – 2018 | 231". riceinstitute.org. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2020-03-24.
17. "Swachh Bharat Mission: other name for coercion and deprivation". www.downtoearth.org.in (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2019-08-23.
18. "Despite toilets in place, a quarter of rural population stuck to open defecation". www.downtoearth.org.in.
19. .
20. "MDWS Intensifies Efforts with States to Implement Swachh Bharat Mission", பிசினஸ் ஸ்டாண்டர்ட், 18 March 2016 (press release)
21. "Swachh Bharat Abhiyaan: Government builds 7.1 lakh toilets in January". timesofindia-economictimes.
22. "India, World Bank sign $1.5 billion loan pact for Swachh Bharat Mission", தி எகனாமிக் டைம்ஸ், 30 March 2016
23. "Swachh Bharat campaign should become mass movement: Narendra Modi". The Economic Times. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2 October 2014.
24. "PM reviews preparations for launch of Mission Swachh Bharat". பார்க்கப்பட்ட நாள் 2 October 2014.
25. "Swachh Bharat: PM Narendra Modi launches 'Clean India' mission". Zee News. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2 October 2014.
26. ""தூய்மை இந்தியா" திட்டத்தைத் தொடங்கி வைத்தார் நரேந்திர மோடி". வெப்துனியா. 2 அக்டோபர் 2014. பார்க்கப்பட்ட நாள் 12 அக்டோபர் 2014.
27. "Swachh Bharat Abhiyan: PM Narendra Modi to wield broom to give India a new image". The Times of India. http://timesofindia.indiatimes.com/india/Swachh-Bharat-Abhiyan-PM-Narendra-Modi-to-wield-broom-to-give-India-a-new-image/articleshow/44039120.cms. பார்த்த நாள்: 2 October 2014.
28. "As it happened: PM Narendra Modi's 'Swachh Bharat Abhiyan'". http://timesofindia.indiatimes.com/india/PM-Narendra-Modis-Swachh-Bharat-Abhiyan/newsliveblog/44058150.cms. பார்த்த நாள்: 2 October 2014.
29. "Nirmal Bharat Abhiyan failed to achieve its desired targets: CAG jdjgjfi", மின்ட், 16 December 2015
30. "Budget 2016: Swachh Bharat Abhiyan gets Rs 9,000 crore", தி எகனாமிக் டைம்ஸ், 29 February 2016
31. {{cite book}}: Empty citation (help)
32. Spears, Dean; Ghosh, Arabinda; Cumming, Oliver (2013). "Open Defecation and Childhood Stunting in India: An Ecological Analysis of New Data from 112 Districts". PLOS ONE 8 (9): e73784. doi:10.1371/journal.pone.0073784. பப்மெட்:24066070. Bibcode: 2013PLoSO...873784S.
33. "India has 60.4 per cent people without access to toilet: Study". http://indianexpress.com/article/india/india-news-india/india-has-60-4-per-cent-people-without-access-to-toilet-study/.
34. "Time to clean up your act", Hindustan Times, archived from the original on 2015-08-18, பார்க்கப்பட்ட நாள் 2017-02-25
35. Mridula Sinha & Dr. R.K. Sinha 2016.
36. "Time to clean up your act", ஹிந்துஸ்தான் டைம்ஸ், archived from the original on 18 August 2015, பார்க்கப்பட்ட நாள் 25 January 2015
37. "Salient Features of Nirmal Bharat Abhiyan". Biharprabha News. பார்க்கப்பட்ட நாள் 17 December 2014.
38. "India's Total Sanitation Campaign". Centre For Public Impact (CPI) (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2021-10-13.
39. Patil, Sumeet; Arnold, Benjamin; Salvatore, Alicia; Briceno, Bertha; Ganguly, Sandipan; Colford Jr., John; Gertler, Paul (26 August 2014). "The Effect of India's Total Sanitation Campaign on Defecation Behaviors and Child Health in Rural Madhya Pradesh: A Cluster Randomized Controlled Trial". PLOS Medicine 11 (8): e1001709. doi:10.1371/journal.pmed.1001709. பப்மெட்:25157929.
