Harry S. Truman (ur. 8 maja 1884 w Lamar, zm. 26 grudnia 1972 w Kansas City) – amerykański polityk. W latach 1945–1953 był 33. prezydentem Stanów Zjednoczonych (niecałe dwie kadencje, z ramienia Partii Demokratycznej), a wcześniej przez 3 miesiące pełnił funkcję wiceprezydenta.
.jpg) Prezydent Harry Truman około 1947 roku | |
| Data i miejsce urodzenia |
8 maja 1884 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
26 grudnia 1972 |
| 33. prezydent Stanów Zjednoczonych | |
| Okres |
od 12 kwietnia 1945 |
| Przynależność polityczna | |
| Pierwsza dama | |
| Wiceprezydent | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| 34. wiceprezydent Stanów Zjednoczonych | |
| Okres |
od 20 stycznia 1945 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Senator Stanów Zjednoczonych z Missouri | |
| Okres |
od 3 stycznia 1935 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik |
Roscoe C. Patterson |
| Następca |
Frank P. Briggs |
 | |
| Odznaczenia | |
   Złoty Medal Kongresu | |
Dzieciństwo i młodość
Harry S. Truman urodził się 8 maja 1884 roku w Lamar, jako syn handlarza końmi Johna Andersona Trumana i jego żony Marthy Ellen Young Truman[1]. Rodzina Trumanów kilkakrotnie przeprowadzała się, pozostając cały czas w obrębie stanu Missouri[1]. Uczęszczał do szkoły podstawowej i średniej w Independence, które ukończył w 1901 roku[1]. Z powodu kiepskiej sytuacji finansowej rodziny, nie mógł pójść do college’u, a słaby wzrok wykluczył służbę w Akademii West Point[2].
W pierwszej dekadzie XX wieku pracował w firmie kolejowej, a następnie w kilku bankach w Kansas City[2]. W 1905 roku wstąpił do Gwardii Narodowej w Missouri, jednocześnie pomagając rodzinie na farmie[2]. W 1917 roku został zmobilizowany i wysłany na front I wojny światowej we Francji[2]. Brał udział m.in. w bitwach pod Saint-Mihiel, pod Meusse-Argonne i pod Sammedieu[2]. Wiosną 1919, mając stopień majora, został zwolniony ze służby[2].
Kariera polityczna
Po powrocie z wojny, Truman przez kilka lat pracował jako biznesmen, jednak musiał ogłosić bankructwo[3]. W 1922 roku, dzięki znajomości z braćmi Thomasem i Jamesem Pendergastami został wybrany na sędziego hrabstwa Jackson[3]. Wygrał wybory na to stanowisko i pełnił rolę sędziego przez dwuletnią kadencję[3]. W tym samym czasie studiował prawo w Kansas City Law School, które ukończył w 1925 roku[3]. W latach 1927–1935 był przewodniczącym powiatowej władzy wykonawczej[3].
Jesienią 1934 roku Truman wygrał wybory do Senatu, z ramienia Partii Demokratycznej[4]. Poprzez bliską znajomość ze skorumpowanym Pendergastem, spotykał go ostracyzm pośród innych senatorów[4]. Pomimo swojego poparcia dla polityki Nowego Ładu, Truman miał wówczas krytyczne zdanie na temat administracji Franklina Delano Roosevelta[4]. Z jego inicjatywy powołano komisję ds. zbadania efektywności programów zbrojeniowych (zwaną „Komisją Trumana”)[4]. Komisja ujawniła nieuzasadnione zyski koncernów zbrojeniowych, zwłaszcza po przystąpieniu USA do II wojny światowej[5]. Przysporzyło to popularności Trumanowi[5].
W wyborach prezydenckich w 1944 roku Roosevelt postanowił ubiegać się o czwartą kadencję[5]. Chciał jednak zrezygnować z dotychczasowego wiceprezydenta Henry’ego Wallace’a, dlatego pozostawił decyzję o nominacji jego następcy bossom partyjnym[5]. Na konwencji demokratów w lipcu 1944 w drugim głosowaniu nominację otrzymali Roosevelt (prezydencką) i Truman (wiceprezydencką)[5]. Obaj zostali zaprzysiężeni 20 stycznia 1945 roku[6]. Po niespełna trzech miesiącach, 12 kwietnia 1945, Roosevelt doznał udaru i zmarł[6]. Truman został zaprzysiężony na następnego prezydenta tego samego dnia[6].
