Godina 1874 (MDCCCLXXIV) je redovna godina koja počinje u četvrtak po gregorijanskom kalendaru, odn. redovna godina koja počinje u utorak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.
- Ovo je članak o godini 1874.
| Gregorijanski | 1874. (MDCCCLXXIV) |
| Ab urbe condita | 2627. |
| Islamski | 1290–1291. |
| Iranski | 1252–1253. |
| Hebrejski | 5634–5635. |
| Bizantski | 7382–7383. |
| Koptski | 1590–1591. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1929–1930. |
| • Shaka Samvat | 1796–1797. |
| • Kali Yuga | 4975–4976. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4510–4511. |
| • 60 godina | Yang Drvo Pas (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11874. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Događaji
Januar/Siječanj
- 1. 1. (20. 12. 1873. po j.k.) - Zakon o preustrojstvu Velike škole u Beogradu (novi stručni predmeti, Filozofski fakultet podeljen u istorijsko-filološki i prirodno-matematički).
- 5. 1. - Car i kralj Franjo Josip potpisao zakonski članak o osnivanju Zagrebačkog sveučilišta.
- 5. 1. - Island dobio ustav i ograničenu samoupravu od Danske.
- 5. 1. (24. 12. 1873. po j.k.) - Zakon o šest dana zemlje - seljak u Srbiji ne sme zadužiti ni otuđiti zemlju površine šest dana oranja (oko 3,453 ha).
- 9. 1. (28. 12. 1873. po j.k.) - Ugarske vlasti prekinule izbore u Pančevu, kako bi sprečile izbor Polit-Desančića - ali 14. (26.) marta je ipak pobedio velikom većinom[1].
- 10. 1. - Donesen zakon po kojem hrvatski sabor može pozvati bana na odgovornost[2].
- 10. 1. - Izbori u Nemačkom Carstvu: većina za razne liberale.
- 12. 1. (31. 12. 1873. po j.k.) - U Srbiji uspostavljen Fond za podizanje "apsanskih zavedenja" (modernih zatvora) i donesen Zakon o potpomaganju industrijskih preduzeća (predviđen sistem koncesija).
- 13. 1. - Vojna reforma Aleksandra II (→ ru Wiki), koju sprovodi vojni ministar Dmitrij Miljutin: uvedena opšta vojna obaveza.
- januar - Svetozar Marković zatvoren zbog pisanja njegovih novina "Javnost" - osuđen na devet meseci zatvora, novine zabranjene.
- 20. 1. - Potpisan Pangkorski ugovor između Britanaca i sultana malajske države Perak - osnova za britansku vlast na tom poluostrvu.
- 23. 1. - Britanski princ Alfred se u Sankt Petersburgu oženio ruskom velikom kneginjom Marijom Aleksandrovnom (baba i deda po majci jugoslovenske kraljice Marije).
- 23. 1. - Kulturkampf: u Pruskoj donesen zakon o obaveznom građanskom braku, omogućen i razvod.
- 31. 1. - Treći Anglo-ašanti rat: Bitka kod Amoafula je odlučujuća britanska pobeda.
Februar/Veljača
- 3. 2. - Umro havajski kralj Lunalilo, za njegovog naslednika će 12. 2. biti izabran Kalākaua (do 1891).
- 4. 2. - Britanci zauzeli Kumasi, glavni grad Ašanti carstva, i razorili ga.
- 8. 2. - Praizvedba opere Musorgskog "Boris Godunov" u Sankt Petersburgu.
- 16. 2. - Pobuna u Sagi nezadovoljnih političara i bivših samuraja protiv japanske vlade - ugušena za par nedelja.
- 31. 1. - 17. 2. - Izbori u Ujedinjenom Kraljevstvu: pobeda Disraelijevih konzervativaca, iako su dobili manje glasova od liberala; u parlament ušli i irski nacionalisti.
- 21. 2. - Nakon Gladstonea, Benjamin Disraeli novi britanski premijer (do 1880).
- 21. 2. - Treći karlistički rat u Španiji: karlisti započeli neuspešnu opsadu Bilbaoa (do 2. maja).