40. "An Open Letter in response to the World Development Report 2019". 18 March 2015. Archived from the original on 2 April 2015. பார்க்கப்பட்ட நாள் 23 March 2015.
41. IRC பரணிடப்பட்டது 8 ஏப்பிரல் 2014 at the வந்தவழி இயந்திரம்:India: Unrealistic approach hampers rural sanitation programme பரணிடப்பட்டது 5 அக்டோபர் 2008 at the வந்தவழி இயந்திரம், 1 June 2007
42. Benny George, Nirmal Gram Puraskar: A Unique Experiment in Incentivising Sanitation Coverage in Rural India பரணிடப்பட்டது 2019-12-04 at the வந்தவழி இயந்திரம், International Journal of Rural Studies (IJRS), Vol. 16, No. 1, April 2009
43. "Restructuring of the Nirmal USA Abhiyan into Swachh Bharat Mission". pib.nic.in. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2017-06-12.
44. "Restructuring of the Nirmal Bharat Abhiyan into Swachh Bharat Mission". pib.gov.in.
45. https://knowledge.wharton.upenn.edu/article/trendsetters-shaped-indias-massive-sanitation-campaign/
46. https://www.alternatives-humanitaires.org/en/2022/11/29/clean-india-why-the-undeniable-success-of-the-swachh-bharat-mission-does-not-signal-the-end-of-open-defecation/
47. https://prsindia.org/theprsblog/seven-years-of-swachh-bharat-mission
48. https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1896668
49. "A Clean (Sampoorna Swachh) India". www.unicef.org (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2022-07-11.
50. "Swachh Bharat Mission – Gramin". Archived from the original on 16 October 2018. பார்க்கப்பட்ட நாள் 15 October 2018.
51. "Over 83 9 million toilets constructed under Swachh Bharat Mission". http://www.uniindia.com/over-83-9-million-toilets-constructed-under-swachh-bharat-mission/india/news/1350692.html.
52. "A Clean (Sampoorna Swachh) India".
53. Jacob, Nitya; Lala, Sunetra. A Memoir of Two Toilet Inspectors (in English).{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
54. https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1797158
55. "Swachh Bharat Abhiyaan: PM Modi govt builds 7.1 lakh toilets in January". Firstpost.
56. "Saffron Agenda for Green Capitalism? - Swarajya". Swarajya.
57. https://static.pib.gov.in/WriteReadData/specificdocs/documents/2021/sep/doc202191721.pdf
58. "Swachh Bharat Abhiyan: PM Narendra Modi to wield broom to give India a new image". The Times of India. http://timesofindia.indiatimes.com/india/Swachh-Bharat-Abhiyan-PM-Narendra-Modi-to-wield-broom-to-give-India-a-new-image/articleshow/44039120.cms. பார்த்த நாள்: 2 October 2014.
59. "Swachh Bharat campaign is beyond politics, PM Narendra Modi says". The Times of India. http://timesofindia.indiatimes.com/india/Swachh-Bharat-campaign-is-beyond-politics-PM-Narendra-Modi-says/articleshow/44092537.cms. பார்த்த நாள்: 2 October 2014.
60. https://pib.gov.in/FactsheetDetails.aspx?Id=148579
61. "PM Modi's Swachh Bharat Abhiyan: Anil Ambani dedicates himself to the movement". 2 October 2014. http://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/pm-modis-swachh-bharat-abhiyan-anil-ambani-dedicates-himself-to-the-movement/articleshow/44114141.cms.
62. "PM launches Swachh Bharat Abhiyaan". 2 October 2014. http://www.narendramodi.in/pm-launches-swachh-bharat-abhiyaan/.
63. "PM India". Prime Minister's Office. 8 November 2014. பார்க்கப்பட்ட நாள் 27 November 2014.
64. "Press Information Bureau". Press Information Bureau, Government of India. 8 November 2014. பார்க்கப்பட்ட நாள் 27 November 2014.
65. "18 Telugu icons named ambassadors for Swachh Bharat". indiatoday.intoday.in. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2016-06-01.
