Pniarek lekarski

Pniarek lekarski (Fomitopsis officinalis (Vill.) Bondartsev & Singer) – gatunek grzybów z rodziny pniarkowatych (Fomitopsidaceae)^[2].

Pniarek lekarski

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	żagwiowce
Rodzina	pniarkowate
Rodzaj	pniarek
Gatunek	pniarek lekarski
Nazwa systematyczna
Fomitopsis officinalis (Vill.) Bondartsev & Singer Annales Mycologici 39(1): 55 (1941)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1]
zagrożony

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Fomitopsis, Fomitopsidaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[2].

Po raz pierwszy takson ten opisał w 1788 roku francuski botanik Dominique Villars nadając mu nazwę Boletus officinalis^[3]. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu w 1941 roku Appollinaris Semenovich Bondartsev i Rolf Singer, przenosząc go do rodzaju Fomitopsis^[2].

Synonimy nazwy naukowej:

• Boletus officinalis Vill. 1788
• Polyporus officinalis (Vill.) Fr. 1821
• Piptoporus officinalis (Vill.) P. Karst. 1882
• Cladomeris officinalis (Vill.) Quél. 1886
• Ungulina officinalis (Vill.) Pat. 1900
• Fomes officinalis (Vill.) Bres. 1931
• Laricifomes officinalis (Vill.) Kotl. & Pouzar 1957
• Agaricum officinale (Vill.) Donk 1971
• Boletus laricis F. Rubel 1778
• Fomes laricis (F. Rubel) Murrill 1903
• Boletus purgans J.F. Gmel. 1792
• Boletus agaricum Pollini 1824
• Fomes fuscatus Lázaro Ibiza 1916^[4].

Polską nazwę pniarek lekarski nadał Władysław Wojewoda w 1999 r.^[5] Gatunek opisywany był także pod innymi nazwami: modrzewnik lekarski; huba lekarska, modrzewiowa, niedźwiedzia^[6], gąbka modrzewowa^[7] i agaryk modrzewiowy^[8]

Morfologia

Owocnik

Wieloletnie owocniki mogące żyć nawet do 80 lat^[9] i osiągające do 1 metra wysokości i wagę do 10 kg. Największy znany owocnik ma 82 warstwy przyrostu i jest przechowywany w Uniwersytecie w Waszyngtonie^[8]. Szare, z czasem kruche, popękane. Przyrośnięte bokiem do pnia, brak trzonu, zwykle kopytowate, po wielu latach cylindryczne, czasami owocniki pozrastane ze sobą^[10].

Cechy mikroskopowe

Miąższ biały, kruchy, serowaty i bardzo gorzki. Pory białe (1–)4–5 na mm. Rurki długości 3–20 mm, często warstwami. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, hialinowe, z kroplami, nieamyloidalne, 6–9 × 3–4 µm^[11].

Występowanie i siedlisko

Jest to gatunek o bardzo rozległym zasięgu występowania, obejmującym znaczną część półkuli północnej. Znany jest z Afryki (Maroko), Ameryki Północnej (Kanada, USA), Azji (Chiny, Indie, Japonia, Korea, Mongolia, Rosja: Kamczatka^[10], zachodnia Syberia^[12], Turcja) oraz z Europy (Austria, Białoruś, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Litwa, Niemcy, Polska, Rosja, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Ukraina, Włochy)^[10]. W Polsce do 2020 r. notowany na 11 stanowiskach dawnych i 6 współczesnych^[9]. Najwięcej drzew z owocnikami pniarka lekarskiego zaobserwowano na terenie obszaru ochronnego „Góra Chełmowa” w Świętokrzyskim Parku Narodowym^[13]. Od roku 1983 objęty ochroną ścisłą bez możliwości zastosowania wyłączeń spod ochrony uzasadnionych względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej^[14]. W Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ma kategorię zagrożenia E (wymierające – krytycznie zagrożone)^[15]. Gatunek wpisany do Czerwonej księgi gatunków zagrożonych IUCN – kategoria zagrożenia EN zagrożone (endangered)^[1].

W Europie występuje głównie na bardzo starych modrzewiach, w lasach o charakterze naturalnym, bardzo rzadko w drzewostanach odnawianych sztucznie^[16]. Żywicielami jego poza modrzewiem (Larix sp.) są rzadko inne gatunki z rodzajów: jodła (Abies sp.), cedr (Cedrus sp.), świerk (Picea sp.), sosna (Pinus sp.), daglezja (Pseudotsuga sp.) i choina (Tsuga sp.)^[10].

Znaczenie

Grzyb pasożytniczy rozwijający się w Polsce wyłącznie na modrzewiach^[13], powodujący brunatną zgniliznę drewna^[11]. Używany był do celów rytualno-obrzędowych u Indian północnoamerykańskich. Uważany jest za jeden z najstarszych grzybów leczniczych Euroazji. Znany był już w czasach starożytnych Greków i Rzymian. Stosowano go jako panaceum na wszelkie dolegliwości (m.in. nadmierna potliwość przy gruźlicy, schorzenia oddechowe, reumatyzm, zawroty głowy, dolegliwości przewodu pokarmowego, nowotwory). W Jakucji pniarek lekarski służył do produkcji mydła^[7].