Jan Władysław Nelken ps. Otto, Marek, Tytus (ur. 16 marca 1878 w Skomoroszkach[1][2], zm. w kwietniu 1940 w Katyniu) – polski lekarz psychiatra, psychoanalityk, pułkownik Wojska Polskiego, działacz socjalistyczny, członek PPS, ofiara zbrodni katyńskiej.
Szybkie fakty Data i miejsce urodzenia, Data i miejsce śmierci ...
Jan Władysław Nelken
 |
 pułkownik lekarz |
| Data i miejsce urodzenia |
16 marca 1878
Skomoroszki, gubernia kijowska, Imperium Rosyjskie |
| Data i miejsce śmierci |
kwiecień 1940
Katyń, RFSRR, ZSRR |
| Przebieg służby |
| Siły zbrojne |
 Armia Austro-Węgier
 Wojsko Polskie
|
| Jednostki |
Szpital Garnizonowy we Lwowie, Szpital Okręgowy Nr 1 w Warszawie, Szkoła Podchorążych Sanitarnych, Oddział Psychiatryczny Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie |
| Stanowiska |
lekarz
• Szpitala Garnizonowego we Lwowie,
• Szpitala Okręgowego Nr 1 w Warszawie,
z-ca kierownika, a następnie kierownik
•Oddziału Psychiatrycznego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa
• kampania wrześniowa |
| Odznaczenia |
    |
Zamknij
Urodził się we wsi Skomoroszki w guberni kijowskiej jako syn dyrektora cukrowni Edwarda Nelkena (1850–1930) i Eugenii z Telszów (1854–1909)[3]. Był wyznania ewangelicko-augsburskiego[4].
Uczęszczał do gimnazjum w Warszawie. W 1896 rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Wydalony z uczelni i z Warszawy za działalność socjalistyczną, wyjechał do Kazania, gdzie 18 października 1902 otrzymał dyplom lekarski[4]. Po powrocie do Warszawy rozpoczął praktykę psychiatryczną i działalność polityczną w Polskiej Partii Socjalistycznej. Był kilka razy aresztowany i więziony. 8 stycznia 1909 nostryfikował dyplom na wydziale medycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego[4].
W czasie I wojny światowej służył w Armii Austro-Węgier jako lekarz Szpitala Garnizonowego we Lwowie. W latach 1919–1934 pełnił służbę w Wojsku Polskim, w Szpitalu Okręgowym Nr I w Warszawie, Szkole Podchorążych Sanitarnych oraz na stanowisku zastępcy kierownika, a następnie kierownika Oddziału Psychiatrycznego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie. 30 czerwca 1934 został przeniesiony w stan spoczynku[5]. Został awansowany do stopnia pułkownika w korpusie oficerów sanitarnych lekarzy ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 (w 1928 był zweryfikowany z lokatą 3).
Po zakończeniu zawodowej służby wojskowej praktykował w Ambulatorium na Solcu i Ubezpieczalni Społecznej. Był członkiem Zarządu Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i redaktorem Rocznika Psychiatrycznego.
Po wybuchu II wojny światowej 1939 wraz z kadrą Centrum Wyszkolenia Sanitarnego ewakuował się na tereny wschodnie, a po agresji ZSRR na Polskę został aresztowany przez Sowietów. Był przetrzymywany początkowo w obozie putywlskim[6], a następnie w Kozielsku[7]. Wiosną 1940 został przetransportowany do Katynia i rozstrzelany przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Pogrzebano go w bezimiennej mogile zbiorowej, gdzie od 28 lipca 2000 mieści się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu[8]. Podczas ekshumacji w 1943 jego ciało nie zostało zidentyfikowane pod jego nazwiskiem[9]. Na terenach polskich, okupowanych od 1939 przez Niemców, wydanie czasopisma „Goniec Krakowski” z 16 kwietnia 1943 poinformowało wówczas o ekshumacji ciał polskich żołnierzy w Katyniu i zidentyfikowaniu m.in. zwłok gen. Smorawińskiego[10].
Życie prywatne
W 1904 ożenił się ze Stanisławą Radomską (zm. 1967). Rozwiedli się w 1925, małżeństwo było bezdzietne. Po raz drugi ożenił się 23 lipca 1925[1] z Ireną z Borkowskich (1899–1944), z którą miał dwoje dzieci: córkę Annę (1926–1944) i syna Jana[7] (1931).
Jego żona Irena i córka Anna zginęły w 1944 w powstaniu warszawskim[11].
Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został awansowany pośmiertnie do stopnia generała brygady[12][13]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[14][15].
17 września 2009 przy Wojskowym Instytucie Medycznym w Warszawie został zasadzony Dąb Pamięci honorujący Jana Nelkena[16].
- Badania płynu mózgowo-rdzeniowego i jego wyniki w schorzeniach układu nerwowego, powstających na tle kiły. Przegląd Lekarski, 1909
- O porażeniach następowych po ostrem zatruciu tlenkiem węgla. Kraków, 1909
- Ein Fall von Poliomyelitis anterior acuta cruciata mit folgender Syringomyelie. „Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie”. 3 (1), s. 196–202, 1910. DOI: 10.1007/BF02893593.