66. "18 Telugu People as Swachh Bharat Ambassadors | 9 people each in AP and Telangana as Swachh Bharat Ambassadors". Andhra Pradesh Political News, Telugu Cinema News – APToday (in அமெரிக்க ஆங்கிலம்). 2015-01-05. Archived from the original on 4 August 2016. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2016-06-01.
67. admin. "swachh bharat brand ambassador List". Telangana State Portal – Latest News Updates.
68. "The Government of India Nominated Swachh Bharat Ambassadors" (PDF). ^{[தொடர்பிழந்த இணைப்பு]}
69. "Lakshmi Manchu Is Telangana Swachh Bharat's Brand Ambassador" பரணிடப்பட்டது 6 செப்டெம்பர் 2015 at the வந்தவழி இயந்திரம் MovieNewz.in, Retrieved 4 September 2015
70. "Government ropes in Shilpa Shetty as Swachh Bharat brand ambassador" – via The Economic Times - The Times of India.
71. MCG announces Shekhar Gurera as official Brand Ambassador [./United_News_of_India UNI], Jan 30 2018.
72. "पार्षदों ने उठाए सवाल- अब निगम के पास जिम्मा, फिर क्यों नहीं हो रही सफाई?". Dainik Bhaskar (in இந்தி). 28 August 2018.
73. "Rajasthan Patrika Private Limited Ajmer epaper dated Mon, 17 Sep 18". epaper.patrika.com. Archived from the original on 2019-12-04. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2023-04-01.
74. "सड़कों की हालत खराब, बड़े गड्ढे,, गांव से ही बुरी हालत ... रोड पर बीचों-बीच बैठे मवेशी।". www.patrika.com (in இந்தி). 25 August 2018.
75. https://www.hindustantimes.com/nation-newspaper/village-becomes-open-defecation-free-after-kids-write-to-their-dads/story-vjseQEEwuA5as2WsykTckO.html
76. https://swachhindia.ndtv.com/swachhta-revolution-chhattisgarh-1-lakh-students-write-letters-parents-asking-build-toilets-9236/
77. "Venkaiah Naidu picked up the broom to clean cyclone-hit port city of Visakhapatnam - indtoday.com - indtoday.com". indtoday.com. Archived from the original on 24 October 2014.
78. "Swachh Bharat Run organized at Rashtrapati Bhavan". The Times of India.
79. "Desi companies beat Facebook in 'Swachh' apps race". The Times of India. http://timesofindia.indiatimes.com/tech/tech-news/Desi-companies-beat-Facebook-in-Swachh-apps-race/articleshow/44929578.cms?.
80. "Robot joins Clean India mission". The Hindu. https://www.thehindu.com/features/downtown/robot-joins-clean-india-mission/article6895374.ece.
81. "UP cadre IAS officer scales Mt Everest for second time, dedicates it to Swachh Bharat mission". Hindustan Times. 7 June 2019.
82. "Swachha Bharat Abhiyan, Baranagar". belurmath.org. Belur Math. 31 July 2018. பார்க்கப்பட்ட நாள் 12 March 2022.
83. https://swachhindia.ndtv.com/swachh-sundar-shauchalaya-contest-10-lakh-toilets-in-india-decorated-to-spread-the-message-of-swachh-bharat-mission-30212/
84. Sharma, Aman (17 May 2016), "Swachh Bharat: CPWD begins lifting 'zero-value goods' from government offices and buildings", தி எகனாமிக் டைம்ஸ்
85. "'Railway Budget Aligned to PM Modi's Vision for Digital India'", தி நியூ இந்தியன் எக்சுபிரசு, 5 March 2016
86. Sharma, Aman (18 March 2016), "When Swachh Bharat met Digital India: Now solar-powered trash cans to send alerts when full", தி எகனாமிக் டைம்ஸ்
87. Swachch Bharat Swachch Vidhalaya பரணிடப்பட்டது 29 அக்டோபர் 2014 at the வந்தவழி இயந்திரம்
88. Swachh Bharat-Swachh Vidyalaya Campaign
89. "PM Modi's 'Swachh Bharat Abhiyan' set for mega launch Thursday; schools, offices gear up for event". Zee News. October 2014.
