Pasternak zwyczajny
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pasternak zwyczajny[4] (Pastinaca sativa L.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae).
![]() | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
pasternak zwyczajny |
Nazwa systematyczna | |
Pastinaca sativa L. Sp. pl. 1:262. 1753[3] |
Rozmieszczenie geograficzne
Rodzimy obszar jego występowania to Europa i część Azji (Turcja, Kaukaz i Syberia Zachodnia). Rozprzestrzenił się jako gatunek zawleczony w Australii i Nowej Zelandii, Kanadzie, na niektórych rejonach Afryki, Ameryki Południowej i Azji tropikalnej[5]. W Polsce jego status jest niejasny; uważany bywa za gatunek rodzimy[6] lub archeofit[7]. Rośnie dziko i jest bardzo pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Jego odmiana jest także uprawiana jako warzywo[6].
Morfologia




- Pokrój
- W pierwszym roku wytwarza odziomkową rozetę wyprostowanych liści o wysokości ok. 40 cm[8]. W drugim roku wytwarza łodygi kwiatonośne o wysokości do 120 cm[9][6], kanciasto bruzdowane, u podstawy delikatnie owłosione[8][6], rozgałęzione w górnej części[9].
- Korzeń
- U dzikich roślin cienki i wcześnie drewniejący, u odmian uprawnych gruby, jadalny o charakterze spichrzowym. Kształt wydłużony (do 35 cm), o białym, silnie pachnącym miąższu[8].
- Liście
- Pojedynczo pierzaste; odziomkowe ogonkowe[9], składające się z 4–7 par podługowatych listków o ząbkowanym brzegu, listek szczytowy trójklapowy. Liście łodygowe siedzące na pochwiastych nasadach[8].
- Kwiaty
- Zebrane w baldach złożony o 5-20 szypułach. Pokryw i pokrywek w ogóle brak lub składają się tylko z 1-2 listków. W kwiatostanie wszystkie kwiaty są obupłciowe lub część z nich to kwiaty męskie (w bocznych baldaszkach). Kielich ma 5 niewyraźnych ząbków. Płatki korony żółte z łatką na szczycie. Pręcików 5[6].
- Owoc
- Rozłupnia rozpadająca się na dwie spłaszczone, szerokoeliptyczne rozłupki. Mają 5 żeber, boczne są oskrzydlone, grzbietowe wystające[6].
Biologia

Ekologia
- Siedlisko
- Roślina synantropijna. Rośnie na miedzach, łąkach, śmietniskach, przydrożach, nieużytkach, terenach kolejowych i przemysłowych, a także na polach uprawnych jako chwast[6]. Często występuje w murawach pomiędzy polami i rzekami. Jest rośliną światłolubną, ciepłolubną[6] i azotolubną. Wymaga gleb przepuszczalnych i żyznych[12]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Arrhenatherion, Ass. Arrhenathereteum, gatunek wyróżniający dla Onopordetalia[13].
- Korelacje międzygatunkowe
- Na liściach pasożytuje grzybopodobny lęgniowiec Plasmopara pastinacae wywołujący mączniaka rzekomego, mączniak Erysiphe heraclei wywołujący mączniaka prawdziwego, szpetczak Protomyces macrosporus, skoczkowiec Synchytrium aureum i grzyb Uromyces lineolatus. Żeruje na nim kilka gatunków owadów minujących, mszyc, owadów tworzących galasy i innych owadów[14].
Systematyka
- Pastinaca sativa L. subsp. sativa,
- Pastinaca sativa L. subsp. sylvestris (Mill.) Rouy & E. G. Camus,
- Pastinaca sativa L. subsp. urens (Req. ex Godr.) Čelak. (syn. Pastinaca urens Req. ex Godr., Pastinaca opaca Bernh. ex Hornem.) – pasternak ćmy – w niektórych ujęciach podnoszony do rangi odrębnego gatunku[9][16]. Wyróżnia się łodygą kreskowaną, a nie bruzdowaną; liści złożonymi z co najwyżej 4 par listków; baldachem złożonym z co najwyżej 7 baldaszków o równych szypułach[9].
Zastosowanie
- Roślina uprawna: kultywar P. sativa subsp. sativa var. sativa jest uprawiany jako warzywo. Jadalny jest gruby, mięsisty i słodki korzeń, przypominający wyglądem korzeń pietruszki. Zawiera dużo białka, skrobię, pektyny i sporo witaminy C[12]. Uprawiany był już przez starożytnych Greków i Rzymian. Na ucztach Rzymian podawany był przed innymi potrawami, w celu pobudzenia apetytu. Rzymianie wytwarzali też specjalne wino pasternakowe, olejki oraz soki i syropy z ziela i maści z pasternaku zmieszanego z oliwą lub miodem. Ma smak podobny do pietruszki, jest od niej jednak bardziej słodki, z tego też powodu był dawniej używany do słodzenia. Nie ma tak specyficznego i silnego aromatu, jak pietruszka, dzięki czemu może być używany nie tylko jako przyprawa, ale jako samodzielne danie. Można z niego gotować zupę, starty lub posiekany używać jako surówkę, jako pure zamiast ziemniaków, smażyć z innymi warzywami, robić z niego chipsy. Gotowany korzeń używa się do gulaszu i potrawek. Ze startych korzeni można wykonywać placki w taki sam sposób, jak placki ziemniaczane. Karmelizowany pasternak można podawać jako deser[17].
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dane liczbowe na podstawie: [18] Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[19] |
- Jadalny jest również dziko rosnący pasternak zwyczajny. Smakuje podobnie, jak ogrodowy, ma jednak cieńszy i twardszy korzeń. Można z niego gotować zupę. Również młode liście są jadalne, a nasiona można używać jako przyprawę[20].
- Roślina lecznicza: surowcem zielarskim jest korzeń pasternaku – Radix Pastinacae i owoc – Fructus Pastinacae. Wytwarza się z niego olejek pasternakowy – Oleum pastinacae. Zawiera furanokumaryny (izopimpinelina, sfondyna, bergapten, imperatoryna), flawonoidy (izoramnatyna, izokwertycyna, rutyna) oraz olejki eteryczne. Wykazuje działanie uspokajające, moczopędne, pobudza trawienie i reguluje krążenie. Używany jest pomocniczo w leczeniu chorób kobiecych[17].
- Jest surowcem do produkcji preparatów używanych w leczeniu chorób skórnych: łysienia plackowatego i bielactwa nabytego[17].
Przypisy
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.