Jakucja
republika autonomiczna w Rosji Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jakucja (Republika Sacha, dawniej także: Republika Jakucka; ros. Республика Саха, Якутия, jakuc. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) – republika wchodząca w skład Federacji Rosyjskiej (od roku 2000), położona w Dalekowschodnim Okręgu Federalnym, geograficznie stanowi wschodnią część Syberii.
| republika | |||||
 | |||||
| |||||
| Hymn: Саха Өрөспүүбүлүкэтин өрөгөйүн ырыата | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Siedziba | |||||
| Kod ISO 3166-2 |
RU-SA | ||||
| Prezydent |
Ajsen Nikołajew | ||||
| Premier |
Galina Innokientiewna Danczikowa | ||||
| Powierzchnia |
3 083 523 km² | ||||
| Populacja (2021[1]) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
0,32 os./km² | ||||
| Tablice rejestracyjne |
14 | ||||
| Strefa czasowa |
czas moskiewski+6:00/+7:00/+8:00, UTC+9:00/+10:00/+11:00 | ||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie Rosji.svg) | |||||
| Strona internetowa | |||||
.svg)
Jakucja jest największą pod względem powierzchni jednostką podziału terytorialnego na świecie (spośród państw jedynie Indie, Australia, Brazylia, ChRL, Stany Zjednoczone, Kanada i Rosja mają większą powierzchnię)[2].
Władza
Zgodnie z artykułem 53 Konstytucji Republiki Sacha najwyższymi organami władzy w republice są Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen), prezydent, Sąd Konstytucyjny oraz Sąd Najwyższy[3].
Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen) jest unikameralnym parlamentem[4]. Deputowani do parlamentu wybierani są na pięcioletnią kadencję[3]. Kandydat do parlamentu musi mieć co najmniej 21 lat[3].
Prezydent Republiki Sacha stoi na czele władzy wykonawczej[3].
Geografia
Podsumowanie
Perspektywa
W ramach Federacji Jakucja na wschodzie graniczy z Czukotką i obwodem magadańskim, na południowym wschodzie z Krajem Chabarowskim, na południu z obwodami amurskim i czytyjskim, na zachodzie z obwodem irkuckim i Krajem Krasnojarskim[5]. Północna część republiki ma dostęp do Morza Łaptiewów i Morza Wschodniosyberyjskiego[5]. W skład republiki wchodzą Wyspy Nowosyberyjskie[6]. Sacha zajmuje blisko 1/5 powierzchni Federacji Rosyjskiej i jest największym jej podmiotem[7].
Jakucja położona jest w strefie klimatu kontynentalnego wybitnie suchego, o długiej zimie, z ogromną roczną amplitudą temperatur, sięgającą 100 stopni Celsjusza[7][2]. Latem temperatura potrafi osiągnąć blisko +40 °C, zimą spada nierzadko do –60 °C[2]. Większość terytorium Jakucji, z wyjątkiem części południowo-zachodniej, pokryta jest wieczną zmarzliną[8]. Republika cechuje się bardzo gęstą siecią rzeczną[9]. Głównymi rzekami są Lena (4400 km długości), Wiluj (2650 km), Oleniok (2292 km), Ałdan (2273 km), Kołyma (2129 km), Indygirka (1726 km) i Olokma (1726 km)[10]. Około 40% terytorium Sachy położone jest za kołem podbiegunowym północnym[11]. Głównym pasmem górskim w republice są Góry Wierchojańskie[12].
Lasy w Jakucji najczęściej tworzą modrzewie, brzozy i sosny[11].
Na faunę składają się przede wszystkim: wiewiórki, łasice syberyjskie, gronostaje, zające, lisy, niedźwiedzie, rosomaki, łosie, dzikie renifery i piżmowce syberyjskie[13]. Wody obfitują w ryby.
