diabeł

diabeł (język polski)

wyobrażenie diabła (1.1)

wymowa:

IPA: [ˈdʲjabɛw], AS: [dʹi ̯abeu̯], zjawiska fonetyczne: zmięk.• i → j  ​^?/i

znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskoosobowy lub męskozwierzęcy

(1.1) rel. mit. upadły anioł, kuszący do grzechu; zob. też diabeł w Wikipedii

(1.2) pot. przen. o kimś niebezpiecznym, denerwującym lub złym

(1.3) pot. przen. o człowieku ze szczególnymi zdolnościami

rzeczownik, rodzaj męskozwierzęcy

przypadek	liczba pojedyncza	liczba mnoga
mianownik	diabeł	diabły / diabli
dopełniacz	diabła	diabłów
celownik	diabłu	diabłom
biernik	diabła	diabły / diabłów
narzędnik	diabłem	diabłami
miejscownik	diable	diabłach
wołacz	diable	diabły / diabli

przypadek	liczba pojedyncza	liczba mnoga
mianownik	diabeł	diabły
dopełniacz	diabła	diabłów
celownik	diabłu	diabłom
biernik	diabła	diabły
narzędnik	diabłem	diabłami
miejscownik	diable	diabłach
wołacz	diable	diabły

(2.1) zool. Sarcophilus^[1], rodzaj ssaka z rodziny niełazów; zob. też diabeł (rodzaj ssaka) w Wikipedii

(2.2) icht. zob. diabeł morski

odmiana:

(1.1-3)

 

(2.1-2)

 

przykłady:

(1.1) Wiedźma zdecydowanie wyparła się znajomości z diabłem.

(1.1) Nie zmieni się za wiele, a zwłaszcza w niedzielę, gdy nic się nie dzieje, a diabeł z nudów śpi^[2].

(1.2) Te małe diabły schowały mi telefon.

(2.1) Jedynym przedstawicielem rodzaju diabeł jest diabeł tasmański.

składnia:

kolokacje:

(1.1) wierzyć w diabła • zawrzeć pakt z diabłem

synonimy:

(1.1) szatan; przest. czart, czort, bies, złe, daw. diasek; dial. diabół, diabuł, dieboł, dioboł; gw. deboł; gw. (Górny Śląsk) korfanty

antonimy:

(1.1) anioł

hiperonimy:

(1.1) demon

(2.1) rodzaj

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

rzecz. diaboliczność ż, diabelstwo n, diablotka ż, półdiablę n

zdrobn. diabełek m, diablik m, diablątko m, diablę m

zgrub. diablisko n

forma żeńska diablica ż, diabliczka ż

przym. diabelski, diabli, diaboliczny, diabelny

przysł. diablo, diabelnie, diabolicznie

związki frazeologiczne:

adwokat diabła • ani w Boga wierzy, ani się diabła boi • babę rozdrażnić to gorzej niż diabła • bać się jak diabeł święconej wody • będzie z niego ksiądz jak z diabła kościelny • Boga na języku, a diabła ma w sercu • bogatemu diabeł dzieci kołysze • Bogu się kłaniaj, a diabła nie gniewaj / Bogu służ, a diabła nie gniewaj • co nagle, to po diable • co po diable w kościele, kiedy pacierza nie umie • diabeł nie śpi • diabeł ogonem nakrył • diabeł opętał • diabeł podkusił • diabeł się w ornat ubrał i ogonem na mszę dzwoni • diabeł tasmański • diabeł tkwi w szczegółach • diabeł wcielony • diabli biorą • diabli nadali • diabli noszą • diabli wiedzą / diabeł wie • diabła świta • diabła wart • do diabła! / do stu diabłów! • do Pana Boga się módl, a diabła nie obrażaj • gdy dasz diabłu palec, to za całą rękę chwyta • gdy się człowiek spieszy, to się diabeł cieszy • gdy się diabeł zestarzeje, chce zostać mnichem • gdzie diabeł nie może, tam babę pośle • głodny diabeł zje i muchy • i diabłu z gardła wydrze • igraszki z diabłem • iść do diabła • jak diabli • jak sto diabłów • jako nieboja pies kąsa, tak nieopatrznego diabeł sidli • jeden diabeł • jeszcze by diabłu łeb urwał • ki diabeł • kto za drugich ręczy, tego diabeł męczy / kto za kim ręczy, tego diabeł męczy / kto za kogo ręczy, tego diabeł męczy • leżeć jak skóra z diabła • modli się pod figurą, a diabła ma za skórą • można się z diabłem podzielić • muchy są to pszczoły diabła • na diabła • nie taki diabeł straszny, jak go malują • niech to diabli / niech to diabli wezmą • Pan Bóg stworzył jedzenie, a diabeł wymyślił kucharzy • Panu Bogu lichtarz, a diabłowi świeczka • Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek / Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek • po diabła / po kiego diabła • posłać do diabła / posłać do wszystkich diabłów • potrzebny jak diabeł w Częstochowie / potrzebny jak diabeł w częstochowskiej górze / potrzebny jak diabeł w Kochawinie / potrzebny jak diabeł na dzwonnicy • pójść w diabły • psu oczy przedał, a diabłu duszę • rzucić w diabły • sam diabeł nie zrobi • stać jak diabeł nad grzeszną duszą • sztuką diabła tłuką • tam, gdzie diabeł mówi dobranoc • tani towar diabła wart • u diabła • uciekać jak przed diabłem • upasł się jak diabeł na chrabąszczach • w kobiecym sercu społem mieszka diabeł z aniołem • w małżeństwie jak się pokłócą, będzie tam albo psie złe, albo diabeł kotny • w starym piecu diabeł pali • wyganiać diabła Belzebubem • wyglądać jak wenecki diabeł • wygnać diabła • wyskoczyć jak diabeł z pudełka • wystroił się jak diabeł do ośpic / wystroił się jak diabeł na odpust • za babą i diabeł nie trafi • zamknij diabłu drzwi, to on oknem trafi / zamknij diabłu drzwi, to on oknem wejdzie • zaprzedać duszę diabłu • złego diabli nie biorą / złego diabli nie wezmą • Żyd okpi Niemca, diabeł Żyda, Rusin diabła, a Rusina niewiasta