- 24. 2. (kalendar?) - Osnovan Niški komitet, tajna srpska organizacija za oslobođenje od Turaka.
- 26. 2. - Osnovan Sbor liečnikâ kraljevina Hrvatske i Slavonije (danas Hrvatski liječnički zbor).
- 28. 2. - Zakon o preuređenju Stola sedmorice kojim je ban prestao biti njegov predsjednik i zakon o "vlasti sudačkoj", po kojem je pravosuđe odvojeno i nezavisno od uprave[2]. Pri Stolu sedmorice ove godine osnovan Krajiški odsjek.
Mart/Ožujak
- 3. 3. - Novi zakon o zadrugama u Hrvatskoj.
- 14. 3. - Karlistički rat, katalonski front: potučene vladine snage koje su pokušale deblokirati grad Olot - karlisti zauzimaju mesto dva dana kasnije i u njemu postavljaju svoju vladu.
- mart - Mladi Mihajlo Pupin stigao u Njujork.
- 15. 3. - Drugi Sajgonski ugovor između Vijetnama i Francuske: priznata ranija francuska zauzeća, Crvena reka i tri grada otvoreni za trgovinu.
- 18. 3. - Englezi u Dresdenu osnovali Dresden English Football Club, verovatno prvi fudbalski klub u kontinentalnoj Evropi.
- mart, krajem - Turska pod pritiskom velikih sila prihvatila železničku vezu sa Srbijom kod Aleksinca, ali bez određivanja roka gradnje[3].
April/Travanj
- 5. 4. - Praizvedba Štrausove operete "Šišmiš" u Beču.
- 15. 4. - Britanski oficir Charles George Gordon postaje guverner provincije Ekvatorija u egipatskoj službi (do 1876).
- 15. 4. - 15. 5. - Izložba mladih slikara impresionista u Parizu, na kojoj je izložena i Moneova "Impresija, izlazak sunca" - iz podsmešljive kritike Louisa Leroya preuzet pojam impresionizam (mada je korišćen i ranije).
- 15. 4. - 15. 5. - Brooks–Baxterov rat u Little Rock, Arkansas, oružani sukob usled spornih izbora za guvernera 1872. - znatno oslabljena Republikanska stranka u Arkanzasu, kraj Rekonstrukcije, demokrati će vladati 90 godina.
- 19. 4. - Potpuna revizija Ustava Švajcarske - demokratija, sekularizam.
- 30. 4. (18. 4. po j.k.) - Knez Milan stigao u posetu Carigradu (do 16. 5.), gde se sastao i sa sultanom Abdul Azizom - srpskoj delegaciji ukazane mnoge počasti, ali domaćini ne žele da govore o pitanju Malog Zvornika i Sakara.
- proleće - Britanski oficir Walter Clopton Wingfield prodaje komplete za igru koju je on nazvao Sphairistikè - preteča tenisa.
- proleće - Ruski narodnjiki "odlaze u narod" - tokom "Ludog leta 1874" uzaludno ubeđuju seljake da se pobune, vlasti ih hapse (od 1876. će osnovati tajnu organizaciju Zemlja i volja).
Maj/Svibanj
- 4. 5. - U Nemačkoj donesen Zakon o ekspatrijaciji, koji omogućava proterivanje neposlušnih klerika.
- svibanj - Austrougarska ekspedicija na Sjeverni pol: moraju napustiti brod okovan ledom, u kolovozu izbijaju na otvoreno more, kasnije stižu do ruske Nove Zemlje (u rujnu se vraćaju u Beč).
- maj - Isatai, duhovni vođa Komanča, podstiče ih na osvetnički rat protiv belaca uz obećanje da će biti neranjivi - pridružuju im se i Kajove i Čejeni.
- maj - Tajvanska ekspedicija je prvi inostrani pohod japanske carske vojske i mornarice - kažnjavaju tajvanske domoroce za ubistvo ribara 1871.
- 17. 5. (5. 5. po j.k.) - Knez Milan stigao u posetu Rumuniji.
- 19. 5. - U Francuskoj zabranjen rad dece mlađe od 13 godina, regulisan rad žena.
