Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Paul-Tijs Goldschmidt (ur. 30 stycznia 1953 w Amsterdamie) – holenderski biolog ewolucyjny i pisarz, znany przede wszystkim jako specjalista w dziedzinie radiacji adaptacyjnej pielęgnicowatych w Jeziorze Wiktorii, związany z Uniwersytetem w Lejdzie i Uniwersytetem im. Radbouda w Nijmegen; autor bestselleru Wymarzone jezioro Darwina. Dramat w Jeziorze Wiktorii, książki wydanej w dziewięciu wersjach językowych.
 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Zawód, zajęcie | |
| Narodowość | |
| Tytuł naukowy | |
| Alma Mater | |
| Uczelnia |
Uniwersytet w Lejdzie, |
| Odznaczenia | |
| nominacja do AKO Literatuurprijs za Darwins Hofvijver (pl Wymarzone jezioro Darwina), nagroda literacka im. Jana Hanlo (Jan Hanlo Essayprijs Groot) za Oversprongen | |
_20060716.jpg)
Pradziad Tijsa Goldschmidta, Calmon, przybył do Holandii z Niemiec w roku 1860. Założył w Amsterdamie wytwórnię octu. Siostrzeniec Calmona był znawcą Talmudu i autorem książki niem. Über das Notwendigste (pol. O nieuchronności). Tijs Goldschmidt urodził się w Amsterdamie w roku 1953[uwaga 1]. Tam też ukończył liceum i zaczął studiować biologię. W Amsterdamie studiował też na Akademii Sztuk Pięknych[1][2]. Tytuł magistra biologii otrzymał w roku 1980 po ukończeniu – z wyróżnieniem (cum laude) – studiów na Uniwersytecie w Lejdzie. Studiował pod kierownictwem wychowanków Niko Tinbergena (1907–1988)[2], wybitnego etologa, laureata – wspólnie z Karlem von Frischem i Konradem Lorenzem – Nagrody Nobla (1973) za odkrycia dotyczące wzorców zachowań zwierząt.
W latach 1981–1986 T. Goldschmidt, jako pracownik naukowy uniwersytetu w Lejdzie, przebywał w Tanzanii, zajmując się przede wszystkim problemami specjacji „furu” – pielęgnicowatych z jeziora Wiktorii. Po powrocie do Lejdy przez kilka lat prowadził uniwersyteckie wykłady z zoologii (był też związany z Section Plant Genetics w Radboud University Nijmegen[3]). W roku 1989 uzyskał doktorat[1]. Jego popularnonaukowa książka na temat badań i pobytu w Tanzanii ukazała się po raz pierwszy w języku holenderskim w roku 1994 pod tytułem Darwins Hofvijver. Een drama in her Victoriameer. Zyskała dużą popularność i wkrótce została wydana w 8 innych wersjach językowych[4] (m.in. pol. Wymarzone jezioro Darwina.Dramat w jeziorze Wiktorii, ang. Darwin's Dreampond. Drama in Lake Victoria, fr. Le vivier de Darwin: un drame dans le lac Victoria, niem. Darwins Traumsee: Nachrichten von meiner Forschungsreise nach Afrika, wł. Lo strano caso del Lago Vittoria. Storia naturale di un microcosmo in bilico Einaudi).
Recenzenci stwierdzili, że traktując losy furu z Jeziora Wiktorii jako biologiczne studium przypadku Goldschmidt rzetelnie, a równocześnie interesująco – z wykorzystaniem wielu anegdot dotyczących pobytu w Tanzanii – wyjaśnia podstawowe zagadnienia taksonomii, koncepcje w biologii ewolucyjnej (np. zagadnienia doboru naturalnego, specjacji allopatrycznej i sympatrycznej lub radiacji adaptacyjnej), wpływ gatunków introdukowanych na strukturę ekosystemu jeziora oraz na warunki życia ludzi w jego otoczeniu i zmiany lokalnych struktur społecznych[5].
