Góra Kalwaria

Góra Kalwaria (jid. ‏גער‎ Ger) – miasto w Polsce w województwie mazowieckim, w powiecie piaseczyńskim, w gminie Góra Kalwaria, położone nad rzeką Wisłą, 34 km od centrum Warszawy.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Góra Kalwaria

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Klasycystyczny ratusz w Górze Kalwarii
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	piaseczyński
Gmina	Góra Kalwaria
Data założenia	XIII wiek
Prawa miejskie	1670–1883, 1919
Burmistrz	Arkadiusz Strzyżewski[1] (od 2018)[2][3]
Powierzchnia	13,67[4] km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	12 109[5] 885,8 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 22
Kod pocztowy	05-530
Tablice rejestracyjne	WPI
Położenie na mapie Polski Góra Kalwaria
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Góra Kalwaria
Położenie na mapie powiatu piaseczyńskiego Góra Kalwaria
Położenie na mapie gminy Góra Kalwaria Góra Kalwaria
51°59′05″N 21°12′50″E
TERC (TERYT)	1418014
SIMC	0920321
Urząd miejski ul. 3 Maja 10 05-530 Góra Kalwaria
Strona internetowa

Góra Kalwaria uzyskała lokację miejską w 1670 roku, zdegradowana w 1883 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1919 roku^[6].

Historia

Wieś rycerska Góra istniała już w XIII w. Wieś szlachecka Góra położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie czerskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[7].

Większe znaczenie zaczęła odgrywać od 1666, z chwilą, gdy stała się własnością biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego. Zniszczenie wsi w czasie potopu szwedzkiego umożliwiło zrealizowanie planowanego założenia urbanistycznego – systemu dróg kalwaryjskich, przystosowanych do odprawiania nabożeństw pasyjnych. W 1670 wydany został przywilej miejski (prawo magdeburskie) oraz nadana nazwa Nowa Jerozolima. Zostały osadzone zakony dominikanów, dominikanek, franciszkanów obserwantów, bernardynów, pijarów i marianów (1677), a samo miasto w całości przeznaczone dla katolików (zabroniono osiedlać się w nim Żydom). Po śmierci Wierzbowskiego nastąpił stopniowy upadek. Pod koniec XVIII w. i na początku XIX w. większość kościołów i kaplic została rozebrana, a na początku XIX w. uchylono zakaz osiedlania się Żydów, którzy w krótkim czasie stali się największą grupą wyznaniową w mieście. Góra Kalwaria wyrosła wtedy na jedno z ważniejszych w Polsce centrów chasydyzmu prowadzone przez osiadłych tu cadyków Alterów (od 1859).

Dawne kramy (jatki) w Górze Kalwarii

W latach 1867–1879 siedziba powiatu, 1883–1919 pozbawiona praw miejskich.

Do II wojny światowej w Górze Kalwarii istniała Główna Szkoła Straży Granicznej oraz stacjonował 1 pułk artylerii najcięższej (pan)^[8].

W 1940 Niemcy utworzyli w mieście getto dla ludności żydowskiej^[9]. Przebywało w nim ok. 3500 osób^[9]. Getto zostało zlikwidowane w lutym 1941. Większość jego mieszkańców wywieziono do getta warszawskiego, a część rozstrzelano^[9].

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 103 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Górze Kalwarii^[10].

Demografia

Rok	Liczba mieszkańców
1858	2 101
1869	2 388
1995	10 884
1997	11 022
2000	11 010
2002	10 960
2004	11 060
2006	11 225
2011	11 620
2012	11 651
2017	11 942

• Piramida wieku mieszkańców Góry Kalwarii w 2019 roku^[11].

Polityka

Burmistrzowie:

• Jan Drobiecki (1989-1992)
• Józef Latała (1992-1998)
• Ryszard Janusz Baj (1998-2002)
• Barbara Samborska (2002-2010)
• Dariusz Zieliński (2010-2018)
• Arkadiusz Strzyżewski (od 2018)^[1][3]

Transport

Port rzeczny w Górze Kalwarii

W Górze Kalwarii krzyżują się dwie drogi krajowe, droga krajowa nr 50 z drogą krajową nr 79. Od grudnia 2019 roku istnieje możliwość ominięcia centrum miasta dzięki obwodnicy drogowej^[12].