90. "Modi government mobilises Rs 370 crore under Swachh Bharat Kosh", தி எகனாமிக் டைம்ஸ், 11 March 2016
91. "Digital India Week: Digital Locker, MyGov.in, and other projects thact were unveiled", இந்தியன் எக்சுபிரசு, 5 July 2015
92. "At The Half-way Mark", இந்தியன் எக்சுபிரசு, 31 July 2017
93. Swachh Bharat Abhiyan Report Stats, 18 November 2016, archived from the original on 22 May 2016
94. "PM Modi fulfils promise of 80 lakh toilets, but not many takers in rural India".
95. "Indore city declared open defecation free: Mayor". Times of India. பார்க்கப்பட்ட நாள் February 6, 2017.
96. "After rural areas, Indore city declared open defecation free". Indian Express. பார்க்கப்பட்ட நாள் February 6, 2017.
97. "Cleanliness ranking for 73 cities is out. Mysuru cleanest, Modi's Varanasi among dirtiest", India Today, 15 February 2016
98. "Chandigarh Declared Second Cleanest City of India in 2016 Swachh Bharat Survey", Chandigarh Metro
99. Nagaon topped 8th cleanest city in India, archived from the original on 2017-06-06, பார்க்கப்பட்ட நாள் 2017-02-26
100. "Swachch Bharat Swachch Vidhalaya" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2014-10-29. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2017-02-26.
101. "Swachh Bharat-Swachh Vidyalaya Campaign". pib.gov.in.
102. Langa, Mahesh (2 October 2019). "Prime Minister Modi declares country open defecation-free" – via www.thehindu.com.
103. Jebaraj, Priscilla (24 November 2019). "Open defecation-free India: National Statistical Office survey debunks Swachh Bharat claims" – via www.thehindu.com.
104. "Only 71.3% rural households have access to toilets, shows NSSO data". www.downtoearth.org.in.
105. "Award for woman who took up a trowel to turn mason". www.telegraphindia.com (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2020-04-26.
106. Sbm.gov.in
107. Mehta, Sujata (25 May 2020). "Dr. D.P. Sharma On The Challenges In Indian Education Systems".
108. "Kerala, Haryana top sanitation survey", தி இந்து, 9 August 2017
109. "A Clean (Sampoorna Swachh) India". www.unicef.org (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2021-07-07.
110. "96% households in Rural India having toilet access use them - NARSS". Green Clean Guide (in அமெரிக்க ஆங்கிலம்). 2019-04-17. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2021-07-07.
111. "How Swachh Bharat transformed the way public hospitals function", ஹிந்துஸ்தான் டைம்ஸ், 29 September 2018
112. Mahajan, Kanika; Sekhri, Sheetal (November 2020). "Access to Toilets and Violence Against Women" (in en). Working Papers 44. https://ideas.repec.org/p/ash/wpaper/44.html.
113. "New Welfarism of Modi govt represents distinctive approach to redistribution and inclusion". இந்தியன் எக்சுபிரசு (in ஆங்கிலம்). 2020-12-22. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2020-12-26.
114. "Findings of annual rural sanitation survey questionable". downtoearth.org.in (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2020-05-04.
115. Pareek, Shabdita (2017-11-13). "UN Dismisses Swachh Bharat Saying It Has Failed To Eliminate Manual Scavenging From India". ScoopWhoop (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2019-05-01.
116. Hathi, Payal; Srivastav, Nikhil (1 October 2018). "Why we still need to measure open defecation in rural India". Ideas for India. பார்க்கப்பட்ட நாள் 4 May 2020.
117. https://pib.gov.in/FactsheetDetails.aspx?Id=148579#:~:text=603%2C175%20villages%20were%20declared%20open,world's%20largest%20behaviour%20largest%20programme.
118. "Make toilets before temples: Narendra Modi redefines his brand of 'Hindutva'". India Today (in ஆங்கிலம்). October 2, 2013. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2021-02-03.