Strefy czasowe
Jakucja jest położona na terenie trzech stref czasowych[14]. Część zachodnia i środkowa, większe miasta Jakuck, Nieriungri, Mirny, ułus tompoński, Chandyga i Wyspy Nowosyberyjskie należą do jakuckiej strefy czasowej (YAKT) – UTC +9:00 przez cały rok[15]. Dorzecze Jany, w tym Wierchojańsk, i ułus ust'-majski należą do władywostockiej strefy czasowej (VLAT) – UTC +10:00 przez cały rok[15]. Wschodnia część, dorzecza Indygirki i Kołymy, z takimi miejscowościami jak Ust´-Niera, Ojmiakon, Sriedniekołymsk, Czerski należą również do władywostockiej strefy czasowej[15].
Demografia
W Jakucji Rosjanie stanowią mniejszość narodową. Jakuci stanowią 48,67%, Rosjanie – 36,90%, Ukraińcy – 2,2% ludności republiki (według spisu powszechnego z 2010 r.)[16]. Ludy rdzenne Jakucji to m.in. Ewenkowie, Eweni, Dołganie, Jukagirzy i Czukcze.
- Ludność: 949 tys. (2002)
- Miejska: 610 tys. (64,3%)
- Wiejska: 339 tys. (35,7%)
- Mężczyźni: 464 tys. (48,9%)
- Kobiety: 485 tys. (51,1%)
- K:M: 1,045[17]
Miasta i osiedla typu miejskiego
miasta i największe osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2005)[16]:
| Nazwa | Nazwa rosyjska | Liczba mieszkańców |
|---|---|---|
| Jakuck | Якутск | 235 560 |
| Nieriungri | Нерюнгри | 65 750 |
| Mirny | Мирный | 39 359 |
| Lensk | Ленск | 24 581 |
| Ałdan | Алдан | 24 266 |
| Ajchał | Айхал | 16 129 |
| Udacznyj | Удачный | 15 520 |
| Czulman | Чульман | 10 780 |
| Pokrowsk | Покровск | 10 153 |
| Niurba | Нюрба | 10 109 |
| Wilujsk | Вилюйск | 9963 |
| Olokminsk | Олёкминск | 9452 |
| Tommot | Томмот | 9034 |
| Ust’-Niera | Усть-Нера | 8993 |
| Żataj | Жатай | 8809 |
| Mochsogołłoch | Мохсоголлох | 7050 |
| Chandyga | Хандыга | 6950 |
| Niżnyj Kuranach | Нижний Куранах | 6861 |
| Tiksi | Тикси | 5681 |
| Czernyszewskij | Чернышевский | 5230 |
| Bierkakit | Беркакит | 4925 |
| Sieriebrianyj Bor | Серебряный Бор | 4836 |
| Pieleduj | Пеледуй | 4658 |
| Sangar | Сангар | 4477 |
| Batagaj | Батагай | 4090 |
Podział administracyjny
Podsumowanie
Perspektywa
Pod względem administracyjnym terytorium Jakucji podzielone jest na 34 ułusy (odpowiadające rejonom w większości innych podmiotów Federacji Rosyjskiej)[18]. Dwa największe miasta republiki – Jakuck i Neriungri nie wchodzą w skład żadnego ułusu i stanowią miasta wydzielone[19].
