Międzybórz

Międzybórz (także Międzybórz Sycowski, niem. Neumittelwalde^[2], przed 1886 Medzibor) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie oleśnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Międzybórz. Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 2324 mieszkańców^[1] (806. miejsce w kraju).

Ten artykuł dotyczy miasta w województwie dolnośląskim. Zobacz też: Międzybórz i Międzybóż.

Międzybórz

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kościół św. Józefa
Herb
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	oleśnicki
Gmina	Międzybórz
Aglomeracja	wrocławska
Prawa miejskie	1637
Burmistrz	Paweł Adamczyk
Powierzchnia	6,41 km²
Wysokość	152 – 193[potrzebny przypis] m n.p.m.
Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość	2324[1] 362,6 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 62
Kod pocztowy	56-513
Tablice rejestracyjne	DOL
Położenie na mapie gminy Międzybórz Międzybórz
Położenie na mapie Polski Międzybórz
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Międzybórz
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego Międzybórz
51°23′57″N 17°39′56″E
TERC (TERYT)	0214054
SIMC	0937037
Urząd miejski ul. Kolejowa 13 56-513 Międzybórz
Strona internetowa

Międzybórz leży na historycznym Dolnym Śląsku, na pograniczu z ziemią wieluńską. Międzybórz uzyskał lokację miejską w 1637 roku^[3]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kaliskiego.

Położenie

Międzybórz leży około 60 km od Wrocławia, 35 km od Ostrowa i około 60 km od Kalisza. Położony jest na stokach Wału Trzebnickiego, na obszarze Wzgórz Twardogórskich. Północna granica miasta jest jednocześnie granicą województwa. Przez Międzybórz przebiegają:

• 25 Bobolice – Bydgoszcz – Konin – Kalisz – Ostrów Wielkopolski – Międzybórz – Oleśnica
• linia kolejowa Ostrów Wielkopolski – Odolanów – Międzybórz – Twardogóra – Grabowno Wielkie

Nazwa

Międzybórz wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 r. wydanym w języku polskim w Berlinie^[4].

Nazwa pochodzi ze staropolszczyzny i oznacza miejscowość leżącą między iglastymi lasami – borami^[5]. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości podaje Miedzybor notując jej znaczenie „Mittelwalde” czyli „Między lasami”^[5]. Nazwa miejscowości została zgermanizowana o czym wspomina w swojej pracy Adamy „Medzibor wurde ubesetz in Mittelwalde” czyli po polsku „Medzibor został przetłumaczony na Mittelwalde”^[5].

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Meczibor. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak np. Zielonka w formie Gelona^[6][7]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Medcziboria^[8].

Kolejne podają często różne wersje nazwy miasta: w roku 1310 Mechobocz, w 1376 Meczebor, w 1637 Medzibor. W 1886 r., na fali rosnących nastrojów nacjonalistycznych, zastąpiono posiadającą polskie korzenie nazwę Medzibor niemiecką formą Neumittewalde.

Jeszcze w 1750 roku Międzybórz pod nazwą „Międzyborze” wymieniony jest w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska^[9]. Polską nazwę Międzybór w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił także śląski pisarz Józef Lompa^[10].

Historia

Pierwsze wzmianki pochodzą z XII wieku. Nieznana jest dokładna data otrzymania praw miejskich. Przypuszcza się, że został lokowany na początku XIV wieku, a prawdopodobnie od roku 1340 jest siedzibą kasztelanii i posiada prawa targowe. Jako miasto przygraniczne, Międzybórz był miastem obronnym, otoczonym murem. Pomimo to był wielokrotnie niszczony, palony, nie ominęły go pogromy na tle wyznaniowym, pożary i epidemie. W dużej mierze, jako ośrodek w ówczesnym powiecie sycowskim, dzielił losy Śląska. WXVI w. miasto należało do rodu Leszczyńskich, którzy w 1599 sprzedali je księciu ziębickiemu. Włączone do księstwa oleśnickiego w 1637 otrzymało prawa miejskie^[11]. Do XIX wieku centrum wielkich dóbr obejmujących pogranicze Śląska i Wielkopolski. XIX-wieczny kaznodzieja międzyborski – Jerzy Badura – jest określany jako ostatni polski pastor tej krainy historycznej. Z tego też okresu zachowały się zbiory polskich pieśni kościelnych, znanych wśród historyków jako Kancjonały Międzyborskie. Po podziale powiatu sycowskiego w roku 1920, zamieszkany w większości przez Niemców Międzybórz pozostał w Niemczech (Republika Weimarska).

Po II wojnie światowej miasto włączone zostało do Polski i znalazło się w granicach „starego” województwa wrocławskiego. Większość mieszkańców wysiedlono do Niemiec. W okresie PRL funkcjonowały zakłady meblarskie, betoniarnia, był to lokalny ośrodek handlowo-usługowy.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Międzyborza w 2014 roku^[12].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[13]:

• układ urbanistyczny miasteczka
• zespół kościoła par. pw. św. Józefa, z XIX/XX w., ul. Kościelna 6
  • kościół
  • plebania z domem parafialnym
  • ogrodzenie (kuta krata)
• kościół ewangelicko-augsburski pw. Świętego Krzyża, z XVIII–XIX w., klasycystyczny, z wieżą barokową, Rynek 8
  • mur z basteją
• zespół folwarczny, ul. Wrocławska 2:
  • dwór, z pierwszej ćw. XX w.
  • spichrz, z trzeciej ćw. XVIII w.

inne zabytki:

• mury miejskie z XIV wieku, zachowane fragmentarycznie
• cmentarz miejski, pomniki pastorów ewangelickich walczących o polskość Międzyborza w okresie germanizacji.

• 
  Kościół ewangelicki
• 
  Kościół ewangelicki
• 
  Kościół ewangelicki
• 
  Plebania
• 
  Dwór w Międzyborzu

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Józefa Rzemieślnika
• Kościół Ewangelicko-Augsburski:
  • parafia w Sycowie i Międzyborzu

Gospodarka

Niewielki, lokalny ośrodek kulturalny, usługowy, przemysłowy (głównie przemysł meblarski oraz lekki przemysł przetwórczy – mleczarski i in.) dla gminy Międzybórz i sąsiednich (m.in. gmina Sośnie).

Kultura

W mieście działa Miejsko Gminny Ośrodek Kultury. Placówka organizuje imprezy i kreuje wydarzenia kulturalne. Działalność edukacyjną i kulturalną prowadzi także Biblioteka Publiczna w Międzyborzu.

Przyroda

• las miejski,
• las Moja Wola,
• Obszar Chronionego Krajobrazu Wzgórza Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska,
• 2 pomniki przyrody.

Ludzie związani z Międzyborzem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Międzyborzem.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Międzyborzu.

Przypisy

1. GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
2. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. Nr 142, poz. 262)
3. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 50-51.
4. Pruski dokument z 1750 roku, ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750
5. HeinrichH. Adamy HeinrichH., Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 3, 36, OCLC 456751858 (niem.).
6. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
7. H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
8. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 178. ISBN 978-83-910595-2-4.
9. „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
10. Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 13.
11. JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 460.
12. Międzybórz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
13. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 128. [dostęp 2012-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].

Linki zewnętrzne

• Międzybórz, niem. Medzibor al. Mittelwalde, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 365.

Kontrola autorytatywna (miasto):

• VIAF: 295097023
• LCCN: no2013006695
• GND: 1049678133