zobacz też: polskie przysłowia o diable

etymologia:

(1.1) st.pol. dyjabeł < st.czes. diábel^[3] < łac. diabolus^[3] < gr. διάβολος (diabolos)^[3][4] → oszczerca^[5]

uwagi:

zob. też diabeł (ujednoznacznienie) w Wikipedii

zob. też diabeł w Wikicytatach

tłumaczenia:

• albański: (1.1) djall m, dreq m, shejtan m
• angielski: (1.1) devil
• arabski: (1.1) شيطان, إبليس
• arumuński: (1.1) drac^[6]
• baskijski: (1.1) deabru
• białoruski: (1.1) д’ябал m; (2.1) сумчаты д’ябал m
• bułgarski: (1.1) дявол m
• czeski: (1.1) ďábel m
• dolnołużycki: (1.1) cart m
• duński: (1.1) djævel w
• esperanto: (1.1) diablo
• francuski: (1.1) diable m
• hebrajski: (1.1) שד m (szed), שטן m (satan)
• hiszpański: (1.1) diablo m
• islandzki: (1.1) djöfull m
• jaćwieski: (1.1) tuołis
• japoński: (1.1) 悪 (あく, aku), 悪魔 (あくま, akuma)
• jidysz: (1.1) טײַוול m (tajwl), שד m (szed); (1.2) שד m (szed)
• karaimski: (1.1) йэк
• kaszubski: (1.1) diôbeł m, diôcheł m, pùrtk m, biés m
• kataloński: (1.1) diable m
• kornijski: (1.1) jawl m
• niderlandzki: (1.1) duivel m, drommel m
• niemiecki: (1.1) Teufel m
• norweski (bokmål): (1.1) djevel m
• nowogrecki: (1.1) διάβολος m, σατανάς m, δαίμονας m
• polski język migowy:
  (w zapisie SignWriting)

  (1.1)
• portugalski: (1.1) diabo m
• rosyjski: (1.1) дьявол m, чёрт m, сатана m
• slovio: (1.1) cxert (черт)
• słowiński: (1.1) Czorny Bóg m, djɵ̏·u̯bĕl m; (1.2) djɵ̏·u̯bĕl m
• staroangielski: (1.1) dēofol n
• staro-cerkiewno-słowiański: (1.1) диꙗволъ m
• szkocki: (1.1) deil, deevil, divil, devil
• szwedzki: (1.1) djävul w
• tagalski: (1.1) diyablo
• ukraiński: (1.1) диявол m
• wilamowski: (1.1) touwuł m, tȧjvuł m (tȧjvł̥) m, tȧjwuł m, tojfuł m
• włoski: (1.1) diavolo m

źródła:

1.  Hasło „Sarcophilus” w: Wikispecies – otwarty, wolny katalog gatunków, Wikimedia.
2. Wojciech Waglewski Diabeł z nudów śpi.
3. Hasło „diabeł” w: Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 1995 i nn.
4.  Hasło „diabeł” w: Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN.
5. Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, PWN, Warszawa 2002, s. 133.
6. Tomasz Klimkowski, Dziedzictwo greckie w języku rumuńskim i arumuńskim, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia”, XIX, Poznań 2012, Wydawnictwo Instytutu Historii UAM, s. 27.