- 20. 5. - Praizvedba opere Brankovics György Ferenca Erkela u Budimpešti.
- 27. 5. - Dorsland Trek ("Seoba zemljom žeđi"?) - Buri iz Južne Afrike putuju do Angole.
Jun/Juni/Lipanj
Jul/Juli/Srpanj
- 1. 7. - Na tržište iznesen Pisaći stroj Sholesa i Gliddena (Remington No. 1) - ima valjak i QWERTY tastaturu ali samo velika slova a otkucano se ne može videti tijekom pisanja.
- 1. 7. - Banka Španije izdaje prve novčanice pezete.
- 7. 7.? - Ubijen podgorički zabit Juso Mučin Krnjić.
- 13. 7. - U Bad Kissingenu pucano na nemačkog kancelara von Bismarcka, atentatorov motiv je sukob vlade sa katoličkom crkvom.
- jul - Anglo-ašanti rat okončan mirovnim sporazumom, oštrim za Ašantije.
- 24. 7. - Karlisti na čelu sa Don Alfonso de Bourbonom zauzeli Cuencu - pljačka i masakr stanovništva.
- 24. 7. - Osnovana britanska kolonija Zlatna Obala (do 1957, današnja Gana).
- 27. 7. - U Kragujevcu je pokrenut list „Glas javnosti“, glasilo socijalista Svetozara Markovića.
- 27. 7. - 27. 8. - Po inicijativi ruskog cara Aleksandra II održana Briselska konferencija: donesena je Deklaracija o zakonima i običajima rata, koja nije obavezujuća, ali predstavlja osnovu za Haške konvencije.
- 31. 7. - Ponovljeni izbor za srpskog patrijarha i mitropolita karlovačkog: izabran je Prokopije Ivačković, ustoličen na Preobraženje (vlada do 1879); Ivačković je izabran kao kompromisna ličnost, nakon što je car poništio izbor bivšeg administratora mitropolije Arsenija Stojkovića[4].
Avgust/August/Kolovoz
- 8. 8. - Mihail Bakunjin i talijanski anarhisti pokušali pobunu u Bolonji; Bakunjin zatim odlazi u Švicarsku[5].
- avgust - Ekspedicija potpukovnika G. A. Custera otkrila zlato u Crnim brdima Dakote - dolazi do zlatne groznice i konflikta sa Sijuksima, kojima Crna brda pripadaju po ugovoru sa SAD.
Septembar/Rujan
- avgust/septembar? - Knez Milan u poseti Francuskoj, Marinović apeluje na evropsku diplomatiju da utiče na Tursku u vezi železnice (Husein Avni-paša rekao srpskom zastupniku da neće dati vezu Srbiji pre završetka bosanske pruge)[6].
- 2. 9. - Položen kamen temeljac za zgradu Parlamenta u Beču (prva sednica 1883).
- 10. 9. - Papska bula Non expedit poziva katolike Italije da ne učestvuju na izborima.
- 14. 9. - Battle of Liberty Place: pobuna Belačke lige, konfederalnih veterana, u New Orleansu - privremeno je zbačen republikanski guverner i postavljen demokratski (posledica spornih izbora iz 1872).
- septembar? - Novi Zakon o štampi u Hrvatskoj-Slavoniji - liberalniji od Bahovog iz 1852, ali omogućuje zabranu listova[7].
- 20. 9. (8. 9. po j.k., Mala Gospojina) - Sastanak narodnih prvaka u Biogradu kod Nevesinja odlučuje da se na proleće digne ustanak, o čemu obaveštavaju i knjaza Nikolu, koji ih smiruje; narod je pod pritiskom zbog loše letine i poreskih potraživanja[8].
- 28. 9. - Teksaško-indijanski ratovi, Red Riverski rat: Čejeni, Komanči i Kajove razbijeni u kanjonu Palo Duro, moraju se vratiti u rezervat u Indijanskoj teritoriji (Oklahoma).
Oktobar/Listopad
- 4. 10. - U Zagrebu izašao "Radnički prijatelj, Der Arbeiter Freund", prvi radnički list u Hrvatskoj-Slavoniji, "glasilo jugoslavenskoga radničkog stališa" (do juna 1875.)[9].