Przez miasto przebiega także linia kolejowa nr 12, łącząca Łowicz z Łukowem.

Około 14 km na południowy wschód od miasta znajduje się lądowisko Sobienie Szlacheckie. Między mostem drogowym a mostem kolejowym znajduje się port rzeczny^[13], wyposażony w pochylnię, która w 2021 została przebudowana z inicjatywy lokalnej społeczności^[14].

Architektura

Zabytki

Widok na historyczny rynek

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego

Dawny pałac Biskupi - obecnie Gminna Biblioteka Publiczna oraz Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej

Remiza strażacka w stylu klasycystycznym

Nowe osiedle mieszkaniowe na ul. Armii Krajowej

• układ urbanistyczny zrealizowany po 1670, oparty w planie o formę krzyża łacińskiego, wytyczony na podstawie średniowiecznych planów Jerozolimy, z możliwym udziałem Tylmana z Gameren i charakteryzujący się wykorzystaniem naturalnego ukształtowania terenu. Został częściowo zatarty na skutek rozbudowy miasta na początku XIX w.
• pobernardyński kościół Niepokalanego Poczęcia NMP (obecnie parafialny). Pierwotny drewniany kościół parafialny w tym miejscu stał już w XIII w., kolejny został wybudowany z fundacji biskupa Wierzbowskiego w latach 60. XVII w. i przekazany bernardynom. Obecny, trzeci z kolei został zbudowany w latach 1765–1770 z fundacji marszałka Franciszka Bielińskiego według projektu Jakuba Fontany (jest to jedyne udokumentowane dzieło kościelne tego architekta)
• kaplica kalwaryjska: tzw. „Ratusz Piłata”, obecnie kościół filialny pw. Podwyższenia Krzyża św., barokowy z drugiej połowy XVII w.
• kaplica kalwaryjska Zwiastowania
• dawny kościół marianów, tzw. „Wieczernik” z 1674
• dawne kolegium zakonu Pijarów z 1675, przebudowane w XIX w.
• klasycystyczne budynki z pierwszej połowy XIX w.:
  • ratusz (Witkowski, Marconi),
  • jatki,
• Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 10/12),
• Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 5),
• Kirkut,
• Dwór Cadyka Altera, ul. Pijarska 10/12.

Kultura

• W 2010 po dwustu latach, reaktywowano tradycję misteryjną, która jest ściśle związana z historią Góry Kalwarii – nazywanej często Kalwarią Mazowsza^[15]. Patrz: Misterium męki Pańskiej w Górze Kalwarii.
• W Górze Kalwarii działa również grupa teatralna „Młodzieżowa Inicjatywa Teatralna” oraz Ogólne Stowarzyszenie „Społeczna Inicjatywa Młodych”.

Oświata i nauka

• Szkoła Podstawowa nr 1
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Księcia Janusza
• Liceum Ogólnokształcące im. Ks. Zygmunta Sajny
• Zespół Szkół Zawodowych im. marszałka Franciszka Bielińskiego h. Junosza
• Zespół Szkół Nr 1 im. ppor. Emilii Gierczak

Religia

Kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP proj. J. Fontana

Mogiła żołnierzy poległych w czasie II wojny światowej na cmentarzu parafialnym

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
• Kościół Starokatolicki Mariawitów
  • wierni należą do parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Mińsku Mazowieckim.
• Kościół Chrześcijan Baptystów w RP:
  • zbór „Kalwaria”^[16]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Góra Kalwaria (Sala Królestwa ul. Rybie 6)^[17]

Sport

• Korona Góra Kalwaria^[18]

Wojsko

Formacje wojskowe i paramilitarne stacjonujące na terenie Góry Kalwarii.

