Wasilij Czujkow

Wasilij Iwanowicz Czujkow, ros. Василий Иванович Чуйков (ur. 31 stycznia^?/12 lutego 1900 we wsi Sieriebrianyje Prudy, zm. 18 marca 1982 w Moskwie) – radziecki dowódca wojskowy, marszałek Związku Radzieckiego, dowódca Wojsk Lądowych Armii Radzieckiej i wiceminister obrony ZSRR, szef Obrony Cywilnej ZSRR, członek Komitetu Centralnego KPZR, deputowany do Rady Najwyższej ZSRR, dwukrotny Bohater Związku Radzieckiego.

Wasilij Czujkow

Василий Иванович Чуйков

marszałek Związku Radzieckiego
Data i miejsce urodzenia	31 stycznia?/12 lutego 1900 Sieriebrianyje Prudy
Data i miejsce śmierci	18 marca 1982 Moskwa
Przebieg służby
Lata służby	1918–1972
Siły zbrojne	Armia Czerwona Armia Radziecka
Stanowiska	d-ca: 64 i 62 Armii, 8 Gwardyjskiej Armii, Kijowskiego Okręgu Wojskowego, d-ca Wojsk Lądowych Armii Radzieckiej, wiceminister obrony ZSRR
Główne wojny i bitwy	wojna domowa w Rosji, wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa: agresja ZSRR na Polskę wojna zimowa z Finlandią bitwa stalingradzka, bitwa o Dniepr, operacja wiślańsko-odrzańska, bitwa o Berlin
Odznaczenia

Grób marsz. Wasilija Czujkowa na Kurhanie Mamaja w Wołgogradzie

Tablica pamiątkowa na terenie Parku Cytadela w Poznaniu

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 12 lutego 1900 roku w rodzinie chłopskiej^[1]. Wstąpił do Armii Czerwonej w 1918, a do RKP(b) rok później^[2]. Podczas wojny domowej szybko awansował, dochodząc do stanowiska dowódcy 43 pułku piechoty. Brał udział w wojnie z Polską w 1920 roku w rejonie Lepla, Lidy i Wilejki^[3].

Okres międzywojenny

W 1925 ukończył Akademię Wojskową im. Michaiła Frunzego, a podczas następnej dekady – Akademię Mechanizacji i Motoryzacji. Od 1932 roku dowodził kolejno brygadą, korpusem, grupą wojsk, 4 Armią^[3].

II wojna światowa

Był dowódcą 4 Armii w czasie agresji ZSRR na Polskę od 17 września 1939. Następnie jako dowódca 9 Armii brał udział w wojnie zimowej z Finlandią^[3].

W latach 1940–1942 pełnił funkcję attaché wojskowego w Chinach i doradcy Czang Kaj-szeka^[2]. W marcu 1942 roku został odwołany do kraju, a następnie skierowany na południe ZSRR, gdzie w maju mianowano go dowódcą 1 Armii Rezerwowej, którą przemianowano na 64 Armię. Latem 1942 armia ta toczyła ciężkie walki obronne na przedpolach Stalingradu, a później w południowej części miasta. We wrześniu 1942 został dowódcą 62 Armii, najważniejszej w strukturze obrony Stalingradu. Pod jego dowództwem armia ta, choć ponosiła ciężkie straty, powstrzymała niemieckie natarcie. Dowodząc piechotą wspartą 15 czołgami powstrzymał ataki oddziałów 6 Armii, za wszelką cenę usiłujących zdobyć nabrzeża w centrum miasta^[4]. Dzięki obronie Stalingradu, przez większość historyków uznawany jest za bohatera Stalingradu^[2][5].

Generał Czujkow okazał się zdecydowanym dowódcą, który najpierw pozbierał rozproszone oddziały powierzonej sobie 62 Armii, opanował panujące w nich rozprzężenie i objawy paniki, a następnie przekształcił je w jednostki, które podczas długich miesięcy walk toczonych pod ogromnym naporem wojsk niemieckich zaskakiwały determinacją i poświęceniem^[6].

Szybko uczył się zasad walki w mieście, z dużą pomysłowością podsuwając swoim dowódcom i żołnierzom rozwiązania, które pomagały im opierać się przewadze wroga w powietrzu (trzymanie linii obronnych jak najbliżej linii nieprzyjaciela), zmuszać go do wyniszczającej walki na małym terenie (organizowanie izolowanych punktów obrony i grup szturmowych często atakujących po utracie poszczególnych obiektów)^[7][8].

Utrzymywaniem swojego punktu dowodzenia bardzo blisko pierwszej linii frontu i częstym odwiedzaniem swoich oddziałów liniowych na ich pozycjach bojowych zaskarbił sobie szacunek własnych żołnierzy, choć – wzorem innych dowódców Armii Czerwonej – poświęcał ich życie z dużą łatwością. Dzięki temu, że udało mu się utrzymać w Stalingradzie aż do rozpoczęcia operacji „Uran” i „Mały Saturn”, przyczynił się do powodzenia ofensywy Armii Czerwonej, prowadzącej do rozbicia wojsk rumuńskich, węgierskich i włoskich nad Donem oraz okrążenia 6 Armii gen. Friedricha Paulusa w rejonie bronionego przez siebie miasta^[3].