Prezydentura
Jednym z pierwszych wyzwań, jakie stało przed nowym prezydentem, była konferencja założycielska Organizacji Narodów Zjednoczonych w San Francisco, która rozpoczęła się 25 kwietnia 1945[7]. Stronę amerykańską reprezentowali sekretarz stanu Edward Stettinius oraz członkowie Kongresu z obu głównych partii politycznych[7]. Aby uniknąć problemów, jakie miał Woodrow Wilson z aprobatą paktu Ligi Narodów, Truman postanowił pozostawić taki skład delegacji, który będzie skuteczniejszy w późniejszej debacie w Kongresie[7]. Jeszcze przed rozpoczęciem konferencji dało się zauważyć ostry kurs Trumana wobec Związku Radzieckiego[6]. 23 kwietnia spotkał się on z komisarzem spraw zagranicznych Wiaczesławem Mołotowem i ambasadorem w USA Andriejem Gromyką, gdzie odnosił się do strony radzieckiej z dużą rezerwą i niechęcią[6]. Dzień rozpoczęcia konferencji zbiegł się w czasie ze spotkaniem armii amerykańskiej i radzieckiej nad Łabą[7]. Już na samym początku pomiędzy USA a ZSRR powstało kilka konfliktów: m.in. sprawa Rządu Jedności Narodowej w Polsce oraz udział Argentyny w konferencji (która utrzymywała stosunki dyplomatyczne z III Rzeszą, a mimo to została zaproszona na obrady przez Edwarda Stettiniusa)[7]. Pozostałymi różnicami były pomysły utrzymania kolonii brytyjskich i francuskich, aneksja archipelagów Karolinów, Marianów i Wysp Marshalla przez Stany Zjednoczone oraz system głosowania w Radzie Bezpieczeństwa[8]. W celu uzgodnienia wspólnego stanowiska, Truman wysłał do Moskwy Harry’ego Hopkinsa na negocjacje ze Stalinem[8]. Karta Narodów Zjednoczonych została ostatecznie podpisana 26 czerwca, a 28 lipca została ratyfikowana przez Senat[8].
W czasie obrad w San Francisco, III Rzesza przegrywała wojnę w Europie i światowi przywódcy zastanawiali się nad powojenną przyszłością Niemiec[8]. Z tego powodu naciskano na prezydenta USA, by spotkał się z premierem brytyjskim i przewodniczącym Rady Komisarzy Ludowych Związku Radzieckiego, by omówić szczegóły[8]. Truman był zwolennikiem pokojowej okupacji sojuszniczej, demilitaryzacji i denazyfikacji Niemiec, będąc jednocześnie przeciwnikiem planu Morgenthaua[9]. Dla uzgodnienia wspólnego stanowiska państw zwycięskich, zwołano konferencję w Poczdamie, która rozpoczęła się 2 lipca 1945[9]. W trakcie przygotowań do niej, Truman otoczył się ludźmi sprzyjającymi ostremu kursowi wobec ZSRR: admirałem Williamem Leahy’m, sekretarzem obrony Jamesem Forrestalem i nowym sekretarzem stanu Jamesem Byrnesem[9]. W drodze do Poczdamu, delegacja amerykańska ustaliła cztery główne punkty obrad: ustalenia przyszłości Niemiec, reparacji wojennych, realizacje ustaleń konferencji jałtańskiej dotyczących kształtu powojennej Europy oraz podpisanie traktatów pokojowych[10]. Przewodniczącym konferencji został Truman i na początku zawnioskował o powołanie Rady Ministrów Spraw Zagranicznych (amerykańskiego, radzieckiego, chińskiego, francuskiego i brytyjskiego), która miała opracować traktaty pokojowe[10]. Ponadto przedstawił wcześniej uzgodnione przez delegację postulaty, a także chciał przyjęcia Włoch do ONZ[10]. Rada została powołana bez sprzeciwów, natomiast dyskusja o państwach Europy Wschodniej, takich jak Polska, Bułgaria czy Rumunia spowodowała ostry protest strony radzieckiej[11]. Wielka trójka odbyła także naradę w sprawie zakończenia wojny przeciwko Japonii[11]. Jednak głównym tematem obrad pozostała sprawa III Rzeszy[11]. Na konferencjach w Teheranie i Jałcie Roosevelt i Churchill postulowali podział kraju na kilka mniejszych, czemu sprzeciwiał się Stalin, twierdząc że podział wzmoże ruchy nacjonalistyczne i militarystyczne[11]. Truman początkowo popierał pomysł podziału, ale został przekonany do zmiany stanowiska i podczas obrad w Poczdamie nie przedstawił takiego wniosku[11].
