Garnizon Kraków

Garnizon Kraków – garnizon w Krakowie, w którym kolejno stacjonowały instytucje i jednostki wojskowe sił zbrojnych Monarchii Austro-Węgierskiej, Wojska Polskiego II RP, Wehrmachtu i Wojska Polskiego.

Mury obronne Wawelu

Koszary Rudolfa przy ul. Warszawskiej

Budynek przy ul. Stradomskiej 12–14

Budynek przy ul. św. Gertrudy 12

Prestiż miasta podnosił fakt, że było ono dużym garnizonem wojskowym. Stacjonowały w nim na przestrzeni lat różne jednostki wojskowe.

Garnizon cesarskiej i królewskiej Armii oraz cesarsko-królewskiej Obrony Krajowej[1]
c. i k. Komenda 1 Korpusu	ul. Stradomska 14
c. i k. Komenda Twierdzy	plac św. Magdaleny 2
c. i k. Komenda Placu
c. i k. Komenda 12 Dywizji Piechoty	ul. św. Gertrudy 12
c. i k. Komenda 23 Brygady Piechoty
c. i k. Komenda 24 Brygady Piechoty
c. i k. Komenda 7 Dywizji Kawalerii
c. i k. Komenda 20 Brygady Kawalerii
c. i k. Komenda 1 Brygady Artylerii Polowej
Pułk Ułanów Nr 3
Pułk Dragonów Nr 10
c. k. Komenda 46 Dywizji Piechoty Obrony Krajowej	ul. Pawia 3
c. k. Komenda 91 Brygady Piechoty Obrony Krajowej
16 Pułk Piechoty Obrony Krajowej	Ldw. Kaserne Krowodrza
1 Pułk Armat Polowych	Artilleriekaserne Łobzów
3 Pułk Armat Polowych	Artilleriekaserne Dąbie
1 Pułk Haubic Polowych	ul. Rakowicka
1 Dywizjon Artylerii Konnej
1 Dywizjon Taborów
Kadra zapasowa Pułku Ułanów Nr 1	Kavalleriekaserne Rakowice
Kadra kompanii zapasowej Batalionu Strzelców Polnych Nr 13	Franz Josefkaserne ul. Rajska 1

Garnizon Wojska Polskiego II RP

Koszary

18 listopada 1918 roku generał Bolesław Roja nadał nowe nazwy krakowskim koszarom:

• Franz Josefkaserne przy ul. Rajskiej na koszary Kościuszki,
• Rudolfskaserne przy ul. Warszawskiej na koszary Jana Sobieskiego,
• Trompeterkaserne przy ul. Grodzkiej na koszary Legionów,
• Staedt. Ldw. Kaserne przy ul. Siemiradzkiego na koszary Józefa Piłsudskiego,
• Ldw. Kaserne Krowodrza na koszary hetmana Czarnieckiego,
• Weichseldepotkaserne przy ul. Zwierzynieckiej na koszary Bartosza Głowackiego,
• Salinenkaserne Podgórze III Most na koszary Jana Kilińskiego,
• Pion. Barackenkaserne przy ul. Montelupich na koszary Stefana Batorego,
• Pion. Zugskaserne przy ul. Zabłocie na koszary Kazimierza Pułaskiego,
• Kavalleriekaserne Rakowice na koszary ks. Józefa Poniatowskiego,
• Fest. Art. Baonskaserne przy ul. Montelupich na koszary hetmana Żółkiewskiego,
• Artilleriekaserne przy ul. Rakowickiej na koszary generała Bema,
• Artilleriekaserne Dąbie na koszary Bolesława Wielkiego,
• Artilleriekaserne Łobzów na koszary Kazimierza Wielkiego,
• Artilleriekaserne Podgórze na koszary Jagiellonów,
• Artillerie Notkaserne Podgórze na koszary Władysława Warneńczyka,
• Art. Zugsdepotkaserne Podgórze na koszary Grunwaldzkie,
• Artilleriekaserne Zwierzyniec na koszary Henryka Dąbrowskiego^[2].

