Kartacz (pocisk)

Kartacze stosowano do zwalczania siły żywej nieprzyjaciela na niewielkich odległościach (do 300 m). Podczas strzału powłoka kartacza ulegała rozerwaniu i lotki wylatując swobodnie z lufy raziły cele na znacznej powierzchni. Przykładowy obszar rażenia kartacza o kalibrze 76 mm, zawierającego 500 lotek, to stożek o wysokości 300 m i średnicy podstawy 50 m.

Pierwsze kartacze składały się z żelaznego pręta, umocowanego do drewnianego lub metalowego krążka – sabotu (o średnicy równej kalibrowi działa). Do pręta przylepiano za pomocą smoły lotki, a następnie cały pocisk owijano płótnem i okręcano nasmołowanym sznurem. Później lotki zaczęto umieszczać w cylindrycznych puszkach. Lotkami były początkowo drobne kamienie, później ołowiane kule podobne do karabinowych.

Niektóre z zamieszczonych tu informacji od 2024-08 wymagają weryfikacji.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Pierwsze kartacze pojawiły się w XVI wieku^[5] i używane były powszechnie przez kolejne stulecia obok kul armatnich oraz granatów. Sytuacja uległa zmianie w XIX wieku, wraz z wynalezieniem szrapneli i pocisków odłamkowych, które niemal całkowicie wyparły je z uzbrojenia. Od tamtej pory kartacze stosowano niemal wyłącznie w działach piechoty oraz do obrony przed bezpośrednimi atakami wrogiej piechoty na inne rodzaje dział artyleryjskich.

Ważniejsze bitwy, w których użyto kartaczy

1519 w bitwie wojsk Hernana Cortesa z plemieniem Tlaxcalan podczas marszu na Tenochtitlán;
1642 podczas eksploracji wybrzeża Nowej Zelandii przez Tasmana w jego potyczce z miejscowymi
10 lutego 1722 od burtowej salwy kartaczy, wystrzelonej z brytyjskiego okrętu HMS Swallow, zginął sławny pirat Bartholomew Roberts;
16 kwietnia 1746 bitwa pod Culloden;
13 września 1759 bitwa na Równinie Abrahama – w czasie bitwy śmiertelnie ranny kartaczem został markiz Louis-Joseph de Montcalm;
26 kwietnia 1771 w bitwie pod Szreńskiem podczas konfederacji barskiej śmiertelnie ranny pociskiem z kartacza został Józef Sawa Caliński;
9 października 1779 w bitwie pod Savannah śmiertelnie ranny pociskiem z kartacza został gen. Kazimierz Pułaski;
13 marca 1781 w bitwie pod Guilford Court House gen. Cornwallis rozkazał oddać salwę z kartaczy na środek pola bitwy do Brytyjczyków walczących przeciwko Amerykanom;
13 Vendémiaire IV roku (5 października 1795) Napoleon stłumił powstanie rojalistów salwami kartaczy;
podczas rewolucji haitańskiej wojska francuskie używały wielokrotnie kartaczy przeciwko siłom Toussaint L'Ouverture;
w 1798 w czasie rewolucji irlandzkiej wojska brytyjskie używały wielokrotnie kartaczy przeciwko Irlandczykom, w czasie bitew pod New Ross, Arklow, Saintfield i Vinegar Hill; pod Vinegar Hill dokonano masakry kobiet i dzieci, które znalazły się na polu bitwy;
1812 podczas bitwy pod Możajskiem – w bitwie gen. Józefowi Sowińskiemu ciężko rannemu w nogę kartaczem dokonano amputacji;
8 stycznia 1815 podczas bitwy pod Nowym Orleanem śmiertelnie ranny kartaczem został brytyjski gen. Edward Pakenham;
18 czerwca 1815 w bitwie pod Waterloo gen. Henry Paget, ranny kartaczem, stracił nogę;
Wiktor Hugo w powieści Nędznicy opisuje użycie kartaczy podczas tłumienia powstania paryskiego w 1832;
23 lutego 1847 w bitwie pod Buena Vista podczas wojny amerykańsko-meksykańskiej generał i przyszły 12. prezydent Stanów Zjednoczonych Zachary Taylor polecił ładować armaty podwójnymi kartaczami i pokonał wielokrotnie liczniejsze wojska meksykańskie gen. Santa Anny;
w 1863 w bitwie pod Gettysburgiem unioniści salwami podwójnych kartaczy zatrzymali i dokonali masakry konfederackiej szarży Picketta.

Charakterystyka

Historia

Ważniejsze bitwy, w których użyto kartaczy

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Wikiwand - on