Loading AI tools
polska pisarka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zofia Kossak, później Zofia Kossak-Szczucka, później Zofia Kossak-Szatkowska, de domo Kossak, primo voto Szczucka, secundo voto Szatkowska (ur. 10 sierpnia 1889[1][2] w Kośminie[3], zm. 9 kwietnia 1968 w Bielsku-Białej) – polska powieściopisarka, współzałożycielka dwóch tajnych organizacji w okupowanej Polsce: Frontu Odrodzenia Polski oraz Rady Pomocy Żydom Żegota. Odznaczona pośmiertnie medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata (1982) i Orderem Orła Białego (2018)[4].
 Zofia Kossak w 1933 | |
| Data i miejsce urodzenia |
10 sierpnia 1889 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
9 kwietnia 1968 |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Dziedzina sztuki | |
| Muzeum artysty |
Muzeum Zofii Kossak i Dwór Kossaków w Górkach Wielkich |
| Ważne dzieła | |
| Odznaczenia | |
       | |
Była córką Tadeusza Kossaka (brata bliźniaka Wojciecha) i Anny Kisielnickiej-Kossakowej, siostrą stryjeczną satyryczki Magdaleny Samozwaniec, poetki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i malarza Jerzego Kossaka oraz wnuczką Juliusza Kossaka.
W większości publikacji jako data jej narodzin figuruje rok 1890; po dotarciu do nieznanych wcześniej dokumentów okazało się, że przyszła na świat rok wcześniej. Dzieciństwo i młodość spędziła na Lubelszczyźnie i na Wołyniu.
Na początku uczyła się w domu, potem w 1906 pracowała jako nauczycielka w Warszawie. W latach 1912–1913 studiowała malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie[5], a potem rysunek w École des Beaux-Arts w Genewie, co przerwał wybuch I wojny światowej[6][7]. W 1915 wyszła za mąż za Stefana Szczuckiego i zamieszkała z nim w Nowosielicy na Wołyniu. Tam przyszli na świat ich synowie – Juliusz (ur. 1916) i Tadeusz (ur. 1917)[8]. W 1917–1919 przeżyła z rodziną okres krwawych wystąpień chłopskich oraz najazd bolszewicki. Spisane wspomnienia z tego okresu, wydane w 1922 pod tytułem Pożoga z przedmową Stanisława Estreichera, były jej właściwym debiutem literackim[7].
Od 1919 Zofia Kossak mieszkała z mężem we Lwowie, gdzie zarabiała pisząc do „Słowa Polskiego” i pracowała nad Pożogą[9]. Po śmierci męża w 1923 przeniosła się z synami do nowego majątku ojca w Górkach Wielkich na Śląsku Cieszyńskim, gdzie gośćmi Kossaków bywali Melchior Wańkowicz i harcmistrz Związku Harcerstwa Polskiego Aleksander Kamiński, od 1933 kierownik ośrodka ZHP w pobliskim Nierodzimiu[10][11]. 14 kwietnia 1925 Zofia Kossak ponownie wyszła za mąż, za oficera WP Zygmunta Szatkowskiego[12]. W 1926 na świat przyszedł jej trzeci syn, Witold Szatkowski, a umarł pierworodny – Juliusz Szczucki. W 1928 urodziła córkę, Annę Szatkowską[8].