Już przed ukazaniem się książki T. Goldschmit zrezygnował z pracy na uniwersytecie i poświęcił się pisarstwu, przede wszystkim różnym formom publicystyki[4]. Uczestniczy w pracach Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences[6]. Był jednym z doradców naukowych w czasie realizacji filmu Darwin's Nightmare (Koszmar Darwina)[7].
Od lat 50. XX w. liczne zespoły taksonomów, anatomów, genetyków, etologów, ekologów zajmują się ekosystemem Jeziora Wiktorii, próbując wyjaśnić mechanizm jego powstania i zapobiec niekorzystnym zmianom[8][9].
Jezioro, odizolowane od innych zbiorników wodnych, powstało ok. 12,5 tys. lat temu. W tym okresie zachodziła w nim szybka radiacja adaptacyjna, w wyniku której powstało ponad 500 nowych gatunków ryb z rodzaju Haplochromis (rodzina pielęgnicowate), noszących wspólną lokalną nazwę „furu”[uwaga 2]. Pod wrażeniem tych odkryć Tijs Goldschmidt napisał w książce Wymarzone jezioro Darwina. Dramat w Jeziorze Wiktorii[10][2]:
To, czego dokonały pielęgnicowate, przyćmiło nawet radiację zięb Darwina i hawajek. Jest to najbardziej spektakularny przykład radiacji adaptacyjnej na świecie, jakby wyczarowany pałeczką magika, który co pewien czas czuje nieodpartą potrzebę, aby znowu prześcignąć samego siebie.
Haplochromis charakteryzują się bardzo dużą różnorodnością morfologiczną, behawioralną i ekologiczną – mają zróżnicowane nisze ekologiczne (różne preferencje pokarmowe i strefy żerowania). W latach 1981–1986 holenderski zespół naukowców z Lejdy, do którego należał Tijs Goldschmidt, wyłowił z wód zatoki Mwanza (nazwanej od nazwy regionu) i zbadał m.in. przedstawicieli ponad 130 gatunków furu rybożernych, ponad 29 gatunków owadożernych, 26 gatunków pedofagów (przechwytujących jaja i narybek pyszczaków), co najmniej 13 gatunków mułożernych i 13 – krewetkożernych, co najmniej 12 gatunków wyciągających ślimaki z muszli, 9 gatunków kruszących muszle ślimaków i 9 – odcinających liście, co najmniej 3 gatunków zdrapujących glony z kamieni, 2 gatunków czyszczących (usuwających pasożyty innych ryb), gatunku ryb zeskrobujących łuski z ogonowych części innych ryb[10]. Uczestniczący w badaniach genetycy wykazali, że wszystkie gatunki tworzą jeden rój – pochodzą od jednego gatunku-przodka. T. Goldschmidt szczegółowo badał mechanizmy specjacji, w tym przebieg doboru płciowego, na który mają wpływ trzeciorzędowe cechy płciowe, m.in. kształt, wielkość i kolor atrap jajowych na odbytowych płetwach samców oraz charakterystyczne ubarwienie ryb. W czasie tych badań wykorzystywał m.in. wcześniejsze obserwacje innych gatunków (np. ciernikowatych), w tym prowadzone przed II wojną światową w Lejdzie przez jego mistrza, Niko Tinbergena. Napisał m.in.[11]:
Jeśli samice w dwóch populacjach tego samego gatunku gustują w różnych trzeciorzędowych cechach płciowych swoich partnerów, to wygląd samców w obu populacjach może się zacząć różnić. […] Wskutek […] różnic w pigmentacji ciała może dojść do izolacji rozrodczej obu populacji. Teoretycznie proces ten zajdzie szybko, zwłaszcza jeśli przeciwwaga w postaci doboru naturalnego sensu stricto jest ograniczona lub wręcz nie istnieje.