Wkrótce po zakończeniu konferencji poczdamskiej, prezydent podjął decyzję o zrzuceniu dwóch bomb atomowych na Japonię[12]. Pierwsza z nich została zrzucona 6 sierpnia na Hiroszimę, a trzy dni później kolejną zrzucono na Nagasaki[12]. W wyniku obu eksplozji zmarło łącznie około 160 tysięcy ludzi[12]. W wyniku tych działań, Cesarstwo podpisało kapitulację 14 sierpnia, którą przyjął generał Douglas MacArthur[12]. Powodem, podanym przez Trumana, użycia broni jądrowej było zastraszenie Japonii i wymuszenie kapitulacji[13]. Jednak według niektórych amerykańskich wojskowych, jak choćby generała Henry’ego Arnolda i admirała Williama Halseya, zrzucenie bomb było błędem, ponieważ Cesarstwo i tak było na granicy przegrania wojny i konieczności poddania się[13]. Innymi powodami użycia broni atomowej były wywarcie nacisku i demonstracja siły wobec ZSRR[13]. Pomimo wątpliwości sekretarza wojny, Henry’ego Stimsona, poprzez takie działanie wobec Japonii, Truman rozpoczął dyplomację z pozycji siły wobec Związku Radzieckiego, co było zaczątkiem zimnej wojny[14].
W myśl polityki zimnej wojny, wiosną 1947 roku prezydent opracował doktrynę (nazwaną później doktryną Trumana), oferującą pomoc militarną państwom proamerykańskim[15]. W pierwszej kolejności chodziło o Grecję i Turcję, gdzie obawiano się, że władzę obejmą komuniści, co mogłoby doprowadzić do upadku prozachodnich rządów w innych państwach europejskich[15]. Doktryna Trumana została proklamowana przed Kongresem 12 marca 1947 roku[15]. Prezydent chciał także zorganizować pomoc gospodarczą dla państw Europy Zachodniej, dlatego też 19 grudnia tego samego roku wprowadził w życie plan Marshalla[16]. Trzecim posunięciem w zwalczaniu komunizmu było utworzenie Paktu Północnoatlantyckiego 4 kwietnia 1949 roku[16]. Państwami założycielskimi były: Stany Zjednoczone, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Kanada, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Norwegia, Islandia i Portugalia[16]. W ramach dbania o bezpieczeństwo zewnętrzne, w 1947 utworzył Departament Obrony oraz Centralną Agencję Wywiadowczą[17].
Jeszcze będąc senatorem, zetknął się z problemem Izraela i Palestyny[16]. 19 kwietnia 1945 przyjął na audiencji rabina Stephena Wise’a, potwierdzając sympatię dla ruchu syjonistycznego[16]. Trzy lata później, 25 marca 1948 przychylił się do propozycji objęcia Palestyny powiernictwem ONZ[18]. Kiedy Żydowska Rada Narodowa proklamowała w Tel-Awiwie (14 maja 1948) powstanie Izraela, Stany Zjednoczone tego samego dnia uznały nowe państwo[19].
Pomimo niepopularności w społeczeństwie, Truman postanowił się ubiegać o drugą kadencję w wyborach w 1948 roku[20]. Na konwencji demokratów, odbywającej się w czerwcu 1948 w Filadelfii, urzędujący prezydent uzyskał nominację w pierwszym głosowaniu[20]. Kandydatem na wiceprezydenta został Alben Barkley[20]. Głównymi konkurentami Trumana byli: kandydat Partii Republikańskiej Thomas Dewey, kandydat Południowych Demokratów Strom Thurmond i kandydat Partii Postępowej Henry Wallace[20]. W głosowaniu powszechnym Truman uzyskał ponad 24 miliony głosów wobec ok. 21,5 miliona dla Deweya i po 1 milionie dla Thurmonda i Wallace’a[21]. W Kolegium Elektorów prezydent zdobył 303 głosy, przy 189 Deweya i 39 Thurmonda[21].