W latach 1928–1930 nawiązała znajomość z Pawłem Musiołem, ówczesnym przewodniczącym Stowarzyszenia Studentów-Polaków ze Śląska Cieszyńskiego „Znicz”[13]. W 1932 została odznaczona nagrodą literacką województwa śląskiego. W 1935 umarł jej ojciec, Tadeusz Kossak[8]. Zadłużony majątek wykupił w 1930 i 1935 na potrzeby ZHP śląski wojewoda i kurator szkolny Michał Grażyński[14][15][16], po którego stronie Zofia Kossak opowiedziała się swym piórem w 1933 w jego konflikcie z Wojciechem Korfantym[17]. Powstałym w Górkach ośrodkiem harcerskim kierował do 1939 Aleksander Kamiński, a sama pisarka utrzymywała kontakty towarzyskie i ideowe z harcerzami[15][11]. Od 1934 lub 1935 mieszkała z mężem w Warszawie, pozostawiając dzieci w Górkach[18][19]. Istotnym dziełem Zofii Kossak był cykl wydanych w latach 1936–1937 nakładem Księgarni św. Wojciecha powieści historycznych z okresu wypraw krzyżowych: Krzyżowcy, Król trędowaty i Bez oręża. Była patronką debiutu literackiego Gustawa Morcinka, sąsiada ze Skoczowa, który dzięki niej ogłosił swoje opowiadania w Księgarni św. Wojciecha na przełomie lat 20. i 30.[20] Wraz z Morcinkiem należała do współpracowników ks. Emanuela Grima, prezesa Związku Śląskich Katolików[21]. W 1938 została uhonorowana przynależnością do Rycerskiego i Szpitalnego Zakonu św. Łazarza z Jerozolimy, otrzymując Wielki Krzyż Zasługi.
W 1939 przystąpiła do opracowania powieści-monografii o Podolu, której myślą przewodnią i głównym tematem miało być: „Podole było, jest i będzie polskie”[22].
Po wybuchu wojny 3 września ewakuowała się z dziećmi z Warszawy do Suchej i dalej na wschód, ale po inwazji ZSRR i osadzeniu męża przez Niemców w obozie jenieckim po pierwszej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim 20 września powróciła do Warszawy i zamieszkała na Powiślu przy ul. Idźkowskiego 4[18][19]. Zaangażowała się w konspiracyjną działalność publicystyczną, propagandową i charytatywną, okazując niechęć wobec głównonurtowych inicjatyw politycznych[23][24]. Od końca października 1939 przez około sześć miesięcy gościła w mieszkaniu przy Idźkowskiego dobrze znanego sobie Aleksandra Kamińskiego, który 5 listopada 1939 rozpoczął wydawanie „Biuletynu Informacyjnego”, pisma Okręgu Warszawskiego Służby Zwycięstwu Polski i następnie Związku Walki Zbrojnej, z czasem oficjalnego organu prasowego Polskiego Państwa Podziemnego. Wiosną 1940 powstało Biuro Informacji i Propagandy, któremu podporządkowany został „Biuletyn”, a Kamiński przeniósł się na Żoliborz i związki Kossak z pismem uległy zerwaniu do 1944[25]. Od października 1939 Kossak współpracowała na zaproszenie wydawcy Witolda Hulewicza z pierwszym pismem podziemnym „Polska Żyje”, a od aresztowania Hulewicza we wrześniu 1940 do wsypy wydawnictwa w styczniu 1941 kierowała jego redakcją z Witoldem Bieńkowskim[26], późniejszym szefem wywiadu Delegatury Rządu na Kraj i inspiratorem zabójstwa Widerszala i Makowieckiego w 1944. W „Peżetce” ukazał się m.in. jej tekst Do kobiet polskich, w którym przedstawiła pracę domową kobiet jako walkę o polskość[27]. W 1940 ogłosiła na łamach wydawanego przez falangistowską Konfederację Narodu „Znaku” Spowiedź inteligenta polskiego[28]. Pisała także do wydawanego przez katolicko-narodową organizację Miecz i Pług (MiP, później pod nazwą Polska Żyje) ks. Leona Poeplaua pisma o tej samej nazwie do czasu aresztowania przywódcy w kwietniu 1940 i zastąpienia go przez współzałożycieli, agentów Gestapo Anatola Słowikowskiego i Zbigniewa Grada[29]. Nawiązała tam znajomość z Bieńkowskim, którego wprowadziła do redakcji „Peżetki” i powierzyła mu zainicjowane latem 1940 jej młodzieżowe pismo „Orlęta”[30]. Według niesprawdzonych informacji należała do grona założycieli MiP[31].