Wyższe dowództwa

• Polska Komenda Wojskowa w Krakowie (1 XI – XII 1918)
• Dowództwo Okręgu Generalnego „Kraków” (1918–1921)
• Dowództwo Okręgu Korpusu Nr V (1921–1939)

Oddziały broni i służb

Osobny artykuł: Piechota II RP.

• Dowództwo 6 Dywizji Piechoty
• 20 Pułk Piechoty Ziemi Krakowskiej

Osobny artykuł: Kawaleria w II Rzeczypospolitej.

• Dowództwo V Brygady Jazdy (1921–1924)
• Dowództwo 5 Samodzielnej Brygady Kawalerii (1924–1937)
• Dowództwo Krakowskiej Brygady Kawalerii (1937–1939)
• 8 Pułk Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego^[3]
• 5 Szwadron Pionierów

Osobny artykuł: Artyleria w II Rzeczypospolitej.

• Dowództwo 5 Grupy Artylerii
• 6 Pułk Artylerii Lekkiej
• 5 Pułk Artylerii Ciężkiej
• 5 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej

Osobny artykuł: Broń pancerna w II Rzeczypospolitej.

• 5 Batalion Pancerny
• 2 Dywizjon Pociągów Pancernych

Osobny artykuł: Lotnictwo wojskowe II RP.

• 2 Pułk Lotniczy
• 3 Grupa Aeronautyki

Osobny artykuł: Saperzy.

• 4 Brygada Saperów
• 5 batalion Saperów
• 1 Batalion Mostów Kolejowych

Osobny artykuł: Służba łączności (II RP).

• Dowództwo 2 Grupy Łączności (1931–1933)
• 5 Samodzielny Batalion Łączności → 5 Batalion Telegraficzny (1930–1939)
• Stacja Radiotelegraficzna „Kraków” w Krakowie → 3 pluton radiotelegraficzny w Krzesławicach → Stacja Radiotelegraficzna Nr 3 w Krzeszowicach
• Kadra kompanii szkolnej 2 batalionu radiotelegraficznego w Krakowie → Kadra 2 kompanii szkolnej radio
• kompania telegraficzna 6 DP → kompania łączności 6 DP

Osobny artykuł: Żandarmeria II RP.

• 5 Dywizjon Żandarmerii

Osobny artykuł: Służba sprawiedliwości (II RP).

• Wojskowy Sąd Okręgowy Nr 5
• Wojskowa Prokuratura Okręgowa Nr 5
• Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie
• Wojskowe Więzienie Śledcze Nr 5

Osobny artykuł: Służba uzbrojenia (II RP).

• Dowództwo Uzbrojenia w Krakowie (kierownik – gen. ppor. Aleksander Truszkowski)
• Zarząd Centralnych Zakładów Uzbrojenia w Krakowie (kierownik – gen. bryg. Aleksander Truszkowski)
• Centralny Skład Broni nr 2 (kierownik – ppłk uzbr. Stanisław Franciszek Walczyński)
• Centralny Skład Amunicji nr 4 (kierownik – płk uzbr. Rudolf Obraczay)
• Zbrojownia nr 4 (kierownik – płk uzbr. Ludwik Monné)
• Kadra Zbrojowni nr 4
• 5 Okręgowe Szefostwo Uzbrojenia
• Okręgowy Zakład Uzbrojenia Nr V
• Pomocnicza Składnica Uzbrojenia nr 5 (zarządca – mjr uzbr. Kazimierz Wachowicz)
• 5 Składnica Uzbrojenia w Krakowie (zobacz Składnice Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej)
• Filia 5 Składnicy Uzbrojenia w Kłaju

Osobny artykuł: Służba zdrowia (II RP).

• 5 Szpital Okręgowy
• 5 Batalion Sanitarny (1922-1931)

Osobny artykuł: Służba intendentury (II RP).