Ułusy Jakucji[19]:
- Ułus abyjski (ros. Абыйский улус)
- Rejon ałdański (ros. Алданский район)
- Ułus ałłaichowski (ros. Аллаиховский улус)
- Ułus amgiński (ros. Амгинский улус)
- Ułus anabarski (ros. Анабарский улус)
- Ułus bułuński (ros. Булунский улус)
- Ułus changałaski (ros. Хангаласский улус)
- Ułus czurapczyński (ros. Чурапчинский улус)
- Ułus eweno-bytantajski (ros. Эвено-Бытантайский улус)
- Ułus gorny (ros. Горный улус)
- Ułus kobiajski (ros. Кобяйский улус)
- Ułus leński (ros. Ленский улус)
- Ułus miegino-kangałaski (ros. Мегино-Кангаласский улус)
- Ułus mirniński (ros. Мирнинский улус)
- Ułus momski (ros. Момский улус)
- Ułus namski (ros. Намский улус)
- Ułus niurbiński (ros. Нюрбинский улус)
- Ułus niżniekołymski (ros. Нижнеколымский улус)
- Wyspy Nowosyberyjskie
- Ułus ojmiakoński (ros. Оймяконский улус)
- Ułus oleniocki (ros. Оленёкский улус)
- Ułus olokmiński (ros. Олёкминский улус)
- Ułus sriedniekołymski (ros. Среднеколымский улус)
- Ułus suntarski (ros. Сунтарский улус)
- Ułus tattiński (ros. Таттинский улус)
- Ułus tompoński (ros. Томпонский улус)
- Ułus ust-ałdański (ros. Усть-Алданский улус)
- Ułus ust-jański (ros. Усть-Янский улус)
- Ułus ust-majski (ros. Усть-Майский улус)
- Ułus wierchniekołymski (ros. Верхнеколымский улус)
- Ułus wierchniewilujski (ros. Верхневилюйский улус)
- Ułus wierchojański (ros. Верхоянский улус)
- Ułus wilujski (ros. Вилюйский улус)
- Ułus wieracki [ros. Veratskiy ulus]
- Ułus żygański (ros. Жиганский улус)
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
W etnogenezie współczesnych Jakutów wzięli udział przede wszystkim przedstawiciele turkojęzycznych ludów pasterskich, którzy przybyli na obszary nad Leną znad Angary i terytoriów nadbajkalskich[20]. Spotkali się oni z zamieszkałymi tu już wcześniej narodami, do których należeli przede wszystkim Tunguzi (Ewenkowie) i Dołganie[20]. Za datę włączenia Jakucji w skład państwa rosyjskiego uznaje się 1632[21]. Już w 1638 powstał jakucki ujezd, przemianowany w 1775 na prowincję jakucką, potem obwód jakucki (początkowo w składzie guberni irkuckiej – od 1805 samodzielny), największą terytorialnie jednostkę administracyjną Imperium Rosyjskiego[22][20].
Od drugiej połowy XVII wieku następowało osiedlanie się tutaj wprowadzających swe tradycje rolnicze Rosjan, którzy przedsiębrali także próby chrystianizacji autochtonicznych narodów[23]. Bolszewicy przejęli władzę w Jakucji w 1922[20]. 27 kwietnia 1922 Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy zadecydował o powstaniu Jakuckiej ASRR w składzie Rosyjskiej FSRR[24]. Pod koniec lat 20. XX wieku zaczyna się rozwój przemysłu[20]. Po II wojnie światowej władze radzieckie zajęły się zwłaszcza wydobyciem diamentów[20].
Republika Sacha w składzie Federacji Rosyjskiej powstała w 1992[25]. Pierwszym jej prezydentem został Michaił Nikołajew[25]. 4 kwietnia 1992 Rada Najwyższa Republiki Sacha przyjęła tekst Konstytucji[26].
Gospodarka
Główną gałęzią przemysłu Jakucji jest wydobycie diamentów[27]. Obecnie na Jakucję przypada około 1/4 ich światowej produkcji[27]. Oprócz diamentów prowadzi się wydobycie złota (w 2015 r. 25 ton)[27]. W 2012 roku wydobyto tu 13,4 miliona ton węgla[28]. Oprócz tego Sacha posiada ogromne zapasy ropy naftowej i gazu ziemnego[29]. Największe w republice jest Talakańskie Zagłębie Naftowe z około 120 mln ton nafty[30].
Tablice rejestracyjne
Tablice pojazdów zarejestrowanych w Jakucji mają oznaczenie 14 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS[31].
Rekord
W Jakucji znajduje się najzimniejsze zamieszkane miejsce – wioska Tomtor[32]. Temperatura w styczniu 2004 spadła tam do -72,2° Celsjusza[33].
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.