Po zwycięstwie stalingradzkim jego armia otrzymała honorowe miano gwardyjskiej, stając się 8 Gwardyjską Armią. Na jej czele brał udział w bitwie o Dniepr i wyzwoleniu prawobrzeżnej Ukrainy. Latem 1944, w składzie 1 Frontu Białoruskiego, nadal na czele 8 Gwardyjskiej Armii, przekroczył Bug i zajął Lublin, a później walczył m.in. w zdobyciu Łodzi (19 stycznia 1945) i Poznania (23 lutego 1945). W kwietniu i maju 1945 wraz ze swoją armią brał udział w bitwie o Berlin. Czujkow 2 maja 1945 przyjął kapitulację gen. Helmuta Weidlinga, dowódcy garnizonu Berlina^[9].

Okres powojenny

W latach 1945–1946 był szefem oddziału SMAD (Sowieckiej Administracji Wojskowej w Niemczech) w Turyngii, później jej komendantem. W latach 1949–1953 dowodził wojskami radzieckimi na terenie sowieckiej strefy okupacyjnej Niemiec (od października 1949 Niemieckiej Republiki Demokratycznej), pełniąc jednocześnie funkcję szefa Radzieckiej Komisji Kontroli w Niemczech (SKK) i nadzorując odbiór reparacji wojennych na rzecz ZSRR (Kolonne). W latach 1946–1949 deputowany do Rady Najwyższej ZSRR 2. kadencji.

W 1953 objął dowództwo Kijowskiego Okręgu Wojskowego, co oznaczało załamanie kariery. W 1955 został awansowany do stopnia marszałka Związku Radzieckiego. W 1960 powołano go na dowódcę Wojsk Lądowych Armii Radzieckiej i wiceministra obrony ZSRR (1960–1964).

W 1964 jego kariera wojskowa załamała się ponownie, gdy objął mało prestiżowe stanowisko szefa Obrony Cywilnej Związku Radzieckiego. Funkcję tę pełnił aż do przejścia na emeryturę w 1972. W latach 1961–1982 był też członkiem KC KPZR.

Zmarł 18 marca 1982 w Moskwie, gdzie został pożegnany z najwyższymi honorami przy udziale czołowych przywódców ZSRR. W pogrzebie wzięła udział m.in. delegacja LWP z attache wojskowym PRL gen. dyw. Ignacym Szczęsnowiczem na czele^[10]. Zgodnie z wolą Czujkowa, został on pochowany w Wołgogradzie. Mogiła marsz. Wasilija Czujkowa znajduje się u stóp pomnika Matki Ojczyzny na Kurhanie Mamaja^[3].

Jego opublikowane wspomnienia wojenne: Misja w Chinach, Początek drogi, Koniec Trzeciej Rzeszy i Bitwa stulecia spotkały się z uznaniem nie tylko w Związku Radzieckim, ale i na zachodzie^[11].

Awanse

• kombrig (1935)
• komdiw (23 lipca 1938)
• komkor (9 lutego 1939)
• generał porucznik (4 czerwca 1940)
• generał pułkownik (27 października 1943)
• generał armii (12 listopada 1948)
• marszałek Związku Radzieckiego (11 marca 1955)

Ordery i odznaczenia

• Medal Złota Gwiazda Bohatera Związku Radzieckiego – dwukrotnie (19 marca 1944, 6 kwietnia 1945)
• Order Lenina – dziewięciokrotnie (1943, 1944, 1945, 1950, 1960, 1970, 1975, 1978, 1980)
• Order Rewolucji Październikowej (1968)
• Order Czerwonego Sztandaru – czterokrotnie (1920, 1925, 1944, 1948)
• Order Suworowa I klasy – trzykrotnie (1943, 1944, 1945)
• Order Czerwonej Gwiazdy (1940)
• Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina”
• Medal „Za obronę Stalingradu”
• Medal „Za wyzwolenie Warszawy”
• Medal „Za zdobycie Berlina”
• Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal „Weteran Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal jubileuszowy „XX lat Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej”
• Medal jubileuszowy „30 lat Armii Radzieckiej i Floty”
• Medal jubileuszowy „40 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal jubileuszowy „50 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal jubileuszowy „60 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
• Honorowa Broń ze Złotym Godłem Państwowym ZSRR (1968)
• Order Suche Batora (Mongolia)
• Złoty Order Zasług dla Ojczyzny – dwukrotnie (NRD)
• Order „Złota Gwiazda Przyjaźni między Narodami” (NRD)
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (Polska)
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (Polska)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (PRL, 1968)^[12]
• Order Krzyża Grunwaldu II klasy (Polska)
• Medal za Warszawę 1939–1945 (Polska)
• Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk (Polska)
• Krzyż Wybitnej Służby (USA)