• 5 Bateria Artylerii Pieszej Lejbgwardii Cesarskiej (korpus rezerwowy Gwardii Przybocznej Cara Rosji) – 1819–1830
• 3 Pułk Ułanów Królestwa Kongresowego – 1831
• 2 Batalion Saperów Armii Imperium Rosyjskiego podlegający 1. Brygadzie Saperów – po upadku powstania listopadowego
• 1 Batalion Saperów Armia Imperium Rosyjskiego – lata 50. XIX wieku
• 1 pułk artylerii Legionów Polskich (dowództwo pułku) – listopad 1916 – 17 września 1917
• Ośrodek Szkolenia Koni dla wojska – 1922–1924
• Centralna Szkoła Straży Celnej – 1925–1928
• Centralna Szkoła Straży Granicznej – 1928–1933 (przeniesiona do Rawy Ruskiej)
• 1 Pułk Artylerii Najcięższej (motorowy) – 1934–1939
• 1 pułk zmotoryzowany Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego – 1945–1947
• 2 pułk zmotoryzowany Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego – 1945–1947
• 1 Mazowiecka Brygada Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego – 1947–1965
• 1 Mazowiecka Brygada Wojsk Obrony Wewnętrznej – 1966–1977
• 1 Mazowiecka Brygada Warszawskiego Okręgu Wojskowego – 1977–1989
• 1 Mazowiecki Pułk Ochrony Warszawskiego Okręgu Wojskowego 1989–1992
• 1 Mazowiecki Pułk Ochrony Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych (JW 4829) – 1992–2001

Inne

W mieście działa ośrodek opiekuńczy pod nazwą Dom Opieki Społecznej w Górze Kalwarii im. Waleriana Łukasińskiego, przeznaczony dla osób przewlekle chorych i to zarówno somatycznie jak i psychicznie.

Miasta partnerskie

• Campagna Lupia
• Careri
• Worzel^[19].

Ludzie związani z Górą Kalwarią‎

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Górą Kalwarią‎.

Zobacz też

T-34-85 przed siedzibą Związku Żołnierzy Wojska Polskiego (mieści się tu mały park militarny)

Cmentarz żydowski

• Nowa Jerozolima (kalwaria)
• Wyspa Rembezy
• Czarna-Cedron – rzeka
• Góra Kalwaria Wąskotorowa
• Cmentarz żydowski w Górze Kalwarii
• Ger (dynastia chasydzka)
• Stara Synagoga w Górze Kalwarii (nieistniejąca)

Przypisy

1. Wyniki w wyborach Miasta i Gminy w Górze Kalwarii. [w:] Wybory Samorządowe 2024 [on-line]. Wybory.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-05-08)].
2. Wyniki w wyborach Burmistrza Piaseczna. [w:] Wybory Samorządowe 2018 [on-line]. Wybory.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-05-08)].
3. Arkadiusz Strzyżewski powalczy o drugą kadencję. Gorakalwaria.net, 2024-03-06. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-05-08)].
4. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2012 r..
5. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-09-14].
6. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 32-33.
7. Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 213, Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
8. Henryk Świderski: Okupacja i konspiracja w obwodzie AK Grójec – „Głuszec”. Warszawa: PAX, 1989, s. 8.
9. Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 188. ISBN 83-01-00065-1.
10. Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
11. Góra Kalwaria w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
12. Góra Kalwaria ma już obwodnicę. tvnwarszawa.tvn24.pl, 2019-12-20. [dostęp 2019-12-20].
13. Czy w Górze Kalwarii powstanie nowa przystań?. gorakalwaria.org, 2016-09-09.
14. Wojciech Podgórski: W Górze Kalwarii powstała pochylnia do wodowania łodzi. Pomogła internetowa zbiórka. warszawa.wyborcza.pl, 2021-08-08.
15. Kalwaria Mazowsza
16. Zbory [online], baptysci.pl [dostęp 2024-03-12].
17. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-08].
18. Korona Góra Kalwaria w bazie 90minut.pl [dostęp 4 lutego 2024]
19. Gmina Góra Kalwaria [online], www.gorakalwaria.pl [dostęp 2020-07-21] (pol.).strona główna serwisu

Linki zewnętrzne

• Góra-Kalwarya, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 689.
• Cmentarz ewangelicki w Górze Kalwarii – zdjęcia. luteranie-piaseczno.cba.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-27)].
• GoraKalwaria.Info. gorakalwaria.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-26)]. – lokalny serwis internetowy. Historia GK i okolicznych miejscowości.
• Historia Żydów w Górze Kalwarii na portalu Wirtualny Sztetl

Kontrola autorytatywna (miasto):

• VIAF: 127412806
• LCCN: n80018492
• GND: 4767367-9
• J9U: 987007559493105171