- 9. 10. - Potpisan Bernski ugovor kojim je osnovan Generalni poštanski savez (kasnije Svetski poštanski savez) - potpisnice su 22 zemlje među kojima i Srbija.
- 10. 10. - Samo tri godina nakon proglašenja, Kraljevina Fidži postaje britanska krunska kolonija (do 1970).
- oktobar - Skupštinski izbori u Srbiji: većina za liberale, uprkos pritisku policije ministra Čumića; izbori protekli u znaku stranačkih strasti, u Gornjem Milanovcu ubijen izabrani poslanik.
- 12. 10. - Nicolás Avellaneda je novi predsednik Argentine (do 1880); Bartolomé Mitre, protivkandidat na aprilskim izborima, digao je pobunu ali je poražen.
- 14. 10. - Prvi hrvatski školski zakon (nazvan Mažuranićev, po banu): Zakon od 14. listopada 1874. ob ustroju pučkih školah i preparandijah za pučko učiteljstvo u kraljevinah Hrvatskoj i Slavoniji, uvedena opća obveza pohađanja osnovne škole.
- 15. 10. - U Zagrebu osnovano Hrvatsko planinarsko društvo.
- 15. 10. - Sultan izdao naredbu o izgradnji železničke pruge od Sofije do Niša s odvojkom do Aleksinca, kad se obezbede novčana sredstva.
- oktobar - Ministar ino. poslova Austrougarske Gyula Andrássy izdejstvovao zajednički demarš članica Trojecarskog saveza Porti da odobri Srbiji i Rumuniji sklapanje međunarodnih trgovačkih ugovora, ali ova to uporno odbija[10].
- 17. 10. (5. 10. po j.k.) - Podgorički pokolj: ubijeno preko 20 Crnogoraca na podgoričkom pazaru, osveta za Jusu Mučina[8].
- 19. 10. - Otvoreno Zagrebačko sveučilište sa četiri fakulteta: Pravnim, Bogoslovnim, Filozofskim i formalno Medicinskim (zapravo od 1917.).
- 24. 10. - Egipćani u savezu sa Al-Zubayr Rahma Mansurom srušili Sultanat Darfur.
Novembar/Studeni
- 2. 11. (21. 10. po j.k.) - Protestna predstavka Srpskog crkveno-narodnog sabora banu Mažuraniću povodom školskog zakona, koju su podržali i srpski liberali - pitanje naziva jezika[11].
- 3. 11. - Izbori za Predstavnički dom SAD u većini država: demokrati dobili većinu prvi put od 1860, pre Građanskog rata.
- novembar - Šest sela nevesinjskog sreza odbija plaćati desetinu, u pobuni su protiv turske vlasti; ova zabranjuje srpske crkveno-školske opštine i uvodi međuverske komisije[12]. Slično stanje pobune u selima oko Stoca, Bileća i Gacka, glavari beže u Crnu Goru[13].
- 17. 11. - Britanski jedrenjak Cospatrick se zapalio južno od Rta dobre nade: zahvaljujući kanibalizmu preživela trojica od 472 osobe.
- 17. 11. - Henry Morton Stanley započeo tešku ekspediciju istraživanja toka reke Kongo.
- 24. 11. - Amerikanac Joseph Glidden dobio patent za bodljikavu žicu.
- 29. 11. - Matica ilirska promijenila ime u Matica hrvatska.
Decembar/Prosinac
- 7. 12. (25. 11. po j.k.) - Predsednik srpske vlade Jovan Marinović daje ostavku, usled velike opozicije po pitanju skupštinske adrese; zamenjuje ga Aćim Čumić, takođe konzervativac (u vladi je i par liberala), koji odlaže skupštinska zasedanja.
- 25. 12. - U Pragu osnovana Narodna liberalna stranka (Mladi Česi).
- 27. 12. - Osnovano Zagrebačko tjelovježbeno društvo "Hrvatski sokol", utemeljivač liječnik Josip Fon.
