Pruszcz

Pruszcz (pot. Pruszcz Pomorski^[5], niem. Prust, Gross Prust, 1942–1945 Prüst^[1]) – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie świeckim, w gminie Pruszcz. Miasto jest siedzibą gminy Pruszcz.

Zobacz też: Pruszcz w innych znaczeniach tej nazwy.

Pruszcz

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Pruszcz – widok z lotu ptaka
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	świecki
Gmina	Pruszcz
Data założenia	1309
Prawa miejskie	1 stycznia 2022[1][2]
Burmistrz	Dariusz Wądołowski
Powierzchnia	7,06[3] km²
Wysokość	95 m n.p.m.
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość	2710[3] 384[3] os./km²
Strefa numeracyjna	52
Kod pocztowy	86-120
Tablice rejestracyjne	CSW
Położenie na mapie gminy Pruszcz Pruszcz
Położenie na mapie Polski Pruszcz
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Pruszcz
Położenie na mapie powiatu świeckiego Pruszcz
53°19′47,377″N 18°11′54,751″E
TERC (TERYT)	0414084[4]
SIMC	0094024
Strona internetowa

Według spisu powszechnego z 2021 roku miasto liczyło 2721 mieszkańców. W latach 2002–2021 liczba mieszkańców wzrosła o 16,8%^[6].

Położenie

Pruszcz znajduje się około 20 km od Koronowa, 23 km od Świecia, 28 km od Chełmna i 35 km od Bydgoszczy.

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na Wysoczyźnie Świeckiej^[7]. Charakteryzuje się ono płaską rzeźbą terenu. Miasto otoczone jest terenami rolniczymi. W jego pobliżu nie ma żadnych lasów. W okolicach Pruszcza znajdują się źródła Kotomierzycy.

Pod względem historycznym Pruszcz leży na Pomorzu Gdańskim^[8]. Etnograficznie stanowił dawniej część Borów Tucholskich^[9].

Toponimia

Nazwa Pruszcz wywodzi się od nazwy osobowej Prus(e)k z niepoświadczonym w dokumentach przyrostkiem *-je, w której doszło do zaniku głoski /e/, co jest regularnym zjawiskiem fonetycznym na Pomorzu. Następnie zbitka -sk- rozwinęła się w -szcz- pod wpływem głoski /j/ w przyrostku.

Od XIX wieku do nazwy niemieckiej dołączono przymiotnik gross, „wielki”, dla rozróżnienia od innych wsi.^[10]

Historia

Terytorium Pruszcza wchodziło do 1309 roku w skład kasztelani świeckiej^[11]. W tym samym roku ziemie te przeszły w ręce Krzyżaków i utworzonego przez nich komturstwa świeckiego. W XIV wieku Pruszcz był wsią graniczną, gdyż w pobliżu przebiegała granica z polskimi Kujawami. W 1466 z powrotem znalazł się na ziemiach polskich. W latach 1466–1772 należał do powiatu świeckiego, które natomiast stanowiło część staropolskiego województwa pomorskiego^[11]. Legenda głosi, że w tych okolicach na polowania udawał się Jan III Sobieski, gdy ten był jeszcze starostą gniewskim.

W 1772 w wyniku I rozbioru Polski Pruszcz znalazł się w granicach Prus. W XIX wieku Pruszcz stanowił centrum niemieckich kolonii, które szerokim pasem rozpościerały się z południa na północ. Wówczas to nastąpił dynamiczny rozwój, a to za sprawą wytyczonej linii kolejowej Bydgoszcz-Tczew.

Częstym, bezmyślnie powielanym błędem jest twierdzenie, że Pruszcz miałby posiadać prawa miejskie w latach 1367–1867, ponieważ informacje te dotyczą Pruszcza Gdańskiego. Zjawisko to wyjaśnia i udowadnia m.in. historyk Łukasz Kempiński^[1]:

Pruszcz nigdy nie był miastem. Informacje o posiadaniu przez Pruszcz praw miejskich od 1367 roku dotyczą Pruszcza Gdańskiego [...]. Pierwsza wzmianka podająca nazwę Pruszcz pochodzi z 1349 r. Pojawia się w traktacie kaliskim, w którym Pruszcz (Gross Prust, Prust niem.) występuje jako osada, wieś graniczna między ziemią kujawską a pomorską („Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, t. IX, Warszawa 1888, red. B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski). Kolejna wzmianka z 1405 r. mówi o Pruszczu jako dobrach rycerskich, co potwierdza prof. Maksymilian Grzegorz w książce: „Osady Pomorza Gdańskiego w latach 1309-1454” Warszawa-Łódź 1990. Informacja o Pruszczu jako dobrach rycerskich z roku ok. 1410 pojawia się w opracowaniach niemieckojęzycznych (Wegner R., Ein Pommersches Herzogthum Und Eine Deutsche Ordens-Komthurei, Culturgrschichte des Schwetezer Kreises, Bd. 2, Danzig, 1878). Istniały wówczas tylko dwa, dla interesującego nas obszaru, ośrodki miejskie, tj. Świecie i Nowe. [...]. Pruszcz widnieje na mapach przedstawiających osady na Pomorzu Gdańskim w I połowie XV w. jako osada rycerska lokowana na prawie polskim, ale nie ma go w rozmieszczeniu miast lokowanych na prawie chełmińskim między XIII a XVIII w. [...]. Odebranie Pruszczowi praw miejskich w 1867 roku nie miało sensu. W 1867 roku w spisie Królewsko-Pruskiego Biura Statystycznego Pruszcz widnieje w wykazie statystycznym „Topographisch=statistisches handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder nach amtlichen Quellen im Auftrage der Königlichen Regierung” Danzig 1868 jako dobra rycerskie (niem. Rittergut), których właściciele zobowiązani byli pełnić służbę rycerską lub płacić specjalny podatek w przypadku wojny. Czy zasadnym byłoby zlikwidować miasto, przez które od 6 sierpnia 1852 r. biegła linia kolejowa Bydgoszcz – Gdańsk, a w 1878 roku zbudowano tu stację? [...]. Powyższe ustalenia skłaniają do konkluzji, że przez lata powielano bezkrytycznie informacje dotyczące Pruszcza Gdańskiego, dla którego w 1367r. nastąpiła lokacja na prawie niemieckim w wyniku akcji osadniczej zakonu krzyżackiego (M. Kiełczewska-Zaleska, „O powstaniu i przeobrażaniu kształtów wsi Pomorza Gdańskiego”, Warszawa 1956).

Łukasz Kempiński, historyk^[1]

W 1920 miejscowość znalazła się w granicach niepodległej Polski. Przełomem był rok 1934, kiedy Pruszcz, w myśl nowej ustawy samorządowej, stał się siedzibą gminy. W 1939 zaczęła się II wojna światowa, a wraz z nią okupacja niemiecka, i trwała ona do 1945. W 1957 miejscowość, według nowego podziału administracyjnego, znalazła się w województwie bydgoskim. Po 18 latach nastąpiła reforma administracyjna, jednak Pruszcz nadal znajdował się w województwie bydgoskim. Od 1999 miejscowość należy do województwa kujawsko-pomorskiego^[12].

1 stycznia 2022 roku Pruszcz otrzymał prawa miejskie^[2].

Transport kolejowy

• 131 (Chorzów Batory – Bydgoszcz Główna – Pruszcz Pomorski – Laskowice Pomorskie – Tczew)

Kultura

W Pruszczu działa Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji.

W dniu 23 września 1988 roku powstała Miejsko-Gminna Orkiestra Dęta OSP w Pruszczu, która uświetnia swoimi występami szereg uroczystości oraz święta państwowe.

Imprezy kulturalno-sportowe:

• Turniej rekreacyjno-sportowy mieszkańców miasta-gminy Pruszcz – 3 maja
• Turniej piłki nożnej o puchar Burmistrza Miasta i Gminy Pruszcz
• Turniej piłki siatkowej i koszykowej
• Festyny rekreacyjno-sportowe z okazji 3 i 11 listopada
• Festyn dla dzieci – Dzień Dziecka – 1 czerwca
• Wianki – otwarcie sezonu letniego – 24 czerwca
• Festyn „Pożegnanie lata” – sierpień
• Dożynki gminne – wrzesień

Sport w Pruszczu

W Pruszczu ma siedzibę klub piłki nożnej Start Pruszcz. Został on założony 25 listopada 1957. W 2002 klub uzyskał promocję do ligi okręgowej (V liga), w której występował do sezonu 2014/15. Wówczas spadli na dwa sezony do Klasy A. Na sezon 2017/18 powrócili do Klasy Okręgowej, a od sezonu 2020/21 występują w IV lidze, gr. kujawsko-pomorskiej. Trenerem zespołu jest Damian Ejankowski. Klub rozgrywa swoje „domowe” mecze na stadionie w Pruszczu, który posiada 1000 miejsc (w tym 200 miejsc siedzących).

