Konzerthaus Berlin

Konzerthaus Berlin^[1][a] (także: Schauspielhaus, Schauspielhaus Berlin, Schauspielhaus am Gendarmenmarkt^[1][b]) – klasycystyczny budynek teatralny, znajdujący się w Berlinie, w dzielnicy Mitte, na placu Gendarmenmarkt.

Konzerthaus Berlin

Budynek w 2015 roku
Typ teatru	obiekt koncertowy, filharmonia
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Berlin
Lokalizacja	Berlin
Położenie na mapie Berlina Konzerthaus Berlin
Położenie na mapie Niemiec Konzerthaus Berlin
52°30′49″N 13°23′32″E
Strona internetowa

Widok na budynek Teatru Narodowego i Katedrę Niemiecką w 1815 roku

Historia Schauspielhausu

Szkic budynku autorstwa Karla Friedricha Schinkla około 1830 roku

Schauspielhaus w 1821 roku

Schauspielhaus w 1825 roku

Widok na Gendarmenmarkt z Schauspielhausem i Katedrą Francuską w 1910 roku

Ruiny Schauspielhausu i Katedry Francuskiej w 1951 roku

Schauspielhaus w 1968 roku

Schauspielhaus w 2008 roku

Wnętrza Schauspielhausu

Wielka sala koncertowa po odbudowie w 1984 roku

Wielka sala koncertowa w 2007 roku

Apollo w rydwanie zaprzężonym w gryfy – dzieło Christiana Friedricha Tiecka wykonane około 1820 roku

Budynek został zbudowany według projektu architekta Karla Friedricha Schinkla w latach 1818–1821. W 1821 roku otwarto tu Königliches Schauspielhaus, a w latach 1919–1945 mieścił się tu Preußisches Staatstheater (pol. „Pruski Teatr Państwowy”). Teatr został zniszczony podczas II wojny światowej, a jego odbudowa rozpoczęła się w 1976 roku. Budynek otwarto ponownie jako dom koncertowy w 1984 roku, a w 1994 roku oficjalnie nadano mu nazwę Konzerthaus. Jest wpisany do rejestru berlińskiego urzędu krajowego ds. ochrony zabytków jako Schauspielhaus pod numerem 09065015^[2]. Od 1984 roku służy jako miejsce dla Konzerthausorchester Berlin.

Historia

Już w 1776 roku z polecenia pruskiego króla Fryderyka II Wielkiego na obszarze położonym równolegle do dwóch katedr: Niemieckiej i Francuskiej otwarto mały dom komediowy (niem. Komödienhaus), zbudowany według projektu wyższego naczelnika budowlanego Johanna Boumana^[3][2]. Na początku XIX wieku na miejscu domu komediowego wybudowano zaprojektowany przez architekta Carla Gottharda Langhansa budynek Teatru Narodowego (niem. Nationaltheater), którego otwarcie miało miejsce 1 stycznia 1802 roku^[3][2].

Teatr Narodowy mógł pomieścić 2 tysiące widzów, jednak z powodu podłużnego kształtu widowni akustyka była niezbyt dobrej jakości i widzowie nie słyszeli dobrze aktorów^[4]. Z uwagi na niezbyt atrakcyjną bryłę teatr często był nazywany „kufrem” lub „wiekiem trumny”^[4][5]. Budynek ten uległ zniszczeniu wskutek pożaru w 1817 roku^[3]. Po tym wydarzeniu król Fryderyk Wilhelm III zlecił architektowi Karlowi Friedrichowi Schinklowi zaprojektowanie nowego gmachu teatralnego, tak aby mógł stanąć na fundamentach spalonego obiektu^[3][2].

Budowę nowego, klasycystycznego budynku rozpoczęto w 1818 roku, zaś jego otwarcie odbyło się 26 maja 1821 roku - wystawiono wtedy premierową wersję sztuki Johanna Wolfganga von Goethego z 1787 roku pt. Ifigenia w Taurydzie^[3][2][5]. 8 czerwca 1821 roku wystawiono tu po raz pierwszy operę Carla Marii von Webera zatytułowaną Wolny strzelec^[6]. W późniejszych czasach w budynku koncertowali Niccolò Paganini (1829) i Ferenc Liszt (1843), dyrygowali Felix Mendelssohn-Bartholdy (1842) i Richard Wagner (1844)^[6].

W latach 1883–1884 ze względów ekonomicznych pokrytą tynkiem fasadę budynku oblicowano piaskowcem^[2]. W 1919 roku teatr przemianowano na Staatstheater (pol. „Teatr Państwowy”)^[6].

Teatr został zniszczony podczas II wojny światowej^[7]. Władze NRD podjęły decyzję o jego odbudowie z zamiarem utworzenia tu wschodnioberlińskiej filharmonii^[2]. Odbudowa pod kierownictwem Erhardta Gißkego, Manfreda Prassera i Klausa Justa rozpoczęła się dopiero w 1976 roku^[7][2]. W jej trakcie w dużym stopniu zrekonstruowano zewnętrzne formy budynku, z kolei wnętrza poddano przebudowie mającej na celu dostosowanie ich do nowej funkcji gmachu. W następstwie dyskusji na temat wystroju nowych pomieszczeń, w której poważnie brano pod uwagę urządzenie ich w oparciu o nowoczesną stylistykę ostatecznie zdecydowano się na swobodną adaptację wystroju oryginalnych wnętrz Schinkla^[2]. Budynek otwarto ponownie jako dom koncertowy 1 października 1984 roku koncertem berlińskiej orkiestry Berliner Sinfonie-Orchester pod batutą Clausa Petera Flora i Kurta Sanderlinga^[6]. W 1994 roku teatr oficjalnie przemianowano na Konzerthaus^[7].

Architektura

Budynek jest podzielony na trzy części: środkową ze sceną, widownią i foyer, lewe skrzydło z salą koncertową i balową oraz trzypiętrowe prawe skrzydło z pomieszczeniami zaplecza teatralnego, biurami administracji i salą prób^[8]. Widownia pomieścić mogła 1600 widzów i została zaprojektowana w myśl propozycji Schinkla, Gilly’ego i Langhansa z 1813 roku półkolistego teatru antycznego, by zapewnić optymalną widoczność i akustykę^[8]. Odbudowany po II wojnie światowej teatr może pomieścić od 1507 do 1677 widzów w zależności od wielkości sceny^[9].

Formy zewnętrzne

Jako model dla układu ozdobionej pilastrami fasady budynku posłużył pomnik greckiego stratega Trazyllosa zbudowany w Atenach w 320 roku p.n.e.^[2] Schinkel chciał ujednolicić gmach poprzez wybór greckich „form i sposobów konstrukcyjnych” oraz jednoczesne unikanie wszelkich łuków i sklepień. Zastosował za to harmonijne połączenie portyków z kolumnami i porządku pilastrowego w pasach między oknami^[2].

Fasady gmachu cechuje bogata dekoracja rzeźbiarska wykonana przez Christiana Friedricha Tiecka, zawierająca starożytne przedstawienia różnych dziedzin sztuki co jest odniesieniem do funkcji budynku oraz realizacją wskazówek Karla Friedricha Schinkla. W skład dekoracji wchodzą: symbole sztuki scenicznej na szczycie części budynku zawierającej scenę, grupa Niobe na szczycie portyku, bachanalia na szczycie północnym oraz Orfeusz i Eurydyka na szczycie południowym^[2].

Uwagi

1. W tłum. na j. pol. Konzerthaus oznacza „dom koncertowy”.
2. W tłum. na j. pol. Schauspielhaus oznacza „dom widowiskowy”.