Kowary
miasto i gmina w województwie dolnośląskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kowary (niem. Schmiedeberg im Riesengebirge) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie karkonoskim, na pograniczu Karkonoszy, Rudaw Janowickich i Kotliny Jeleniogórskiej w Sudetach Zachodnich. Historycznie leżące na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego.
| miasto i gmina | |||||
 Kowary, ul. 1 Maja | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Data założenia |
1158 | ||||
| Prawa miejskie |
1513 | ||||
| Burmistrz |
Elżbieta Zakrzewska (od 2018) | ||||
| Powierzchnia |
37,39 km² | ||||
| Wysokość |
420–1280 m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 75 | ||||
| Kod pocztowy |
58-530 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DJE | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu karkonoskiego  | |||||
 50°47′30″N 15°50′00″E | |||||
| TERC (TERYT) |
0206021 | ||||
| SIMC |
0936078 | ||||
Urząd miejski ul. 1 Maja 1a58-530 Kowary | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Według danych GUS z 31 marca 2011 miasto liczyło 11 784 mieszkańców, 31 grudnia 2013 – 11 008[2], 31 grudnia 2015 – 11 287[3], 30 czerwca 2020 – 10 741 osób[4], a 1 stycznia 2023 w Kowarach mieszkało 9913 osób[1] (390. miejsce w kraju).
Miasto Kowary leży w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego, w powiecie karkonoskim, nad Jedlicą. Miasto o powierzchni 37,39 km²[1] (127. miejsce w kraju), zamieszkuje ponad 9,9 tys. mieszkańców. Kowary położone są w południowo-wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej, północno-wschodniej części Karkonoszy i południowo-zachodnim skrawku Rudaw Janowickich. Obszar miasta w granicach administracyjnych (3739 ha powierzchni) charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu (420–1280 m n.p.m.)[5], a przez to zróżnicowaniem warunków klimatycznych. Od południowego zachodu Kowary graniczą z Czechami. Granica biegnie od Przełęczy Okraj przez Kowarski Grzbiet do Skalnego Stołu.
Kowary położone są nad rzeką Jedlicą, wzdłuż której na przestrzeni ok. 5 km ciągnie się zwarta zabudowa. W środkowej jej części usytuowane jest centrum miasta, które jest jego najstarszą częścią. Znajdują się tu liczne placówki usługowo-handlowe, urząd miasta, kościół, ośrodek zdrowia i dwie szkoły podstawowe[potrzebny przypis].
Do lat 90. XX wieku miasto było znaczącym ośrodkiem przemysłowym. Obecnie czynione są starania w kierunku zwiększenia roli turystyki. Nieprzerwanie, natomiast, miasto pełni funkcje ośrodka specjalistycznego lecznictwa uzdrowiskowego.
Według danych z roku 2002[6] Kowary mają powierzchnię 37,39 km², w tym:
- użytki rolne: 22%
- użytki leśne: 63%
Miasto stanowi 5,95% powierzchni powiatu.
Sąsiednie gminy: Kamienna Góra, Karpacz, Lubawka, Mysłakowice, Podgórzyn, Svoboda nad Úpou (Czechy)
.jpg)
Założenie i rozwój miasta Kowary związany jest głównie z wydobyciem rud żelaza i z kowalstwem[7]. W 1148 waloński gwarek, Laurentius Angelus dokonał odkrycia – na zboczu góry Rudnik w Rudawach Janowickich stwierdził obecność rud żelaza. Niespełna 10 lat później, w 1158 książę Bolesław Kędzierzawy wydał rozporządzenie, które zapoczątkowało wydobycie rudy z owej góry. Wkrótce powstały kuźnie i hamernie, w wielu zakładach metalurgicznych wytwarzano wyroby metalowe[7]. W XIV w. osada słynęła z huty (fryszerka) i hamerni (kuźni), która wyrabiała znakomite noże i sierpy. Pod koniec XIV w. stała się własnością rycerską z własnym zamkiem[8].
4 września 1513 król Czech i Węgier Władysław Jagiellończyk nadał Kowarom prawa miejskie[7], w 1528 uzyskały prawa wolnego miasta górniczego. Miasto było znaczącym ośrodkiem produkcji broni palnej, zwłaszcza pod koniec XVI wieku. Król Zygmunt August w 1564 zamówił u kowarskich rusznikarzy 200 luf do muszkietów dla swojego wojska. Istniało tu wówczas 11 kuźnic, które dostarczały 3000 cetnarów żelaza[8].
