Pomorska Brygada WOP

Pomorska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza (PBWOP) – zlikwidowana brygada Wojsk Ochrony Pogranicza pełniąca służbę na granicy państwowej z Niemiecką Republiką Demokratyczną i granicy morskiej.

Pomorska Brygada WOP

Emblemat brygady
Historia
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Sformowanie	1 stycznia 1958
Rozformowanie	16 maja 1991
Nazwa wyróżniająca	Pomorska
Tradycje
Rodowód	12 Brygada WOP
Kontynuacja	Pomorski Oddział SG
Dowódcy
Pierwszy	płk Tadeusz Tymicki
Ostatni	płk Henryk Grzybowski
Organizacja
Kryptonim	Ulewa[uwaga 1]
Dyslokacja	Szczecin ul. Żołnierska 4[1]
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza
Podległość	Dowództwo WOP
Odznaczenia

W tym budynku mieścił się sztab brygady

Formowanie i zmiany organizacyjne

Sformowana na podstawie zarządzenia MSW nr 075/58 z 22 kwietnia 1958, na bazie 12 Brygady WOP, jako 12 Pomorska Brygada WOP^[1].

Sztab brygady mieścił się Szczecinie przy ul. Żołnierskiej 4^[2].

W 1958 sformowano placówkę zwiadu w Międzyzdrojach^{[uwaga 2]} i Samodzielną Eskadrę Lotnictwa Rozpoznawczego WOP w Szczecinie Dąbiu, przemieszczoną następnie do Wicka Morskiego^{[uwaga 3]}.

W 1960 rozformowano dywizjon rzecznych kutrów pogranicza Szczecin, a w 1963 124 batalion WOP Police. Jego strażnice podporządkowano 123 batalionowi Szczecin^{[uwaga 4]}. Jednocześnie zaprzestano konwojowania statków handlowych obcych bander na Zalewie Szczecińskim na trasie Szczecin-Świnoujście.

13.10.1960 sztab brygady został przeniesiony do wyremontowanego bloku koszarowego przy Żołnierskiej 5^[2]. W 1961 dowództwo posiadało kryptonim Ulewa.

Rozkazem organizacyjnym dowódcy WOP nr 0148 z 2.09.1963 przeformowano strażnice lądowe kategorii II Gryfino, kategorii III Widuchowa, Krajnik Górny, Pisek, Łysogórki, Czelin i Namyślin oraz kategorii IV Cedynia i Kostrzynek na strażnice WOP rzeczne kategorii I.
W 1962 wprowadzono nowy plan mobilizacyjny PM–62. Zakładał on na wypadek wojny znaczne rozwiniecie jednostki. Zgodnie z etatem czasu „P”, na dzień 1 lipca 1965 Brygada liczyła 3284 żołnierzy, a etat czasu „W” przewidywał 4069 żołnierzy^[3]. W ramach zadań mobilizacyjnych jednostka mobilizowała dywizjon OP Świnoujście (bez grupy kutrów) i rozformowywała Szkołę Podoficerów Sanitarnych^[3].

31 maja 1968 przeformowano brygadę z etatu 352/70 na etat 33/12 o stanie osobowym 3143 żołnierzy i 51 pracowników cywilnych^{[uwaga 5]}.

W 1976 rozformowano 122 batalion WOP i 123 batalion WOP, podporządkowując strażnice bezpośrednio dowódcy brygady. Z rozformowanych batalionów sformowano placówki zwiadu i kompanie odwodowe. Brygada przyjęła nazwę Pomorska Brygada WOP^[4].

Po stanie wojennym odtworzono batalion graniczny WOP w Chojnie. W 1989 przyjęto do ochrony odcinek na Odrze od rozformowanej Lubuskiej Brygady WOP wraz z batalionem granicznym WOP w Słubicach oraz przejściami granicznymi: Kunowice, Świecko, Słubice i Kostrzyn^[4].

W 1990 rozformowano batalion portowy Szczecin Dąbie^{[uwaga 6]}.

17 grudnia 1989 brygada otrzymała Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski^[5].

Pomorska Brygada WOP funkcjonowała do 15 maja 1991.