W 1941 wraz z Bieńkowskim i księdzem Edmundem Krauzem z parafii Św. Krzyża utworzyła tajną organizację społeczno-katolicką pod nazwą Front Odrodzenia Polski (FOP), w której pełniła funkcję ideologa, wydając pismo „Prawda” i pisząc dla „Prawdy Młodych”[12][32][33]. Z ramienia FOP opublikowała w lutym 1942 na łamach „Polski Zbrojnej Moralnie”, organu prasowego antykomunistycznej organizacji Rycerski Zakon Krzyża i Miecza, broszurę pt. Prawdziwe oblicze Piusa XII, w której broniła niekonfrontacyjnej postawy papieża wobec agresji i zbrodni hitlerowskich[34][35]. Przystąpiła do polityczno-wojskowej katolickiej organizacji podziemnej Unia, założonej w 1940 i kierowanej przez Jerzego Brauna, choć do negocjowanego wiosną 1942 i ponownie w 1943 połączenia Unii z FOP nie doszło z powodu personalnych konfliktów między unionistami a Bieńkowskim[36]. 11 sierpnia 1942 Kossak opublikowała w imieniu FOP ulotkę Protest przeciwko zagładzie Żydów[37]. We wrześniu 1942 wraz z Wandą Krahelską powołała Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom, przekształcony wkrótce w Radę Pomocy Żydom „Żegota” (za tę działalność w 1982 odznaczona została medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata). 3 listopada 1942 jako matka chrzestna, wraz z Marią Kann, uczestniczyła w Kościele Panien Kanoniczek w Warszawie przy ul. Bielańskiej w uroczystości poświęcenia sztandaru dla 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Poczet sztandarowy stanowili cichociemni mjr Maciej Kalenkiewicz ps. Kotwicz, por Jan Marek ps. Walka oraz ppor. Mieczysław Eckhardt ps. Bocian[38].
W 1943 w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz zginął jej drugi syn, Tadeusz Szczucki[8]. Przypadkowo aresztowana 25 września 1943 przez patrol uliczny (wspomnienia łączniczki „Urszuli”)[39][40] i 5 października 1943 wywieziona do KL Auschwitz-Birkenau[12][35]. 12 kwietnia 1944 została przez władze niemieckie przetransportowana do Warszawy na Pawiak i po odmowie współpracy przeciwko ZSRR skazana na śmierć. Napisała z więzienia 24 maja list do prezydenta Władysława Raczkiewicza z prośbą o ratunek dla kobiet przetrzymywanych w Auschwitz[41]. Dzięki staraniom władz podziemia została uwolniona 28 lipca[12]. Wzięła udział w powstaniu warszawskim przygotowując odezwy i artykuły nawołujące do czynnego udziału w walce, publikowane m.in. w „Biuletynie Informacyjnym” (po wznowieniu kontaktu z Kamińskim w lecie 1944[42]) i w „Barykadzie Powiśla”[43][44][4]. Przygotowała apel kobiet polskich do papieża Piusa XII wyemitowany przez powstańcze radio 21 sierpnia 1944[43].
Po upadku powstania do 1945 przebywała w Częstochowie, gdzie była inicjatorką wznowienia przez biskupa Teodora Kubinę tygodnika diecezjalnego „Niedziela” i współpracowała z jego redaktorem naczelnym ks. Antonim Marchewką[45][46]. Tam opisała swoje wspomnienia z obozu w książce Z otchłani[8]. Próbowała używać wobec nowych władz konspiracyjnego nazwiska Sikorska z lat okupacji. Po ujawnieniu jej działalności otrzymała od ministra spraw wewnętrznych Jakuba Bermana propozycję emigracji dla uniknięcia aresztowania w dowód wdzięczności za uratowanie jego bratanków w czasie wojny[47][48]. Do skorzystania z oferty wyjazdu namawiał ją prymas August Hlond i przedstawiciele Delegatury Rządu na Kraj[47]. Według zapisu w dzienniku Marii Dąbrowskiej z 3 sierpnia 1945 Kossak podjęła się wystąpienia na wiecu w Londynie na rzecz powrotu emigracji do kraju[49]. Wyjechała z córką 15 sierpnia 1945 i dotarła przez Sztokholm do Londynu[50]. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” z 28 sierpnia 1945 zamieścił pod artykułem powitalnym na cześć Zofii Kossak notkę informującą, że była osobistą sekretarką Bieruta. W doniesienie uwierzył nawet jej mąż, a skutkiem była jawnie okazywana pisarce niechęć londyńskiej emigracji[51][47]. Była publicznie nazywana agentką komunistyczną, m.in. przez Zygmunta Nowakowskiego, który zarzucał jej karierowiczostwo; w podobny sposób atakował ją publicysta „Kultury” Juliusz Mieroszewski[52]. W liście z 1946 pisarka wyjaśniała wrogość emigracji uprawianiem przez siebie „propagandy kraju”[53]. Jesienią 1945 przyjęła funkcję kierownika delegatury warszawskiego Polskiego Czerwonego Krzyża w Londynie[54]. Została zaproszona przez króla Anglii Jerzego VI na afternoon party w Windsorze 19 lipca 1946, gdzie spotkała się z królową Elżbietą[55][12][56]. O uznanie dla jej twórczości upominał się przyjaciel rodziny Melchior Wańkowicz (m.in. w listach do nieprzychylnego jej Jerzego Giedroycia z lat 1951–1952)[57], a Juliusz Kleiner zabiegał o przyznanie jej literackiej Nagrody Nobla[58]. Przez dwanaście lat Kossak wspólnie z mężem mieszkała na farmie Trossell w Kornwalii, kontynuując pracę pisarską.
