Ujście Oławy

Ujście Oławy – ujście rzeki Oławy do Odry, położone we Wrocławiu, w górnym odcinku Śródmiejskiego Węzła Wodnego. Ujście Oławy zlokalizowane jest na lewym brzegu Odry pomiędzy portem Ujście Oławy, położonym w 250,4 km biegu Odry, a mostem Grunwaldzkim położonym w 250,5 km biegu Odry^[1][2][3]. Współczesne ujście rzeki w ciągu dziejów wielokrotnie zmieniało swój kształt, zmiany te miały początkowo charakter naturalny, a później wynikały z działalności człowieka. We Wrocławiu prowadzono liczne inwestycje w zakresie hydrotechniki związane z ochroną przeciwpowodziową oraz wykorzystaniem wrocławskich rzek, przede wszystkim do celów energetycznych, żeglugowych, ujęć wody, przepraw i innych, w tym także funkcji obronnych. Szczególnie w tym ostatnim aspekcie, a także w zakresie gospodarczego wykorzystania cieków (energetyczne, ujęć wody, odprowadzenia ścieków itp.), dolny odcinek Oławy wraz z jej ujściem był kilkakrotnie przekształcany, rzeka zasilała w wodę m.in. wrocławską fosę miejską i nieistniejącą już fosę wewnętrzną – Czarną Oławę^[4][5][6].

Ujście Oławy do Odry we Wrocławiu

Widok z Wybrzeża Wyspiańskiego w kierunku Wybrzeża Słowackiego

Widok z mostu Oławskiego w kierunku ujścia (w tle most Grunwaldzki)

Widok z mostu Oławskiego w kierunku ujścia (po prawej port Ujście Oławy)

Widok z mostu Oławskiego w kierunku Wybrzeża Słowackiego

przystań parowców

Historia

Mapy

Wrocław na planie M. Meriana z 2. poł. XVII w: * ujście fosy zewnętrznej najdalej położone na zachód * ujście fosy wewnętrznej w rejonie Arsenału (ul. Cieszyńskiego) * Stare Miasto * ujście przekopu powyżej wyspy Piasek * wyspa Nowego Miasta * ujście Białej Oławy (obecnie Zatoka Gondoli) * ze wschodu: dwa równoległe koryta rzek – Odry i poniżej Oławy

Wrocław – XII-XIII wiek

Plan miasta z 1562 r.

Plan miasta z 1831 r., cztery kanały ujściowe Oławy,
widoczna także zatoka, przy wykorzystaniu której wybudowano port Ujście Oławy

Mapa północnego, ujściowego odcinka Czarnej Oławy (1837)

Przypuszcza się, iż początkowo ujście Oławy do Odry znajdowało się znacznie powyżej Wrocławia, w rejonie dzisiejszego miasta Oława (nieco poniżej tego miasta), około 25 km przed ówczesnym Wrocławiem^[4][6][7]. W wyniku naturalnych przekształceń układu hydrologicznego Oława płynie na odcinku od miasta Oława do Wrocławia niemal równolegle do Odry^[a][3]. W samym Wrocławiu rzeka miała swoje ujście początkowo nieco dalej (niżej wzdłuż Odry) niż obecnie: w rejonie Arsenału. Później, gdy wybudowano pierwszą fosę (Oławę Miejską, Czarną Oławę^[b]), zasilono ten kanał wodami rzeki. Od nazwy rzeki wywodzi się też nazwa kanału: Oława Miejska, Czarna Oława, będącego w istocie sztucznie utworzoną odnogą rzeki. Kanał ten uchodził do Odry Południowej w rejonie ulicy Cieszyńskiego. Kolejną inwestycją była budowa fosy zewnętrznej i późniejsza jej przebudowa. Ujście tego kanału, istniejącego częściowo do dziś, znajduje się przy południowym przyczółku mostu Sikorskiego. Czarna Oława została zasypana w 1868 roku. Rzeka miała swoje ujście przez dzisiejszą Zatokę Gondoli (tzw. Biała Oława), położoną przy ulicy Jana Ewangelisty Purkyniego, pomiędzy Wzgórzem Polskim (Bastion Ceglarski), a budynkiem, w którym obecnie znajduje się Muzeum Narodowe. Istniał również drugi przekop prowadzący wody Oławy do Odry, w widłach którego, wraz z Białą Oławą, istniała wyspa Nowe Miasto. Ostatnią zmianą położenia ujścia Oławy było skrócenie rzeki i przesunięcie ujścia w rejon, gdzie znajduje się obecnie, mianowicie Wybrzeża Juliusza Słowackiego. Inwestycja ta związana była z rozbiórką miejskich umocnień obronnych i zasypaniem części Fosy Miejskiej^{[c][4][6][8][9]}. Samo ujście Oławy na jego końcowym odcinku poniżej mostu Oławskiego, wykorzystywane było, pod koniec XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku, jako przystań parowców oraz zimowisko^[2][5]. Istnieje także hipoteza, iż odcinek Odry Śródmiejskiej, prowadzony przekopem wykonanym w latach 1531–1555^[10], poprowadzony został częściowo dawnym odcinkiem ujściowym Oławy, od współczesnej ulicy Zielonego Dębu do Szczytnik^[7].