Zarządzeniem nr 012 Komendanta Głównego Straży Granicznej z 7 maja 1991 w sprawie rozwiązania jednostek WOP oraz utworzenia jednostek organizacyjnych Straży Granicznej Minister Spraw Wewnętrznych polecił z dniem 16 maja 1991 rozwiązać Pomorską Brygadę WOP w Szczecinie istniejącą według etatu nr 44/0102 o stanie osobowym na okres „W” 2002 żołnierzy i 70 pracowników cywilnych oraz na okres „P” 2010 żołnierzy i 111 pracowników cywilnych^[6]. Na jej bazie powstał oddział Straży Granicznej: Pomorski Oddział Straży Granicznej w Szczecinie^[7]. Oddziałowi została przydzielona nazwa związana z regionem, w którym działał^{[uwaga 7][4]}.

Struktura organizacyjna

Koszary 123 batalionu^{[uwaga 8]}

Koszary szczecińskiego dywizjonu^{[uwaga 8]}

• Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia^{[uwaga 9]}
• 122 batalion WOP Chojna
• 123 batalion WOP Szczecin
• 124 batalion WOP Police
• 125 batalion WOP Świnoujście
• batalion portowy WOP Szczecin Dąbie
• Samodzielny batalion kutrów granicznych (dywizjon rzecznych kutrów pogranicza} Szczecin
• Flotylla morska WOP Trzebież
• Batalion portowy WOP Świnoujście
• Dywizjon okrętów pogranicza Świnoujście
• Graniczne placówki kontrolne:
  • GPK Widuchowo (rzeczna)
  • GPK Kołbaskowo (drogowa)
  • GPK Gumieńce (kolejowa)
  • GPK Trzebież (rybacka)
  • GPK Szczecin (morska)
  • GPK Świnoujście (morska)
  • GPK Dziwnów (rybacka).

W 1968 dowództwu brygady podlegały:

• Batalion nadmorski WOP Świnoujście
• Strażnice bezpośrednio podległe dowództwu:
  • nr 5 lądowa II kategorii Karszno
  • nr 6 lądowa II kategorii Myśliborz Wielki
  • nr 7 techniczna II kategorii Dobieszczyn
  • nr 8 techniczna II kategorii Stolec
  • nr 9 techniczna II kategorii Dobra
  • nr 10 techniczna II kategorii Kościno
  • nr 11 techniczna I kategorii Broniszewo
  • samodzielny pluton kontroli ruchu granicznego Kołbaskowo
  • nr 12 techniczna Kamieniec
  • Szkolna – Szczecin
• Batalion rzeczny WOP Chojna
• Batalion portowy Szczecin Dąbie.

Skład Pomorskiej Brygady WOP w 1990 przedstawiał się następująco:

W tych koszarach stacjonował batalion WOP Świnoujście

• Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
• Batalion WOP Słubice
• Batalion WOP Chojna
• Batalion WOP Świnoujście
• 29 strażnic WOP
• Graniczne placówki kontrolne:
  • GPK Kunowice (kolejowa)
  • GPK Świecko (drogowa)
  • Słubice (drogowa)
  • GPK Kostrzyń (kolejowa, rzeczna)
  • GPK Kołbaskowo (drogowa)
  • GPK Szczecin-Gumieńce (kolejowa)
  • GPK Szczecin (morska) (stacjonował w budynku Urzędu Celnego przy ul. Gdańskiej)
  • GPK Trzebież (rybacka)
  • GPK Świnoujście (morska)
  • GPK Dziwnów (rybacka).

Wykaz punktów obserwacji wzrokowo-technicznej w Pomorskiej Brygadzie WOP wg stanu z 1990^[8]:

• POWT nr 1 Podgrodzie
• POWT nr 2 Karsibór
• POWT nr 3 Świnoujście
• POWT nr 4 Przytor
• POWT nr 5 Międzyzdroje
• POWT nr 6 Grodno
• POWT nr 7 Kołczewo
• POWT nr 8 Międzywodzie
• POWT nr 9 Dziwnówek
• POWT nr 10 Pobierowo
• POWT nr 11 Rewal
• POWT nr 12 Niechorze
• POWT nr 13 Włodarka
• POWT nr 14 Mrzeżyno.