Jej twórczość tłumaczona na język angielski cieszyła się rosnącą popularnością na Zachodzie, szczególnie w Stanach Zjednoczonych[59]. Książki trafiały na listy bestsellerów, a powieść Bez oręża znalazła się na szczycie amerykańskiej listy Book of the Month[12]. Do lat 70. powieść ta uzyskała w USA nakład do 750 tysięcy egzemplarzy[60]. W 1948 została przez władze polskie wezwana do zeznań w sprawie Władysława Deringa, lekarza i więźnia Auschwitz, który współpracował w obozie z siatką konspiracyjną rotmistrza Witolda Pileckiego, a jednocześnie uczestniczył w eksperymentach medycznych na więźniach żydowskich[61]. Po tym, jak odmówiła zmiany zeznań na obciążające, władze polskie pozbawiły ją praw obywatelskich i objęły jej utwory cenzurą, wycofując je także z bibliotek, co trwało do 1956[62][63][64].
Zofia Kossak sprzeciwiała się emigracyjnej postawie „pilnowania żelaznej kurtyny”, w tym uchwale Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie z 1947 przeciwko publikowaniu utworów w kraju[65]. Choć skrytykowała w londyńskim „Życiu” w 1953 swych przyjaciół wśród duchowieństwa z lat okupacji za akceptację ustroju socjalistycznego wyrażoną na łamach „Dziś i Jutro”[66][67], to w 1956 potępiła nazwanie kapłanów zastępujących aresztowanych biskupów „intruzami”[68]. Wróciła do kraju 21 lutego 1957[69][70]. Przed powrotem, w 1955, wymieniła kilka listów z ówczesnym premierem rządu RP na uchodźstwie Stanisławem Catem-Mackiewiczem, który przeniósł się do Polski w 1956, polecając jego uwadze Adelę Łagodzińską, wiceprezeskę Kongresu Polonii Amerykańskiej[71].
W Polsce Ludowej została przyjęta przychylnie przez prasę. W pierwszych miesiącach podróżowała intensywnie po kraju z odczytami i prelekcjami dla czytelników i zainteresowanych, w tym dla pracowników resortu bezpieczeństwa kończących szkołę średnią. Wbrew radom Władysława Bartoszewskiego podjęła współpracę ze Stowarzyszeniem „Pax”, w którym działał jej przyjaciel Jan Dobraczyński, a które zachęciwszy ją do powrotu wydawało na nowo jej książki i organizowało objazd kraju[72]. W 1958 przeprowadziła się z Warszawy do Górek Wielkich i zamieszkała w „Domku Ogrodnika” (górecki Dwór Anny i Tadeusza Kossaków spłonął w 1945)[4]. Jako publicystka współpracowała przede wszystkim z prasą katolicką. Dzięki umiejętności barwnego obrazowania, dużym walorom poznawczym i potoczystej narracji większość jej powieści historycznych zyskała również popularność wśród dzieci. W 1964 była jedną z sygnatariuszek listu 34, w którym przyłączyła się do protestu pisarzy w obronie swobody wypowiedzi[73]. W 1966 odmówiła przyjęcia Nagrody Państwowej I Stopnia w dziedzinie kultury i sztuki za wybitne osiągnięcia w dziedzinie powieści historycznej[74].