Kalendarium

data	wydarzenie
XIII wiek, 1291[6]	budowa Oławy Miejskiej (Czarnej Oławy)
XIII wiek	rozpoczęcie budowy Fosy Miejskiej
1297	budowa Młyna Siedmiu Kół
XVII wiek	zmiana przebiegu Fosy Miejskiej
1807–1810	wyburzenie fortyfikacji i zasypanie częściowo obu fos
1813	likwidacja Młyna Siedmiu Kół
1842–1844[1][2][4][10][11]	budowa Portu Ujście Oławy
1866[6], 1868[8] (1869)	zasypanie fosy wewnętrznej
1873[2][12]	uregulowanie ujścia Oławy do Odry
kwiecień 1882[12]	rozpoczęcie budowy Mostu Oławskiego
listopad 1883[12]	zakończenie budowy Mostu Oławskiego
1886[13]	budowa drewnianej Kładki Muzealnej
1888[14]	likwidacja fosy i ujścia Oławy przez dzisiejszą Zatokę Gondoli
1928[8][13]	przebudowa drewnianej Kładki Muzealnej na betonową

Współczesność

Fosa miejska

Fosa miejska

Nowa kładka nad fosą

Ulica Piotra Skargi

Kładka św. Antoniego

Współczesny spust fosy miejskiej przy moście Sikorskiego

Zatoka Gondoli

Współczesna przystań

Współczesna przystań

Widok ze Wzgórza Polskiego

Kładka Muzealna, wejście do zatoki

Port Ujście Oławy

Wejście do portu

Odra i wejście od portu

Basen portowy

Rzeka Oława, umocniony brzeg prawy, za nim port

Oława wpływa do Wrocławia na południowym wschodzie, na południe od swego recypienta, za miejscowością Radwanice, pomiędzy osiedlami Opatowice a Księże Wielkie. Tu rozciągają się tereny wodonośne Wrocławia, wykorzystywane do zaopatrzenia miasta w wodę wodociągową. Tereny te zasilane są wodami rzeki^[3][15]. Za terenami wodonośnymi rzeka niesie (poza wezbraniami) już tylko stosunkowo niewielkie ilości wody określone przez tzw. przepływ nienaruszalny. Tutaj w rejonie Parku Wschodniego rzeka dzieli się ramiona tworzące wyspy, na których położony jest park. Tu zasilana jest także wodami Zielonej i Brochówki wpadającymi do Oławy Górnej, które wprowadzają do rzeki pewne ilości zanieczyszczeń, nieco pogarszających jakość wody w końcowym odcinku Oławy, w stosunku do wód niesionych przez rzekę na odcinku przed terenami wodonośnymi Wrocławia^[16][17]. Dalej Oława płynie jednym korytem w kierunku osiedla Rakowiec, tworząc przed mostem Rakowieckim niewielkie rozlewisko, niegdyś użytkowane jako kąpielisko^[6]. Poniżej tego mostu znajdują się kolejne budowle: Most Żabia Ścieżka, a za nim jaz Małgorzata z pompownią, około 2,0 km przed ujściem^[16]. Dalej przerzucona jest kładka w ciągu ulicy Szybkiej, a ostatnią przeprawą na rzece jest most Oławski^[2][12], przerzucony nad Oławą około 200 m przed jej ujściem do Odry^[18][19]. Za nim rzeka płynie w zwartym korycie, którego brzegi stanowią skarpy umocnione brukiem kamiennym, w końcowym odcinku lewy brzeg stanowi mur oporowy licowany okładziną kamienną^[2][11][20]. Na lewym brzegu Oławy, na jej koronie przebiega ulica Wybrzeże Juliusza Słowackiego^[2]. Oława w obrębie Wrocławia płynie na odcinku około 7 km^[4].