Wiek XVII to dalszy intensywny rozwój Kowar, który jednak przerwała wojna trzydziestoletnia. Skutecznie zahamowała rozbudowę miasta, wyniszczyła ludność i samo miasto. Polecono wówczas zatopić kopalnie, był to koniec okresu świetności kowarskiego górnictwa. W wyniku upadku przemysłu górniczego i metalurgicznego rozwinęła się produkcja i bielenie płótna lnianego i wyrób tzw. białej przędzy, która szybko stała się specjalnością miasta, rozwijała się również hodowla zwierząt i roślin. W 1720 powstała jedna z pierwszych na Dolnym Śląsku manufaktur płócienniczych[potrzebny przypis].
Na skutek wojen prusko-austriackich (wojny śląskie) Kowary wraz z całym Dolnym Śląskiem zostały przyłączone do Prus. Król Fryderyk II wykupił dobra kowarskie z rąk czeskiego rodu Czerninów. Wcześniej przez ponad 200 lat Kowarami władali von Schaffgotschowie. Próby rozwoju kowarskiego górnictwa próbowano jeszcze podjąć w XVIII i XIX w., jednak bezskutecznie. Przez ponad 200 lat miasto utrzymywało się dzięki włókiennictwu, i to dzięki niemu większość mieszkańców miała pracę. W końcu XVIII i na początku XIX wieku na tle ogólnego kryzysu gospodarczego m.in. ciężkie zimy i zaraza ziemniaczana nastąpiła stagnacja gospodarcza, bezrobocie, które wywołało zubożenie ludności i narastający kryzys społeczny m.in. bunt tkaczy w 1848. Mimo działań rządu pruskiego nie udało się uratować tkactwa i płóciennictwa chałupniczego[potrzebny przypis].
Lata po I wojnie światowej przyniosły niewielkie ożywienie gospodarcze. Ponownie otwarto kopalnie i rozpoczęto wydobywanie rud żelaza. W 1927 rozpoczęto wydobycie rudy uranu podczas eksploatacji rud żelaza. Po przerwie w eksploatacji w latach 1929–1935, spowodowanej światowym kryzysem, wznowiono pracę kopalni, a uran sprzedawano do 1939 zakładom badawczym w Oranienburgu i zakładom Stahlwerk Mark A.G. w Hamburgu. 1 kwietnia 1938 do Kowar włączono wieś Podgórze[9]. Rozwój miasta przerwała II wojna światowa.
W 1945 miasto zostało włączone do Polski, a jego dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec. Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946[10].
Po 1945 wznowiono wydobycie rud uranu, jednak proces wydobywania owiany był tajemnicą i był pilnie strzeżony. Oficjalnie była tu jedynie kopalnia rud żelaza. Bito również nowe sztolnie poszukiwawcze, wydobywcze i szyby wydobywcze. Uran wydobywano dla radzieckiej atomistyki głównie w latach 40. i 50. XX wieku. W latach 60. w Kowarach przerabiano rudy uranu z innych złóż w Polsce i z ubogiej rudy z hałd. Robotnicy pracujący przy wydobyciu tegoż surowca, jego sortowaniu i przeróbce nie posiadali odpowiednich zabezpieczeń do pracy w takich warunkach, co skutkowało to w późniejszym okresie wieloma zgonami pracowników owych zakładów[potrzebny przypis].
W okresie powojennym w mieście rozwijał się przemysł wydobywczy (głównie Zakłady Przemysłowe R-1), maszynowy (Fabryka Maszyn Kowary) oraz włókienniczy (zakłady lniarskie, fabryka dywanów, fabryka filców technicznych)[7].
1 stycznia 1960 do Kowar włączono wieś Krzaczyna ze zniesionej gromady Ścięgny w tymże powiecie[11].
Dane z 31 grudnia 2017[12]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 11 090 | 100 | 5814 | 52,4 | 5276 | 47,6 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] | 313,1 | 167,6 | 145,5 | |||
Piramida wieku mieszkańców Kowar w 2014 roku.
Przemysł w mieście do lat 90. XX wieku funkcjonował głównie branży włókienniczej, budowlanej i drzewnej. Reprezentantami tych branż były zakłady (obecnie zamknięte)[potrzebny przypis]:
- Fabryka Dywanów „Kowary” S.A.
- Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Orzeł” Oddział Bielnik w Kowarach (hale fabryczne zostały wyburzone)
- Zakłady Produkcji Drewnianej Architektury Ogrodowej – „Stelmet” S.A. (Grupa Stelmet)
- Fabryka Maszyn „Kowary” S.A.
W początkowym okresie PRL największym zakładem miasta były Zakłady Przemysłowe R-1.
Obecnie rozwój miasta ukierunkowuje się na oferowanie usług turystycznych. W ciągu ostatnich lat wielokrotnie rozważane były projekty utworzenia w rejonie miasta stacji sportów zimowych.
Drogi
Kowary leżą przy następujących szlakach:
- 366 Piechowice – Kowary
- 367 Jelenia Góra – Wałbrzych
- drogi lokalne do Bukowca i Wojanowa.