- Psychologische Untersuchungen an Dementia præcox-Kranken. Journal für Psychologie und Neurologie 17, ss. 174–185, 1911
- Analytische Beobachtungen über Phantasien eines Schizophrenen. Jahrbuch für psychoanalytische und psychopathologische Forschungen 4, s. 504–562, 1912
- Ueber schizophrene Wortzerlegungen. Zentralblatt für Psychoanalyse 2, 1–5, 1911
- Badania psychoanalityczne chorób nerwowych. Neurologja Polska 2, 1913
- O potrzebie państwowego Zakładu dla umysłowo chorych zbrodniarzy w Galicyi, 1913
- Alkohol i przestępstwa w wojsku podczas wojny. Lekarz Wojskowy 1 (21), s. 9–18, 1920
- Psychozy reaktywne na wojnie. Lekarz Wojskowy 2 (30), 1921
- Udawanie zaburzeń psychicznych a służba wojskowa. Warszawa, 1926
- Orzeczenia sądowo-lekarskie. Warszawa, 1927
- Ostre upicie się i jego znaczenie sądowo-lekarskie. Wojskowy Przegląd Prawniczy 3, 1930
- Kokainizm i homoseksualizm, 1931
- Ostre upicie się i przestępczość. Warszawa, 1931
- O powikłaniu chorób psychicznych przez różę, 1932
- Hygjena psychiczna w wojsku. Warszawa, 1934
- Psychozy reaktywne w oświetleniu wojny światowej i służby wojskowej, 1934
- Higjena psychiczna usposobienia psychopatycznego jako zagadnienie kultury, 1935
- Z dziedziny psychoneurologii dziecięcej w Rosji. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 12, 1935
- Handelsman J, Nelken J. O zachowaniu się niepamięci po postrzale głowy. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 11 (18/19), 1935
- Głosy krytyczne z dziedziny eugeniki współczesnej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1936
- Higjena psychiczna obrony przeciwgazowej. Lekarz Polski 1, 1936
- O wojnie bakteriologicznej. Lekarz Polski, 1936
- Pamiętnik Forela. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1936
- Humanizacja wojny w świetle zagadnień higieny psychicznej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1937
- Niewystarczalność konwencji genewskiej wobec walki lotniczo-gazowej. Lekarz Polski, 1937
- Dziesięciolecie przygotowań do walki lotniczo-gazowej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1938
- Alkohol a walka lotniczo-gazowa. Lekarz Wojskowy 14 (4), s. 80–83, 1938
- podpułkownik – 3 maja 1922 zweryfikowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 (w 1924 zajmował 24 lokatę w korpusie oficerów zawodowych sanitarnych, grupa lekarzy
- pułkownik – 16 marca 1927 ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 i 5 lokatą w korpusie oficerów zawodowych sanitarnych, grupa lekarzy
- generał brygady – pośmiertnie 5 października 2007
Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850–1918. M–N. Stopka K. (red.). Kraków: Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011, s. 663. ISBN 978-83-62261-37-6. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 11 z 7 czerwca 1934 r. s. 145.
- Herman E. Dr Jan Nelken. Neurologia Polska 24, s. 8–11, 1950.
- Ilnicki, S., Nelken, J., jr. Pułkownik doktor medycyny Jan Nelken. „Psychiatria Polska”. 20 (5), s. 386–396, 1986. PMID: 3295925.
- Ilnicki S, Nelken J., jun. Pamiętnik płk. dr. med. Jana Nelkena znaleziony w Katyniu. Lekarz Wojskowy 3/4, s. 206–209, 1993.
- Nelken J. Płk dr med. Jan Nelken (ur. 16.III.1878–zm. 1940). Archiwum Medycyny Sądowej 2, s. 136–140, 1985.
- Red. „Nelken, Jan Władysław” W: Polski Słownik Biograficzny tom 22 s. 667–668.
- Sitkiewicz T. Jan Władysław Nelken. Wojskowy Przegląd Historyczny 2 (128), s. 417, 1989.
- Jan Bohdan Gliński: Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów, ofiar II wojny światowej. Wrocław: Urban & Partner, 1997 s. 282–284.
- Stanisław Ilnicki, Jan Nelken jun.: Gen. bryg. dr med. Jan Władysław Nelken (1878–1940). Warszawa: Wojskowy Instytut Medyczny. Klinika Psychiatrii i Stresu Bojowego w Warszawie, 2009 ISBN 978-83-925530-2-1.
- Rocznik Oficerski 1924. Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 1003, 1017, 1079.
- Rocznik Oficerski 1928. Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 709, 725.
- Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 321, 826.
- Stanisław Konopka. Rocznik Lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1936 rok. Warszawa: Biuro Propagandy Polskiej Medycyny przy Naczelnej Izbie Lekarskiej, 1936, s. 1204, 1228, 1317, 1697.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
- Maria Magdalena Blombergowa. Uczeni polscy rozstrzelani w Katyniu, Charkowie i Twerze. „Analecta”, s. 31, R. 9 Z. 2 (18) / 2000.
pułkownik lekarz
.png){kind=small}