Obserwowany w ostatnich dziesięcioleciach wzrost mętności wód jeziora (spowodowany zmianami struktury ekosystemu) skomentował[11]:
W miarę jak w narastających ciemnościach malała będzie zdolność samic do rozpoznawania samców swojego gatunku, proces stopniowego zanikania zróżnicowania gatunkowego furu w tych okolicach będzie narastał. Do niedawna nikt nie sądził, że mechanizm taki może być jedną z przyczyn wymierania gatunku.
(wykorzystane jako przypisy w książce Wymarzone jezioro Darwina; autorstwo i współautorstwo)[12]:
Kolejne artykuły ukazały się po opublikowaniu książki, m.in.:
Jako pisarza i publicystę T. Goldschmidta cechuje wielka różnorodność poruszanych tematów. Zajmuje się zarówno tematyką z dziedziny różnych nauk przyrodniczych, jak zagadnieniami psychologicznymi i socjologicznymi lub z pogranicza różnych dziedzin – pisze np. o ptakach, rybach i biogeografii wysp, prezentuje sylwetki interesujących ludzi (znanych biogeografów, ewolucjonistów, biologów, pisarzy, malarzy), analizuje koncepcje memetyki, problemy pochodzenia języka i poezji, podobieństwa między człowiekiem i zwierzęciem, możliwości przeciwdziałania dramatycznym zjawiskom krzywdzenia ludzi i zwierząt (sytuacjom, w których przeciętnie wrażliwy człowiek odczuwa „zastępczy wstyd” za innych ludzi i „chciałby odwrócić wzrok”). Recenzenci stwierdzają, że w tych tematycznie różnorodnych tekstach czytelnicy zawsze odnajdują zaskakujący dodatkowy wymiar, wskazujący np. związki między antropologią i sztuką, historią naturalną i kulturą. W Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL) znajdują się m.in.[14]:
Książka Darwins Hofvijver została wydana w 9 wersjach językowych, m.in. w wersji niemieckiej, francuskiej, włoskiej, chińskiej i polskiej[4][3]. W roku 1995 otrzymała nominację do prestiżowej literackiej nagrody AKO[21]. W portalu Wheelers Books znalazła się w roku 1997 na „Shortlisted for Natural World Book”[22]. W roku 2001 Tijs Goldschmidt otrzymał wielką nagrodę literacką im. Jana Hanlo (Jan Hanlo Essayprijs Groot) za pracę Oversprongen[3].
Na początku roku 2013 były współpracownik T. Goldschmidta, dr Frans Witte doniósł, że zespołowi naukowców z Naturalis Biodiversity Center (Research Department Marine Zoology) i Institute of Biology Leiden (Section Integrative Zoology) udało się jednoznacznie opisać dwa nowe gatunki Haplochromis, różniące się charakterystycznymi atrapami jajowymi na płetwach odbytowych samców. Jeden z tych gatunków nazwano H. goldschmidti. Uhonorowano w ten sposób kolegę, któremu 25 lat wcześniej szybkie wówczas wymieranie furu z zatoki Mwanza uniemożliwiło jednoznaczne potwierdzenie słuszności swojej koncepcji, dotyczącej ewolucyjnej roli tych atrap. Drugi z oznaczonych gatunków nazywano H. argens (nawiązanie do H. „dusky argens” – tymczasowej nazwy tych ryb, stosowanej w czasie pracy doktorskiej T. Goldschmidta)[23][24].
– Czy odwiedzimy teraz motyle? Może jesteś ciekaw, czy nie ma wśród nich jakichś obiecujących potworów? Ojciec Wilfred spojrzał na mnie badawczo i wstał. Poszedłem w jego ślady, mówiąc: Natura non facit saltum (przyroda nie lubi skoków), aby pokazać, z całym szacunkiem, nie podzielam ewolucyjnych poglądów mojego imiennika. Wilfried skrzywił się i powiedział: – To sławne nazwisko w świecie motyli, Goldschmidt. Westchnąłem. Obiecujące potwory ścigały mnie nawet w sercu Afryki.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