Publiczny transport zbiorowy zapewnia PKS Tour Jelenia Góra[13] i mniejsi przewoźnicy drogowi. W styczniu 2022 uruchomiono w mieście komunikację miejską w oparciu o tabor miejscowego przewoźnika «Partner Tour». Wykonywane są trzy kursy dziennie w dni robocze na jednej linii[14].
Kolej
Dawniej w mieście działały dwie stacje kolejowe – Kowary i Kowary Średnie. Dodatkowo wybudowano również trzy przystanki kolejowe: Kowary Ściegny, Kowary Zdrój i Kowary Górne. Wszystkie punkty zlokalizowano na linii kolejowej nr 308, łączącej Kamienną Górę z Jelenią Górą[15]. Otwarcie pierwszego odcinka Jelenia Góra – Kowary miało miejsce 15. maja 1882 roku[15]. Przedłużenie odcinka do Kamiennej Góry przez Tunel pod Przełęczą Kowarską o długości 1025 metrów nastąpiło 5. czerwca 1905 roku[15]. Po II wojnie światowej linia przeszła na własność Polskich Kolei Państwowych. W dniu 8. lipca 1945 roku podpisano porozumienie polsko-radzieckie, w wyniku którego zdemontowano elementy sieci trakcyjnej i wywieziono do Związku Radzieckiego[16]. W 1986 roku zawieszono przewozy pasażerskie na szlaku do Kamiennej Góry[17]. W 1999 roku całkowicie zawieszono przewozy kolejowe[18].
W wojewódzkim rejestrze zabytków na liście zabytków wpisane są obiekty:[19]:
- miasto
- kościół parafialny pw. NMP z XV w., poł. XVI w., XVIII w.
- plebania, ul. 1 Maja 58, z 1799 r.
- kaplica wotywna pw. św. Anny z 1727 r.
- kościół parafialny
- ratusz, ul. 1 Maja 1A, klasycystyczny z 1789 r., przebudowany na przełomie XIX i XX w.
- altana – dawny „Pawilon Oficerski”, znajduje się przy ul. Borusiaka, k. XVIII w., zwany przez mieszkańców „Grzybkiem”, obecnie w rękach prywatnych, skrajnie zaniedbany przez właściciela
- budynek mieszkalno-usługowy, ul. Jeleniogórska 10, z XIX/XX w.
- dworek, ul. Jeleniogórska 12, z XIX w.
- zespół szpitalny, ul. Jeleniogórska 14, z 1907 r.
- budynek administracyjny
- budynek mieszkalny
- budynek mieszkalny „Szarotka”
- budynek szpitalny
- budynek warsztatowy i kotłownia
- budynek magazynowy
- budynek spacerowy, drewniany
- park
- dom, ul. Jeleniogórska 30, z 4 ćw. XIX w.
- budynek mieszkalno-usługowy, ul. Kowalska 2/2, z poł. XVIII w. – XX w.
- dom, ul. Łomnicka 19, z 1788 r., XIX w. – XX w.
- dom, ul. 1 Maja 7, z 1900 r.
- młyn z piekarnią, ob. dom mieszkalny, ul. 1 Maja 11, z 1 poł. XVIII w., XIX w.
- domy, ul. 1 Maja 6, 8, 9, 10, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 25 34, 35, 38, 44, 48, 54, 70, 77, 82, 96 z XVIII w. i XIX w.
- domy, ul. 1 Maja 28, 40a, XVII, XIX w.
- dom mieszkalno-usługowy, ul. 1 Maja 12/14, 50, 53 z XVIII w., XIX w.
- oficyna, ul. 1 Maja 70a
- willa, ob. szkoła, ul. 1 Maja 72, z poł. XIX w.
- pałac, ul. Ogrodowa 21, z XVIII w. – XIX w.
- dom, ul. Ogrodowa 30, z 1748 r.
- dom, ul. Ogrodowa 49, z k. XVIII w.
- dom, ul. Pocztowa 1, z XVIII w., XX w.
- gospoda i hotel, ob. dom mieszkalny, ul. Pocztowa 5, z 4 ćw. XVIII w.
- dom, ul. Pocztowa 12, z k. XIX w.
- willa, ul. Sanatoryjna 1, z l. 1870–1890
- park
- dwa domy (połączone łącznikiem), ul. Sanatoryjna 9, 9a, z l. 1900–1904
- dom, ul. Sanatoryjna 13, z l. 1910–1917,
- zespół sanatorium „Bukowiec”, ul. Sanatoryjna 15, 27, z l. 1902–1904, 1920 r.
- sanatorium „Wysoka Łąka”
- sanatorium „Bukowiec”
- park
- willa, ul. Sanatoryjna 17, z 1902 r.