Udział Startu Pruszcz w rozgrywkach ligowych od sezonu 2002/03^[13]:

Sezon	Poziom ligowy	Miejsce	Mecze	Punkty	Zwycięstwa	Remisy	Porażki	Bramki
2002/2003	V	11.	30	34	9	7	14	46:55
2003/2004	V	11.	30	36	10	6	12	46:53
2004/2005	V	6.	30	47	13	8	9	41:39
2005/2006	V	10.	30	40	12	4	14	44:40
2006/2007	V	10.	30	37	10	7	13	48:59
2007/2008	V	11.	30	31	8	7	15	47:65
2008/2009	VI[14]	9.	30	38	11	5	14	42:52
2009/2010	VI	3.	30	65	20	5	5	75:26
2010/2011	VI	5.	30	49	15	4	11	59:44
2011/2012	VI	12.	30	31	8	7	15	40:58
2012/2013	VI	12.	30	29	8	5	17	22:55
2013/2014	VI	11.	28	29	8	5	15	39:64
2014/2015	VI	16.	30	23	6	5	19	28:63
2015/2016	VII	7.	26	38	11	5	10	53:41
2016/2017	VII	1.	26	63	20	3	3	87:22
2017/2018	VI	8.	30	44	11	11	8	66:57
2018/2019	VI	4.	28	56	17	5	6	72:27
2019/2020	V	1.	15[15]	36	12	0	3	43:21
2020/2021	IV	16.[16]	29	34	10	4	15	50:59
2021/2022	IV	9.	34	47	14	5	15	67:68
2022/2023	IV	10.	34	44	12	8	14	59:71
2023/2024	IV	4.	34	60	19	3	12	85:61

Ochrona przyrody

Na cmentarzu ewangelickim przy ul. Sportowej rosła topola osika o obwodzie 550 cm. W latach 1989–2018 znajdowała się pod ochroną jako pomnik przyrody^[17].

Miasta partnerskie

• Zevenaar, Holandia
• Stenlille, Dania

Ludzie związani z Pruszczem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Pruszczem.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Pruszczu.

Zobacz też

• gmina Pruszcz

Przypisy

1. Pruszcz nigdy nie był miastem. "To bezmyślnie powielany błąd, który dotyczy Pruszcza Gdańskiego"
2. Dz.U. z 2021 r. poz. 1395.
3. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
4. Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-12-08].
5. Pruszcz Pomorski (žst) • Województwo kujawsko-pomorskie (PL) / Atlas Drah Polska, Česka, Slovenska a Podkarpatské Rusi [online], www.atlasdrah.net [dostęp 2023-03-21].
6. W tych miastach w Kujawsko-Pomorskiem przybywa mieszkańców. Tam dobrze się żyje?
7. Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach z 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 (pol.).
8. Lech Bądkowski: Prusowie wśród nas. W: Lech Bądkowski: Odwrócona kotwica. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1976, s. 62. [dostęp 2022-01-23].
9. Historia i dziedzictwo kulturowe (mapa) – Park Narodowy „Bory Tucholskie” [online], pnbt.com.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-10-09] (pol.).
10. KazimierzK. Rymut KazimierzK., BarbaraB. Czopek-Kopciuch BarbaraB., Nazwy miejscowe Polski : historia, pochodzenie, zmiany, t. 9, Po-Q, Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych, 2013 [dostęp 2024-02-14] (pol.).
11. Historia [online], www.pruszcz.pl [dostęp 2023-03-21].
12. Turystyka. pruszcz.pl. [dostęp 2012-11-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-18)]. (pol.).
13. Skarb – Start Pruszcz [online], 90minut.pl [dostęp 2021-12-18].
14. reforma rozgrywek ligowych w Polsce
15. ze względu na pandemię koronawirusa, rozgrywki zostały zakończone po 15. kolejce
16. utrzymanie po barażach
17. Uchwała nr II/21/18 Rady Gminy Pruszcz z dnia 29 listopada 2018 r. w sprawie zniesienia formy ochrony z 7 drzew – pomników przyrody (DZ. URZ. WOJ. KUJ-POM. 2018.6168). [dostęp 2018-12-31].

Linki zewnętrzne

• Pruszcz (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 104.