Należała do Trzeciego Zakonu św. Dominika od Pokuty, w którym przyjęła imię Akwinata[75].
13 sierpnia 1967, osiem miesięcy przed śmiercią, Zofia Kossak brała udział w uroczystościach w obozie w Oświęcimiu. Przechodząc przez bramę z napisem „Arbeit macht frei”, zasłabła, zaś po powrocie do domu doznała poważnego ataku serca. Nigdy już nie doszła potem do pełni zdrowia[76].
Zmarła 9 kwietnia 1968 w Bielsku-Białej. Pochowana została na cmentarzu parafialnym w Górkach Wielkich obok ojca, Tadeusza Kossaka, i syna, Juliusza Szczuckiego.
Jej wnukiem jest François Rosset, profesor literatury francuskiej na Uniwersytecie w Lozannie (Szwajcaria)[77].
Faktycznym debiutem pisarki była Pożoga z 1922. Powieść tę przetłumaczono na angielski w 1927 i wydano pt. The Blaze. Angielski tytuł był sugestią Josepha Conrada. Następnie Pożoga ukazała się w językach: francuskim, japońskim oraz węgierskim. Na inne języki przetłumaczono również: Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata, Legnickie pole, Krzyżowców, Króla trędowatego, Bez oręża i Złotą wolność. Das Antlitz der Mutter było wydane tylko w przekładzie na język niemiecki[78].
| Tytuł | Rok Wydania |
|---|---|
| Beatum scelus | 1924 |
| Beatyfikacja Skargi | 1937 |
| Bez oręża | 1937 |
| Błogosławiony Jan Sarkander ze Skoczowa | 1922 |
| Bursztyny | 1936 |
| Chrześcijańskie posłannictwo Polski | 1938 |
| Dzień dzisiejszy | 1931 |
| Dziedzictwo I | 1956 |
| Dziedzictwo II | 1964 |
| Dziedzictwo III | 1967 |
| Gość oczekiwany | 1948 |
| Gród nad jeziorem | 1938 |
| Kielich krwi – obrazek sceniczny w dwóch aktach | 1952 |
| Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata | 1926 |
| Król trędowaty | 1937 |
| Krzyżowcy | 1936 |
| Ku swoim | 1932 |
| Laska Jakubowa | 1938 |
| Legnickie pole | 1930 |
| Na drodze | 1926 |
| Na Śląsku | 1939 |
| Nieznany kraj | 1932 |
| Ognisty wóz | 1963 |
| Pątniczym szlakiem. Wrażenia z pielgrzymki | 1933 |
| Pod lipą | 1962 |
| Pożoga. Wspomnienia z Wołynia 1917–1919 | 1922 |
| Prometeusz i garncarz | 1963 |
| Przymierze | 1952 |
| Purpurowy szlak | 1966 |
| Puszkarz Orbano | 1936 |
| Rewindykacja polskości na Kresach | 1939 |
| Rok polski. Obyczaj i wiara | 1955 |
| S.O.S....! | 1934 |
| Skarb Śląski | 1937 |
| Suknia Dejaniry | 1948 |
| Szaleńcy Boży | 1929 |
| Szukajcie przyjaciół | 1933 |
| Topsy i Lupus | 1931 |
| Trembowla | 1939 |
| Troja północy | 1960 |
| W Polsce Podziemnej. Wybrane pisma dotyczące lat 1939–1944 | 1940-1944 |
| Warna | 1939 |
| Wielcy i mali | 1927 |
| Z dziejów Śląska | 1933 |
| Z miłości | 1925 |
| Z otchłani. Wspomnienia z lagru | 1946 |
| Złota wolność | 1928 |
|
|
Działalności Zofii Kossak przyświecał katolicyzm i jego projekt odnowy moralnej społeczeństwa rozumianej jako bezkompromisowa walka z wpływami komunizmu. Jak pisała, „nie może być mowy o harmonijnej współpracy między komunistami a katolikami, nawet zakładając obustronną dobrą wolę”. Swoje zaangażowanie patriotyczne także postrzegała przez pryzmat katolicyzmu jako „ostoi polskości i suwerenności duchowej polskiego narodu”. Uważała, że „[s]prawa polska jest ściśle związana z Kościołem”. Uznawała najwyższy autorytet Kościoła rzymskiego w sprawach społecznych i państwowych, jednocześnie przypisując takim orzeczeniom wymiar metapolityczny (moralny, religijny, eschatologiczny). Wychodząc z tego założenia, odrzucała związki ze współczesnymi stronnictwami politycznymi jako „partyjniactwo”. Jej celem było stworzenie społeczeństwa ponad podziałami opartego na wartościach chrześcijańskich. W swoich koncepcjach odwoływała się do twórczości Piotra Skargi, którego określiła „prorokiem polskim”, Adama Mickiewicza, Zygmunta Krasińskiego i Zygmunta Felińskiego oraz do współczesnych sobie Artura Górskiego i Feliksa Konecznego[79].