- 28. 12. - Kriza Prednje palate u Sijamu: požar u kraljevskoj palati dovodi do konfrontacije između reformističkog kralja Chulalongkorna i konzervativnog vicekralja Wichaichana.
- 29. 12. - Španski general Arsenio Martínez Campos se u Saguntu izjasnio za Alfonsa XII - vojska ne želi protiv generala, tako da pada vlada a s njom i Prva Španska Republika.
Kroz godinu
- Kosovska Mitrovica povezana železnicom sa Skopljem (i Solunom).
- Reorganizovan crnogorski Senat: smanjen broj članova, ostaje mu funkcija vrhovnog suda, za ostale poslove ustanovljene uprave - unutrašnji poslovi, vojni poslovi, finansije i Knjaževska kancelarija za inostrana dela (do 1879)[14].
- Adam Bogosavljević i Milija Milovanović podneli predlog Narodnoj skupštini da se plate bez razlike na zvanje ograniče na 1000 talira a penzije na 500; cilj im je "uništenje birokratske uprave" i uvođenje opštinske i okružne samouprave[15].
- U skopskoj i ohridskoj episkopiji velikom većinom glasali za priključenje Bugarskoj egzarhiji.
- Ivan Kukuljević Sakcinski predsjednik Matice hrvatske (do 1889) a Bogoslav Šulek tajnik JAZU (do 1895).
- Paškal Buconjić je franjevački provincijal hercegovačke provincije.
- Po novom ugarskom izbornom zakonu samo 5,9% stanovništva ima pravo glasa - neobično je što će zakon ostati do 1918.
- 1874-75 - Mađarizacija: ukidanje slovačkih srednjih škola zbog "panslovenske agitacije".
- Milovan Glišić objavio prvu pripovetku, "Noć na mostu".
- Charles Taze Russell je mislio da se Isus ove godine nevidljivo vratio na zemlju.
- Na atinskom Akropolju srušena srednjovekovna Franačka kula.
- Biharska glad 1873–74 u Britanskoj Indiji: izdašna potrošnja guvernera Richarda Templea je sprečila veliku smrtnost.
- Nauka i tehnika:
- Završena Crkva Sv. Nikole u Hamburgu, sa 147 metara najviša građevina na svetu sledeće dve godine.
- Charles Romley Alder Wright sintetisao heroin (diacetilmorfin) - bez daljih konsekvenci, dok ga ponovo ne sintetuzuju u Bayeru 1897.
- Prvi put sintetisan DDT (insekticidna svojstva otkrivena tek 1939.).
- Le Bel-van't Hoffovo pravilo: van 't Hoff i Le Bel nezavisno izložili teoriju o vezi između molekulske strukture i optičke aktivnosti.
Rođenja
Januar/Siječanj – Jun/Lipanj
- 5. 1. - Joseph Erlanger, američki fiziolog, nobelovac († 1965.)
- 25. 1. - William Somerset Maugham, britanski pripovjedač i dramatičar († 1965.)
- 29. 1. - John D. Rockefeller, Jr., finansijer, filantrop († 1960)
- 1. 2. - Hugo von Hofmannsthal, književnik († 1929)
- 3. 2. - Gertrude Stein, književnica († 1946)
- 9. 2. - Vsevolod Mejerholjd, pozorišni glumac, reditelj († 1940)
- 15. 2. - Ernest Shackleton, polarni istraživač († 1922)
- 17. 2. - Thomas J. Watson, direktor IBM († 1956)
- 18. 3. - Nikolaj Berđajev, religijski i politički filozof († 1948)
- 24. 3. - Harry Houdini, američki iluzionist i eskapist († 1926.)
- 25. 3. - Ivša Lebović, hrvatski političar i odvjetnik († 1936.)
- 29. 3. - Rudolf Maister, austro-ugarski i jugoslavenski oficir († 1934.)
- 15. 4. - Johannes Stark, njemački fizičar († 1957)
- 18. 4. - Ivana Brlić-Mažuranić, hrvatska književnica († 1938.)
- 25. 4. - Guglielmo Marconi, talijanski inženjer i fizičar († 1937.)
