Pasternak zwyczajny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Pasternak zwyczajny

Pasternak zwyczajny[4] (Pastinaca sativa L.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae).

Szybkie fakty Domena, Królestwo ...
Pasternak zwyczajny
Thumb
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

pasternak

Gatunek

pasternak zwyczajny

Nazwa systematyczna
Pastinaca sativa L.
Sp. pl. 1:262. 1753[3]
Zamknij

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy obszar jego występowania to Europa i część Azji (Turcja, Kaukaz i Syberia Zachodnia). Rozprzestrzenił się jako gatunek zawleczony w Australii i Nowej Zelandii, Kanadzie, na niektórych rejonach Afryki, Ameryki Południowej i Azji tropikalnej[5]. W Polsce jego status jest niejasny; uważany bywa za gatunek rodzimy[6] lub archeofit[7]. Rośnie dziko i jest bardzo pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Jego odmiana jest także uprawiana jako warzywo[6].

Morfologia

Thumb
Kwiatostan
Thumb
Owoce
Thumb
Kanciasta łodyga
Thumb
Liść
Pokrój
W pierwszym roku wytwarza odziomkową rozetę wyprostowanych liści o wysokości ok. 40 cm[8]. W drugim roku wytwarza łodygi kwiatonośne o wysokości do 120 cm[9][6], kanciasto bruzdowane, u podstawy delikatnie owłosione[8][6], rozgałęzione w górnej części[9].
Korzeń
U dzikich roślin cienki i wcześnie drewniejący, u odmian uprawnych gruby, jadalny o charakterze spichrzowym. Kształt wydłużony (do 35 cm), o białym, silnie pachnącym miąższu[8].
Liście
Pojedynczo pierzaste; odziomkowe ogonkowe[9], składające się z 4–7 par podługowatych listków o ząbkowanym brzegu, listek szczytowy trójklapowy. Liście łodygowe siedzące na pochwiastych nasadach[8].
Kwiaty
Zebrane w baldach złożony o 5-20 szypułach. Pokryw i pokrywek w ogóle brak lub składają się tylko z 1-2 listków. W kwiatostanie wszystkie kwiaty są obupłciowe lub część z nich to kwiaty męskie (w bocznych baldaszkach). Kielich ma 5 niewyraźnych ząbków. Płatki korony żółte z łatką na szczycie. Pręcików 5[6].
Owoc
Rozłupnia rozpadająca się na dwie spłaszczone, szerokoeliptyczne rozłupki. Mają 5 żeber, boczne są oskrzydlone, grzbietowe wystające[6].

Biologia

Thumb
Pokrój
Rozwój
Roślina dwuletnia, geofit[10]. Kwitnie od lipca do września, kwiaty przedprątne, zapylane przez muchówki, motyle, lub samopylne[11].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 22[10].

Ekologia

Siedlisko
Roślina synantropijna. Rośnie na miedzach, łąkach, śmietniskach, przydrożach, nieużytkach, terenach kolejowych i przemysłowych, a także na polach uprawnych jako chwast[6]. Często występuje w murawach pomiędzy polami i rzekami. Jest rośliną światłolubną, ciepłolubną[6] i azotolubną. Wymaga gleb przepuszczalnych i żyznych[12]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Arrhenatherion, Ass. Arrhenathereteum, gatunek wyróżniający dla Onopordetalia[13].
Korelacje międzygatunkowe
Na liściach pasożytuje grzybopodobny lęgniowiec Plasmopara pastinacae wywołujący mączniaka rzekomego, mączniak Erysiphe heraclei wywołujący mączniaka prawdziwego, szpetczak Protomyces macrosporus, skoczkowiec Synchytrium aureum i grzyb Uromyces lineolatus. Żeruje na nim kilka gatunków owadów minujących, mszyc, owadów tworzących galasy i innych owadów[14].

Systematyka

Zmienność
Występuje w dwóch[15] lub trzech podgatunkach[5]:
  • Pastinaca sativa L. subsp. sativa,
  • Pastinaca sativa L. subsp. sylvestris (Mill.) Rouy & E. G. Camus,
  • Pastinaca sativa L. subsp. urens (Req. ex Godr.) Čelak. (syn. Pastinaca urens Req. ex Godr., Pastinaca opaca Bernh. ex Hornem.) – pasternak ćmy – w niektórych ujęciach podnoszony do rangi odrębnego gatunku[9][16]. Wyróżnia się łodygą kreskowaną, a nie bruzdowaną; liści złożonymi z co najwyżej 4 par listków; baldachem złożonym z co najwyżej 7 baldaszków o równych szypułach[9].

Zastosowanie

Thumb
Korzenie odmiany uprawnej
  • Roślina uprawna: kultywar P. sativa subsp. sativa var. sativa jest uprawiany jako warzywo. Jadalny jest gruby, mięsisty i słodki korzeń, przypominający wyglądem korzeń pietruszki. Zawiera dużo białka, skrobię, pektyny i sporo witaminy C[12]. Uprawiany był już przez starożytnych Greków i Rzymian. Na ucztach Rzymian podawany był przed innymi potrawami, w celu pobudzenia apetytu. Rzymianie wytwarzali też specjalne wino pasternakowe, olejki oraz soki i syropy z ziela i maści z pasternaku zmieszanego z oliwą lub miodem. Ma smak podobny do pietruszki, jest od niej jednak bardziej słodki, z tego też powodu był dawniej używany do słodzenia. Nie ma tak specyficznego i silnego aromatu, jak pietruszka, dzięki czemu może być używany nie tylko jako przyprawa, ale jako samodzielne danie. Można z niego gotować zupę, starty lub posiekany używać jako surówkę, jako pure zamiast ziemniaków, smażyć z innymi warzywami, robić z niego chipsy. Gotowany korzeń używa się do gulaszu i potrawek. Ze startych korzeni można wykonywać placki w taki sam sposób, jak placki ziemniaczane. Karmelizowany pasternak można podawać jako deser[17].
Szybkie fakty szczegółowe informacje, RDA ...
Wartość odżywcza
Pasternak, korzeń
(100 g)
Wartość energetyczna 272 kJ (65 kcal)
Białka 1,6 g
Węglowodany 15,5 g
Tłuszcze 0,6 g
Woda 81,0 g
Dane liczbowe na podstawie: [18]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[19]
Zamknij
  • Jadalny jest również dziko rosnący pasternak zwyczajny. Smakuje podobnie, jak ogrodowy, ma jednak cieńszy i twardszy korzeń. Można z niego gotować zupę. Również młode liście są jadalne, a nasiona można używać jako przyprawę[20].
  • Roślina lecznicza: surowcem zielarskim jest korzeń pasternaku – Radix Pastinacae i owoc – Fructus Pastinacae. Wytwarza się z niego olejek pasternakowyOleum pastinacae. Zawiera furanokumaryny (izopimpinelina, sfondyna, bergapten, imperatoryna), flawonoidy (izoramnatyna, izokwertycyna, rutyna) oraz olejki eteryczne. Wykazuje działanie uspokajające, moczopędne, pobudza trawienie i reguluje krążenie. Używany jest pomocniczo w leczeniu chorób kobiecych[17].
  • Jest surowcem do produkcji preparatów używanych w leczeniu chorób skórnych: łysienia plackowatego i bielactwa nabytego[17].

Przypisy

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.