Ojciec pisarki, Tadeusz, według własnych wspomnień zaangażował się politycznie w 1905–1907 po stronie Narodowej Demokracji, choć przyjaźnił się z socjalistami i zaprosił na manifestację patriotyczną w Rykach także członków PPS[80]. Miał ciągłe trudności finansowe, z których ratował go brat Wojciech[81], i zatargi przed wojną na Wołyniu z wójtem, przeciw któremu używał chłopów[82][80], a po wojnie na Śląsku Cieszyńskim z nieopłacanymi robotnikami, których straszył policją i nazywał „żydokomuną”[83]. We Wspomnieniach wojennych 1918–1920 wskazywał na zagrożenie od bolszewików z jednej strony i od polskiej lewicy z drugiej, również tutaj szermując pojęciem żydokomuny[84]. W 1924 wyrażał w liście do brata zaniepokojenie związkami jego córek, Marii i Magdaleny, z przedstawicielami grupy literackiej Skamander, które sam Wojciech określił „żydowską kolaboracją”[85]. Skamandryci byli oskarżani przez prawicę o bolszewizm i podważanie kultury narodowej w interesie żydowskim[86].
Jeszcze przed I wojną światową Zofia Kossak korespondowała z Kazimierzem Lutosławskim, młodszym bratem Wincentego, bliskim współpracownikiem Romana Dmowskiego, ideologiem polskiego harcerstwa i antysemitą, który uważał Żydów za czwartego zaborcę Polski. W liście z 2 maja 1913 skarżyła mu się na Szkołę Sztuk Pięknych w Warszawie jako „zażydowszczoną”[5].
Podczas pobytu w Genewie w 1913–1914 znaczący wpływ wywarła na Zofię Kossak filozofia katolicka francuskiego pisarza Georgesa Goyau. Jak napisała w 1935: „Zobaczyłam, że wiara to nie tylko majowe nabożeństwo lub złota legenda, ale najdoskonalszy system filozoficzny, jaki kiedykolwiek wydał świat”[87]. Goyau był związany z reprezentującą nacjonalizm integralny Akcją Francuską, został później w 1934 (obok Henriego Bordeaux, sympatyka Benito Mussoliniego) jurorem konkursu rozpisanego przez Watykan na antykomunistyczną powieść jako „broń w walce z bolszewizmem”, w którym szczególnym powodzeniem cieszyła się twórczość białych emigrantów rosyjskich[88].
W Pożodze (1922) Zofii Kossak również obecny jest wymiar propagandowy. Zawarty w niej opis rewolucji bolszewickiej „powtarza argumenty zaczerpnięte żywcem z Protokołów mędrców Syjonu”[89], przyczyniając się do utrwalenia teorii spiskowej o żydokomunie. Pisarka czuła się dotknięta obojętnością rodaków z Polski centralnej wobec losu Kresów, odległych z ich perspektywy jak „jakieś kolonie afrykańskie”[90]. Konfrontację z bolszewikami przedstawiła w konwencji załamania się polskiej misji cywilizacyjnej pod naporem apokaliptycznej inwazji niższej rasy. Liczne wznowienia Pożogi, która ukazała się już po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej, utrwaliły negatywny stereotyp bolszewika[91].