- 28. 4. - Karl Kraus, austrijski prozaist, publicist i dramatik († 1936.)
Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac
- 14. 7. - Abaz II. Hilmi, treći egipatski kediv († 1944.)
- 28. 7. - Joaquín Torres García, urugvajski slikar i pisac o umjetnosti
- 10. 8. - Herbert C. Hoover, američki političar i predsjednik († 1964)
- 10. 8. - Antanas Smetona, predsednik Litvanije († 1944)
- 18. 8. - Ana Petrović Njegoš, kćerka knjaza Nikole († 1971)
- 22. 8. - Max Scheler, njemački filozof († 1928.)
- 24. 8. - Stanoje Stanojević, srpski istoričar († 1937)
- 27. 8. - Carl Bosch, hemičar, osnivač IG Farben, nobelovac († 1940)
- 11. 9. - Franjo Dugan, hrvatski skladatelj, orguljaš i glazbeni pisac († 1948.)
- 13. 9. - Arnold Schoenberg, kompozitor († 1951)
- 27. 9. - Veljko Ramadanović, specijalni pedagog († 1943)
- 29. 9. - Platon Banjalučki, sveštenomučenik († 1941)
- 30. 9. - Vladimir Petković, srpski arheolog i akademik († 1956)
- 9. 10. - Nikolaj Rerih, slikar, okultista († 1947)
- 26. 10. - Martin Lowry, fizikohemičar († 1936)
- 27. 10. - Oven Jong, američki industrijalac i advokat († 1962).
- 11. 11. - Jovan Erdeljanović, etnolog († 1944)
- 13. 11. - Margerit Long, francuska pijanistkinja († 1966.)
- 15. 11. - August Krogh, danski liječnik, nobelovac († 1949.)
- 16. 11. - Aleksandar Kolčak, ruski admiral († 1920)
- 20. 11. - Brana Cvetković, srpski glumac, reditelj i književnik († 1942)
- 27. 11. - Chaim Weizmann, hemičar, prvi predsednik Izraela († 1952)
- 30. 11. - Winston Churchill, britanski političar i državnik, nobelovac za književnost († 1965)
Smrti
Januar/Siječanj – Jun/Lipanj
- 16. 1. - Max Schultze, njemački anatom i histolog (* 1825.)
- 17. 1. - Chang i Eng Bunker, originalni sijamski blizanci (* 1811)
- 24. 1. - Georgina Muir Mackenzie, putnica, simpatizerka balkanskih Slovena (* 1833)
- 3. 2. - Lunalilo, kralj Havaja (* 1835)
- 9. 2. - Jules Michelet, istoričar (* 1798)
- 19. 2. - Antun Došen, austrijski podmaršal (* 1793)
- 8. 3. - Millard Fillmore, bivši predsednik SAD (* 1800)
- 10. 3. - Moritz von Jacobi, fizičar, inženjer (* 1801)
- 19. 4. - Owen Jones, arhitekt, dizajner (* 1809)
- 24. 4. - John Phillips, geolog (* 1800)
- 1. 5. - Nikola Tommaseo, književnik, jezikoslovac i političar (* 1802)
- 28. 6. - Ilija Garašanin, srpski državnik (* 1812)
- 18. 6. - Fran Kurelac, hrvatski književnik i filolog (* 1811.)
- 21. 6. - Anders Jonas Ångström, fizičar, pionir spektroskopije (* 1814.)
Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac
- 12. 9. - Božidar Petranović, pravnik, istoričar književnosti, akademik (* 1809)
- 6. 10. - Samuel Kier, pionir naftne industrije (* 1813)
- 23. 10. - Abraham Geiger, osnivač reformskog judaizma (* 1810)
- 7. 12. - Constantin von Tischendorf, proučavalac biblije (* 1815)
- 29. 12. - Antun Danijel Josipović, hrvatski političar, mađaron (* 1806)
- 31. 12. - Alexandre Auguste Ledru-Rollin, francuski političar (* 1807)
Kroz godinu
- Topal Osman-paša, bivši bosanski valija (* 1800)
- Andrew Archibald Paton, britanski diplomata i putopisac (* 1811)
Reference
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