• Składnica Materiału Intendenckiego Nr 5

Władze garnizonowe

• Komenda Obozu Warownego „Kraków”
• Komenda Placu Kraków
• Komenda Miasta Krakowa

Komendanci placu i miasta

• płk dypl. kaw. Roland Bogusz (X 1931 – XI 1932)
• mjr piech. Jan Czechowski (wz. XI 1932 – III 1934)
• ppłk adm. (samoch.) Felicjan Madeyski (IV 1934 – 1939)

Obsada personalna komendy miasta w marcu 1939^{[4][uwaga 1]}

• komendant miasta – ppłk adm. (samoch.) Felicjan Madeyski
• naczelny lekarz garnizonu – mjr lek. dr Kazimierz Edward Michalik^{[uwaga 2]}
• adiutant – rtm. adm. (kaw.) Kazimierz Ludwik Grudniewicz
• kierownik referatu mobilizacyjnego – kpt. adm. (art.) Józef Żmuda
• kierownik referatu OPL – kpt. adm. (piech.) Józef Sułek
• kierownik referatu bezpieczeństwa i dyscypliny – kpt. adm. (piech.) Jan Uryga
• kierownik referatu administracyjno-kwaterunkowego – kpt. adm. (piech.) Leon Pszonczak
• kapelan garnizonu – st. kpl. ks. Antoni Kosiba

Garnizon Wojska Polskiego po 1945

• Dowództwo Wojsk Specjalnych
• COS-DKWS
• Jednostka Wojskowa Nil
• Dowództwo Okręgu Wojskowego nr V (1945–1954)
• Dowództwo i sztab Krakowskiego Okręgu Wojskowego (1992–1999)
• Dowództwo Korpusu Powietrzno-Zmechanizowanego (1999–2001)
• 2 Korpus Zmechanizowany (2001-2014)
• COL-DKL (2014-2024)
• D2KP-DKL (2023-obecnie)
• 2 Centrum Koordynacji Operacji Powietrznych – od 2002
• Dowództwo i sztab 6 Pomorskiej Dywizji Piechoty – do 23 czerwca 1957
  • 16 Kołobrzeski Pułk Piechoty
  • 13 Kołobrzeski Batalion Saperów
• Inspektorat SKW w Krakowie
• Wojewódzki Sztab Wojskowy w Krakowie
• Dowództwo i sztab 6 Pomorskiej Dywizji Powietrznodesantowej – do 23 czerwca 1957 do 1986
  • 10 batalion powietrznodesantowy
  • 16 batalion powietrznodesantowy
  • 9 szkolny batalion powietrznodesantowy
• 6 Pomorska Brygada Powietrznodesantowa – od 1986 do 1992
• 6 Brygada Desantowo-Szturmowa – od 1992 do 2009
• 6 Brygada Powietrznodesantowa – od 2009

i inne

Uwagi

1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[5].
2. Mjr lek. dr Kazimierz Edward Michalik funcję naczelnego lekarza garnizonu łączył z obowiązkami naczelnego lekarza medycyny 2 pułku lotniczego^[6].

Przypisy

1. Mikulski 1914 ↓, s. 325–326.
2. Rozkazy DOGen. Kraków ↓, Nr 11 z 18 listopada 1918 roku.
3. Satora 1990 ↓, s. 230.
4. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 838.
5. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
6. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 369, 776.

Bibliografia

• Stefan Mikulski: Stefana Mikulskiego Wielka Księga Adresowa dla królewskiego stołecznego miasta Wielkiego Krakowa. Kraków: Nakładem Stefana Mikulskiego i Spółki, 1914.
• Rozkazy Dowództwa Okręgu Generalnego Kraków. Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2018-10-20].
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Księga chwały piechoty, komitet redakcyjny pod przewodnictwem płk. dypl. Bolesława Prugara Ketlinga, Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1992.
• Księga jazdy polskiej, pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza, Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1993.