Oficerowie brygady

Kadra oficerska WOP z żołnierzami. Oficerowie od lewej: 1. gen. bryg. Czesław Stopiński (d-ca WOP), 2. płk Ryszard Olejak (d-ca PB WOP), 3. płk Zdzisław Czech (z-ca d-cy PB WOP ds. politycznych) (1973)

Dowódcy brygady
płk Tadeusz Tymicki	do 1.07.1958
ppłk Zdzisław Czech	do 29.08.1960
płk Roman Wasilkowski	do 10.09.1967
płk Czesław Stopiński	do 16.09.1971
płk Ryszard Olejak	do 30.11.1977
płk Zdzisław Czech	do 10.08.1984
płk Henryk Grzybowski[9]	do 11.02.1991.
Kierownicy sekcji KRG[10]
kpt. Izydor Gerber
kpt. Jerzy Jakubiak
ppłk Stanisław Rutkowski
ppłk Jan Piotrowski
ppłk Stefan Gorzelak
ppłk Mieczysław Koladyński
ppłk Roman Drabarek.

Przekształcenia

3 Oddział Ochrony Pogranicza → 3 Szczeciński Oddział WOP → 8 Brygada Ochrony Pogranicza → 12 Brygada WOP → 12 Pomorska Brygada WOP → Pomorska Brygada WOP → Pomorski Oddział Straży Granicznej

Uwagi

1. Kryptonim brygady w 1961.
2. Zarządzenie org. DWW nr 07/WW z 28 marca 1958 (Jackiewicz 1998 ↓, s. 61.
3. Zarządzenie org. DWW nr 019/WW z 23 października 1958 (Jackiewicz 1998 ↓, s. 62).
4. Zarządzenie MSW z 24 stycznia 1963 (Jackiewicz 1998 ↓, s. 62.
5. Zarządzenie szefa Wojsk Ochrony Pogranicza nr 015/WOP z 25.03.1968.
6. Zarządzenie DWOP nr 028 z 25 kwietnia 1990 (Jackiewicz 1998 ↓, s. 62.
7. ASG, sygn. 445/7 s. 43–48.
8. Widok budynków koszarowych z okresu późniejszego (2009)
9. Strukturę organizacyjną brygady podano za → Jackiewicz 1998 ↓, s. 61

Przypisy

1. Jackiewicz 1998 ↓, s. 61.
2. Historia PBWOP ↓, s. 124–132.
3. Goryński 2021 ↓, s. 185.
4. Jackiewicz 1998 ↓, s. 62.
5. Honkisz 1990 ↓, s. 277.
6. Goryński 2012 ↓, s. 197.
7. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 stycznia 2020 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Straży Granicznej (Dz.U. 2020. poz. 305). dziennikustaw.gov.pl, 2020-02-26. [dostęp 2020-03-22]. (pol.).
8. Bieniecki 2011 ↓, s. 117 cz.III.
9. Jerzy Jankowski: Ostatnie pożegnanie śp. płk. w st. spocz. WOP Henryka Grzybowskiego. [w:] Związek Emerytów i Rencistów Straży Granicznej [on-line]. emeryci-sg.org.pl, 2020-08-04. [dostęp 2020-08-05]. (pol.).
10. Jarmoliński 2013 ↓, s. 158.

Bibliografia

• Ireneusz Bieniecki. Obserwacja i radiolokacyjny dozór Wojsk Ochrony Pogranicza na polskim wybrzeżu morskim w latach 1960 – 1991 (powstanie – rozwój– organizacja). Część I – lata 60., cześć II - lata 70., część III - lata 80.. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. cz.I 3/11, cz.II 4/11, cz.III 1-2/12, 2011. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.
• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.
• Grzegorz Goryński. Plany mobilizacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza okresu zimnej wojny – zadania na rzecz MON. „Biuletyn Historyczny Muzeum Marynarki Wojennej”. 36/2021, 2021. Gdynia: Muzeum Marynarki Wojennej. ISSN 0137-5539.
• Grzegorz Goryński: Trudne początki – nieznane dokumenty dotyczące narodzin Straży Granicznej i ruchu związkowego. W: Biuletyn 1–2/2012. T. Z historii ochrony granic. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 2012, s. 153–204.
• Tomasz Honkisz. Kronika – przegląd wydarzeń. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 2, 1990. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Tadeusz Jarmoliński: Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945 – 1990. Warszawa–Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 92; 75-531 Koszalin, 2013.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945-1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• J erzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek : materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. : praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.
• Archiwum Straży Granicznej, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1842/6, Historia Pomorskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Szczecin 1961.