Rok po rozpoczęciu drugiej kadencji przez Trumana, wybuchła wojna koreańska[19]. Prezydent postanowił, że Stany Zjednoczone wyślą wojsko na Półwysep Koreański, w charakterze misji porządkowej, pomimo że Kongres formalnie nie wypowiedział wojny[19]. Dowódcą mianował generała Douglasa MacArthura, który otwarcie nie zgadzał się z działaniami prezydenta, zarzucając mu zbyt łagodny plan[19]. Truman był przeciwny proponowanej ofensywnej strategii, gdyż obawiał się przyłączenia się ZSRR lub ChRL do wojny[19]. Nie chcąc dymisjonować popularnego McArthura, spotkał się z nim 15 października 1950 na wyspie Wake[19]. Pomimo że początkowo generał zastosował się do poleceń prezydenta, po kilku miesiącach powrócił do prowadzenia wojny według własnego uznania[17]. Wskutek nieskuteczności apeli o kontrolę armii przez cywilną władzę polityczną, Truman wezwał McArthura do stolicy i zdymisjonował go 10 kwietnia 1951 roku[17]. Jego następcą został generał Matthew Ridgway[17]. W wyniku tego w Stanach Zjednoczonych pojawiły się oskarżenia pod adresem prezydenta, a także groźba zdjęcia go z urzędu[17].
W zakresie polityki wewnętrznej, Truman realizował program Sprawiedliwego Ładu, jako kontynuacji rooseveltowskiego Nowego Ładu[21]. W jego ramach obiecał ustanowienie płacy minimalnej na poziomie 75 centów za godzinę, kontrolę cen, płac i kredytów oraz anulowanie antyzwiązkowej ustawy Tafta–Hartleya[22]. Jednakże w wyniku wojny koreańskiej, która pochłaniała dużą ilość środków finansowych, Truman podniósł podatki[23]. Spowodowało to falę niepopularności w społeczeństwie, a dodatkowo dług narodowy osiągnął rekordowo wysoki poziom[23]. W 1952 doszło do kolejnych strajków w hutach[23]. Ponieważ Truman nie chciał korzystać z ustawy Tafta–Hartleya, nakazał armii zająć fabryki, co także spotkało się z ostrym sprzeciwem[23]. Pracownicy zaskarżyli gabinet do sądu, który nakazał sekretarzowi handlu Charlesowi Sawyerowi zwrot bezprawnie zajętych hut[23].
W wyniku rosnącej niepopularności, prezydent postanowił, że nie będzie ubiegał się o kolejną kadencję w wyborach w 1952 roku[23]. Poparł wówczas gubernatora Illinois Adlaia Stevensona[23].
Za czasów prezydentury Trumana uchwalono XXII poprawkę do Konstytucji, która formalnie ograniczała liczbę kadencji prezydenckich do dwóch (wcześniej było to jedynie prawo zwyczajowe, złamane przez Franklina Delano Roosevelta)[24].
Emerytura i śmierć
Po opuszczeniu Białego Domu, Truman powrócił do rodzinnego Independence[25]. Zajął się wówczas tworzeniem własnej biblioteki i pisaniem pamiętników, które ukazały się w połowie lat pięćdziesiątych[25]. W kolejnej dekadzie stan jego zdrowia się pogorszył, przez co nie mógł już publicznie zabierać głosu w sprawach państwowych[25]. Pod koniec 1972 trafił do szpitala w Kansas City, gdzie zmarł 26 grudnia[25].
8 maja 1984 w uznaniu służby publicznej, jaką oddał Stanom Zjednoczonym oraz dla upamiętnienia jego setnych urodzin, został uhonorowany Złotym Medalem Kongresu[26].
Życie prywatne
Harry Truman poślubił Elizabeth Wallace 28 czerwca 1919 roku[2]. Mieli jedną córkę, Margaret (ur. w 1924)[2]. Truman należał do Kościoła baptystów, a ponadto był masonem[2].
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