Recypient Oławy – rzeka Odra – płynie od Węzła Szczytnickiego korytem rzeki, które^[2][20]

• na północnym brzegu, w rejonie ujścia Oławy, również obudowane jest murem oporowym z oblicowaniem kamiennym, tylko powyżej ujścia, u podnóża muru, a dalej umocnionej skarpy znajduje się niewielka terasa zalewowa,
• na południowym brzegu znajdują się terasy zalewowe i zabudowa między innymi związana z zaopatrzeniem miasta w wodę (obecnie częściowo tereny Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji, np. Wieża ciśnień Na Grobli).

Obudowa brzegów Oławy i Odry wykonana została wzdłuż biegu obu rzek, aż do znajdującego się poniżej ujścia mostu Grunwaldzkiego i dalej w kierunku Starego Miasta i Ostrowa Tumskiego^[20].

Inne obiekty

Z ujściem Oławy do Odry związane są następujące, istniejące do dziś obiekty:

Zatoka Gondoli

współcześnie niewielka zatoka Odry, niegdyś ujście Oławy^[8][9], wykorzystywana w przeszłości jako przystań^[21], obecnie także funkcjonuje tu przystań rekreacyjno–sportowa,

Port Ujście Oławy

jego nazwa wywodzi się od jego specyficznego położenia – wejście do portu znajduje się na tym samym, lewym, brzegu Odry, tuż powyżej ujścia Oławy, w 250,4 km Odry; basen portowy biegnie równolegle do koryta Oławy, oba akweny rozdzielone są groblą; niegdyś port ten wykorzystywano do dostaw surowców i materiałów dla zakładów związanych z zaopatrzeniem miasta w wodę, tu między innymi dostarczano transportem wodnym węgiel, między innymi dla przepompowni Świątniki. Port użytkowany był do lat 70. XX wieku przez MPWiK (Port MPWiK), obecnie funkcjonuje jedynie w niewielkim zakresie dla potrzeb wydobycia kruszywa z Odry^{[1][2][4][10][11]}.

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Ujście Oławy

• Wrocławski Węzeł Wodny

Uwagi

1. W mieście Oława, rzeki Oława i Odra zbliżają się do siebie na odległość około 1 km, dalej biegną w kierunku Wrocławia w odległości około 5–6 km, ponownie zbliżają się do siebie w okolicach Wrocławia, aż do ujścia Oławy do Odry we Wrocławiu.
2. Czarna Oława, fosa wewnętrzna – wybudowana została w miejscu obniżenia terenu, przez który przebiegało niegdyś jedno z ramion bocznych Odry; współcześnie w pewnym przybliżeniu przebiega tędy Trasa W-Z i dalej ulica Nowy Świat.
3. Współcześnie fosa miejska ma długość około 2,5 km, biegnie od alei Juliusza Słowackiego, wzdłuż ulicy Podwale, otaczając od południa obszar Starego Miasta, do Odry uchodzi w rejonie mostu Sikorskiego.