W okresie międzywojennym Kossak jako działaczka i publicystka Akcji Katolickiej była obok Stanisława Cata-Mackiewicza rzeczniczką nacechowanego rasowo antysemityzmu warunkującego przynależność do katolickiej wspólnoty narodowej czystością krwi. W artykule Najpilniejsza sprawa z 1936 pisała, że psychiczne i fizyczne cechy rasy żydowskiej utrzymują się do czwartego pokolenia[92][93]. Choć uważała konflikt polsko-żydowski za naczelny problem polityczny, odcinała się od retoryki opartej na bezwzględnej agresji[94]. We wrześniu 1936 krytykowała faszyzującą młodzież katolicką za „traktowanie kwestii żydowskiej jako sprawy religijnej”, przekonując, że walka z Żydami na tle „rasowo-narodowo-ekonomicznym” nie ma nic wspólnego z programem odrodzenia moralnego i religijnego[95]. W 1937 ks. Franciszek Błotnicki, który nawoływał wówczas duchowieństwo do otwartego propagowania antysemityzmu z ambony, na łamach „Myśli Narodowej” zaatakował jej publicystykę w „Kulturze” za „pięknoduchostwo” wyrażające się twierdzeniem, że antysemityzm jako taki sprzeciwia się chrześcijaństwu i zarzucił jej „nierozumienie istoty chrześcijaństwa” oraz „przykazania miłości bliźniego”, a także „fałszywe wyobrażanie sobie postaci Chrystusa”[96]. Podczas okupacji niemieckiej, nie rezygnując z postrzegania Żydów jako wrogów Polski, Kossak odegrała kluczową rolę organizacyjną w ich ratowaniu przed zagładą i zaryzykowała życie w imię wyznawanej przez siebie postawy heroicznej. Jej Protest, ogłoszony w imieniu Frontu Odrodzenia Polski 11 sierpnia 1942, piętnował powszechne milczenie wokół eksterminacji Żydów i jako pierwszy przyznawał udział w niej polskich chłopów, choć z uwagi na rażące antysemityzmem sformułowania został w drodze do Londynu ocenzurowany[97]. Istotnym motywem działania Zofii Kossak na rzecz Żydów było przeciwdziałanie upadkowi moralnemu społeczeństwa polskiego, a także propagandzie niemieckiej zrzucającej odpowiedzialność za zagładę Żydów na Litwinów i Polaków, w czym Kossak dostrzegła z punktu widzenia interesów narodowych „wrogą dla nas akcję”[46][98].
W artykule Chrześcijańskie posłannictwo Polski z 1938 Zofia Kossak uznała źródła ideologiczne nazizmu i komunizmu za zbieżne[99]. W publicystyce z okresu II wojny światowej, upowszechniającej katolicki punkt widzenia, wyjaśniała piekło wojny „odejściem od Boga”[100].
W 1973 r. w Górkach Wielkich rozpoczęło działalność muzeum jej imienia, a w 1984 Towarzystwo im. Zofii Kossak[12]. W 1998 dzieci Zofii Kossak: Anna i Witold oraz Gmina Brenna założyli Fundację im. Zofii Kossak, która od 2010 prowadzi Centrum Kultury i Sztuki „Dwór Kossaków” w Górkach Wielkich.
Powstały filmy dokumentalne poświęcone Zofii Kossak-Szczuckiej: W góreckim domku ogrodnika (2002), W cieniu zapomnienia (2006, scenariusz i reżyseria: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka)[107], Errata do biografii: Zofia Kossak-Szczucka, Anna Ferens (2008).
W 2009 r. Narodowy Bank Polski wyemitował srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 20 złotych upamiętniającą Polaków ratujących Żydów: Irenę Sendlerową, Zofię Kossak i siostrę Matyldę Getter[108].
11 listopada 2018 Prezydent RP Andrzej Duda odznaczył pośmiertnie pisarkę Orderem Orła Białego jako wyraz najwyższego szacunku wobec znamienitych zasług poniesionych dla chwały, dobra i pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, z okazji Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej[109].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