119. "Narendra Modi launches Clean India Campaign by sweeping street". South China Morning Post (in ஆங்கிலம்). 2014-10-02. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2021-02-03.
120. Johari, Aarefa (14 February 2019). "Is India cleaner after Modi's Swachh Bharat?". Quartz India (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2020-05-04.
121. http://accountabilityindia.in/sites/default/files/pdf_files/SBM.pdf ^{[bare URL PDF]}
122. "Rs 530 Cr Spent In Two Years On Swachh Bharat Mission Media Advertisements: RTI". The Logical Indian. 22 Nov 2017. பார்க்கப்பட்ட நாள் 4 May 2020.
123. Mara, Duncan (2017). "The elimination of open defecation and its adverse health effects: a moral imperative for governments and development professionals" (in en). Journal of Water, Sanitation and Hygiene for Development 7 (1): 1–12. doi:10.2166/washdev.2017.027. பன்னாட்டுத் தர தொடர் எண்:2043-9083. https://iwaponline.com/washdev/article/7/1/1/30446/The-elimination-of-open-defecation-and-its-adverse.
124. Prasad, Eklavya (27 July 2020). "Why alluvial flood plains of north Bihar need alternative sanitation system". www.downtoearth.org.in (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2020-08-04.
125. Bathran, Ravichandran (2018-08-21). "What Swachh Bharat Abhiyan ignores" (in en-IN). https://www.thehindu.com/opinion/op-ed/what-swachh-bharat-abhiyan-ignores/article24738978.ece.
126. Alexander, Sneha (2019-01-09). "Swachh Bharat Abhiyan: Why India's toilet data is too good to be true". Livemint (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2020-05-04.
127. "Blind spot in Namami Gange". www.downtoearth.org.in (in ஆங்கிலம்). பார்க்கப்பட்ட நாள் 2020-05-12.
128. PRIA (2019): Lived Realities of Women Sanitation Workers in India: Insights from a Participatory Research Conducted in Three Cities of India. Participatory Research in Asia, New Delhi, India
129. "Swachh Bharat Abhiyan should aim to stamp out manual scavenging". hindustantimes. 13 July 2015. Archived from the original on 6 September 2015. பார்க்கப்பட்ட நாள் 10 April 2017.
130. Umesh IsalkarUmesh Isalkar, TNN (30 April 2013). "Census raises stink over manual scavenging". The Times of India. பார்க்கப்பட்ட நாள் 6 September 2015.
131. "Manual scavenging still a reality". 9 July 2015. http://www.thehindu.com/news/national/manual-scavenging-still-a-reality-socioeconomic-caste-census/article7400578.ece.
132. WSSCC (2019) CONSULTATION ON THE CONTRIBUTION OF SWACHH BHAARAT MISSION TOWARDS ACHIEVING SDG-6 IN INDIA FOR THOSE FURTHEST BEHIND.
133. "Swachh Bharat Scam - Beneficiaries File Complaint". Odisha TV. 25 November 2020. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2 March 2021.
134. "In MP 4.5 Lakh Toilets Disappear in Rupees 450 Crore Scam". Times of India. 10 February 2020. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2 March 2021.
135. "Bihar Toilet Scam - Govt Officers and Bankers Loot Swachh Bharat Funds". India Today. 8 December 2017. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2 March 2021.
136. "Swachh Bharat Scam - Toilet Money Used for Household Expenses". Hindustan Times. 22 June 2017. பார்க்கப்பட்ட நாள் 2 March 2021.
137. https://accountabilityindia.in/wp-content/uploads/2020/01/SBM-U_Pre-Budget-1-1.pdf
138. https://pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=1576177
139. https://pibindia.wordpress.com/2015/10/13/swachh-rail-swachh-bharat/
140. https://pibindia.wordpress.com/2016/10/21/indian-railways-a-journey-towards-swachh-bharat/
141. https://indianrailways.gov.in/railwayboard/uploads/directorate/secretary_branches/IR_Reforms/Cleanliness%20in%20Railways.pdf