- willa, ul. Sanatoryjna 19, z 1902 r.
- szkoła podstawowa nr 1:
- budynek, ul. Staszica, z 1778 r., z XIX/XX w.
- budynek, ul. Jagiellońska (d. ul. Waryńskiego), z 1794 r.
- plebania ewangelicka, obecnie dom mieszkalny, ul. Waryńskiego 2, z 1753 r.
- pałac, obecnie dom mieszkalny, ul. Waryńskiego 40, z drugiej poł. XVIII w., XIX/XX w.
- karczma, ob. dom mieszkalny, ul. Wiejska 1, mur.-drewn., z końca XIX w.
- dom, ul. Wojska Polskiego 2, z końca XIX w.
- wodociągowa wieża ciśnień (kolejowa), ul. Borusiaka, z 1905 r.
Kowary – Ciszyca
- zespół pałacowy, ul. Jeleniogórska 38, z pocz. XIX w.:
- pałac
- park
- sztuczna grota
Kowary – Radociny
- zespół pałacowy Radociny, zw. „Nowy Dwór”, ul. Zamkowa 1:
inne zabytki:
- stary układ zabudowy ciągnący się wzdłuż Jedlicy z kamieniczkami z XVI–XIX w.
- kamienny most na Jedlicy z 1725 z figurą św. Jana Nepomucena
- dawny renesansowy dworek z późniejszymi dobudówkami, była siedziba Nadleśnictwa Śnieżka w Kowarach
- osiedle górnicze w stylu socrealizmu, pierwsze osiedle w powojennej Polsce zbudowane na tzw. ziemiach odzyskanych
- synagoga z XIX w., obecnie magazyn
- mozaika przedstawiająca dywan, w stylu izmirskim, na ścianie Fabryki Dywanów Kowary
Atrakcje turystyczne[potrzebny przypis]
- Muzeum Sentymentów
- Park Miniatur Zabytków Dolnego Śląska w Kowarach
- Podziemna Trasa Turystyczna „Sztolnie Kowary”
- Dom Tradycji Miasta Kowary
- Szlaki turystyczne w Karkonosze i Rudawy Janowickie
- zespół sanatorium „Bukowiec” i „Wysoka Łąka”, ul. Sanatoryjna 15, 27, z lat 1902–1904, 1920 r.
- W budynku „B” Urzędu Miejskiego na II piętrze znajdują się dwie Sale Tradycji Miasta. Pierwsza z sal wypełniona jest ekspozycją poświęconą dawnym sanatoriom „Bukowiec-Wysoka Łąka” z uwzględnieniem historii walki z gruźlicą i jej pionierom na tych terenach. Historię Sali Tradycji i ekspozycję można obejrzeć na stronie internetowej[21] W drugiej Sali Tradycji znajdują się eksponaty związane z historią miasta, tutejszego górnictwa i tkactwa, i linii kolejowej nr 308.
- Nowa podziemna trasa turystyczna „Kopalnia Podgórze”.
_MWDSC00226.JPG)
Miniatura zamku Książ
Miniatura bazyliki w Krzeszowie
.JPG)
Miniatura świdnickiego Kościoła Pokoju
.JPG)
Kościół Wang w parku miniatur
.JPG)
Dawniej w Kowarach było 5 szkół podstawowych (nie istnieją już SP nr 2 w Kowarach Górnych, SP nr 4 przy obecnym ZSO i SP nr 5 na Wojkowie). Obecnie istnieją dwie szkoły podstawowe (Szkoła Podstawowa nr 1 w Kowarach i Szkoła Podstawowa nr 3 im. Józefa Gielniaka), gimnazjum, liceum ogólnokształcące i liceum dla dorosłych (Zespół Szkół Ogólnokształcących). Gimnazjum i Liceum im. Stanisława Lema[potrzebny przypis].
W Kowarach do 2002 r. istniało Kino „Orzeł”, które obecnie jest zamknięte. Główną instytucją kulturalną i animatorem życia kulturalnego miasta jest Miejski Ośrodek Kultury[potrzebny przypis].
W Kowarach działa Miejski Klub Sportowy Olimpia, który organizuje imprezy sportowe: „Turniej piłki nożnej juniorów im. S. Żurowskiego”, seminaria szkoleniowe „Funakoshi Shotokan Karate” i „Polsko-Czeskie mistrzostwa o puchar Karkonoszy w paralotniach”. Ponadto klub jest współorganizatorem „Dni Kowar” pod nazwą „Dni Sportu”, jak również organizuje „Majówkę”, „Jesień Kowarską” czy też inne imprezy sportowo-rozrywkowe na terenie miasta[potrzebny przypis].
Miasta partnerskie[23]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
